اضطراب، استرس و تروما شایع‌ترین علل نشخوار فکری هستند. اختلالات روانی، عوامل ژنتیکی و عوامل رفتاری هم نقش بسیار پررنگی برای ایجاد نشخوار ذهنی در افراد دارند. نشخوار ذهنی، چرخه‌ای از افکار منفی در ذهن بیمار است. دکتر روانپزشک، پس از بررسی علائم نشخوار فکری در بیمار و با تفسیر تست نشخوار فکری، این اختلال را در فرد شناسایی می‌کند.
این متخصص، گاهی در صورت نیاز فرد به رواندرمانی و درمان شناختی-رفتاری، او را به دکتر روانشناس ارجاع خواهد داد. دکتر روانپزشک، برای درمان نشخوار فکری، تجویز دارو و انجام تکنیک‌های آرامش‌بخش را هم در برنامه درمانی بیمار قرار می‌دهد. این روش‌های درمانی، از بروز عوارض نشخوار ذهنی جلوگیری خواهند کرد.
از شایع‌ترین این عوارض می‌توان به اضطراب، افسردگی و استرس اشاره کرد. برای پیشگیری از نشخوار فکری، ورزش کردن، نوشتن افکار، کمک گرفتن از دیگران، استفاده کمتر از شبکه‌های اجتماعی و چالش کشیدن افکار را توصیه میشود.
با مطالعه این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر که به 4 دقیقه زمان نیاز دارد، راه‌های کنترل نشخوار ذهنی را می‌شناسید.
محتوای پزشکی این مطلب، توسط دکتر سالومه صفایی کارشناس ارشد روانشناسی بالینی در مشهد، مورد بررسی و تایید قرار گرفته است.
در انتها، اگر سوالی درباره نشخوار فکری و درمان آن دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس پزشکی ما به آن پاسخ خواهد داد.
نشخوار فکری چیست؟
نشخوار فکری، یک نوع تفکر منفی تکراری‌ست که آزاردهنده و طاقت‌فرسا بوده و مشکلات جدی در زندگی روزمره افراد ایجاد می‌کند. این اختلال، تمایل مکرر فرد به پردازش افکار منفی همچون افکار مرتبط با اشتباهات گذشته، نگرانی‌ها و مشکلات شخصی است.
طبق گفته انجمن روانپزشکان آمریکا (APA)،
موثرترین راهی که تجارب و رویدادهای آسیب‌زای فرد در گذشته، می‌توانند منجر به افسردگی و اضطراب فرد شوند، این است که فرد را به سمت نشخوار فکری و سرزنش کردن خود برای آن مشکل سوق دهند.
نشخوار ذهنی، به‌عنوان یکی از علائم اصلی در اختلال افسردگی ماژور و برخی از اختلالات اضطرابی ارزیابی میشود. تداوم اختلال نشخوار فکری با مشکلات تمرکز و توجه، کاهش توانایی حل مسئله و افزایش احساسات منفی همراه خواهد بود. به‌همین‌خاطر، مراجع به‌موقع به دکتر روانپزشک می‌تواند از عوارض آسیب‌زای آن جلوگیری کند.
تفاوت نشخوار فکری و وسواس فکری چیست؟
وسواس فکری یا وسواس جبری ، چرخه‌ای از افکار ناخواسته و مزاحم است که به‌عنوان وسواس و رفتارهای اجباری خارج از کنترل فرد شناخته میشود. برخلاف وسواس فکری، نشخوار فکری یک فرایند انتخابی و تحت کنترل فرد تلقی میشود.
با وجود این که نشخوار فکری و وسواس فکری یا همان OCD، هر دو با افکار منفی ناخواسته همراه هستند، تفاوت‌هایی کلیدی بین این دو وجود دارد. در جدول زیر نگاهی به ویژگی‌ها و تفاوت‌های این دو اختلال می‌اندازیم:
| ویژگی | نشخوار فکری | وسواس فکری (OCD) |
| تمرکز | گذشته | افکار مزاحم |
| تحلیل | بررسی، تجزیه‌وتحلیل عمیق افکار | اضطراب و پریشانی شدید |
| رفتار | انفعال | رفتارهای اجباری |
| نتیجه | احساس گناه، شرم یا غم | کاهش اضطراب موقتی اما عدم حل مشکل |
افکار وسواسی به‌صورت لحظه‌ای رخ می‌دهد و هرگونه درگیری ذهنی بیشتر با آنها، به‌عنوان نشخوار فکری اجباری در نظر گرفته میشود.
علائم نشخوار فکری چیست؟
تجربه افکار منفی به‌صورت گاه‌به‌گاه، امری کاملا طبیعی است که نیازی نیست درباره آن نگران باشید. نشخوار فکری زمانی به مشکل تبدیل میشود که به‌طور منظم رخ دهد و روی سلامت روان فرد تاثیر منفی بگذارد. علائم نشخوار فکری شامل موارد زیر هستند:
- تمرکز بر افکار منفی؛ مانند اشتباهات گذشته
- دشواری در رهاکردن افکار؛ گرفتاری در چرخه‌ای از افکار منفی
- احساسات منفی؛ مانند شرم، غم، اضطراب و …
- عدم تمرکز؛ به‌خصوص در فعالیت‌ها و مکالمات روزمره
- کناره‌گیری از فعالیت‌ها؛ مانند تعاملات اجتماعی و رویدادهای مهم
- خستگی؛ از نظر ذهنی، عاطفی و جسمی
شما در صورت مشاهده این علائم، برای تشخیص و درمان این اختلال، باید به یک متخصص مراجعه کنید. برای درک اهمیت مراجعه به تخصص روانپزشکی، مطلب تخصص روانپزشکی چیست را مطالعه کنید.
علت نشخوار ذهنی چیست؟
مانند بسیاری از بیماری‌های روان، علل دقیق نشخوار فکری و اضطراب هم ناشناخته باقی‌مانده است؛ اما می‌توان گفت عوامل متعددی در بروز آن نقش دارند. این عوامل شامل عوامل ژنتیکی، محیطی، شناختی، عصبی و اختلالات سلامت روان می‌شوند. هیچ علت واحدی برای اختلال نشخوار فکری وجود ندارد و احتمالا ترکیبی از این عوامل در بروز آن نقش خواهند داشت. در ادامه، به بررسی هر یک عوامل ایجادکننده یا ریشه نشخوار فکری پرداخته‌ایم:
عوامل ژنتیکی
تحقیقات انجام‌گرفته درباره تاثیرات ژنتیک بر اختلال نشخوار فکری، ناچیز است؛ اما اطلاعات مهمی را در اختیار ما می‌گذارند. پزشکان معتقدند سابقه خانوادگی ابتلا به افسردگی، اختلالات اضطرابی و اختلالات سلامت روان، می‌تواند احتمال ابتلا به اختلال نشخوار فکری را افزایش دهد. تحقیقات صورت گرفته روی دوقلوهای همسان و غیرهمسان در شرایط محیطی غیرمشترک، نشان داده است که نشخوار فکری می‌تواند تا حد زیادی وراثتی باشد. همچنین همبستگی ژنتیکی بارزی بین نشخوار فکری و افسردگی مشاهده میشود که می‌تواند نشان‌دهنده ارتباط بین این دو اختلال سلامت روان باشد.
عوامل محیطی
عوامل محیطی موثر بر ابتلا به نشخوار فکری شامل موارد زیر هستند:
- استرس؛ قرارگرفتن در شرایط استرس‌زا مانند مشکلات خانوادگی، مشکلات مالی یا مشکلات شغلی
- حادثه؛ تجربه حوادث آسیب‌زننده مثل تصادف، سوءاستفاده جنسی، بلایای طبیعی و …
- هم‌زیستی؛ ارتباط نزدیک با افراد دچار این اختلال، به‌خصوص کودکان با والدین مبتلا به نشخوار فکری
- ارتباط ناسالم با والدین؛ بی‌توجهی والدین و احساس رهاشدگی به‌ویژه در کودکی
- محیط ناامن؛ رشد در محیط خانوادگی آشفته، والدین درگیر اعتیاد یا سوءرفتارهای اجتماعی
از دیگر عوامل محیطی موثر بر نشخوار فکری، می‌توان به فشار تحصیلی و عوامل فرهنگی اشاره کرد این عوامل منجر به بروز تروما در فرد بیمار می‌شوند در مقاله تروما چیست بیشتر در این باره مطالعه نمایید.
عوامل شناختی
به ویژگی‌های فردی که بر عملکرد و آموزش‌پذیری افراد تاثیر می‌گذارد، عوامل شناختی گفته میشود. عوامل شناختی می‌توانند تاثیر ویژه‌ای در بروز اختلال نشخوار ذهنی داشته باشند.
برای مثال تحریف‌های شناختی مانند تفکر همه یا هیچ، کمال‌گرایی و برچسب‌زنی منفی منجر به نشخوار فکری شدید در افراد می‌شوند. همچنین افرادی که دچار کمبود عزت‌نفس، عدم توانایی حل مشکل و منفی‌گرایی، مستعد ابتلا به نشخوار فکری هستند.
عوامل عصبی
مغز انسان از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که برخی از آنها تاثیر مستقیمی بر خلق‌وخو، افکار و رفتار ما دارند. آسیب در برخی از این بخش‌ها می‌تواند در ابتلا به نشخوار فکری نقش مهمی داشته باشد. به جدول زیر توجه کنید:
| بخش‌ها | وظایف | نتیجه اختلال |
| لوب پیشانی | برنامه‌ریزی، حل مسئله و کنترل تکانه‌ها | مشکل در کنترل افکار و عدم توانایی در حل مسئله |
| آمیگدال | پردازش احساسات مانند ترس و اضطراب | افزایش فعالیت منجر به ایجاد ترس و اضطراب شدید |
| هیپوکامپ | یادگیری و حافظه | مشکل در به فراموشی سپردن افکار و تجربیات منفی |
| گانگلیون‌های قاعده‌ای | کنترل حرکتی | افزایش یا کاهش عملکردهای حرکتی مانند لرزش در اندام‌ها، انقباض ماهیچه‌ای و کندی حرکات |
باتوجه‌به جدول فوق، می‌توان دریافت که چگونه آسیب به هریک از این 4 بخش، می‌تواند عامل بروز نشخوار فکری در فرد شود.
اختلالات سلامت روان
نشخوار فکری اغلب با سایر اختلالات روان همراه است که چالش‌های درمان را افزایش می‌دهد. در ادامه برخی از این اختلالات رایج را بررسی می‌کنیم:
- اختلالات اضطرابی؛ به‌ویژه اختلال اضطراب فراگیر و اختلال اضطراب اجتماعی
- اختلال افسردگی ماژور؛ خلق‌وخوی منفی و ناامیدی
- اختلال وسواس فکری اجباری؛ افکار ناخواسته و مزاحم، وسواس و رفتارهای اجباری خارج از کنترل فرد
- اختلال اضطراب پس از حادثه؛ پس از وقوع حوادث ناگوار مثل تصادف
موارد ذکر شده فقط چند نوع از اختلالات موثر بر نشخوار فکری است. ممکن است افراد، همراه با سایر اختلالات روان هم دچار نشخوار فکری شوند.
تشخیص نشخوار فکری، چگونه انجام میشود؟
تشخیص اختلال نشخوار ذهنی توسط متخصص و معمولا با استفاده از روش‌های زیر صورت می‌گیرد:
- مصاحبه بالینی؛ این مصاحبه شامل سوالاتی در مورد افکار، احساسات و سابقه پزشکی فرد است. هدف آن ارزیابی علائم نشخوار فکری، شدت آنها، مدت‌زمان بروز علائم و همچنین بررسی سایر اختلالات روان احتمالی است.
- معاینه فیزیکی؛ این معاینه فیزیکی برای رد هرگونه علت پزشکی علائم نشخوار ذهنی در فرد انجام میشود.
- پرسش‌نامه و ابزارهای غربالگری؛ شامل انواع تست‌های معتبر و استاندارد برای تشخیص نشخوار ذهنی است.
تشخیص نهایی بر اساس معیارهای ذکر شده در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) انجام میشود.
عوارض نشخوار ذهنی چیست؟
نشخوار ذهنی، به‌صورت مکرر و غیرقابل کنترل رخ می‌دهد و تاثیرات منفی متعددی روی فرد برجای می‌گذارد. برخی از عوارض نشخوار ذهنی شامل موارد زیر هستند:
- افزایش اضطراب و استرس؛ قرار داشتن فرد در حالت نگرانی مداوم در اثر افزایش اضطراب و استرس
- افسردگی؛ بروز یا تشدید علائم افسردگی ناشی از تکرار افکار منفی
- کاهش تمرکز و بهره‌وری؛ اختلال در تمرکز روی وظایف روزانه و کاهش بهره‌وری
- تاثیر منفی بر خواب؛ کاهش کیفیت خواب فرد
- تضعیف روابط اجتماعی؛ وارد شدن آسیب به روابط اجتماعی و عدم توانایی در برقراری ارتباط با دیگران به دلیل مشغولیت ذهنی مداوم
- کاهش اعتماد به نفس؛ کاهش اعتماد به نفس و خودباوری فرد در اثر تکرار افکار منفی
- تشدید مشکلات جسمی؛ ایجاد مشکلات جسمی مانند سردرد، مشکلات گوارشی و دیگر علائم جسمی مرتبط با استرس و اضطراب
برای مدیریت نشخوار ذهنی، می‌توان از روش‌های مختلفی مانند تمرینات ذهن‌آگاهی، مشاوره روانشناسی و تمرینات تنفسی استفاده کرد.
نشخوار فکری، چگونه درمان میشود؟
یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که برای افراد مبتلا به اختلالات سلامت روان به وجود می‌آید، کاهش قابل‌توجه کیفیت زندگی است. این موضوع می‌تواند تاثیرات جدی بر ابعاد مختلف سلامت فرد داشته باشد. درمان نشخوار فکری معمولا شامل ترکیبی از رویکردهای روان‌شناختی و رفتاری است. گاهی ممکن است با تشخیص پزشک، این روند با درمان دارویی همراه باشد. هدف کلی از درمان، کاهش دفعات، شدت نشخوار و بهبود کیفیت زندگی است.
درمان شناختی – رفتاری (CBT)
متداول‌ترین درمان برای این اختلال، درمان شناختی رفتاری است. در درمان شناختی رفتاری، فرد، در کنار یک درمانگر مجرب، الگوهای تفکر منفی ایجادکننده نشخوار فکری را شناسایی کرده و تغییر می‌دهد. درمانگر همچنین به فرد برای توسعه مهارت‌های مقابله موثر با افکار منفی و آموختن روش‌های مدیریت افکار و احساسات کمک می‌کند. برخی از تمرینات CBT شامل شناخت افکار منفی، به چالش کشیدن آنها، توسعه رفتار مفید و تکنیک‌های کاهش اضطراب میشود.
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، بر پذیرش افکار و احساسات، حتی افکار و احساسات منفی تاکید دارد. این درمان، فرد را به‌سوی پذیرش افکار خود به‌عنوان یک رویداد ذهنی، نه یک حقیقت مطلق، هدایت می‌کند. با این رویکرد، فرد هنگام مواجهه با افکار منفی و نشخوار ذهنی، دچار اضطراب، ناامیدی و کمبود عزت‌نفس نمی‌شود. از جمله تکنیک‌های درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد می‌توان به تمرینات ذهن‌آگاهی، قدردانی، تنفس صحیح، انعطاف‌پذیری ذهنی و پذیرش هیجانی اشاره کرد.
بیوفیدبک
روش بیوفیدبک، به افراد، برای کنترل عملکردهای فیزیولوژیکی ناخودآگاه بدن کمک می‌کند. این کار با استفاده از ابزارهای حساسی برای اندازه‌گیری ضربان قلب، تنفس، فعالیت‌های ماهیچه‌ای و امواج مغزی انجام میشود. سپس، با ارائه این اطلاعات به‌صورت بازخوردهای آماری به فرد، از آنها برای تنظیم و کنترل این فعالیت‌ها استفاده می‌کند. در مورد نشخوار فکری، بیوفیدبک می‌تواند در جهت آموزش تنفس دیافراگمی و درنتیجه کاهش تنش موثر باشد. این روش معمولا به‌عنوان بخشی از روند درمانی ارائه شده و ممکن است با درمان‌های شناختی رفتاری همراه باشد.
دارودرمانی
در برخی موارد از دارو برای کمک به درمان عوارض نشخوار فکری شدید، مانند افسردگی و اضطراب، استفاده میشود. بااین‌حال، دارو معمولا اولین قدم در درمان نیست و در کنار درمان‌های شناختی رفتاری تجویز خواهد شد. بهترین دارو برای نشخوار ذهنی، شامل مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین، تریسی‌کلیک‌ها و بنزودیازپین‌ها هستند. این داروها با افزایش سطح هورمون‌های شادی در مغز و آرام‌بخشی سیستم عصبی مرکزی در تسکین علائم نشخوار فکری نقش دارند.
توجه داشته باشید که درمان دارویی خودسرانه بسیار خطرناک است و باید حتما تحت‌نظر پزشک متخصص با دز مشخص انجام شود.
برای درمان نشخوار ذهنی به چه دکتری مراجعه کنیم؟
برای درمان نشخوار فکری، بهترین گزینه مراجعه به دکتر روانپزشک است. روانپزشک، با تشخیص دقیقی از وضعیت روانی شما و با توجه به شدت و نوع نشخوار ذهنی، درمان‌های دارویی و رواندرمانی مناسب را پیشنهاد می‌دهد. گاهی، ممکن است روانپزشک شما را به یک روانشناس برای جلسات مشاوره و رواندرمانی معرفی کند. این جلسات می‌تواند شامل تکنیک‌های شناختی رفتاری، ذهن‌آگاهی و دیگر روش‌های موثر برای مدیریت افکار مزاحم باشد. مراجعه به روانپزشک به شما برای شناسایی علل و محرک‌های نشخوار ذهنی و یافتن راهکارهای مناسبی برای کنترل و کاهش آن کمک می‌کند.
آیا می‌توانیم از نشخوار فکری پیشگیری کنیم؟
نشخوار فکری، همان تکرار و پردازش مداوم افکار منفی است. شما به کمک تکنیک‌های آرامش‌بخش می‌توانید از ابتلا به علائم نشخوار فکری پیشگیری کنید. از موثرترین این تکنیک‌ها می‌توان به ورزش کردن، نوشتن افکار، کمک گرفتن از دیگران، استفاده کمتر از شبکه‌های اجتماعی و به چالش کشیدن افکار اشاره کرد. اضطراب، استرس، تروما، اختلالات روانی، عوامل ژنتیکی و عوامل رفتاری، هر کدام به میزان قابل‌توجهی در ابتلا به نشخوار ذهنی نقش دارند.
شما به کمک دکتر روانپزشک، می‌توانید با درمان مشکلات زمینه‌ای خود، احتمال ابتلا به نشخوار فکری را کاهش دهید.
اگر نگران ابتلا به نشخوار ذهنی هستید و به کمک روانپزشک نیاز دارید، برای دریافت مشاوره آنلاین یا تلفنی با دکتر روانپزشک، به سایت دکتردکتر مراجعه کنید.
منابع:
webmd.com
ncbi.nlm.nih.gov
سوالات متداول نشخوار فکری
داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب می‌توانند با ترکیبی از تکنیک‌های شناختی رفتاری به درمان این اختلال کمک کنند.
محرک‌ها در افراد مختلف می‌توانند متفاوت باشند. بعضی افراد در مواجهه با استرس روزانه دچار نشخوار فکری می‌شوند. بعضی نیز با حضور در یک مکان یا یادآوری یک خاطره، نشخوار فکری را تجربه می‌کنند.
اگر افکار منفی مکررا به ذهن شما می‌آیند و شما را از انجام فعالیت‌های روزمره باز می‌دارند، احتمالا دچار نشخوار فکری هستید. ولی تشخیص دقیق و قطعی آن به ارزیابی‌های تخصصی نیاز دارد.
بله، نشخوار فکری می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات روانی مانند اضطراب، افسردگی و اختلال وسواس فکری-عملی باشد.
با دارو میشه کنترلش کرد؟
سلام عزیز
بله دارودرمانی بعلاوه رواندرمانی در بهبود کمک کننده هستن
من یه مدت دارو مصرف میکردم، اوکی شده بودم ولی باز شروع شده. چرا؟
سلام عزیزم
درمان دارویی نشخوار و وسواس ، درمان زمانبری هست
و گاهی علاوه بر دارو، نیاز به رواندرمانی هم داره
به همین جهت قطع داروها فقط با تایید پزشکتون و تدریجی انجام میشود
سلام خسته نباشید.اقای دکتر من شب ها که میخوام بخوابم تا یکی دو ساعت خوابم نمیبره تو رخت خواب.همش نوشخواره فکری میکنم.ممنون میشم بهم بگید چیکار کنم
سلام عزیزم
درمان نشخوار فکری ، درمان ترکیبی شامل دارو و روان درمانی و مشاوره هست
باید جهت بررسی به متخصص روانپزشک مراجعه کنید