کلسترول خوب یا همان HDL (HDL Cholesterol)، نوعی کلسترول موجود در بدن است که مقدار آن با انجام یک آزمایش خون ساده مشخص میشود. مقدار مناسب کلسترول HDL خطر بیماریهای قلبی را کاهش میدهد. اما محدوده طبیعی HDL چقدر است و چطور میتوان آن را در محدوده طبیعی نگه داشت؟ برای آشنایی بیشتر با آزمایش HDL تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
آزمایش HDL (کلسترول خوب) در خون چیست و چرا اهمیت دارد؟
کلسترول مادهای مومیشکل است که در تمام سلولهای بدن وجود دارد و مقدار مناسب آن، کارهای مهمی انجام میدهد و به عملکرد صحیح سلولها کمک میکند. با این حال، کلسترول بهدلیل ساختار شیمیایی خاص خود، نمیتواند بهتنهایی در خون حرکت کند. HDL مخفف عبارت «High-Density Lipoprotein» به معنی «لیپوپروتئین با چگالی بالا» است. در واقع، HDL نوعی چربی (لیپید) است که کلسترول را در خون شما حمل میکند و به سلولهای مورد نظر میرساند. از نظر علمی، دو عبارت HDL و کلسترول HDL یکی نیستند؛ HDL به لیپید حملکننده کلسترول اشاره دارد و کلسترول HDL بخشی از کلسترولی است که توسط این لیپید حمل میشود. با این حال، در صحبتهای روزمره، معمولا هر دو عبارت برای اشاره به کلسترول HDL استفاده میشوند.
آزمایش HDL، بخشی از آزمایش چربی خون (Lipid panel) است. پزشک با بررسی مقدار HDL خون شما، خطر ابتلا به بیماریهای قلبیـعروقی را ارزیابی میکند. نتیجه آزمایش در کنار مواردی مثل LDL (کلسترول بد) و تریگلیسرید گزارش میشود.
چرا آزمایش HDL Cholesterol برای سلامت قلب ضروری است؟
میزان کلسترول خون شما یکی از شاخصهای مهم سلامت قلب است. HDL، کلسترول اضافی را از جریان خون جمعآوری میکند و به کبد میبرد. کبد کلسترول اضافی را تجزیه کرده و با مدفوع از بدن خارج میکند. به همین دلیل، هرچه مقدار HDL شما به بالاترین عدد در محدودهی طبیعی نزدیک باشد، خطر ابتلا به بیماری قلبی کمتر است. این موضوع دقیقا برعکس LDL است. مقدار LDL خون شما باید کمترین مقدار ممکن باشد. در واقع، مقدار زیاد کلسترول در خون باعث ایجاد و تجمع پلاک در دیوارهی رگها میشود و وجود HDL کافی به حذف کلسترول اضافی بدن کمک کند. علاوه براین، HDL به کاهش التهاب و پیشگیری از لخته شدن خون هم کمک میکند.
چه افرادی بیشتر به انجام آزمایش HDL نیاز دارند؟
افرادی که در معرض بیماری قلبی نیستند، باید هر ۴ تا ۶ سال این آزمایش را انجام دهند. اما اگر فردی در معرض ابتلا به بیماری قلبی است، فواصل انجام آزمایش HDL کمتر میشود، از جمله در افراد مبتلا به:
- دیابت؛
- سابقهی خانوادگی بیماری قلبی؛
- فشار خون بالا؛
- مردان بالای ۴۵ سال؛
- زنان بالای ۵۵ سال؛
- سابقه بیماری قلبی یا سکته مغزی.
آزمایش HDL برای پیگیری اثربخشی درمان یا بررسی تأثیر تغییر سبک زندگی (مثل رژیم، ورزش یا ترک سیگار) هم انجام میشود.
LDL و HDL چه تفاوتی باهم دارند؟
کلسترول توسط دو نوع اصلی لیپوپروتئین در بدن حمل میشود، ازجمله:
- لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL): مقدار بالای آن موجب تجمع پلاک در دیوارهی رگها و تنگ شدن مسیر جریان خون میشود. این موضوع گاهی باعث ایجاد لخته خونی میشود که ممکن است موجب سکتهی قلبی یا مغزی شود. به همین دلیل LDL به عنوان «کلسترول بد» هم شناخته میشود.
- لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL): کلسترول اضافی را از خون جمعآوری میکند و به کبد میبرد. کبد کلسترول اضافی را تجزیه کرده و از بدن دفع میکند. این فرآیند به کاهش خطر تجمع کلسترول در رگها کمک میکند.
اگر کلسترول LDL بالا و کلسترول HDL پایین باشد، ممکن است پزشک داروهای مختلفی برای مدیریت شرایط تجویز کند، ازجمله:
- آتورواستاتین؛
- سیمواستاتین.
مقدار نرمال HDL در آزمایش خون چقدر است و چه چیزی را نشان میدهد؟
میزان کلسترول در خون بر حسب میلیگرم بر دسیلیتر (mg/dL) یا میلیمول بر لیتر (mmol/L) اندازهگیری میشود. در مورد کلسترولHDL ، هرچه عدد بالاتر باشد، بهتر است. مقدار نرمال HDL با توجه به سن و جنیست کمی متفاوت است ازجمله:
- زنان: بین ۵۰ تا ۸۰ میلیگرم بر دسیلیتر؛
- مردان: بین ۴۰ تا ۸۰ میلیگرم بر دسیلیتر؛
- کودکان و نوجوانان: بین ۴۵ تا ۸۰ میلیگرم بر دسیلیتر.
نسبت LDL به HDL طبیعی باید چقدر باشد؟
این نسبت با توجه به سن، جنس و شرایط فرد متفاوت است، اما بهطور کلی هرچه نسبت LDL به HDL کمتر از ۲ باشد، بهتر است.
آمادگیهای لازم قبل از انجام آزمایش HDL
آزمایش HDL سریع و تقریبا بدون درد است. در این روش، یک نمونه خون با استفاده از سوزن از بازو گرفته میشود.
ممکن است در زمان ورود سوزن احساس سوزش خفیف یا نیشگون کوتاهی داشته باشید. پزشک دستورالعملهای دقیق آمادگی قبل از آزمایش را در اختیار شما قرار میدهد و ممکن است چند مورد را تذکر دهد، ازجمله:
- از شما بخواهد مصرف بعضی داروها را به صورت موقت کنار بگذارید؛
- به مدت ۸ تا ۱۲ ساعت قبل از انجام آزمایش ناشتا باشید.
انجام آزمایش در دوران بیماری، استرس، بارداری یا بعد از سکته قلبی ممکن است نتیجه را تغییر دهد، زیرا کلسترول در این شرایط بهطور موقت پایینتر از حد معمول است. اگر بهتازگی دچار بیماری شدید یا حمله قلبی شدهاید یا زایمان کردید، در مورد زمان مناسب انجام آزمایش با پزشک مشورت کنید.
اگر بعد از گرفتن خون احساس سرگیجه یا سبکی سر داشتید، بهتر است کمی استراحت کنید و در صورت نیاز آب یا خوراکی سبک بخورید تا حالتان بهتر شود.
آیا آزمایش HDL خطری دارد؟
آزمایش HDL یک آزمایش خون ساده و معمولی است و بهندرت مشکل جدی ایجاد میکند. با این حال ممکن است عوارض کمی را تجربه کنید، ازجمله:
- خونمردگی یا کبودی زیر پوست؛
- خونریزی بیش از حد؛
- عفونت در محل نمونهگیری.
غش یا بیهوشی موقت بسیار نادر است و معمولا در افرادی دیده میشود که از آمپول میترسند.
نحوه تفسیر نتایج آزمایش HDL خون
محدودههای نرمال و غیرنرمال کلسترول HDL در بزرگسالان بر اساس جنسیت متفاوت است که به صورت خلاصه در جدول زیر آورده شده است:
| سطح HDL | مردان | زنان |
| پایین | کمتر از ۴۰ میلیگرم بر دسیلیتر | کمتر از ۵۰ میلیگرم بر دسیلیتر |
| طبیعی | ۴۰ تا ۸۰ میلیگرم بر دسیلیتر یا ۱/۶ میلیمول بر لیتر | ۵۰ تا ۸۰ میلیگرم بر دسیلیتر یا ۱/۶ میلیمول بر لیتر |
| بالا | بیشتر از ۸۰ میلیگرم بر دسیلیتر یا ۱ میلیمول بر لیتر | بیشتر از ۸۰ میلیگرم بر دسیلیتر یا ۱/۳ میلیمول بر لیتر |
افرادی که بهصورت طبیعی سطح بالاتری از HDL را دارند، معمولا کمتر در معرض خطر حملهی قلبی و سکته مغزی هستند. با این حال مشخص نیست که بالا بردن HDL با دارو همان اثر حفاظتی را داشته باشد. اگر در تفسیر آزمایش HDL مشکل دارید میتوانید از ویزیت آنلاین یا حضوری پزشکان مجرب دکتردکتر استفاده کنید.
علت پایین بودن HDL در آزمایش خون
عوامل مختلفی میتواند موجب پایینبودن HDL در آزمایش خون شود، ازجمله:
- سندرم متابولیک: مجموعهای از عوامل خطر از جمله چاقی، فشار خون بالا و قند خون زیاد است که یکی از نشانههای آن پایین بودن HDL است؛
- کم تحرکی و شاخص توده بدنی (BMI) بالاتر از ۲۵: اضافهوزن یا چاقی میتواند HDL را کاهش دهد؛
- مصرف دخانیات: نیکوتین موجب کاهش HDL میشود. حتی سیگار الکترونیکی هم میتواند HDL را کاهش دهد؛
- مقاومت به انسولین: چربی اضافی میتواند در عملکرد نامناسب انسولین و کاهش HDL نقش داشته باشد؛
- هایپرلیپیدمی ترکیبی خانوادگی: نوعی بیماری ژنتیکی است که باعث کاهش HDL و افزایش LDL میشود؛
- کمبود پروتئین آپو اِی۱ (APOA1): در این بیماری ژنتیکی، بدن پروتئین آپولیپوپروتئین اِی۱ (Apolipoprotein A1) کافی تولید نمیکند. این پروتئین جزء اصلی HDL است.
- بیماری تانژیر (Tangier): نوعی بیماری ژنتیکی است که موجب کاهش شدید HDL میشود؛
- مصرف بعضی از داروها: بعضی از داروها مثل بتابلاکرها، بعضی هورمونها یا داروهای مدر ممکن است بهطور موقت مقدار HDL را کاهش دهند (با این حال، هیچوقت نباید مصرف داروها را بدون دستور پزشک قطع کرد).
بالا بودن HDL در آزمایش خون: این نتایج به چه معناست؟
اگر میزان HDL شما بیشتر از ۸۰ میلیگرم بر دسیلیتر باشد، یعنی HDL خون شما بالا است. این موضوع میتواند به دلایل مختلفی ایجاد شود، ازجمله:
- مصرف زیاد الکل (اختلال مصرف الکل)؛
- پرکاری تیروئید (هاپرتیروئیدیسم)؛
- کلانژیت یا التهاب صفراوی اولیه (بیماری کبدی)؛
- تغییرات ژنتیکی؛
- عوارض جانبی بعضی داروها.
آیا میتوان سطح HDL را تغییر داد؟
بله. اگر میزان HDL شما پایین باشد، ممکن است پزشک روشهایی برای افزایش آن توصیه کند، ازجمله:
- مصرف غذاهای مفید برای قلب؛
- افزایش فعالیت بدنی روزانه: افزایش فعالیت بدنی میتواند HDL را بالا ببرد و همزمان تریگلیسریدها (رایجترین نوع چربی در بدن) را کاهش دهد؛
- حفظ وزن مناسب: انجام ۶۰ دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط در هفته به کاهش وزن و تنظیم HDL شما کمک میکند؛
- ترک مصرف سیگار و الکل؛
- مصرف رژیم غذایی سرشار از سبزیجات، میوهها و غلات کامل؛
- پرهیز از مصرف چربیهای ترانس: چربیهای ترانس در کیکها، کلوچهها، غذاهای سرخشده و مارگارینها وجود دارند؛
- محدود کردن مصرف چربیهای اشباع: این نوع از چربی در گوشت قرمز و لبنیات پرچرب به فراوانی وجود دارد.
از طرفی، معمولا داروهایی که برای کاهش LDL یا تریگلیسرید استفاده میشوند، ممکن است سطح HDL را هم بهبود دهند، ازجمله:
- نیاسین؛
- فیبرات؛
- بعضی از انواع استاتینها مثل سیمواستاتین و روزوواستاتین.
با این حال، تحقیقات بالینی نشان میدهند که بالا بردن HDL بهوسیلهی دارو ممکن است در کاهش خطر حملهی قلبی
نقشی نداشته باشد. به همین دلیل معمولا پزشک بهعنوان روش اصلی افزایش HDL، تغییر سبک زندگی را توصیه میکنند. اگر HDL شما خیلی بالا باشد، در مرحله اول، پزشک علت را بررسی میکند و در صورت نیاز درمان متناسب با آن را شروع میکرد.
نحوه انجام آزمایش HDL در منزل
بعضی از آزمایشها، مثل آزمایشهای خانگی کلسترول، تنها به یک قطره خون نیاز دارند که با استفاده از سوزن کوچکی به نام لنست (Lancet) گرفته میشود. برای انجام آزمایش در منزل میتوانید با تیم حرفهای دکتردکتر تماس بگیرید تا با صرفهجویی در زمان و بدون دردسر آزمایش کلسترول را در منزل انجام دهید.
کلام آخر دکتردکتر
ممکن است تفسیر نتیجه آزمایش کلسترول کمی گیجکننده باشد. برای یادگیری راحتتر میتواند واژه H را معادل کلمه انگلیسی «Helpful» به معنی «مفید» در نظر بگیرید تا یادتان بماند که HDL همان کلسترول مفید و خوب خون شما است. در واقع، HDL به بدن کمک میکند تا کلسترول اضافی را از بین ببرد و سلامت قلب و رگهای خونی شما را حفظ میکند. با اینحال، بهتر است HDL شما در محدوده طبیعی باشد. اگر HDL شما بیشتر یا کمتر از مقدار طبیعی است، حتما با پزشک صحبت کنید. اگر توضیحات پزشکتان کافی نیست، میتوانید با تیم حرفهای دکتردکتر تماس بگیرید و در ویزیت آنلاین یا حضوری پزشکان مجرب سایت دکتردکتر سوالتان را مطرح کنید. همچنین برای بررسی میزان HDL خونتان میتوانید از خدمات آزمایش در منزل دکتردکتر استفاده کنید.
