کاهش وزن، حالت تهوع و استفراغ، یبوست و نفخ از علائم معده درد هستند. البته گاهی درد معده با مدفوع خونی، از دست دادن اشتها، اسهال و تب همراه می‌شود که به ارزیابی‌های تخصصی نیاز خواهد داشت. بیماری‌هایی مانند سوءهاضمه، مسمومیت غذایی، زخم معده، رفلاکس اسید معده و آپاندیست از شایع‌ترین علت معده درد به حساب می‌آیند. افراد مبتلا به این بیماری‌ها، درد معده را به صورت درد مزمن معده و درد حاد معده تجربه می‌کنند.
دکتر گوارش برای تشخیص معده درد، از روش‌های تشخیصی متعددی مانند بررسی سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی، آزمایش خون، آزمایش ادرار و تصویربرداری استفاده می‌کند. این متخصص، پس از تشخیص، با تجویز دارو، تغییر سبک زندگی و گاهی، جراحی اقدامات لازم را برای درمان معده درد بیمار انجام می‌دهد.
با مطالعه این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر که به 4 دقیقه زمان نیاز دارد، با انواع درد معده و علت آن آشنا می‌شوید.
در انتها، اگر سوالی درباره معده درد، درمان و پیشگیری از آن دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس پزشکی ما به آن پاسخ خواهد داد.
معده درد چیست؟
معده درد، یک احساس ناخوشایند و دردناک در نواحی بالایی شکم، از نزدیک بند ناف تا پایین استخوان سینه است. درد و بیماری های معده به دلایل مختلفی همچون رفلاکس معده، زخم معده، مسمومیت غذایی، انواع حساسیت غذایی، عفونت ناشی از باکتری یا ویروس رخ می‌دهد. این درد با علائمی همچون احساس سوزش، سنگینی، تهوع، استفراغ و در برخی موارد نفخ و باد شکم همراه است. مصرف برخی غذاها، استرس، مصرف زیاد الکل و داروهای ضدالتهاب از عوامل تشدیدکننده این معده درد هستند.
انواع معده درد به چه شکل رخ می‌دهند؟
معده درد به اشکال متفاوتی رخ داده و هر یک از این اشکال، نشانه‌ای از مشکلات مختلف خواهد بود. در ادامه، به برخی از انواع معده درد اشاره کرده‌ایم:
- درد سوزشی؛ در ناحیه بالای شکم و ناشی از زخم معده، رفلاکس معده یا التهاب معده
- درد کولیکی؛ دردهای شدید، ناگهانی و مقطعی ناشی از گرفتگی عضلات روده، سندرم روده تحریک‌پذیر یا سنگ‌های صفراوی
- درد انتشاری؛ محسوس در کل ناحیه شکم و در اثر التهاب روده‌ها، عفونت‌های ویروسی، باکتریایی یا ورم عمومی شکم
- درد محلی؛ احساس درد در یک نقطه خاص از شکم به دلیل آپاندیسیت، سنگ‌های صفراوی یا کیست‌های تخمدانی
- درد مزمن و مداوم؛ درد طولانی‌مدت و با شدت متغیر در اثر سندرم روده تحریک‌پذیر، کرون، کولیت اولسراتیویا یا زخم‌های معده
- درد شدید و ناگهانی؛ به دلیل پانکراتیت، سنگ‌های صفراوی، آپاندیسیت یا پارگی کیست تخمدان
- درد همراه با نفخ؛ احساس پر بودن و بادکردگی شکم ناشی از سوء هاضمه، گاستروانتریت یا سندرم روده تحریک‌پذیر
تشخیص علت هر یک از انواع معده درد به ارزیابی‌های تخصصی و بررسی‌های پزشکی نیاز دارد. اگر درد معده شدیدتر، مداوم یا همراه با علائمی مانند تب، استفراغ خونی، کاهش وزن یا تغییرات شدید در عادات روده‌ای شد، حتماً باید به دکتر گوارش مراجعه کنید.
علت معده درد چیست؟
معده درد، به دلایل مختلفی شامل مسائل گوارشی، عفونی و غیرگوارشی رخ می‌دهد. مشکلات گوارشی مانند زخم معده، گاستریت، سوءهاضمه و رفلاکس معده به مری می‌توانند علت اصلی معده درد باشند. عفونت‌هایی مانند عفونت هلیکوباکتر پیلوری هم باعث التهاب و درد معده می‌شوند. در موارد نادر، مشکلات جدی‌تری مانند سنگ کیسه صفرا، پانکراتیت و بیماری‌های قلبی می‌توانند به صورت معده درد بروز کنند. در ادامه به انواع علت معده درد پرداخته‌ایم:
عفونت‌های گوارشی
عفونت‌های گوارشی همچون عفونت باکتریایی هلیکوباکتر پیلوری، منجر به زخم معده و درد شدید می‌شوند. این باکتری، با تضعیف لایه محافظ معده، باعث التهاب و زخم خواهد شد. عفونت‌های ویروسی یا همان آنفلوانزای معده، اسهال، تهوع، استفراغ و درد شدید معده را به همراه دارد. این نوع عفونت‌ها معمولا از طریق آب یا غذای آلوده منتقل شده و درمان آن‌ها نیازمند استراحت، مصرف مایعات فراوان و در صورت لزوم، مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک و ضدویروس است.
التهاب معده
التهاب معده یا گاستریت، به دلیل عفونت باکتریایی، مصرف الکل، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی یا استرس ایجاد می‌شود. این التهاب، با درد، سوزش سر دل، تهوع و استفراغ همراه خواهد بود. التهاب روده کوچک یا بزرگ هم به دلایل مشابه رخ می‌دهند و علاوه بر درد، باعث اسهال و خونریزی می‌شوند. درمان‌های این التهابات شامل مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، تغییر در رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی برای کاهش عوامل تحریک‌کننده است.
اختلالات روده
سندرم روده تحریک‌پذیر، باعث درد شکم، نفخ، اسهال و یبوست می‌شود. علت دقیق این سندرم ناشناخته است؛ اما استرس، تغذیه نادرست و عدم تعادل میکروبیوم روده در بروز آن نقش دارند. همچنین، انسداد روده، درد شدید شکمی، تورم شکم و ناتوانی در دفع گاز یا مدفوع را به همراه دارد. انسداد روده، به دلیل تومور، بافت‌های چسبنده یا دیگر مشکلات فیزیکی رخ می‌دهد. این شرایط به ارزیابی تخصصی و تشخیص دقیق متخصص گوارش و درمان با داروها، اصلاح رژیم غذایی و گاهی جراحی نیاز دارد. مراجعه به‌موقع به متخصص گوارش برای جلوگیری از عوارض این بیماری بسیار مهم است. برای درک اهمیت مراجعه به دکتر گوارش، مطلب تخصص گوارش چیست را مطالعه کنید.
زخم معده
زخم معده، با ایجاد آسیب‌هایی در لایه داخلی معده، باعث معده درد شدید و ناراحتی می‌شود. علل شایع زخم معده شامل مصرف طولانی‌مدت داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، عفونت باکتریایی هلیکوباکتر پیلوری و استرس است. علائم این بیماری شامل درد سوزشی، تهوع و کاهش وزن همراه خواهد بود. درمان زخم معده شامل داروهایی برای کاهش تولید اسید معده، آنتی‌بیوتیک‌ها برای عفونت هلیکوباکتر و تغییر در رژیم غذایی می‌شود.
تغذیه نامناسب
مصرف غذاهای چرب، تند و ترش، همراه با نوشیدنی‌های الکلی و قهوه باعث تحریک و درد معده و قلب می‌شوند. این نوع غذاها، با افزایش تولید اسید معده، به لایه داخلی معده آسیب می‌‌زنند. همچنین، استعمال سیگار هم این علائم را تشدید می‌کند. برای کاهش درد معده ناشی از تغذیه نامناسب، با اجتناب از مصرف این مواد غذایی، از رژیم غذایی سالم و متعادل برخوردار شوید.
یکی از بیماری‌هایی که با معده درد همراه است گاستروپارزی است. برای آشنایی با این بیماری و راه درمان آن مقاله فلج معده را بخوانید.
عوارض دارویی
عوارض دارویی، به‌طور مستقیم بر معده و دستگاه گوارش تأثیر می‌گذارند و موجب معده درد می‌شوند. برخی داروها مانند ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و آسپیرین با تحریک مخاط معده، زخم یا التهاب معده ایجاد می‌کنند. آنتی‌بیوتیک‌ها هم تعادل باکتری‌های مفید در دستگاه گوارش را برهم زده و منجر به درد و ناراحتی معده خواهند شد.برخی از داروهای هورمونی مانند ویتاگنوس هم می‌توند باعث بروز معده درد شود. همچنین، داروهای مسکن قوی و داروهای ضدافسردگی اثرات جانبی گوارشی مانند تهوع، استفراغ یا سوزش سر دل ایجاد می‌کنند. در صورت بروز معده درد پس از مصرف دارو، با پزشک برای تنظیم دوز یا تغییر دارو مشورت کنید.
عوامل روانی
استرس، نگرانی و فشارهای روحی به‌طور قابل‌توجهی بر عملکرد معده تاثیر گذاشته و منجر به درد معده عصبی می‌شوند. این عوامل، باعث افزایش تولید اسید معده و ایجاد اختلال در عملکرد دستگاه گوارش خواهند شد. برای مدیریت درد معده ناشی از عوامل روانی، تکنیک‌های مدیریت استرس و مشاوره روان‌شناسی مفید واقع می‌شود.
علائم همراه با معده درد چیستند؟
درد معده، بسته به علت زمینه‌ای، با علائم مختلفی همراه است. در ادامه، به شایع‌ترین علائم همراه با معده درد اشاره کرده‌ایم:
- سوءهاضمه؛ احساس ناراحتی یا سوزش در قسمت بالای شکم، احساس سیری زودرس و نفخ
- حالت تهوع و استفراغ؛ ناشی از مشکلات گوارشی یا عفونت
- اسهال یا یبوست؛ معده درد همراه با تغییر در حرکت‌های روده‌ای
- سوزش معده؛ احساس سوزش در قسمت بالای شکم یا قفسه سینه و گلو به علت بازگشت اسید معده به مری
- نفخ؛ احساس پر بودن شکم از باد
- تب؛ ناشی از عفونت‌های گوارشی
- از دست دادن اشتها؛ همراه با درد معده و مشکلات گوارشی
- خونریزی دستگاه گوارش؛ مشاهده خون در مدفوع یا استفراغ ناشی از مشکلات جدی مانند زخم معده
- کاهش وزن ناخواسته؛ همراه با درد معده همراه و نیازمند به ارزیابی‌های تخصصی
در صورت مشاهده هر یک از این علائم، برای جلوگیری از عوارض بیشتر، به متخصص گوارش مراجعه کنید.
تشخیص معده درد چگونه انجام می‌شود؟
تشخیص علت معده درد، به ارزیابی دقیق توسط پزشک دارد. در جدول، به روش‌های تشخیص معده درد اشاره کرده‌ایم:
| روش تشخیص معده درد | شرح روش |
| مصاحبه اولیه | پرسیدن سوالاتی درباره درباره علائم، مدت زمان آن‌ها، شدت درد، موقعیت دقیق درد، عوامل تشدیدکننده یا کاهش‌دهنده درد، سابقه بیماری و داروهای مصرفی |
| معاینه فیزیکی | بررسی ناحیه شکمی برای یافتن نقاط حساسیت، ورم یا هرگونه ناهنجاری |
| آزمایش خون | بررسی علائم عفونت، التهاب یا مشکلات دیگر |
| آزمایش مدفوع | برای تشخیص عفونت‌ها یا خونریزی‌های داخلی |
| آندوسکوپی | مشاهده و بررسی داخل معده و روده‌ها |
| سونوگرافی | بررسی اعضای داخلی شکم و شناسایی مشکلات احتمالی |
| سی‌تی‌اسکن | ارائه تصاویر دقیق‌تری از ساختارهای داخلی شکم |
| ام‌آر‌آی | تصویربرداری دقیق‌تر از بافت‌های نرم |
| تست هلیکوباکتر پیلوری | برای تشخیص عفونت باکتریایی منجر به زخم معده |
| تست عملکرد کبد و پانکراس | بررسی سلامت این اعضا |
| تست تحمل لاکتوز یا گلوتن | تشخیص عدم تحمل غذایی |
دکتر گوارش، با تفسیر نتایج و اطلاعات به‌دست آمده از این روش‌های تشخیصی، علت دقیق درد معده را شناسایی کرده و برنامه درمانی مناسب را ارائه می‌دهد.
راه‌های درمان معده درد
برای درمان معده درد، بسته به علت زمینه‌ای، از چندین روش استفاده می‌کنند. مصرف مواد غذایی سبک و کم‌چرب، همچنین نوشیدن مایعات به‌خصوص آب و چای نعناع یا بابونه علائم معده درد را تسکین می‌دهند. استفاده از داروهای ضداسید و ضدالتهاب مانند آنتی‌اسیدها با مشورت پزشک موثر است. در ادامه، به موثرترین روش‌های درمان معده درد پرداخته‌ایم:
استفاده از داروهای ضداسید
آنتی‌اسیدها، برای کاهش اسیدیته معده و تسکین درد ناشی از افزایش اسید معده مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها با خنثی کردن اسید معده به کاهش علائم سوزش معده، رفلاکس اسید و درد معده کمک می‌کنند. آنتی اسیدها در قالب مایع یا قرص و بدون نسخه در دسترس هستند. با این حال، استفاده طولانی‌مدت از آن‌ها ممکن است عوارض جانبی داشته باشد؛ بنابراین، قبل از استفاده مداوم، مشورت با پزشک ضروری است.
مصرف پروبیوتیک‌ها
پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که به بهبود تعادل باکتری‌های مفید روده کمک می‌کنند. این محصولات، به صورت مکمل‌های غذایی، ماست‌های پروبیوتیک و مواد غذایی تخمیر شده در بازار موجود هستند. مصرف پروبیوتیک‌ها، به تقویت سیستم ایمنی، بهبود عملکرد دستگاه گوارش و کاهش التهاب معده منجر می‌شود. پروبیوتیک‌ها به‌ویژه برای مبتلایان به مشکلاتی مانند سندرم روده تحریک‌پذیر، اسهال ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها یا بیماری‌های التهابی روده، مفید هستند. مصرف منظم پروبیوتیک‌ها با افزایش تعداد باکتری‌های مفید در روده، به تسکین درد و ناراحتی معده کمک می‌کند. همچنین استفاده از داروی هیوسین نیز می‌توان کارساز باشد.
اجتناب از غذاهای تحریک‌کننده
غذاهای چرب، تند، اسیدی و حاوی کافئین، با تحریک معده، باعث افزایش درد معده می‌شوند. این غذاها به سختی هضم شده و احساس سنگینی، نفخ و سوزش را در معده ایجاد می‌کنند. مصرف غذاهای چرب و تند، با افزایش تولید اسید معده، دیواره معده را تحریک خواهد کرد. همچنین، غذاهای اسیدی مانند مرکبات و نوشیدنی‌های کافئین‌دار، باعث شدت یافتن رفلاکس اسید می‌شوند. برای جلوگیری از این عوارض و معده درد، از غذاهای سبک‌تر و کم‌چرب استفاده کنید.
مصرف وعده‌های غذایی کوچک‌تر و مکرر
خوردن وعده‌های کوچک‌تر و مکرر به جای وعده‌های بزرگ و حجیم، با کاهش فشار روی معده، به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک می‌کند. وعده‌های غذایی بزرگ، باعث پر شدن معده و ایجاد فشار اضافی روی عضلات معده شده که درد و ناراحتی معده را به دنبال دارد. با مصرف وعده‌های کوچک‌تر و مکرر، معده فرصت بیشتری برای هضم غذا داشته و احتمال بروز بازگشت اسید معده به مری کاهش می‌یابد. این روش، به تثبیت سطح قند خون و انرژی بدن هم کمک می‌کند.
مصرف مایعات به اندازه کافی
نوشیدن آب و مایعات به اندازه کافی برای حفظ هیدراتاسیون بدن و بهبود عملکرد دستگاه گوارش بسیار مهم است. کم‌آبی، با افزایش غلظت اسید معده و تحریک دیواره‌های معده، معده درد و ناراحتی را به دنبال خواهد داشت. مصرف منظم آب، به رقیق شدن اسید معده و بهبود هضم غذا کمک می‌کند. همچنین، مصرف مایعات گرم مانند چای‌های گیاهی بدون کافئین، آرامش معده و کاهش التهاب را در پی دارد.
استفاده از گرما
قرار دادن کیسه گرم یا بطری آب گرم روی ناحیه معده، به تسکین درد معده کمک می‌کند. گرما با افزایش جریان خون در ناحیه مورد نظر و کاهش تنش عضلات معده، به تسکین درد و کاهش اسپاسم‌های عضلانی کمک می‌کند. استفاده از کمپرس گرم، به‌ویژه برای تسکین دردهای ناشی از گاز، نفخ و قاعدگی موثر است. برای این کار، کیسه آب گرم یا بطری آب گرم را روی معده خود قرار داده و به مدت 15 تا 20 دقیقه نگه دارید. این روش ساده و موثر، به بهبود علائم گوارشی و ایجاد احساس آرامش بیشتر کمک می‌کند.
استفاده از داروهای تجویز شده
برای معده درد ناشی از بیماری‌هایی مانند زخم معده، عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا بیماری‌های التهابی روده، استفاده از داروهای تجویز شده توسط پزشک ضروری است. این داروها، شامل آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت، مهارکننده‌های پمپ پروتون برای کاهش تولید اسید معده و داروهای محافظت‌کننده مخاط معده هستند. مصرف داروهای تجویز شده، به‌موقع و براساس دستور پزشک، به بهبود علائم و درمان بیماری‌های زمینه‌ای کمک می‌کند. هنگام مصرف، با مشاهده هرگونه عوارض جانبی یا عدم بهبود علائم، باید به پزشک خود مراجعه کنید تا داروها یا دوز مصرفی را بررسی و اصلاح کند.
استراحت و کاهش استرس
استراحت کافی و کاهش استرس نقش مهمی در بهبود معده درد دارند. استرس، با تشدید مشکلات گوارشی و افزایش تولید اسید معده، منجر به درد معده می‌شود. روش‌های کاهش استرس مانند مدیتیشن، یوگا، تمرینات تنفسی عمیق و پیاده‌روی، به آرامش ذهن و بدن کمک خواهند کرد. همچنین، خواب کافی و باکیفیت هم برای بهبود عملکرد دستگاه گوارش بسیار موثر است. ایجاد تعادل در زندگی روزمره و جلوگیری از فشارهای روانی منجر به بهبود سلامت عمومی و کاهش درد معده می‌شوند.
از معده درد چگونه پیشگیری کنیم؟
برای پیشگیری از معده درد با علاوه‌بر اصلاح سبک زندگی، اقدامات پیشگیرانه دیگری انجام دهید. در ادامه، به موثرترین روش‌های پیشگیری از معده درد اشاره کرده‌ایم:
- برخورداری از رژیم غذایی سالم؛ مصرف مواد غذایی کم‌چرب و کم‌نمک، پرهیز از غذاهای تند و اسیدی و خوردن وعده‌های کوچک و مکرر به‌جای وعده‌های بزرگ و سنگین
- پرهیز از مصرف الکل و دخانیات؛ تحریک معده و درد آن ناشی از مصرف الکل و دخانیات
- مدیریت استرس؛ انجام تمرینات تنفس عمیق، یوگا و مدیتیشن و خواب کافی و منظم
- ورزش منظم؛ بهبود عملکرد دستگاه گوارش پس از انجام ورزش‌های منظم مانند پیاده‌روی
- پرهیز از مصرف غذاهای آلرژی‌زا؛ جلوگیری از معده درد با شناسایی و پرهیز از مواد غذایی حساسیت‌زا
- مصرف آب کافی؛ عملکرد صحیح دستگاه گوارش در اثر هیدراته نگه‌داشتن بدن
- عدم خوردن غذا قبل از خواب؛ رفلاکس معده در اثر خوردن غذا قبل از خواب
- جویدن کامل غذا؛ هضم بهتر غذا و جلوگیری از معده درد به دلیل جویدن کامل غذا
رعایت این نکات با پیشگیری از معده درد، به بهبود سلامت دستگاه گوارش کمک می‌کند.
چه زمانی برای معده درد به دکتر مراجعه کنیم؟
معده درد، نشانه‌ای از مشکلات مختلف گوارشی و غیرگوارشی‌ست که در بسیاری از موارد نیاز به دریافت درمان‌های پزشکی دارد. در صورت مواجهه با هر یک از شرایط زیر، به دکتر گوارش مراجعه کنید:
- درد شدید و ناگهانی
- درد مداوم و طولانی و بیشتر از چند روز
- تب به‌عنوان نشانه‌ای از عفونت یا التهاب
- تهوع و استفراغ شدید
- وجود خون در استفراغ یا مدفوع
- کاهش وزن بی‌دلیل
- مشکلات گوارشی مزمن مانند سوء هاضمه، نفخ یا یبوست مداوم
- درد معده همراه با علائم مشکلات قلبی همچون درد سینه، تنگی نفس و درد شانه و بازو
چنانچه درد معده شما شدید یا مداوم است و به هیچ‌کدام از درمان‌های معمول پاسخگو نیست، باید با مراجعه به دکتر گوارش، برای شناسایی علت درد و درمان مناسب اقدام کنید.
آیا معده درد کاملا قابل بهبود است؟
معده درد، بسته به علت آن، معمولا قابل بهبود است. مهم‌ترین علت معده درد، سوءهاضمه، سنگ کیسه صفرا، بیماری التهابی روده، رفلاکس اسید معده و زخم معده هستند. دکتر گوارش برای درمان درد معده ناشی از این بیماری‌ها، انواع دارو، تغییر سبک زندگی و در صورت نیاز، جراحی را توصیه می‌کند. این متخصص، در اکثر موارد با تشخیص معده درد به کمک علائم بالینی، معاینه فیزیکی، آزمایش خون، آزمایش ادرار و تصویربرداری برای درمان به‌موقع آن اقدام خواهد کرد. با بهبود بیماری‌ها، علائم معده درد هم تسکین می‌یابند.
در برخی شرایط پزشکی خاص مانند بیماری‌های مزمن یا مشکلات گوارشی پیچیده، مدیریت و درمان معده درد طولانی‌مدت خواهد شد. اما، در بسیاری از موارد معده درد بهبود پیدا می‌کند.
اگر به معده درد یا علائم معده درد مبتلا هستید، با مراجعه به‌موقع به دکتر گوارش، از ابتلا به عوارض آن جلوگیری کنید. برای دریافت نوبت از دکتر گوارش شهر خود، به سایت دکتردکتر مراجعه کنید. پس از ورود به سایت و یافتن تخصص گوارش، شهر خود را انتخاب کنید. لیستی از متخصصان گوارش شهر شما، پیش روی‌تان خواهد بود. با ورود به پروفایل دکتر گوارش مورد نظر، نوبت خود را در سایت دکتردکتر ثبت کنید.
منابع:
niddk.nih.gov
mayoclinic.org
سؤالات متداول معده درد
درد معده در دهان احساس سوزش و ترشی ایجاد می‌کند، اما درد قلب با عرق سرد و تنگی نفس همراه است.
در مواردی ممکن است فرد باردار به معده درد دچار شود. اما معده درد به تنهبیی از علائم بارداری نیست.
برخی داروهای خانگی مانند زنجبیل، نعناع، چای بابونه و مصرف پروبیوتیک‌ها ممکن است به تسکین معده درد کمک کنند.
مصرف داروهای ضددرد بدون تجویز پزشک برای معده درد ممکن است مشکلات بیشتری ایجاد کند، به‌خصوص اگر علت معده درد ناشی از زخم معده یا مشکلات گوارشی باشد. بهتر است با پزشک مشورت کنید تا داروی مناسب تجویز شود.
