پوکی استخوان چیست؟ جدیدترین درمان پوکی استخوان

در افراد مبتلا به پوکی استخوان یا osteoporosis، استخوان‌ها متخلخل و ضعیف‌تر شده و خطر شکستگی به‌خصوص در مفصل ران، مهره‌های نخاعی و برخی مفاصل محیطی مانند مچ دست افزایش می‌یابد. این بیماری در طی چندین سال به کندی ایجاد می‌شود و اغلب تنها زمانی تشخیص داده می‌شود که زمین خوردن یا ضربه ناگهانی باعث شکستن استخوان شود. شکستگی‌ها می‌توانند زندگی شخص را تغییر داده و باعث درد، ناتوانی و از دست دادن استقلال او شوند. به همین دلیل جلوگیری از پوکی استخوان بسیار مهم است. بنابراین اگر فاکتورهای خطر دارید و نگران پوکی استخوان هستید، اگر زمین خوردید و نگران شکستگی استخوان هستید یا اگر کمردرد شدید و ناگهانی دارید، حتما به دکتر ارتوپد مراجعه کنید. در این مقاله از مجله سلامت دکتردکتر به توضیح کامل پوکی استخوان می‌پردازیم.

پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان (osteoporosis) به معنای استخوان متخلخل است. این بیماری استخوان‌ها را ضعیف می‌کند و در صورت ابتلا به آن، بیشتر در معرض خطر شکستگی‌های ناگهانی و غیرمنتظره استخوان هستید. پوکی استخوان به این معنی است که توده و استحکام استخوانی کمتری دارید. این بیماری اغلب بدون هیچ علامت یا دردی ایجاد می‌شود و معمولاً تا زمانی که استخوان‌های ضعیف شده باعث شکستگی‌های دردناک نشوند، کشف نمی‌شود. بیشتر موارد شکستگی به خاطر پوکی استخوان در قسمت لگن، مچ دست و ستون فقرات اتفاق می‌افتد.

علت ایجاد پوکی استخوان چیست؟

محققان دریافته‌اند که پوکی استخوان چگونه ایجاد می‌شود، اما علت دقیق ایجاد آن را نمی‌دانند. استخوان‌ها از بافت زنده و در حال رشد ساخته شده‌اند. داخل استخوان سالم شبیه اسفنج است. به این ناحیه استخوان ترابکولار می‌گویند. یک پوسته بیرونی از استخوان متراکم در اطراف استخوان اسفنجی پیچیده می‌شود. این پوسته سخت استخوان قشر مغز نامیده می‌شود.

هنگامی که پوکی استخوان رخ می‌دهد، “سوراخ” در “اسفنج” بزرگتر و بیشتر شده و باعث ضعیف شدن ساختار استخوان می‌شود. استخوان‌ها از بدن حمایت و از اندام‌های حیاتی محافظت می‌کنند. همچنین وظیفه دیگر استخوان‌ها ذخیره کلسیم و سایر مواد معدنی در بدن است. بنابراین زمانی که بدن به کلسیم نیاز دارد، تجزیه شده و سپس بافت استخوان جایگزین می‌شود. این فرآیند که بازسازی استخوان نام دارد، کلسیم مورد نیاز بدن را تامین کرده و در عین حال استخوان‌ها را قوی نگه می‌دارد.

تا حدود 30 سالگی به طور معمول بیشتر از آنچه که از دست می‌دهید، استخوان می‌سازید. پس از 35 سالگی، تجزیه استخوان سریع‌تر از تشکیل استخوان اتفاق میافتد، که باعث از بین رفتن تدریجی توده استخوانی می‌شود. اگر پوکی استخوان دارید، توده استخوانی را با سرعت بیشتری از دست می‌دهید. در زنان پس از یائسگی، سرعت تجزیه استخوان به شکل چشمگیری افزایش می‌یابد.

یکی از نشانه‌های کاهش هورمون تستوسترون پوکی استخوان است که با یک آزمایش هورمون تستوسترون می‌توان آن را تشخیص داد.

عوامل ابتلا به پوکی استخوان

چه کسانی در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند؟ عوامل خطر زیادی وجود دارند که شانس ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند که دو مورد از مهمترین آنها جنسیت و سن است. در ادامه این موارد را نام می‌بریم:

جنسیت و سن

خطر شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان در همه افراد با افزایش سن افزایش می‌یابد. با این حال، زنان بالای 50 سال یا زنان یائسه بیشترین خطر ابتلا به پوکی استخوان را دارند. زنان در 10 سال اول پس از ورود به یائسگی دچار تحلیل سریع استخوان می‌شوند، زیرا یائسگی تولید استروژن را کند می‌کند؛ هورمونی که از تحلیل بیش از حد استخوان محافظت می‌کند.

سن و پوکی استخوان بر مردان نیز تأثیر می‌گذارد. شاید تعجب کنید اگر بدانید مردان بالای 50 سال بیشتر در معرض شکستگی ناشی از پوکی استخوان هستند تا سرطان پروستات. انتظار می‌رود سالانه حدود 80000 مرد دچار شکستگی لگن شوند و مردان بیشتر از زنان در سال بعد از شکستگی لگن جان خود را از دست می‌دهند.

قومیت

خطر ابتلا به پوکی استخوان با قومیت شما نیز مرتبط است. زنان قفقازی و آسیایی بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند. با این حال، زنان آفریقایی-آمریکایی و اسپانیایی تبار هنوز در معرض خطر هستند. در واقع، زنان آفریقایی-آمریکایی بیشتر از زنان سفیدپوست پس از شکستگی لگن جان خود را از دست می‌دهند.

وزن و وضعیت توده بدنی

عامل دیگر ساختار استخوان و وزن بدن است. افراد ریزه اندام و لاغر در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان هستند، زیرا استخوان کمتری برای از دست دادن نسبت به افراد با وزن بیشتر و بدن بزرگتر دارند. همچنین ضعف عضلانی می‌تواند خطر پوکی استخوان را افزایش دهد، زیرا عضلات ضعیف‌تر فشار کمتری بر استخوان‌ها وارد می‌کنند که باعث کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر شکستگی می‌شود.

ژنتیک

سابقه خانوادگی نیز در خطر پوکی استخوان نقش دارد. اگر والدین یا پدربزرگ و مادربزرگ شما علائمی از پوکی استخوان، مانند شکستگی لگن پس از یک زمین خوردن جزئی داشته‌اند، ممکن است خطر ابتلا به این بیماری در شما بیشتر باشد.

بیماری‌ها و داروها

در نهایت، برخی از شرایط پزشکی و داروها خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند. اگر هر یک از شرایط زیر را دارید یا داشته‌اید که برخی از آن‌ها به سطح نامنظم هورمون مربوط می‌شود، بهتر است شما و پزشکتان هر چه زودتر برای غربالگری پوکی استخوان اقدام کنید:

• پرکاری تیروئید، پاراتیروئید یا غدد فوق کلیوی
• سابقه جراحی چاقی (کاهش وزن) یا پیوند عضو
• درمان هورمونی برای سرطان سینه یا پروستات یا سابقه پریود نشدن
• بیماری سلیاک یا بیماری التهابی روده
• بیماری‌های خونی مانند مولتیپل میلوما

برخی از داروها عوارض جانبی ایجاد می‌کنند که ممکن است به استخوان آسیب برساند و منجر به پوکی استخوان شود. اینها شامل استروئیدها، درمان‌های سرطان سینه و داروهایی برای درمان تشنج است.

شاید به نظر برسد که هر عامل خطر مربوط به چیزی است که خارج از کنترل شماست، اما این درست نیست. شما بر برخی از ریسک فاکتورهای پوکی استخوان کنترل دارید. مثلا می‌توانید با پزشک یا داروساز در مورد تأثیر داروها بر استخوان‌ها صحبت کنید و از همه مهم‌تر اینکه شما مسئول موارد زیر هستید:

• عادات غذایی: اگر بدن شما کلسیم و ویتامین D کافی نداشته باشد، احتمال ابتلا به پوکی استخوان بیشتر می‌شود. اگرچه اختلالات غذایی مانند پرخوری عصبی یا بی اشتهایی از عوامل خطر هستند، اما قابل درمان هستند.
• سبک زندگی: افرادی که سبک زندگی کم تحرک (غیرفعال) دارند، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند.
• مصرف دخانیات: سیگار خطر شکستگی استخوان را افزایش می‌دهد.
• مصرف الکل: مصرف دو نوشیدنی در روز (یا بیشتر) خطر ابتلا به پوکی استخوان را بالا می‌برد.

عموما اکثر افراد کمبود ویتامین دی را عامل ابتلا به پوکی استخوان می‌دانند اما جالب است بدانید کمبود ویتامین c منجر به کاهش جذب ویتامین دی که از عوامل بروز پوکی استخوان است می‌شود به همین خاطر پوکی استخوان می‌تواند از علائم کمبود ویتامین سی نیز باشد.

درمان پوکی استخوان

استخوان‌ها دائما در حال بازسازی هستند و بافت قدیمی خود را تخریب می‌کنند اما تحت تاثیر عوامل مختفی ممکن است این روند دچار اختلال شود و دچار بیماری مثل پوکی استخوان شود. پوکی استخوان بیماری است که باعث ضعف بیش از اندازه استخوان‌ها می‌شود و همین باعث شکستن استخوان‌ها با کمترین فشار یا برخورد است. جنسیت، سن، سوابق بیماری خانوادگی، اندازه اسکلت بدن، سطح هورمون، رژیم غذایی، مصرف استروئیدها و برخی از داروها، از جمله علل پوکی استخوان هستند. مفصل ران، ستون فقرات و مچ نواحی هستند که بیشتر از نقاط دیگر بر اثر این بیماری دچار مشکل شکستگی می‌شوند.

البته این بیماری در بیشتر افراد در سراسر کره زمین و با هر نژادی ممکن است بروز کند. همچنین وقوع پوکی استخوان جوانان این را به همه ثابت کرده که پوکی استخوان سالمندان تنها دوره انحصار ابتلا به این بیماری نیست بلکه هر کسی در هر سنی در معرض ابتلا است. 

پوکی استخوان ناگزیر است اما در مقابل با داشتن یک سبک زندگی سالم و هدفمند می‌‌توان تا حد زیادی از آن پیشگیری کرد. هر چند که اگر به موقع برای درمان پوکی استخوان اقدام کنید، لازم نیست استرس بیماری داشته باشید.

علائم پوکی استخوان نشانه‌های پنهانی نیستند و به راحتی می‎توان آن‌ها را بررسی و شناسایی کرد:

• خمیده شدن قد
• کمردرد (به دلیل شکستگی یا قرارگرفتن نامناسب مهر‌ه‌ها)
• استخوان‌های شکننده
• کاهش قد به مرور زمان

بهترین کار این است که با رعایت برخی نکات نسبتا ساده، در مسیر پیشگیری از پوکی استخوان قرار بگیرید اما اگر هم به آن دچار شدید، اصلا نترسید چون راه های درمانی مختلفی برای آن وجود دارد. 

اگر نشانه‌های که گفتیم را در خود مشاهده کردید، در اولین گام به پزشک ارتوپد که گرایش روماتولوژی دارد مراجعه کنید تا با تجویز آزمایش پوکی استخوان درمان قطعی پوکی استخوان شدید را تشخیص دهید. با توجه به نتیجه آزمایش، احتمال خطر شکستن استخوان‌ها تا یک دهه آینده تخمین زده می‌شود. بسته به وضعیت شما، امکان دارد دکتر تشخیص دارویی دهد یا تمرکز را روی اصلاح عوامل خطرزا و جلوگیری از تخریب استخوانی بگذارد.

روش‌های درمانی احتمالی زیر ممکن است از طرف دکتر برای جلوگیری از پیشروی بیماری و بهبود آن تجویز خواهد کرد:

درمان دارویی پوکی استخوان

درمان دارویی پوکی استخوان روی استفاده از قرص‌ها و مکمل‌های ویتامین D و کلسیم گذاشته شده است. البته به این معنا نیست که داروی ضد پوکی استخوان برای شما تجویز نخواهد شد. درمان دارویی پوکی استخوان به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• داروهایی که تولید استخوان را افزایش می‌دهند همچون تری پاراتید (هورمون پاراتیروئید)
• داروهایی که مانع جذب استخوان می‌شوند مثل کلسیتونین، فسفوناتپ، استروژن و دنوزوماب

روش‌های مختلف درمان دارویی پوکی استخوان عبارتند از:

بیسفوسفانات‌ها 

اساس پیشگیری از پوکی استخوان یا استئوپروز بیسفوسفانات‌ها هستند. داروهای این دسته شامل موارد زیر است:

• Alendronate
• Residronate
• Ibandronate
• Zolendronic acid

بیسفوسفانات‌ها باید به صورت ناشتا و با یک لیوان آب مصرف شوند. از عوارض این داروها می‌توان به سوزش سر دل، آرترالژی و میالژی اشاره کرد. ممکن است در کسانی که دوز بالای بیسفوسفانات‌ها را استفاده می‌کنند نکروز استخوان فک نیز دیده شود. استفاده از بیسفوسفانات‌ها در صورت ابتلا به نارسایی کلیه ممنوع است.

کسانی که به صورت طولانی مدت (بیش از ۵ سال) از بیسفوسفانات‌ها استفاده می‌کنند ممکن است دچار شکستگی تنه استخوان ران با ضربه‌ای مختصر شوند. این عارضه بیشتر در کسانی دیده می‌شود که به دلیل ابتلا به سرطان، دوزهای بالای بیسفوسفانات‌ها را به شکل وریدی دریافت می‌کنند.

کلسی تونین 

در کسانی که دچار پوکی استخوان هستند؛ مصرف روزانه اسپری بینی کلسی‌تونین داخل منجر به کاهش شکستگی مهره‌ها می‌شود. از این دارو برای درمان درمان پوکی استخوان در زنان یائسه استفاده می‌شود و در پیشگیری از پوکی استخوان نقشی ندارد. کلسی‌تونین احتمال شکستگی غیر مهره‌ای را کاهش نمی‌دهد.

رالوکسیفن می‌تواند باعث کاهش شکستگی مهره و کاهش کلسترول و چربی LDL شود. این دارو باعث درد یا تورم پستان، لکه‌بینی یا خونریزی واژینال در خانم‌ها نمی‌شود و احتمال سرطان مهاجم پستان را کم می‌کند. البته استفاده از این دارو عوارضی مثل 

ترومبوز وریدهای عمقی، آمبولی ریوی و تشدید علائم یائسگی مانند گر گرفتگی نیز دارد. 

دنوزوماب

دنوزوماب (Denosumab) علاوه بر درمان پوکی استخوان مردان و زنان یائسه، برای بهبود بیماری‌های دیگر نیز تجویز می‌شود. این دارو منجر به کاهش شکستگی در استخوان‌های مهره و لگن می‌شود. دنوزوماب برای درمان سرطان پروستات، درمان محرومیت از آندروژن، سرطان پستان و بیماران تحت درمان با مهارکننده‌های آروماتاز استفاده می‌شود. 

هورمون پاراتیروئید 

هورمون پاراتیروئید (Teriparatide) ترکیبی جدید از هورمون پارتورمون است و برای درمان پوکی استخوان در زنان یا مردان دارای ریسک بالای شکستگی به کار می‌رود. شیوه از این دارو به صورت تزریق زیر جلدی است و برای درمان پوکی استخوان در اروپا تایید شده است.

هورمون تراپی

یکی از دیگر راه‌های مناسب برای کنترل و درمان پوکی استخوان، هورمون تراپی است. این درمان مخصوصا برای خانم‌هایی که دچار یائسگی شده‌اند بسیار مناسب است زیرا درمان هورمونی با استروژن سبب کاهش شکستگی مهره در آن‌ها می‌شود. علاوه بر اینباعث بهبود چربی‌های خون، کاهش علائم یائسگی و کاهش سرطان کولون می‌شود.

البته این دارو عوارضی هم دارد. از جمله عوارض آن می‌توان به سرطان پستان‌، حوادث قلبی عروقی‌، ترومبوز وریدهای عمقی، آمبولی ریه و مشکلات کیسه صفرا اشاره کرد. بنابراین بهتر است برای درمان استئوپروز در خانم‌های یائسه تحت نظر پزشک متخصص، از داروهای دیگر استفاده شود و از این روش فقط برای درمان علائم یائسگی مثل گر گرفتگی استفاده شود.

استرانتیوم 

استرانتیوم رانلات دارویی بر پایه رانلیک اسید است که در درمان پوکی استخوان کاربرد دارد. مطالعات نشان داده است که  داروی استرانتیوم رانلات می‌تواند باعث تاخیر در روند پوکی استخوان شود. این دارو باعث افزایش استخوان سازی توسط استئوبلاست‌ها و کاهش تحلیل استخوانی توسط استئوکلاست‌ها می‌شود. برای همین، به عنوان یک داروی دو منظوره برای استخوان در درمان پوکی استخوان شناخته می‌شود.

استرانتیوم رانلات (Strontium) یکی از داروهای مورد تایید سازمان غذا و دارو اروپا است. 

ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی

Vertebroplasty and kyphoplasty روش‌هایی هستند که در درمان پزشکی پوکی استخوان و شکستگی مهره همراه با درد شدید به کار می‌روند ولی استفاده روتین از آن‌ها در کسانی که علائمی ندارد؛ توصیه نمی‌شود. در ادامه هر کدام از این روش‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

• کیفوپلاستی یک تکنیک کم تهاجمی پیشرفته با مزایای بیشتر از ورتبروپلاستی است و خطرات کمتری نسبت به آن دارد. کیفوپلاستی با ایجاد یک حفره توسط بالون‌های قابل اتساع در مرکز تنه مهره‌ای که از طریق سوزن وارد مهره شده، ارتفاع مهره را افزایش می‌دهد و ارتفاع تنه مهره‌ای را به حدود قبل از شکستگی می‌رساند.

• در ورتبروپلاستی سیمانی داخل مهره فشرده‌ تزریق می‌شود و در کیفو پلاستی ابتدا بالنی در داخل مهره فشرده باد می‌شود، سپس سیمان به داخل مهره وارد می‌شود.

داروهای استخوان ساز

یکی از دیگر راه‌های درمان دارویی پوکی استخوان، تجویز داروهای استخوان ساز است. این داروها عبارتند از:

• Teriparatide
• Abaloparatid  
• Romosozumab

درمان پوکی استخوان در خانه

چیزی که به عنوان درمان پوکی استخوان در خانه می‌شناسیم، بیشتر برنامه‌ای برای اصلاح سبک زندگی است. پزشکان بسیاری برای کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان و درمان آن توصیه می‌کنند که:

• از نوشیدن الکل خودداری کنید
• حدالامکان از افتادن جلوگیری کنید
• دخانیات مصرف نکنید
• رژیم غذایی مقوی و سرشار از کلسیم و پروتئین داشته باشید
• سویا و ویتامین K-2 مصرف کنید

درمان پوکی استخوان در طب سنتی

مصرف قرص و دارو تنها راه‌های درمان پوکی استخوان نیستند بلکه می‌توان از طب سنتی برای رسیدن به سلامتی و بهبودی نیز استفاده کرد. محبوبت‌ترین روش‌های طب سنتی که بیشتر بر پایه درمان پوكي استخوان با مواد غذايي هستند، عبارت است از:

• مصرف روزی دو لیوان آب کرفس
• پودر سنجد
• مصرف روزی 7 عدد بادام درختی به عنوان عصرانه
• میل کردن پاچه گوسفند و قلم گاو
• میل کردن ارده و شیرانگور به عنوان صبحانه
• میل کردن یک قاشق کنجد خام همراه با وعده شام
• مصرف کشک

توصیه می‌شود که قبل از هر کاری با دکتر پوکی استخوان مشورت کنید.

درمان پوکی استخوان شدنی اما زمان‌بر و حساس است!

بیشتر شدن میزان پوکی استخوان با افزایش سن، بیشتر بودن میزان بروز پوکی استخوان در زنان نسبت به مردان و در سفید پوستان نسبت به سیاه پوستان از عواملی هستند که در ایجاد پوکی استخوان تغییر ناپذیر هستند؛ درمان پوکی استخوان در افراد مسن سخت‌تر از دیگر افراد است. ورزش، رژیم غذایی مناسب، مصرف مقادیر لازم کلسیم و ویتامین د و به طور کلی رعایت اصول روش زندگی سالم در پیشگیری و درمان پوکی استخوان اهمیت زیادی دارند. با این حال اگر نشانه‌های پوکی استخوان را دیدید، به دکتر ارتوپد با گرایش روماتولوژی مراجعه کنید. می‌توانید دریافت نوبت آنلاین را از طریق دکتردکتر انجام دهید. 

شما بگویید که برای درمان پوکی استخوان از چه روش درمانی جواب گرفته‌اید؟ تجربه خود را با ما و دیگر خوانندگان مجله دکتردکتر به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول در مورد پوکی استخوان