شاخه‌ای نوظهور از علم پزشکی به نام کاردیوانکولوژی، روی تشخیص، پیشگیری و مدیریت مشکلات قلبی عروقی در بیماران سرطانی، تمرکز دارد. سرطان و بسیاری از روش‌های درمانی آن، مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی، عوارض نامطلوبی روی قلب دارند. برای چنین بیمارانی، کاردیوانکولوژیست، مراقبت‌های همه‌جانبه و مخصوصی را برای حفظ سلامت قلب ارائه می‌کند. این متخصصان ضمن ارزیابی خطر قلبی عروقی، برنامه‌های پیشگیرانه، تشخیصی و درمانی مخصوص هر فرد را تنظیم می‌کنند.
در ادامه این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، به سوالات رایجی مانند اینکه کاردیوانکولوژی چیست و متخصص آن چه می‌کند، پاسخ خواهیم داد.
همچنین دراینباره که چه کسانی به کاردیوانکولوژی نیاز دارند و این خدمات در چه مراکزی ارائه می‌شوند، نیز خواهیم گفت.
محتوای پزشکی این مطلب، توسط دکتر آذین علیزاده اصل، فلوشیپ اکوکاردیوگرافی و متخصص بیماری‌های قلب و عروق، بررسی و تایید شده است.
اگر در این زمینه سوالی دارید، می‌توانید در انتهای همین مطلب مطرح کنید تا متخصص پاسخ دهد.
کاردیوانکولوژی چیست؟
کاردیوانکولوژی، شاخه‌ای از پزشکی است که بر ارتباط بین بیماری های قلبی و عروقی و سرطان تمرکز دارد. گرد هم آوردن متخصصان قلب و عروق و سرطان‌شناسی برای اطمینان از سلامت قلب بیماران مبتلابه سرطان در طول و پس از درمان، مهم‌ترین زمینه فعالیت کاردیوانکولوژی است.
بر اساس یک مطالعه منتشر شده در کالج آمریکایی قلب و عروق (American College of Cardiology)،
حدود 10 درصد از بیماران سرطانی در طول یا پس از درمان، دچار نارسایی قلبی می‌شوند که میزان بروز آن، تقریبا 10برابر بیشتر از جمعیت عمومی است.
هدف اصلی کاردیوانکولوژی، پیشگیری از عوارض قلبی و عروقی ناشی از درمان‌های سرطان و تشخیص و درمان زودهنگام این عوارض در صورت بروز است. متخصصان این حوزه تلاش می‌کنند تا با ارائه مراقبت‌های جامع و فردی، کیفیت زندگی و پیش‌آگاهی بیماران سرطانی را بهبود بخشند و از بروز مشکلات قلبی جلوگیری کنند.
اهمیت کاردیوانکولوژی
با افزایش چشمگیر تعداد بیمارانی که سرطان را شکست می‌دهند، اهمیت تاثیر درمان سرطان بر سلامت قلب و عروق بیش‌ازپیش آشکار شده است. بسیاری از درمان‌های مؤثر سرطان، می‌توانند تأثیر منفی بر عملکرد قلب و عروق داشته باشند و خطر ابتلا به نارسایی قلبی، بیماری عروق کرونر و آریتمی را افزایش دهند. بخش قابل‌توجهی از بازماندگان سرطان را افراد مسن تشکیل می‌دهند؛ این گروه سنی بیشتر در معرض خطر مشکلات قلبی عروقی هستند. در نتیجه، نظارت دقیق بر سلامت قلب در حین و پس از درمان سرطان اهمیت دوچندان پیدا می‌کند. کاردیوانکولوژی با ارزیابی جامع وضعیت قلبی بیماران، شناسایی افراد در معرض خطر و ارائه مداخلات پیشگیرانه و درمانی به‌موقع، نقشی کلیدی در کاهش عوارض قلبی و بهبود کیفیت زندگی بازماندگان سرطان ایفا می‌کند. با توجه به اینکه جمعیت بیماران سرطانی و بازماندگان این بیماری رو به افزایش است، نیاز به متخصصان کاردیوانکولوژی بیشتر از گذشته احساس می‌شود. به‌همین علت، رشته کاردیوانکولوژی به سرعت در حال توسعه بوده و انتظار می‌رود در آینده نقش محوری‌تری در ارتقای کیفیت مراقبت از بیماران سرطانی داشته باشد.
کاردیوانکولوژیست کیست؟
کاردیوانکولوژیست، پزشک متخصصی است که پس از گذراندن دوره تخصص در رشته قلب و عروق یا سرطان‌شناسی، فلوشیپ کاردیوانکولوژی را نیز تکمیل کرده است. این متخصصان، دانش عمیقی در زمینه پاتوفیزیولوژی، تشخیص و درمان بیماری‌های قلبی عروقی در بیماران مبتلا به سرطان دارند و با چالش‌های خاص مراقبت از این گروه از بیماران آشنا هستند. کاردیوانکولوژیست‌ها در طول دوره خود، در زمینه ارزیابی خطر قلبی عروقی، تأثیر انواع درمان‌های سرطان بر قلب، تفسیر تست‌های تشخیصی پیشرفته و راهکارهای پیشگیری و درمان عوارض قلبی آموزش می‌بینند. آن‌ها همچنین مهارت‌های لازم برای همکاری مؤثر با متخصصان سرطان‌شناسی و سایر اعضای تیم درمانی را کسب می‌کنند.
نقش اصلی کاردیوانکولوژیست، ارزیابی جامع وضعیت قلبی عروقی بیمار مبتلا به سرطان است. این ارزیابی شامل گرفتن شرح حال دقیق، معاینه بالینی، بررسی عوامل خطر و انجام تست‌های تشخیصی لازم، می‌شود. بر اساس نتایج این ارزیابی، کاردیوانکولوژیست با همکاری تیم سرطان‌شناسی، برنامه مراقبتی مخصوص هر بیمار را تدوین می‌کند. با این کار هم از سلامت قلب مراقبت می‌کند و هم، روند درمان سرطان را بهینه می‌سازد.
در کاردیوانکولوژی چه کارهایی انجام می‌شود؟
خدمات ارائه‌شده در کاردیوانکولوژی، طیف گسترده‌ای از اقدامات تشخیصی، پیشگیرانه و درمانی را در برمی‌گیرد. برخی از مهم‌ترین این خدمات را در جدول زیر به تفکیک آورده‌ایم:
| حوزه خدمات | اقدامات انجام شده |
|---|---|
| ارزیابی خطر قلبی عروقی | شناسایی و ارزیابی عوامل خطر (سن، فشار خون، دیابت، چاقی، سابقه خانوادگی)، بررسی سوابق پزشکی و داروهای مصرفی، انجام معاینه بالینی جامع |
| تست‌های تشخیصی | الکتروکاردیوگرام (نوار قلب)، اکوکاردیوگرافی، تست ورزش یا استرس اکو، سی‌تی اسکن یا ام‌آر‌آی قلب (در موارد خاص)، بیوپسی اندومیوکارد (در موارد مشکوک به التهاب یا آسیب بافتی) |
| اقدامات پیشگیرانه و درمانی | توصیه‌های مربوط به تغییر شیوه زندگی (تغذیه سالم، ورزش منظم، ترک سیگار)، تجویز داروهای محافظ قلب (بتا بلاکرها، مهارکننده‌های ACE، استاتین‌ها)، طراحی برنامه درمانی سرطان با کمترین تأثیر منفی بر قلب، نظارت دقیق بر بیمار در طول درمان سرطان و تنظیم دوز داروها، تشخیص و درمان زودهنگام عوارض قلبی (نارسایی قلبی، آریتمی، ایسکمی) |
ارائه مراقبت‌های حمایتی و بازتوانی قلب پس از اتمام درمان سرطان نیز از جمله تجویزهای پیشگیرانه و درمانی کاردیوانکولوژیست است.
کاردیوانکولوژیست کدام بیماری‌های قلبی ایجاد شده توسط سرطان را درمان می‌کند؟
کاردیوانکولوژیست‌ها با طیف وسیعی از بیماری‌های قلبی عروقی که ممکن است در نتیجه درمان‌های سرطان ایجاد شوند، سروکار دارند. برخی از شایع‌ترین این بیماری‌ها عبارت‌اند از:
نارسایی قلبی
شیمی‌درمانی با داروهای آنتراسایکلین، تراستوزومب و پرتودرمانی قفسه سینه، می‌تواند به بافت قلب آسیب رسانده و منجر به اختلال در عملکرد پمپاژ شود.
بیماری عروق کرونر
پرتودرمانی قفسه سینه و مصرف برخی از داروهای شیمی‌درمانی، می‌توانند باعث تسریع روند تشکیل پلاک در عروق کرونر و افزایش خطر حملات قلبی شوند.
آریتمی قلبی
داروهای شیمی‌درمانی و تغییرات ساختاری ناشی از پرتودرمانی، می‌توانند زمینه را برای بروز انواع آریتمی‌ها مانند فیبریلاسیون دهلیزی و تاکیکاردی بطنی فراهم کنند.
لخته شدن خون
برخی داروهای سرطان مانند تامولوسفن و لنالیدماید، خطر ترومبوز وریدی و آمبولی ریه را افزایش می‌دهند.
مشکلات دریچه قلبی
پرتودرمانی قفسه سینه می‌تواند باعث فیبروز و کلسیفیکاسیون دریچه‌های قلبی شده و منجر به تنگی یا نارسایی دریچه شود.
وظیفه مهم کاردیوانکولوژیست‌ها، شناسایی به‌موقع این عوارض و ارائه درمان‌های مؤثر برای مدیریت آن‌هاست تا از پیشرفت بیماری و بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری شود.
چه کسانی به کاردیوانکولوژی نیاز دارند؟
کاردیوانکولوژی برای طیف گسترده‌ای از بیماران مبتلا به سرطان که در معرض خطر عوارض قلبی عروقی ناشی از درمان هستند، خدمات ارزشمندی ارائه می‌دهد.
برخی از گروه‌های اصلی که بیشترین نیاز به خدمات کاردیوانکولوژی را دارند، عبارتند از:
بیماران مبتلا به سرطان با عوامل خطر قلبی
اولین گروه در معرض خطر، بیمارانی هستند که در عین ابتلا به سرطان، مستعد ابتلا به بیماری قلبی هم هستند. افرادی با این شرایط:
- افراد مسن (بالای 60 سال)؛
- افراد با سابقه بیماری‌های قلبی عروقی مانند سکته قلبی، نارسایی قلبی یا آریتمی؛
- بیماران مبتلا به فشار خون بالا، دیابت، چاقی یا اختلالات چربی خون؛
- افرادی که سابقه خانوادگی قوی از بیماری‌های قلبی زودرس دارند.
در چنین شرایطی، دکتر کاردیوانکولوژی درخواست مشاوره بیمار با کاردیوانکولوژیست را خواهد داد.
بیماران با سابقه بیماری قلبی
کسانی که در گذشته مشکل قلبی داشته یا عمل جراحی روی قلب انجام داده و حالا هم به سرطان مبتلا شده‌اند، حتما باید به کاردیوانکولوژیست مراجعه کنند.
بیماران با علائم قلبی در حین درمان سرطان
گاهی پیش می‌آید که فرد مشکل قلبی یا سابقه ابتلا به آن را ندارد اما در حین درمان سرطان، دچار مشکلات زیر می‌شود:
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه
- تپش قلب
- ورم پا
بیمارانی که در تست‌های غربالگری مانند اکوکاردیوگرافی یا نوار قلب، اختلال عملکرد قلب دارند هم باید به متخصص کاردیوانکولوژی، مراجعه کنند.
بیماران با مشکلات قلبی پس از درمان سرطان
گاهی اوقات کسانی که در گذشته سرطان داشته‌اند اما درمان شده‌اند هم مبتلا به مشکلات قلبی می‌شوند. افرادی همچون:
- درمان‌شدگان سرطان در کودکی که در معرض داروهای کاردیوتوکسیک یا پرتودرمانی قفسه سینه، قرار گرفته‌اند؛
- بیمارانی که سال‌ها پس از اتمام درمان سرطان، علائم بیماری قلبی را بروز می‌دهند؛
- افرادی که به دلیل عوارض قلبی ناشی از درمان سرطان، نیازمند مداخلات تهاجمی مانند جراحی قلب یا کاشت دستگاه‌های کمک‌کننده بطنی هستند.
نکته مهم این است که بهتر است تمامی بیماران مبتلا به سرطان، قبل از شروع درمان تحت یک ارزیابی پایه قلبی عروقی قرار گیرند تا بتوان خطر عوارض را به‌طور دقیق‌تری، پیش‌بینی کرد.
چه مراکزی خدمات کاردیوانکولوژی ارائه می‌دهند؟
با توجه به اهمیت روزافزون مراقبت‌های کاردیوانکولوژی، این خدمات در مراکز درمانی مختلفی در سراسر کشور در حال گسترش است. برخی از مهم‌ترین مراکزی که خدمات کاردیوانکولوژی را به بیماران ارائه می‌دهند، عبارت‌اند از:
بیمارستان‌های تخصصی قلب
بسیاری از بیمارستان‌های قلب و مراکز قلب و عروق، بخش یا کلینیک تخصصی کاردیوانکولوژی را راه‌اندازی کرده‌اند. در این مراکز، متخصصان قلب و عروق با تجربه و آموزش‌دیده در زمینه کاردیوانکولوژی، به‌صورت تیمی با متخصصان سرطان همکاری می‌کنند. یکی از برجسته‌ترین این مراکز، بیمارستان قلب شهید رجایی تهران است.
مراکز جامع سرطان
برخی از بزرگترین و پیشرفته‌ترین مراکز درمان سرطان در کشور، بخش‌های اختصاصی کاردیوانکولوژی ایجاد کرده‌اند. در این مراکز، متخصصان کاردیوانکولوژی در کنار تیم چندتخصصی شامل جراحان، رادیوتراپیست‌ها و انکولوژیست‌ها حضور دارند. یک نمونه از این مراکز، مرکز سرطان فیض در شیراز است.
کلینیک‌های فوق تخصصی قلب
در کلینیک‌های فوق تخصصی قلب، بیماران می‌توانند از خدمات تشخیصی پیشرفته، مشاوره‌های تخصصی و برنامه‌های مراقبتی سرپایی بهره‌مند شوند.
علاوه بر این مراکز، برخی از بیمارستان‌های عمومی بزرگ مانند بیمارستان امام رضا (ع) در مشهد نیز بخش‌های کاردیوانکولوژی را در حال راه‌اندازی و توسعه دارند.
بسیاری از مراکز دانشگاهی و آموزشی پزشکی نیز در حال برنامه‌ریزی برای ادغام آموزش کاردیوانکولوژی در کوریکولوم رشته‌های تخصصی قلب و سرطان‌شناسی هستند.
اهمیت کاردیوانکولوژی برای بیماران مبتلا به سرطان
کاردیوانکولوژی به‌عنوان یک رشته نوظهور و میان‌رشته‌ای در پزشکی، نقش مهمی در ارتقای کیفیت مراقبت از بیماران مبتلا به سرطان ایفا می‌کند. با افزایش بقای بیماران سرطانی و آگاهی از ارتباط بین بیماری های قلبی و عروقی و سرطان، اهمیت کاردیوانکولوژی بیش‌ازپیش آشکار شده است.
متخصصین کاردیوانکولوژیست با دانش خود در زمینه تاثیر درمان سرطان بر سلامت قلب و عروق، نقش محوری در تشخیص زودهنگام و مدیریت عوارض قلبی عروقی دارند. آن‌ها با استفاده از پروتکل‌های مراقبتی استاندارد و تست‌های تشخیصی پیشرفته، برنامه‌های درمانی موثری ارائه می‌دهند.
حال که متوجه شدید کاردیوانکولوژی چیست، اگر در چنین وضعیتی هستید، حتما برای گرفتن نوبت دکتر کاردیوانکولوژیست، از سامانه نوبت‌دهی آنلاین دکتردکتر استفاده کنید.
سوالات متداول فوق تخصص کاردیوانکولوژی
بهتر است قبل از شروع درمان سرطان، توسط یک کاردیوانکولوژیست ارزیابی شوید. همچنین در صورت بروز علائم قلبی در حین یا پس از درمان و یا سابقه قبلی بیماری قلبی، مراجعه به این متخصصان ضروری است.
خیر، فقط برخی از داروهای شیمی‌درمانی مانند آنتراسایکلین‌ها و مهارکننده‌های HER2 و پرتودرمانی در ناحیه قفسه سینه، بیشترین خطر سمیت قلبی را دارند.
معمولاً توصیه می‌شود قبل، حین و بعد از اتمام درمان، به‌طور منظم (مثلاً هر 3 تا 6 ماه) تحت نظارت با اکوکاردیوگرافی و نوار قلب باشید.
بله، شناسایی زود هنگام بیماران پرخطر، استفاده از رژیم‌های درمانی کم‌خطرتر و تجویز داروهای محافظ قلب، می‌تواند خطر بروز عوارض قلبی را کاهش دهد.
برخی عوارض می‌توانند بلافاصله پس از شروع درمان ظاهر شوند. اما بسیاری از عوارض ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها پس از اتمام درمان بروز کنند.
