اکوکاردیوگرافی جنین چیست و چرا انجام می‌شود؟ (به قلم دکتر قلب کودکان)

بیماری‌های قلبی مختلفی هستند که در زمان جنینی رخ می‌دهند و تنها با اکو قلب جنین تشخیص داده می‌شوند. مثلا بیماری‌های قبلی مادرزادی (کونژنیتال) در دوران جنینی و نوزادی، با همین روش مشخص می‌شوند. با اکوکاردیوگرافی قلب جنین، احتمال تولد نوزادی با مشکلات قلبی پیچیده، بسیار پایین می‌آید. این آزمایش، از هفته 11 تا 22 بارداری انجام می‌شود و در صورت وجود بیماری سخت در قلب و عروق جنین، دکتر قلب کودکان دستور سقط جنین قانونی را صادر خواهد کرد.

از این رو به اهتمام قلم دکتر مرتضی داناییان، فوق تخصص بیماری‌های قلب کودکان در یزد، مطلبی را به بررسی اکوکاردیوگرافی برای جنین، هزینه اکو قلب جنین و مواردی از این دست، اختصاص داده‌ایم. مطالعه این مطلب، حدودا 5 دقیقه طول خواهد کشید.

اگر سوالی درباره اکوکاردیوگرافی برای ناهنجاری های قلبی جنین دارید، در قسمت نظرات بنویسید تا پزشک، پاسخ دهد.

حدودا 8 مورد از بین هر 1000 جنین، دچار بیماری‌های قلبی ساختاری کونژنیتال (CHD) می‌شوند. اگر مواردی همچون نقص در توسعه قلب جنین، ساختار قلب و دیگر بیماری‌های قلبی جنین اتفاق بیفتد، با اکو قلب جنین، می‌توان آن‌ها را تشخیص داد.

علاوه‌بر اختلالات ساختاری قلبی جنین، اختلالات ریتم قلبی مانند تاکیکاردی (SVT و AF و…)، برادیکاردی و همچنین بلوک کامل قلبی که بخصوص در جنین مادران مبتلا به بیماری لوپوس (SLE) یا شوگرن که آنتی بادی‌های anti Ro (SSa) و anti La (SSb) مثبت دارند نیز ممکن است در جنین دیده شوند که اهمیت بررسی قلب جنین بخصوص موارد با ریسک بالا در دوران جنینی را دو چندان می‌کنند. اگر ریسک مشکل برای جنین بالا باشد، به تشخیص دکتر قلب و با تایید پزشکی قانونی، جنین در هفته‌های ابتدایی شکل‌گیری، سقط خواهد شد.

به نقل frontiersin،

نقایص سپتوم بطنی و دهلیزی، سندرم هیپوپلاستیک قلب چپ (HLHS)، کوآرکتاسیون آئورت یا هیپوپلازی آئورت، تترالوژی فالوت و بطن راست دو خروجی، از جمله مشکلات شایعی هستند که در اکو قلب جنین تشخیص داده می‌شوند.

بررسی قلب جنین بوسیله دستگاه سونوگرافی باM-mode، نخستین بار در حدود سال 1970 میلادی توسط Dr wang و Dr winsberg انجام شد و از آن زمان تاکنون، اکوکاردیوگرافی جنین به عنوان یک ابزار مفید در تشخیص بیماری‌های قلبی جنین به کمک پزشکان آمده است. این روش با توجه به پیشرفت تکنولوژی و اضافه شدن مدالیته‌های جدید مانند کالرداپلر، PW، 3D echo، 4Decho استفاده از اکوکاردیوگرافی جنین روز افزون شده است. در اکوکاردیوگرافی جنین، ارزیابی دقیق آناتومی و عملکرد (Function) قلب جنین و همچنین بررسی ریتم و ضربان(Rate) قلب جنین، انجام می‌شود.

اکوکاردیوگرافی جنین چگونه انجام می‌شود؟

اکوکاردیوگرافی جنین توسط دستگاه سونوگرافی یا دستگاه اکوسونو و به وسیله پروب convex یا curvilinear انجام می‌شود. در واقع برای اکوکاردیوگرافی جنین، از امواج صوتی (اولتراسوند) استفاده می‌شود. در طی این فرآیند، پزشک یک دستگاه مبدل (ترانسدیوسر) را روی شکم مادر قرار می‌دهد و امواج صوتی را به قلب جنین می‌فرستد. این امواج، بازتاب یافته و تصاویر دقیقی از قلب جنین روی مانیتور نمایش داده می‌شود که دکتر بزرگ شدن قلب می‌تواند آن‌ها را برای تشخیص بیماری‌های قلبی مادرزادی بررسی کند.

توجه داشته باشید که هر چه دستگاه سونوگرافی پیشرفته‌تر بوده و امکانات بیشتری داشته باشد، امکان بررسی دقیق‌تر قلب جنین بیشتر است و احتمال خطای تشخیصی کاهش می‌یابد.

انجام اکوکاردیوگرافی جنین چه مزایایی دارد؟

با تشخیص به موقع بیماری‌های کونژنیتال قلبی، می‌توان مواردی که جنین به بیماری‌های قلبی پیچیده (Complex CHD) مبتلاست را جهت انجام سقط به پزشکی قانونی ارجاع داد. همچنین در مواردی که جنین به بیماری‌های قلبی مادرزادی قابل درمان مبتلاست، با تشخیص به موقع CHD می‌توان مادر را جهت زایمان به مراکز مجهز به جراحی قلب اطفال (مراکز tertiary) ارجاع داد.

با تشخیص زودرس بیماری‌های قلبی کونژنیتال، امکان بررسی ژنتیکی و آنالیز کاریوتایپ جنین را فراهم می‌کند. ضمنا، تشخیص زودرس آریتمی قلب جنین و درمان داخل رحمی آریتمی از نارسایی قلبی جنین و مرگ داخل رحمی جنین پیشگیری می‌کند.

با تشخیص تنگی‌های دریچه‌ای مانند تنگی آئورت (AS) یا تنگی پولمونر (PS)، می‌توان با انجام اینترونشن روی قلب جنین در مراکز مجهز، از پیشرفت به سمت بیماری‌های پیچیده قلبی مانند سندروم قلب چپ هیپوپلاستیک (HLHS) یا سندروم قلب راست هیپوپلاستیک (HRHS) پیشگیری کرد.

در چه مواردی انجام اکوکاردیوگرافی جنین ضروری است؟

در دو صورت است که انجام اکوکاردیوگرافی جنین بسیار ضروری می‌شود؛ اندیکاسیون های مادری و اندیکاسیون های جنینی. در ادامه، درباره هر کدام بیشتر توضیح خواهیم داد.

اندیکاسیون‌های مادری

اندیکاسیون‌های مادری، در صورت شرایط زیر اتفاق می‌افتد:

• دیابت در مادر اعم از دیابت بارداری (gestational DM) یا دیابت پیش از بارداری Pregestational or overt DM (میزان بروز CHD در صورت وجود دیابت pregestational 5 برابر حالت غیر دیاتیک است)

• وجود بیماری‌های اتوایمیون در مادر (مانند لوپوس- شوگرن و سایر بیماری‌هایی که آنتی‌بادی‌های Anti-RO (SSa) و Anti-LA (SSb) در آن‌ها مثبت است)
•  سابقه بیماری‌ها و نقایص قلبی مادرزادی (ارثی) در پدر، مادر یا سایر افراد فامیل درجه یک
• بارداری‌ با استفاده از روش‌های کمک باروری ART مانند IVF، ICSI، IUI و….

• وجود سابقه خانوادگی شناخته شده از اختلالاتی که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند مانند سندرم مارفان یا توبروس اسکلروزیس و…
• چاقی شدید مادر (BMI>30)
• تماس مادر (exposure) به داروها یا تراتوژن‌ها در دوران بارداری مانند لیتیوم، داروهای ضد تشنج (مانند هیدانتوئین، فنی توئین و…)، رتینوئیک اسید، ایندومتاسین، SSRI، ACE inh و…

• وجود PKU فنیل کتونوری در مادر
• وجود بیماری‌های عفونی در مادر (مانند روبلا

توجه!‌ موارد شایع دیگری وجود دارند که در این مقاله، به آن‌ها اشاره نکرده‌ایم.

اندیکاسیون‌های جنینی

10 پارامتر مختلف وجود دارد که باعث اندیکاسیون جنینی می‌شوند:

• آنوالی‌های قلبی جنین
• آنومال‌هایی اکسترا کاردیا 
• کاریوتایپ غیرطبیعی جنین
• اختلال عملکرد قلب جنین (cardiac function)
• تست NIPT غیر طبیعی
• وجود NT افزایش یافته جنین
• وجود هیدروپس یا افیوژن در جنین
• بارداری‌های دوقلویی با جفت مونوکوریوئیک
• وجود ریتم غیرطبیعی قلبی یا تعداد ضربان قلب (Heart Rate) غیر طبیعی(برادیکاردی یا تاکیکاردی)
• وجود TTTS در بارداری‌های دوقلو
• شریان نافی منفرد

توجه! تشخیص اندیکاسیون جنینی یا مادری، بر عهده پزشک متخصص قلب کودک است.

در چه ماهی از بارداری باید اکوکاردیوگرافی جنین را انجام داد؟

اکوکاردیوگرافی جنین را می‌توان از 11 الی 14 هفتگی بارداری و در تریمستر اول، انجام داد. ولی بهترین زمان برای انجام اکوکاردیوگرافی جنین در 18 الی 22 هفتگی بارداری است. در این بازه زمانی، امکان دیدن بهترین تصاویر از قلب جنین فراهم است ولی با توجه به محدودیت زمانی انجام سقط قانونی در ایران که تا ابتدای 19 هفتگی امکان‌پذیر است، در موارد با ریسک بالا یا موارد مشکوک به CHD در سونوگرافی، حداکثر تا هفته 18 بارداری، اکوکاردیوگرافی جنینی انجام شود.

انجام اکوکاردیوگرافی قلب جنین بعد از ۳۰ هفتگی بارداری دشوار است زیرا ایجاد سایه توسط دنده های تازه تشکیل شده جنین و همچنین افزایش حجم مایع آمنیون (با افزایش سن بارداری) تصویربرداری از قلب جنین را سخت می‌کند.

پزشک انجام دهنده اکوکاردیوگرافی باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟

توجه داشته باشید که پزشکی که اکوکاردیوگرافی جنین را انجام می‌دهد، باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

نکات مهم اکوکاردیوگرافی قلب جنین

جهت انجام اکوکاردیوگرافی جنین، راهنماهای متعددی تدوین شده که دو مورد از آن‌ها، معتبرترین هستند؛ ISUOG (International Society of Ultrasound in Obstetrics and Gynecology ) و AIUM (American Institute of Ultrasound in Medicine). تصاویر زیر، خلاصه‌ای از این راهنماها هستند که بخش‌هایی از قلب جنین که باید به دقت در اکوکاردیوگرافی بررسی شوند، در آنها ذکر شده است.

در بخش دیگری از این دستورالعمل آمده استکه:

هزینه اکو قلب جنین در سال 1403 چقدر است؟

هزینه اکو قلب جنین در سال 1403، بسته به خدماتی که پزشک ارائه می‌دهد، متفاوت است. البته به صورت تقریبی، هزینه اکو قلب جنین براساس مصوبه وزارت بهداشت، حدودا 1 میلیون و 500 هزار تومان است. با این حال، حتما برای اکوکاردیوگرافی قلب جنین با دکتر قلب مورد نظرتان، هزینه‌ها را چک کنید و جویا شوید که آیا بیمه، این هزینه را تحت پوشش قرار می‌دهد یا نه.

در این مطلب، درباره علل انجام اکوکاردیوگرافی جنین، علائم هشداردهنده و تشخیص زودهنگام بیماری‌های قلبی جنین توسط دکتر اکوکاردیوگرافی قلب جنین برایتان به قلم دکتر مرتضی داناییان، فوق تخصص بیماری‌های قلب کودکان، گفتیم. می‌توانید برای مشاوره حضوری یا غیرحضوری با ایشان، از پلتفرم آنلاین دکتردکتر، استفاده کنید.

سوالات متداول اکو قلب جنین