تاول، سوزنسوزن شدن، تب و غدد لنفاوی متورم از شایعترین علائم تبخال هستند. بیماری تبخال، در اثر ویروس هرپس سیمپلکس نوع 1 و 2 بهوجود میآید که باعث ابتلا به انواع تبخال همچون تبخال لب، تبخال تناسلی و تبخال چشمی میشوند. به اشتراک گذاشتن ظروف یا لمس کردن تاولها، عدم رعایت بهداشت و تماس با سطوح آلوده از مهمترین راههای انتقال تبخال هستند.
دکتر پوست، برای تشخیص تبخال، از روشهای تشخیصی کشت ویروس، آزمایش خون و معاینات فیزیکی استفاده میکند. این متخصص، پس از اطمینان از ابتلای فرد به این عفونت ویروسی، با تجویز داروهای ضدویروس، مسکنهای بدون نسخه و درمان خانگی به مدیریت علائم بیماری تبخال میپردازد.
با مطالعه این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر که به 5 دقیقه زمان نیاز دارد، به سوال راههای پیشگیری از تبخال چیست پاسخ خواهید داد.
در انتها، اگر سوالی درباره بیماری تبخال و درمان آن دارید، آن را در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس پزشکی ما به شما پاسخ خواهد داد.
تبخال چیست؟
تبخال یا هرپس یک عفونت ویروسیست که توسط ویروس هرپس سیمپلکس (HSV) ایجاد میشود. این ویروس دو نوع 1 و 2 دارد. نوع HSV-1 منجر به تبخال دهانی و نوع HSV-2 منجر به تبخال تناسلی میشود. علائم تبخال شامل زخمهای دردناک، خارش و قرمزی پوست در محل عفونت است. ویروس هرپس سیمپلکس، از طریق تماس مستقیم با زخمها یا ترشحات عفونی منتقل میشود. پس از اولین ابتلا به عفونت، ویروس در سلولهای عصبی باقی مانده و ممکن است بهطور دورهای فعال شده و فرد دچار علائم شود. استرس، تب و ضعف سیستم ایمنی موجب تشدید بیماری خواهند شد.
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)،
3.7 میلیارد نفر زیر 50 سال (67٪) در سراسر جهان عفونت ویروس هرپس سیمپلکس نوع 1، عامل اصلی تبخال دهان، دارند. 491 میلیون نفر در رده سنی 15 تا 49 سال (13%) در سراسر جهان به عفونت ویروس هرپس سیمپلکس نوع 2، عامل اصلی تبخال تناسلی، مبتلا هستند. عفونت با HSV-2 خطر ابتلا و انتقال عفونت HIV را افزایش میدهد.
درمان قطعی برای هرپس وجود ندارد؛ اما داروهای ضدویروس به کاهش شدت و مدت علائم کمک میکنند. در شرایط خاص و درگیری با ویروس هرپس نوع 2 حتما باید برای انجام ارزیابیها و درمان تخصصیتر، به دکتر پوست و مو مراجعه کنید.
تبخال کدام بخشهای بدن را درگیر میکند؟
ویروس هرپس سیمپلکس، عامل ایجاد عفونت ویروسی تبخال، میتواند بخشهای مختلفی از بدن را درگیر کند. در ادامه به بخشهایی از بدن که درگیر تبخال میشود، اشاره کردهایم:
- لبها و دهان (Herpes labialis)؛ تبخال صورت روی لبها و اطراف دهان، معمولا به صورت تاولهای کوچک و دردناک ظاهر میشوند. این نوع تبخال، معمولاً توسط ویروس HSV-1 ایجاد میشود.
- ناحیه تناسلی (Herpes genitalis)؛ این نوع تبخال که توسط ویروس HSV-2 ایجاد میشود، باعث ظهور تاولها و زخمهای دردناک در ناحیه تناسلی و اطراف آن خواهد شد.
- پوست؛ ویروس تبخال، بهویژه در افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، میتواند هر بخشی از پوست را درگیر کند. تاولها میتوانند در بخشهایی مانند انگشتان یا بدن ظاهر شوند.
- چشمها (Herpes keratitis)؛ ویروس هرپس میتواند با آلوده کردن قرنیه چشم، باعث التهاب و زخمهای دردناک در چشمها شود. در صورت عدم درمان تبخال چشمی، بینایی فرد کاهش خواهد یافت.
- مغز و سیستم عصبی مرکزی (Herpes encephalitis)؛ در موارد نادر، ویروس هرپس، با آلوده کردن مغز، منجر به التهاب مغزی یا آنسفالیت میشود که یک وضعیت جدی و تهدیدکننده زندگی است.
تبخال یک عفونت ویروسی مزمن است که اصولا به صورت دورهای تشدید میشود. روشهای درمانی ضدویروس، میتوانند به تسکین شدت و کاهش مدت زمان علائم کمک کنند؛ با این حال، عفونت، بهطور کامل از بین نرفته و ویروس در بدن باقی خواهد ماند. چنانچه ویروس تبخال، نقاط حساس بدن شما همچون چشم و ناحیه تناسلی را درگیر کرد، برای پیشگیری از عوارض خطرناک آن، سریعا به متخصص پوست مراجعه کنید. برای آگاهی از اهمیت مراجعه بهموقع شما به دکتر پوست، حتما مطلب تخصص پوست و مو و زیبایی چیست را مطالعه کنید.
علائم تبخال چیست؟
علائم تبخال بسته به محل عفونت و نوع ویروس هرپس سیمپلکس 1 یا 2 متفاوت خواهد بود. در جدول زیر، به علائم شایع تبخال اشاره کردهایم:
محل عفونت ویروسی تبخال | علائم عفونت ویروسی تبخال |
تبخال دهانی | تاولهای کوچک و پر از مایع، زخمهای دردناک، خارش یا سوزش، تورم و قرمزی، تب و تورم غدد لنفاوی |
تبخال تناسلی | تاولهای پر از مایع در ناحیه مقعد و رانها، زخمهای دردناک، درد هنگام تخلیه ادرار، ترشحات غیرطبیعی از ناحیه تناسلی، تب، سردرد و تورم غدد لنفاوی |
تبخال چشمی | درد و قرمزی چشمها، افزایش حساسیت به نور، تاری یا کاهش بینایی، اشکریزی و ترشح از چشم |
تبخال پوستی | تاولهای کوچک و دردناک در هر جایی از پوست بدن، بهویژه انگشتان و بدن |
تبخال مغزی | سردرد شدید همراه با تب، تشنج، احساس گیجی و تغییرات رفتاری، تغییر در هوشیاری و ضعف عضلانی |
در صورت مشاهده هر یک از این علائم، مشاوره با یک پزشک ضروری است تا تشخیص دقیق و درمان مناسب انجام شود. انواع تبخال، همچون سایر بیماریهای پوستی به رسیدگیهای بهموقع نیاز دارند.
علت ایجاد تبخال چیست؟
تبخال، در اثر عفونت ویروسی ناشی از ویروس هرپکس سیمپلکس نوع 1 و 2 به وجود میآید. این ویروس، از طریق تماس مستقیم افراد با پوست، مخاط یا مایعات بدن فرد مبتلا منتقل میشود. ویروس هرپکس سیمپلکس، پس از ورود به بدن، در سلولهای عصبی باقی میماند. این ویروس، تحت تاثیر عوامل محرکی مانند استرس، بیماری یا نور خورشید فعال شده و تاولهای پر از مایع و دردناک نمایان میشوند. این تاولها، با خارش و سوزش هم همراه هستند. اگر سوال شما این است که علت تبخال لب چیست، باید گفت ویروس هرپس سیمپلکس نوع 1 بهوجود آورنده تبخال لب و نوع 2 در ایجاد تبخال تناسلی نقش دارد.
انتقال ویروس از فرد آلوده
ویروس هرپس سیمپلکس، از طریق تماس مستقیم با زخمهای تبخال یا ترشحات فرد آلوده به افراد عاری از ویروس منتقل میشود. اگر نمیدانید که تبخال تا چند روز واگیر دارد، باید بگوییم این ویروس، در هر شرایطی، حتی زمانی که زخمها بهطور کامل بهبود نیافتهاند، میتواند منتقل شود. استفاده مشترک از وسایل شخصی مانند لیوان، حوله یا رژ لب فرد آلوده به ویروس، هم میتواند به انتقال ویروس کمک کند. افراد مبتلا به تبخال باید از تماس نزدیک با دیگران خودداری کرده و با استفاده از وسایل شخصی خود، جلوی انتقال ویروس را بگیرند. رعایت بهداشت فردی و اجتناب از تماس با افراد آلوده، در جلوگیری از گسترش این ویروس بسیار اهمیت دارد.
استرس
استرسهای جسمی و روانی با تضعیف سیستم ایمنی بدن، منجر به فعال شدن ویروس هرپس سیمپلکس شده و فرد به تبخال مبتلا خواهد شد. استرسهای طولانی مدت، اضطراب و فشارهای کاری یا شخصی، میتوانند نقش مهمی در بروز تبخال داشته باشند. مدیریت استرس از طریق تمرینات تنفسی، مدیتیشن و ورزش منظم به کاهش احتمال بروز تبخال کمک میکند.
بیماریها
نتیجه ابتلا به برخی بیماریها و عفونتها، ضعف سیستم ایمنی بدن است. این شرایط، زمینه مناسبی برای فعال شدن ویروس هرپس سیمپلکس فراهم میکند. برای مثال، سرماخوردگی، آنفولانزا یا عفونتهای دیگر میتوانند سیستم ایمنی را ضعیف کرده و باعث بروز تبخال شوند. همچنین بیماریهای مزمن مانند دیابت یا اچآیوی هم میتوانند خطر بروز تبخال بهویژه تبخال تناسلی را افزایش دهند.
تغییرات هورمونی
در زنان، تغییرات هورمونی در دوران قاعدگی یا بارداری میتواند منجر به بروز تبخال شود. هورمونها، با تأثیر مستقیم بر سیستم ایمنی، زمینه را برای فعال شدن ویروس هرپس سیمپلکس که در سلولهای عصبی حاضر است، فراهم میکنند. حفظ تعادل هورمونی و مراقبتهای بهداشتی مناسب در این بازههای زمانی، از بروز تبخال پیشگیری خواهد کرد.
نور خورشید
قرار گرفتن طولانیمدت در معرض نور خورشید میتواند باعث بروز تبخالهای دهانی شود. اشعه ماوراء بنفش خورشید با آسیب رساندن به پوست، باعث تضعیف سیستم ایمنی موضعی میشود. این اتفاق، به فعال شدن ویروس هرپس سیمپلکس و ایجاد تبخال منجر میشود. استفاده از کرمهای ضد آفتاب با قدرت حفاظتی بالا و جلوگیری از قرار گرفتن طولانیمدت در معرض نور مستقیم خورشید به پیشگیری از بروز تبخال کمک خواهد کرد.
سیستم ایمنی ضعیف
افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، بیشتر در معرض بروز تبخال هستند. نقصهای ایمنی میتوانند ناشی از بیماریهای مزمن، مصرف داروهای سرکوبگر ایمنی یا شرایط خاصی مانند اچآیوی باشند. تقویت سیستم ایمنی از طریق تغذیه مناسب، ورزش منظم و پرهیز از عوامل مضر میتواند به کاهش احتمال بروز تبخال در این افراد کمک کند.
مراحل ایجاد تبخال چگونه است؟
تبخال از زمان عفونت اولیه یا فعال شدن ویروس تا ظهور تاولها مراحل مختلفی دارد که معمولاً به پنج مرحله تقسیم میشود. در ادامه، به شرح این 5 مرحله پرداختهایم:
- مرحله پیشنشانهها؛ در این مرحله، ابتدا علائمی مانند سوزش، خارش یا حساسیت در محل تبخال احساس میشود. این علائم، معمولاً 1 تا 2 روز قبل از ظهور تاولها رخ میدهند. در این زمان، فردی با سابقه ابتلا به تبخال، علائم را میشناسد و قبل از تشدید علائم، از داروهای ضدویروس در قالب پماد یا قرص استفاده میکند.
- مرحله التهاب؛ در مرحله التهاب، ناحیه آسیبدیده، قرمز و ملتهب شده و ممکن است فرد احساس درد و تورم داشته باشد.
- مرحله تاول؛ تاولهای کوچک و پر از مایع، در این مرحله، در ناحیه قرمز و ملتهب ظاهر میشوند. تعداد زیادی از این تاولها ممکن است بهشکل دستههای کوچکی کنار هم قرار داشته باشند.
- مرحله باز شدن تاولها؛ تاولها با گذر زمان باز شده و مایع داخل آنها تخلیه میشود. این مرحله ممکن است همراه با درد و تشکیل زخمهای کوچک باشد.
- مرحله بهبود و بازسازی پوست؛ پس از تخلیه تاولها، زخمها خشک شده و بهتدریج بهبود مییابند. پوست هم شروع به بازسازی میکند. این فرایند معمولاً چند روز تا یک هفته طول میکشد.
مراحل ایجاد تبخال، تقریبا بین ۷ تا ۱۰ روز طول میکشد. گاهی مدت زمان بیشتری برای بهبود کامل تبخال نیاز است.
راههای انتقال تبخال چیست؟
عفونت ویروسی تبخال، میتواند به راحتی از فردی به فرد دیگر سرایت کند. راههای انتقال تبخال شامل موارد زیر هستند:
- تماس مستقیم پوستی؛ از طریق تماس مستقیم با ناحیه مبتلا به ویروس، شامل بوسیدن، لمس کردن یا رابطه جنسی محافظتنشده
- تماس با مایعات بدن؛ از طریق تماس با مایعات بدن فرد آلوده مانند بزاق، ترشحات تناسلی یا مایعات تاولهای تبخال
- استفاده مشترک از وسایل شخصی؛ استفاده مشترک از وسایلی مانند حوله، ریشتراش، لیوان، رژ لب یا هر وسیلهای در تماس با بدن یا مایعات فرد مبتلا به ویروس تبخال
- انتقال مادر به نوزاد؛ انتقال ویروس به نوزاد هنگام زایمان مادر مبتلا به ویروس
- تماس با سطوح آلوده؛ از طریق تماس دست فرد سالم با سطوح آلوده مانند دستگیره در یا دستگاههای ورزشی و مالیدن دست آلوده به چشمها یا دهان
ویروس هرپس سیمپلکس، حتی زمانی که علائم ناشی از فعالیت آن وجود ندارد، منتقل میشود. زیرا ویروس در پوست و مایعات بدن فرد مبتلا وجود داشته و حتی در صورت عدم وجود علائم مانند سوزش، خارش و تاولها، فرد قابلیت انتقال این ویروس را به دیگران دارد.
چگونه ویروس تبخال را تشخیص دهیم؟
ویروس هرپس سیمپلکس، میتواند نواحی مختلفی از بدن را تحریک کند. اما این ویروس، در ناحیه دهان و تناسلی، بیشترین علائم و عوارض را برجای میگذارد. دکتر پوست، برای تشخیص ویروس تبخال، علاوهبر علائم ظاهری، تستهای تشخیصی را هم تجویز میکند. در ادامه، به مهمترین روشهای تشخیصی ویروس تبخال پرداختهایم:
- بررسی علائم ظاهری ناشی از تبخال دهان؛ شامل تاولهای کوچک و دردناک روی لبها، دهان و اطراف دهان
- بررسی علائم ظاهری ناشی از تبخال تناسلی؛ وجود تاولها و زخمهای دردناک در ناحیه تناسلی و مقعد
- سوزش یا خارش؛ احساس سوزش، خارش و تیر کشیدن قبل از ظاهر شدن تاولها در نواحی مبتلا شده
- آزمایش PCR؛ برای تشخیص DNA ویروس هرپس سیمپلکس در نمونهای از زخم یا مایع تاول
- کشت ویروس؛ نمونهبرداری از زخم و کشت ویروس برای تشخیص دقیق
- آزمایش خون؛ تشخیص ابتلا به عفونت در حال حاضر یا قبلا با شناسایی آنتیبادیهای ویروس هرپس سیمپلکس در خون
گاهی علائم تبخال با برخی بیماریها اشتباه گرفته میشود. بههمینخاطر، مراجعه به دکتر پوست بهترین راه برای تشخیص این عفونت ویروسی است.
عوارض ابتلا به ویروس تبخال چیست؟
عوارض ابتلا به ویروس تبخال، شامل احساس درد و سوزش شدید در ناحیه مبتلا، انتقال ویروس به دیگران از طریق تماس نزدیک و ابتلا به عفونتهای ثانویه ناشی از ترکیدن تاولها و ایجاد زخم هستند. در شرایط خطرناکتر، ویروس هرپس ممکن است به چشمها منتقل شود و باعث هرپس چشمی و آسیب به بینایی شود. همچنین، در افراد با سیستم ایمنی ضعیف، عفونت هرپس با درگیر کردن مغز و ریهها، مشکلات جدیتری در پی خواهد داشت. ابتلا به تبخال تناسلی بر روابط شخصی و روانی افراد تأثیر منفی میگذارد. همچنین، در صورت مبتلا بودن مادر به ویروس هرپس سیمپلکس، آن را به نوزاد حین زایمان انتقال داده که میتواند برای نوزاد خطرناک باشد.
روشهای درمان تبخال چیست؟
روشهای درمان تبخال بر تسکین شدت علائم و کاهش مدت زمان ابتلا، تمرکز دارند. مصرف انواع داروهای ضدویروس، مسکن و کاهشدهنده تب از این دست روشها هستند. برخی مراقبتهای خانگی همچون کمپرس سرد، اجتناب از لمس زخمها و حفظ بهداشت ناحیه مورد نظر در تسکین علائم این ویروس میتوانند موثر باشند. در ادامه، به تاثیرگذارترین روشهای درمان ویروس تبخال پرداختهایم:
داروهای ضدویروس
داروهای ضدویروس نقش مهمی در کاهش شدت و مدت علائم تبخال ایفا میکنند. قویترین و پرکاربردترین این داروها، شامل موارد زیر هستند:
- آسیکلوویر (Acyclovir)؛ از رایجترین داروهای ضدویروس، که به صورت خوراکی، موضعی یا تزریقی استفاده میشوند. این دسته داروها، از تکثیر ویروس در بدن جلوگیری میکنند.
- والاسیکلوویر (Valacyclovir)؛ این دارو، از جذب بهتر و نیمهعمر طولانیتری نسبت به آسیکلوویر برخوردار است.
- فامسیکلوویر (Famciclovir)؛ این دارو، برای درمان عفونتهای ناشی از هر 2 نوع ویروس هرپس سیمپلکس موثر واقع میشود.
بهتر است پس از بروز علائم اولیه تبخال و قبل از ظهور تاولها، این داروها مصرف شوند. چراکه در این مرحله، موثرتر هستند و از شدت یافتن تبخال جلوگیری میکنند. برای مثال، استفاده از کرم موضعی آسیکلوویر، در مراحل اولیه بروز تبخال، از گسترش عفونت جلوگیری کرده و روند درمان و بهبودی را سریعتر میکند. استفاده از این کرم موضعی، میزان انتقال ویروس به دیگران را هم کاهش میدهد.
مصرف مسکنها
داروهای ضددرد بدون نسخه مانند ایبوپروفن و استامینوفن، التهاب و درد ناشی از ویروس را تسکین میدهند. مصرف این داروها، منجر به کاهش تب و تورم ناشی از عفونت میشوند. در مواردی با علائم و عوارض شدیدتر، پزشک، داروهای مسکن قویتری تجویز خواهد کرد. استفاده منظم و بهموقع از این داروها، مدیریت بهتر علائم را به دنبال دارد. در کنار این داروها، برخی از مسکنهای موضعی مانند کرمهای حاوی لیدوکائین، باعث تسکین موقت درد میشوند.
مراقبتهای خانگی
موثرترین مراقبتهای خانگی برای تسکین علائم تبخال، تمیز و خشک نگه داشتن ناحیه درگیرشده، استفاده از کمپرس سرد برای کاهش التهاب و درد و اجتناب از لمس زخمها و تاولها است. برای جلوگیری از انتقال ویروس به دیگران، علاوهبر شستن منظم دستها و عدم استفاده از وسایل اشتراکی، تا زمان بهبود کامل زخمها از تماس مستقیم با دیگران اجتناب کنید. مصرف مایعات کافی، تغذیه مناسب و ضدآفتاب منجر به تسریع بهبودی میشود.
تغییر سبک زندگی
اجتناب از عوامل تحریککننده همچون استرس، خستگی و آسیبهای پوستی احتمال ابتلا به ویروس تبخال را کاهش میدهد. استفاده از کرمهای ضد آفتاب روی لبها و نواحی مستعد به تبخال، از فعال شدن ویروس توسط نور خورشید جلوگیری میکند. مراقبت از سلامت عمومی، انجام تمرینات منظم و برخورداری از رژیم غذایی سالم و متعادل به تقویت سیستم ایمنی بدن و کاهش احتمال خطر بروز تبخال کمک میکند.
چگونه از ابتلا به تبخال جلوگیری کنیم؟
اگر شما تابهحال به تبخال مبتلا هم نشدهاید، باید اقدامات پیشگیرانه را برای جلوگیری از ابتلا به این ویروس انجام دهید. مهمترین اقدامات برای پیشگیری از تبخال، شامل موارد زیر هستند:
- اجتناب از تماس مستقیم؛ اجتناب از تماس مستقیم با افراد مبتلا به تبخال همچون اجتناب از بوسیدن و برقراری رابطه جنسی
- شستشوی منظم دستها؛ شستن دستها مرتبا با آب و صابون بهویژه پس از لمس ناحیهی مبتلا به تبخال
- خودداری از استفاده از وسایل شخصی؛ مانند ریشتراش، مسواک و لیوان
- اجتناب از تحریکات محیطی؛ مانند دوری از نور خورشید مستقیم، سرما، استرس و خستگی شدید
- تقویت سیستم ایمنی؛ به کمک یک رژیم غذایی سالم و متعادل، ورزش منظم، خواب کافی و مدیریت استرس
در صورت رعایت این نکات، احتمال ابتلای شما بسیار پایین خواهد بود.
برای درمان تبخال باید به چه دکتری مراجعه کرد؟
برای درمان تبخال، بهترین گزینه، مراجعه به دکتر پوست است. دکتر پوست، به کمک معاینات بالینی و انواع تستهای تشخیصی، تبخال را تشخیص داده و درمان مناسب را ارائه میدهد. این متخصص، اطلاعات لازم در مورد عدم انتقال ویروس و مدیریت علائم را در اختیار بیمار میگذارد. تجویز داروهای ضدویروس، ضدالتهاب، مسکن و انواع مراقبتهای خانگی و ترکیبی از اینها میتواند درمان ارائه شده توسط متخصص پوست باشند.
در چه شرایطی ویروس تبخال، خطرناک است؟
ویروس تبخال معمولا برای افراد سالم خطری ایجاد نمیکند. اما در برخی شرایط همچون افراد با سیستم ایمنی ضعیف، در مادران باردار و انتقال عفونت به نوزادان و گسترش عفونت بیماری تبخال به چشمها میتواند عوارض جبرانناپذیری به همراه داشته باشد.
در سایر شرایط، علائم تبخال شامل تاول، سوزنسوزن شدن، تب و غدد لنفاوی متورم هستند. این علائم با مصرف داروهای ضدویروس، مسکنهای بدون نسخه و انواع درمان خانگی تسکین پیدا میکنند. افراد مبتلا به ویروس هرپس، باید با رعایت بهداشت، اجتناب از تماس مستقیم با دیگران، عدم به اشتراک گذاشتن ظروف یا لمس کردن تاولها، راههای انتقال تبخال را از بین ببرند. در این مطلب، به سوال راههای پیشگیری از تبخال چیست پاسخ دادهایم.
در نهایت، اگر درباره انواع تبخال دهان و تناسلی، به مشورت با پزشک نیاز دارید، میتوانید از خدمات مشاوره آنلاین و تلفنی سایت دکتردکتر استفاده کنید.
منابع:
hopkinsmedicine.org
webmd.com