انجام زایمان با بی حسی، روشی رایج و متداول است که به منظور کاهش درد مادر حین زایمان انجام می‌گیرد. انواع زایمان بی حسی شامل زایمان اسپاینال و اپیدورال است. بی‌حسی اپیدورال، در اصل همان زایمان بی حسی از کمر با اعمال بی حسی موضعی است که با حفظ هوشیاری مادر انجام می‌شود. عوارض یا مضرات زایمان با بی حسی، شامل سردرد، خارش و افت فشار خون است. برای توضیح جامع‌تر، این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر را به بررسی زایمان با بی حسی و پاسخ به سوال زایمان با بی حسی چیست اختصاص می‌دهیم.
همچنین اگر سوالی داشتید، می‌توانید در انتهای مطلب و در بخش نظرات مطرح کنید تا پزشک پاسخ دهد.
زایمان با بی حسی چیست؟
زایمان با بی حسی، به زایمانی اشاره دارد که پزشک متخصص، ماده بی‌حسی را به بدن مادر تزریق می‌کند تا در طول زایمان، درد نداشته باشد. بعد از انجام بی‌حسی، مادر قسمت کمر به پایین خود را احساس نمی‌کند. بی‌حسی هم در عمل زایمان طبیعی و هم در سزارین استفاده می‌شود؛ با‌این‌حال، روش‌ها و انواع مختلفی دارد.
زایمان با بی حسی دارای چند نوع است؟
زایمان با بی حسی به روش‌های مختلف انجام می‌گیرد. زایمان اپیدورال و اسپاینال، مهم‌ترین انواع بی‌حسی را شامل می‌شوند. موارد جزئی‌تر را در ادامه باهم بررسی خواهیم کرد.
بی‌حسی اپیدورال
بی‌حسی اپیدورال، از رایج‌ترین روش‌های بی‌حسی و کاهش درد در زایمان است. در این روش، داروی بی‌حسی به فضای اپیدورال (فضای اطراف نخاع و خارج از کیسه نخاعی) در قسمت پایین کمر تزریق می‌شود. بی‌حسی اپیدورال ضمن حفظ هوشیاری مادر، توانایی حرکت دادن پاها را هم حفظ می‌کند. همچنین، پزشک متخصص هنگام انجام بی‌حسی، ضربان قلب مادر و نوزاد را به صورت مداوم کنترل می‌کند.
با استناد به مقاله‌ای معتبر در وب‌سایت bristol.ac.uk،
گسترش انجام زایمان با بی‌حسی اپیدورال، سلامت مادر را بهبود می‌بخشد.
همچنین، تجربه زایمان با بی حسی اپیدورال، عوارض زایمان را در چند هفته اول به شکل قابل توجهی کاهش می‌دهد.
بی‌حسی نخاعی یا اسپاینال
در بی‌حسی نخاعی یا اسپاینال، داروی بی‌حسی مستقیماً به مایع نخاعی تزریق شده و بی‌حسی خیلی سریع اتفاق می‌افتد. شدت بی‌حسی اسپاینال، بسیار قوی‌تر از اپیدورال بوده و معمولاً در زایمان سزارین یا شرایط اضطراری انجام می‌شود. در حالت کلی، انتخاب نوع بی‌حسی متناسب با شرایط جسمانی مادر و با نظر پزشک متخصص زنان انجام می‌گیرد. کمردرد بعد از بی‌حسی نخاعی یکی از عوارض شایع این نوع از زایمان است.
زایمان سزارین با بی حسی چگونه انجام می‌شود؟
در زایمان سزارین با بی‌حسی، پزشک متخصص می‌تواند هر دو نوع بی‌حسی را اعمال کند. با‌این‌حال، انتخاب نوع بی‌حسی به شرایط جسمانی مادر و اضطراری بودن یا نبودن زایمان بستگی دارد. مزایای زایمان سزارین با بی‌حسی، این است که مادر می‌تواند بدون احساس درد، اولین صدا و گریه نوزاد خود را بشنود. همچنین، تا چند ساعت بعد از زایمان سزارین نیز احساس درد نخواهد داشت. در مقایسه با زایمان طبیعی، می‌توانیم بگوییم که مادر هیچ دردی در طول زایمان سزارین با بی‌حسی ندارد؛ اما، حین بیرون آوردن نوزاد توسط پزشک، احساس کشش و فشار خواهد داشت.
نکات مراقبتی بعد از انجام عمل سزارین با بی‌حسی
پزشک متخصص، معمولاً یکسری داروهای ضد درد برای مادر تجویز می‌کند. زیرا، به‌دنبال از بین رفتن تاثیر داروی بی‌حسی، مادر احساس درد شدیدی خواهد داشت. همچنین، تیم پزشکی بایستی بر شرایط زخم مادر و وجود یا عدم وجود عفونت توجه داشته باشند. حین عمل یا بعد از عمل، ممکن است مادر دچار افت فشار خون شود. در نتیجه تیم پزشکی و پزشک زنان، باید توجه ویژه‌ای به فشار خون مادر داشته باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص حیطه فعالیت پزشک زنان، پیشنهاد می‌کنیم مطلب تخصص زنان و زایمان چیست را مطالعه کنید.
زایمان طبیعی با بی‌حسی
در حالت عادی، مزایای زایمان طبیعی بسیار است؛ با‌این‌حال، اغلب مادران از تجربه درد‌های شدید آن واهمه دارد. جالب است بدانید که زایمان طبیعی با بی حسی، به طور قابل توجهی درد حین زایمان را کاهش می‌دهد. با اینکه در مقایسه با سزارین، درد زایمان طبیعی با بی‌حسی هم بیشتر است؛ ولی در مقابل، عوارض زایمان طبیعی بسیار کمتر از زایمان سزارین است. برای زایمان طبیعی، پزشک متخصص معمولاً بی‌حسی اپیدورال انجام می‌دهد. اپیدورال، علاوه‌بر کاهش احساس درد، توانایی حرکت کردن و زور زدن را از مادر سلب نمی‌کند. در اصل دلیل انتخاب بی‌حسی اپیدورال نیز همین است.
نکته! بهتر است پیش از انتخاب این نوع زایمان، از تمام جوانب آن آگاهی کسب کنید. همچنین، بهتر است توجه داشته باشید که میزان کاهش درد، برای همه به یک اندازه نیست؛ در اصل یکی از تفاوت‌های زایمان با بی‌حسی و زایمان طبیعی نیز مربوط به همین مورد است.
زایمان با بی‌حسی نخاعی
زایمان با بی‌حسی نخاعی، روشی رایج برای کاهش درد زایمان است و بیشتر در زایمان سرازین کاربرد دارد. البته، ممکن است پزشکان در زایمان طبیعی نیز این روش استفاده کنند؛ ولی به ندرت اتفاق می‌افتد. مراحل کامل زایمان با بی‌حسی نخاعی را در جدول زیر آورده‌ایم:
| مراحل زایمان با بی حسی | توضیحات کلی | نکات مهم |
| بررسی وضعیت سلامتی مادر | حال عمومی مادر و جنین بررسی می‌شود. | بررسی فشار خون و ضربان قلب مادر و جنین بسیار مهم است. |
| ضد عفونی شدن ناحیه کمر و تزریق داروی بی‌حسی | تزریق دارو با سوزن باریک و به مایع نخاعی انجام می‌گیرد. | نحوه نشستن مادر حین تزریق بسیار مهم است. |
| آغاز تاثیر داروی بی‌حسی | تاثیر دارو معمولاً چند دقیقه بعد از تزریق نمایان می‌شود. | در این مرحله مادر نباید درد احساس کند. |
| آغاز عمل جراحی | مادر در طول عمل هوشیار است. | یک پرده مقابل مادر قرار دارد تا روند برش و جراحی از نظر بصری برای مادر آزاردهنده نباشد. |
| بررسی شرایط جسمانی مادر و جنین | ضربان قلب، فشار خون و درصد اکسیژن مادر بررسی می‌شود. | در صورت افت فشار یا ضربان تیم پزشکی سریعاً مداخله می‌کند. |
| خروج نوزاد | مادر می‌تواند اولین صدای گریه نوزاد خود را بشنود. | همچنان شرایط جسمانی تحت بررسی است. |
نکته! شروع بی‌حسی در زایمان اسپاینال بسیار سریع‌تر از بی‌حسی اپیدورال بوده و معمولاً نیازی به تجدید داروی بی‌حسی وجود ندارد.
کاربرد زایمان با بی حسی چیست؟
بدیهی است که انسان در مقابل تحمل بعضی از درد‌ها ناتوان است. درنتیجه، هدف از زایمان با بی حسی نیز کاهش درد مادر است. همچنین هوشیاری مادر، بازگشت سریع‌تر به وضعیت عادی و کنترل استرس و اضطراب از کاربردهای دیگر زایمان با بی حسی هستند.
زایمان با بی حسی چه مزایایی دارد؟
در تیتر قبل اشاره کردیم که مهم‌ترین کاربرد و مزایای زایمان با بی حسی، کاهش درد مادر حین زایمان است. با‌این‌حال مزایای زایمان با بی حسی فقط به همین موارد محدود نیست. سایر نکات را باهم بررسی می‌کنیم:
- هوشیاری مادر؛ در هر دو نوع زایمان با بی حسی، مادر هوشیار است و می‌تواند تولد فرزند خود را ببیند. این موضوع، برای مادرانی که توانایی جسمانی برای بیهوشی عمومی ندارند نیز بسیار مناسب است.
- کنترل استرس و اضطراب؛ بسیاری از مادران، حین زایمان طبیعی بدون بی‌حسی، استرس و اضطراب زیادی را متحمل می‌شوند. با اینکه این مورد کاملاً نرمال است، ولی هورمون اضطراب بر بدن مادر و جنین تاثیرات منفی دارد.
- بازگشت به وضعیت عادی در کمترین زمان؛ بی‌حسی نخاعی و اپیدورال، مادران بسیار سریع‌تر از بیهوشی به حالت عادی باز می‌گردند. زیرا، اثرات داروی بی حسی سریع‌تر از داروی بیهوشی برطرف می‌شود.
- تسهیل مراحل پس از زایمان؛ بعد از اتمام زایمان طبیعی، ممکن است یکسری پارگی‌های جزئی در ناحیه پرینه رخ دهد. در این موقعیت، پزشک متخصص به منظور کنترل پارگی، روی ناحیه پرینه برش انجام می‌دهد. این کار به منظور تسهیل خروج نوزاد انجام می‌شود. با‌این‌حال، مادر نیز همراه درد زایمان مجبور نیست درد دیگری را هم تحمل کند.
- کاهش عوارض جراحی؛ در زایمان با بی حسی، مادر هوشیار است و اثرات بیهوشی عمومی را متحمل نمی‌شود. برای مثال، ایجاد اختلال‌های تنفسی و طولانی شدن زمان بیدار شدن، از عوارض عمل با بیهوشی هستند. با اینکه در زایمان با بی حسی چنین عوارضی وجود ندارد.
در نهایت، در صورت طولانی بودن زمان زایمان، مادر احساس از شدت درد احساس خستگی ندارد و زایمان راحت‌تر انجام می‌گیرد.
معایب و خطرات زایمان با بی حسی
پیش از هرگونه اقدامی، بایستی از معایب و مضرات زایمان با بی‌حسی نیز آگاهی کسب کنید. برای مثال، عوارض اپیدورال در زایمان طبیعی یا خطرات زایمان طبیعی با اپیدورال، این است که درصد بی‌حسی آنچنان زیاد نیست که به طور کامل درد از بین برود. دیگر مضرات زایمان با بی حسی، شامل افت فشار خون، خارش و دیگر عوارض جانبی مانند سردرد، خصوصاً سردردهای نخاعی هستند. همچنین، کمر درد بعد از بی‌حسی نخاعی نیز از عوارض زایمان با بی حسی است. موارد جزئی‌تر را در ادامه بررسی می‌کنیم.
افت فشار خون
افت فشار خون، از رایج‌ترین عوارض زایمان با بی حسی یا عوارض اپیدورال است. زیرا، تزریق داروی بی‌حسی به ناحیه اپیدورال، احتمالاً سیستم عصبی خود مختار را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این اتفاق موجب می‌شود که فشار خون به طور ناگهانی کاهش یابد. در نتیجه ممکن است علائمی مانند سرگیجه، تهوع و مشکلات تنفسی ایجاد شود. برای پیش‌گیری از افت فشار خون مادر، پیش از اولین مرحله زایمان (تزریق بی‌حسی) دارو‌هایی تزریق می‌شوند، که از افت فشار خون حین مراحل زایمان با بی‌حسی جلوگیری شود.
سردردهای نخاعی
سردردهای نخاعی، زمانی بروز می‌کنند که حین تزریق نخاعی، در پرده سخت شامه سوراخ ایجاد شود. در این‌صورت، مایع نخاعی نشت می‌کند و مادر مجبور است تا چند روز سردردهای وحشتناکی را تحمل کند. خوشبختانه سردردهای نخاعی در حالت درازکش تسکین می‌یابند.
لرزش و سرما
شمار زیادی از مادران پس از تزریق، از شدت سرما به خود می‌لرزند. این لرزش‌ها معمولاً خطرناک نیستند و بعد از اتمام زایمان از بین می‌روند. دلیل این اتفاق، احتمالاً تاثیر داروی بی‌حسی بر سیستم عصبی مرکزی است. به منظور جلوگیری، تیم پرستاری سیستم گرمایش محیط زایمان را تا میزان استاندارد افزایش می‌دهند.
ماندگاری اثرات دارو بعد از زایمان
بعد از انجام بی‌حسی اپیدورال، احتمالاً تا چند ساعت دیگر، مادر احساس بی‌حسی و ضعف در پاهای خود داشته باشد. این حس به مرور زمان رفع می‌شود. همچنین، ممکن است در ناحیه کمر خود احساس سوزش و درد داشته باشند. دلیل آن وجود رد سوزن در ناحیه نخاعی است که به مرور کاهش می‌یابد.
چه کسانی برای زایمان با بی حسی واجد شرایط هستند؟
در حالت کلی، مادرانی که هیچ‌گونه مشکلات پزشکی یا سابقه ابتلا به بیماری‌های خاص را ندارند، می‌توانند زایمان با بی حسی انجام دهند. برای مثال، افرادی که فشار خون یا بیماری‌های قلبی ندارند. همچنین، مادرانی که آستانه تحمل دردشان بسیار پایین است معمولاً زایمان با بی حسی را ترجیح می‌دهند. سایر موارد را باهم بررسی می‌کنیم:
- مادرانی که سابقه زایمان‌های دردناک داشته‌اند؛
- مادرانی که به هر دلیل نباید بیهوش شوند؛
- مادرانی که بدنشان نسبت به داروهای بیهوشی حساس است؛
- مادرانی که در ناحیه کمر خود عفونت‌های فعال ندارند؛
- مادرانی که در ساختار ستون فقرات خود مشکل ندارند.
با این تفاسیر، پزشک متخصص باز هم پیش از انتخاب نوع زایمان، شرایط جسمانی مادر و جنین را بررسی می‌کند. مادران نیز بایستی هنگام مراجعه به پزشک شرایط جسمانی خود را صادقانه با پزشک خود مطرح کنند.
چه کسانی برای زایمان با بی حسی واجد شرایط نیستند؟
مادران بارداری که هرگز نمی توانند زایمان با بی حسی انجام دهند، کسانی هستند که مشکلات پزشکی دارند. برای مثال، برخی از زنان توانایی تحمل عوارض بی‌حسی نخاعی در سزارین را ندارند. یعنی، شرایط جسمانی آنها برای دریافت داروی بی‌حسی مساعد نیست. یا اینکه، به بیماری‌های عفونی فعال در ناحیه کمر و ستون فقرات مبتلا هستند. این نوع عفونت‌ها، در صورت برخورد آمپول با کیسه نخاعی و دریافت ماده بی‌حسی، شدید‌تر می‌شود. سایر موارد مهم را بررسی می‌کنیم:
- ابتلا به بیماری‌های قلبی و فشار خون
- حساسیت شدید به مواد بی‌حسی و ایجاد عوارض خطرناک
- حساسیت به بی‌حسی‌های موضعی و سیستمیک
- سابقه واکنش‌های شدید به داروهای بی‌حسی
- وجود مشکلات خاص در ساختار ستون فقرات
برخی از مادران، معمولاً یکبار تجربه بی‌حسی را در زایمان اول خود داشته‌اند و با عوارض آن مواجه شده‌اند. درنتیجه، هرگز روش بی‌حسی را مجدد تکرار نمی‌کنند.
زایمان با بی حسی چگونه انجام می‌شود؟
همانطور که گفتیم، زایمان با بی حسی به دو روش اصلی بی‌حسی اپیدورال و بی‌حسی اسپاینال انجام می‌شود. هر دو روش جزئیات خاص خود را دارند. با‌این‌حال، پیش از انجام هرکدام از روش‌ها، پزشک متخصص شرایط جسمانی مادر و جنین را از جمله ضربان قلب و فشار خون بررسی می‌کند. به این دلیل که از بروز هرگونه عوارض غیرمنتظره حین انجام عمل جلوگیری شود. بی‌حسی معمولاً زمانی انجام می‌شود که دهانه رحم ۴ تا ۵ سانتی‌متر باز شود و درد ناشی از انقباض‌های رحم کاهش یابد. در ادامه مراحل زایمان را باهم بررسی می‌کنیم:
- زایمان با بی‌حسی اپیدورال؛ سوزن باریکی به فضای اپیدورال وارد می‌شود. این سوزن دارای محفظه‌ای است که داروی بی‌حسی از طریق آن به بدن مادر تزریق می‌شود.
- زایمان با بی‌حسی اسپاینال؛ در این روش، داروی بی‌حسی مستقیماً به مایع نخاعی تزریق شده و معمولاً هنگام زایمان سزارین انجام می‌شود. میزان بی‌حسی در این نوع بسیار عمیق است و دارو خیلی سریع اثر می‌کند.
در طول هر دو نوع عمل، علائم حیاتی مادر و جنین هر لحظه در حال کنترل هستند. در صورت بروز هر نوع مشکل تیم پزشکی سریعاً مداخله می‌کنند. توضیحات کامل را در خصوص مراحل زایمان می‌توانید در مطلب زایمان چیست مطالعه کنید.
مراقبت‌های بعد از زایمان با بی‌حسی
مراقبت‌های بعد از زایمان با بی‌حسی، به منظور اطمینان از سلامتی مادر و نوزاد بسیار مهم است. بعد از اتمام از زایمان، مادر معمولاً به اتاق ریکاوری منتقل می‌شود تا به‌دقت تحت نظر قرار گیرد. در این مرحله، علائم حیاتی او مانند فشار خون و ضربان قلب، به‌طور مداوم کنترل می‌شود. اگر مادر دچار افت فشار خون ناشی از بی‌حسی باشد، یکسری داروهای کنترل‌کننده به وی تزریق می‌کنند. همچنین، بعد از زایمان، اثرات داروی بی‌حسی باعث می‌شود که مادر در پاهای خود احساس گزگز یا ضعف داشته باشد. این حالت، تا چند ساعت برطرف می‌شود؛ با‌این‌حال، پرستاران به مادر کمک می‌کنند تا با انجام چند حرکت سبک و تمرین‌های تنفسی، این مرحله را سریع‌تر پشت سر بگذارد.
درنهایت، مادر بایستی داروهای مسکن تجویزی را به صورت منظم مصرف کند تا درد ناشی از زایمان کنترل شود. بعد از مرخصی، در صورت بروز عوارض جانبی مانند سردرد شدید یا عفونت در محل تزریق، مادر باید بلافاصله به پزشک مراجعه کند.
بررسی تفاوت‌های زایمان با بی‌حسی با بیهوشی
انجام زایمان با بی حسی و بیهوشی، دو روش متفاوت برای مدیریت درد در طول زایمان هستند که هرکدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. نکات مهم را در خصوص تفاوت‌های زایمان با بی‌حسی و سزارین و زایمان طبیعی را بررسی می‌کنیم:
- در بی‌حسی مادر کاملاً هوشیار و آگاه است، در حالی که بیهوشی عمومی مادر در خواب عمیق است.
- اثر داروی بیهوشی بسیار عمیق‌تر و شدید‌تر از داروی بی‌حسی است.
- عوارض داروی بیهوشی معمولاً بیشتر از داروی بی‌حسی است.
در زایمان با بی‌حسی، مادر نوعی فشار و کشش حین خروج نوزاد احساس می‌کند، در حالی که در بیهوشی عمومی مادر هیچ‌گونه درک و آگاهی از روند زایمان ندارد.
برای کسب اطلاعات بیشتر باید به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
برای بررسی شرایط دقیق زایمان با بی حسی، بایستی به پزشک متخصص زنان و زایمان یا دکتر زایمان بی‌حسی مراجعه کنید. البته شما از همان ابتدای بارداری، با پزشک در ارتباط هستید و می‌توانید در خصوص زایمان بی حسی از کمر با وی صحبت کنید. دکتر زنان، در طول نه ماه بارداری از شرایط جسمانی شما و جنین باخبر است. درنتیجه، نوع زایمان شما را بر این اساس انتخاب می‌کند. در صورت انتخاب زایمان بی‌حسی، پزشک زنان مزایای زایمان بی‌حسی و معایب زایمان بی‌حسی را با شما درمیان می‌گذارد. سپس، بهترین روش را برای شما در نظر خواهد گرفت.
ما در این مطلب، سعی داشتیم پاسخی کامل برای سوال زایمان با بی حسی چیست ارائه دهیم. با‌این‌حال، شما می‌توانید نکات تکمیلی را با مراجعه به وب‌سایت آنلاین نوبت‌دهی مجله دکتردکتر از بهترین پزشکان سراسر ایران دریافت کنید.
منابع:
healthline.com
yalemedicine.org
Nhsinform.scot
سوالات متداول زایمان با بی حسی
مزایا و معایب زایمان بی‌حسی به شرایط جسمانی مادر و جنین بستگی دارد. با پزشک متخصص مشورت کنید.
به شرایط مادر و جنین بستگی دارد؛ با‌این‌حال خیر؛ زایمان با بی حسی عوارض خاصی برای جنین ایجاد نمی‌کند.
تا حدودی بله؛ ولی تا چند دقیقه بعد با بروز بی‌حسی رفع می‌شود.
