بیماری لیکن پلان نوعی بیماری التهابی پوستی است و زخم‌هایی در نواحی مختلف بدن ایجاد می‌کند. نشانه‌ها و علائم لیکن پلان شامل زخم‌ها یا بثوراتی هستند که روی پوست بازوها، پاها، سر، ناخن‌ها، ناحیه تناسلی و داخل دهان به وجود می‌آیند. این بیماری با عوارضی مانند خارش و قرمزی پوست همراه می‌شود. بیشتر افراد نیازی به درمان لیکن پلان ندارند و بدون نیاز به داروهای موضعی یا آنتی‌بیوتیک‌ها بهبود پیدا می‌کنند. در هر حال، مراجعه به متخصص پوست برای کنترل وضعیت ضروری است.
در این مقاله از انواع، علائم و درمان‌های بیماری برایتان می‌گوییم. مطالعه مقاله به ۴ دقیقه زمان نیاز دارد.
اگر سوالی داشتید، در بخش نظرات بپرسید تا کارشناس سلامتی مجله پزشکی دکتردکتر به شما پاسخ بدهد.
بیماری پوستی لیکن پلان چیست؟
لیکن پلان (lichen planus) نوعی از بیماری های پوستی است که باعث ایجاد بثورات یا زخم‌ها در یک یا چندین قسمت از بدن می‌شود. این زخم‌ها به طور هم‌زمان به وجود می‌آیند و در نواحی مختلفی از بدن دیده می‌شوند:
- ناخن
- داخل دهان
- پوست سر
- اندام تناسلی
لیکن پلان در دسته بیماری‌های خودایمنی قرار نمی‌گیرد، اما می‌تواند واکنش و عوارض مشابهی ایجاد کند. علت وقوع چنین واکنشی در بدن آنچنان مشخص نیست. در لیکن پلان، سیستم ایمنی بدن به جای محافظت از آن، در برابر مهاجمان خارجی (مانند باکتری‌ها یا ویروس‌ها)، به قسمت‌هایی از تن و بدن شما حمله می‌کند.
در یک سیستم ایمنی سالم، سلول‌های خاصی به نام تی (سلول‌های T) به محافظت از بدن در برابر عفونت کمک می‌کنند. در افراد مبتلا به لیکن پلان، سلول‌های T در سیستم ایمنی به پروتئینی در پوست و غشای مخاطی بدن حمله می‌کنند. هنوز نمی‌دانیم که چرا سلول‌های T به پروتئین حمله می‌کنند. برای تشخیص و مدیریت علائم بیماری باید به دکتر پوست مراجعه کنید.
لیکن پلان چه علائمی دارد؟
علائم لیکن پلان در همه یکسان نیست. بنا به اینکه کدام بخش از بدن تحت تاثیر این بیماری قرار می‌گیرد، نشانه‌ها هم متفاوت خواهند بود. علامت‌های بروز لیکن پلان در نواحی گوناگون به شرح زیر است:
- نقاطی ریز و برجسته روی پوست از جمله اندام تناسلی ایجاد می‌شوند. این نقاط تقریباً به اندازه نوک یک سنجاق (۰.۴ میلی‌متر) هستند و شاید، به اندازه عرض یک مداد (۱ سانتی متر) رشد کنند و به زخم تبدیل شوند.
- ناخن‌ها در اثر این بیماری تغییر رنگ می‌دهند، ترک می‌خورند یا شکافته می‌شوند. امکان دارد که رشدشان متوقف شود یا بیافتند.
- نقاط سفید ریز روی پوست داخل گونه‌ها، زبان یا لب‌ها ایجاد می‌شوند.
لیکن پلان همراه با درد نیست، اما اگر زخم‌های خود را بخراشید، احتمالاً پوست آسیب می‌بیند و عفونت می‌کند. شستشو هم باید با مواد شوینده ملایم باشد تا تحریکات پوستی بیشتر نشوند.
انواع لیکن پلان در نقاط مختلف بدن
لیکن پلان بیماری التهابی مزمن پوست و غشاهای مخاطی است. این وضعیت به شکل‌های مختلف و در نواحی گوناگونی از پوست بدن به وجود می‌آید. هر بخشِ درگیر، ویژگی‌ها و علائم مخصوص به خود را دارد. احتمال وقوع این بیماری در نقاط مختلف پوست، گاهی تشخیص وضعیت را دشوار می‌کند. در ادامه، نگاهی به بروز لیکن پلان در نواحی مختلف بدن داریم.
لیکن پلان خطی
این نوع از بیماری بسیار نادر است و ضایعات پوستی ناشی از آن، در خطوط بلاشکو (Blaschko’s lines) بدن ظاهر می‌شوند. این‌ها خطوط رشد سلولی طبیعی در پوست هستند و معمولاً امکان بروز زخم در نقاط مذکور بعید است. خطوط بلاشکو می‌توانند الگوی رشد سلول‌های پوستی ما، قبل از تولد را نشان بدهند. لیکن پلان خطی به صورت خطوط یا نوارهای مستقیم و مرتبی روی پوست ظاهر می‌شود. این نوع لیکن پلان معمولاً در پاها و بازوها به وجود می‌آید.
لیکن پلان مویی
در این نوع از بیماری، فولیکول‌های مو ملتهب و باعث ریزش موها می‌شوند. فولیکول‌های مو تحت تاثیر لیکن پلان آسیب می‌بینند و در نتیجه، روند رشد طبیعی موها مانند قبل پیش نمی‌رود. امکان بروز این بیماری در هر سن و جنسیتی وجود دارد. با این حال، زنان میانسال، با بسامد بیشتری به آن مبتلا می‌شوند.
لیکن پلان سر
لیکن پلانوپیلاریس یا لیکن پلان اسکالپ هم پوست سر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. فرد مبتلا به لیکن پلان روی پوست سر، احتمالاً موارد زیر را در خود مشاهده می‌کند:
- التهاب پوست
- نازک‌شدن و ریزش مو
- تحریک ناحیه پوست سر
- مشاهده و احساس برجستگی‌های ریز روی سر
در برخی از بیماران، ریزش موی ناشی از لیکن پلان همیشگی است و دیگر بهبود پیدا نمی‌کند.
لیکن پلان دست و ناخن
هنگامی که لیکن پلان ناخن‌ها و پوست دست را تحت تاثیر قرار می‌دهد، امکان بروز علامت‌هایی به شرح زیر هم قوت می‌گیرد:
- برجستگی‌ها یا شیارهایی روی ناخن‌ها ایجاد می‌شود.
- ناخن‌ها شکننده می‌شوند یا شکافی روی آن‌ها به وجود می‌آید.
- ناخن‌ها حساس و آسیب‌پذیر می‌شوند و دیگر در جای خود ثابت باقی نمی‌مانند.
افتادن ناخن‌ها و لق‌شدن آن‌ها در بستر ناخن می‌تواند به طور موقتی یا دائمی رخ دهد.
لیکن پلان دهانی
لیکن پلان دهانی معمولاً داخل گونه‌ها را درگیر می‌کند، اما در نواحی زبان، لثه و لب‌ها هم دیده می‌شود. اگر فردی به این نوع از لیکن پلان دچار شود، علائم زیر را احساس خواهد کرد:
- تورم
- سرخی
- زخم‌های دردناک
تکه هایی از نقاط و خطوط سفید کوچک هم روی نواحی گفته‌شده ظاهر می‌شوند.
لیکن پلان تناسلی
امکان بروز بیماری در ناحیه تناسلی وجود دارد. در این نواحی، برجستگی‌ها و رگه‌های سفیدرنگی ایجاد می‌شوند که به صورت حلقه‌ای در اطراف آلت تناسلی قرار می‌گیرند. امکان دارد که لیکن پلان لبه‌های بزرگ، کوچک و دهانه خارجی کانال واژن را هم تحت تاثیر قرار دهد. در صورت ظاهرشدن بیماری در نواحی تناسلی مردان و زنان، چنین علائمی به وجود می‌آیند:
- رگه‌های سفید بدون درد روی پوست
- زخم‌هایی دردناک و مزمن
- درد و ترشحات در واژن
در جریان ابتلا به این وضعیت، امکان بروز زخم در نواحی تناسلی مردان و زنان هم وجود دارد.
لیکن پلان چشم
احتمال اینکه فردی به لینکن پلان چشمی دچار شود، زیاد نیست. با این حال، احتمال وقوع چنین چیزی هم وجود دارد. شاید همراه با ابتلا به لیکن پلان پوستی یا دهانی، این مشکل هم ایجاد شود. بیماران مبتلا به نوع چشمی بیماری از مشکلاتی مانند تحریک و خشکی چشم شکایت دارند. درد در ناحیه ملتحمه هم از نشانه‌های دیگر چنین وضعیتی است.
لیکن پلان مخاطی
لیکن پلان مخاطی همان نوع دهانی است. این بیماری پوستی مزمن به واسطه سلول‌های T ایجاد می‌شود و مخاط دهان را به شدت درگیر می‌کند. درمان خاصی برای رفع بیماری وجود ندارد و شاید تا چند سال هم ادامه داشته باشد. روش‌های درمانی کنترلی برای تسکین دردها و علائم آن تجویز می‌شوند. این مورد هم مانند انواع دیگر بیماری، درمان قطعی ندارد.
در این حالت ممکن است فرد با تغییر رنگ لب و کبود شدن رنگ آن مواجه شود.
تفاوت لیکن پلان و پسوریازیس در چیست؟
لیکن پلان و پسوریازیس هر دو بیماری پوستی هستند و می‌توانند باعث ایجاد بثورات و زخم‌های رنگی شوند. تفاوت اصلی بین لیکن پلان و پسوریازیس در این است که در مورد اول، پوست حالت پوسته‌پوسته پیدا می‌کند. در ابتلا به لیکن پلان، پوست دچار پوسته‌ریزی نمی‌شود. تفاوت دیگری هم میان این دو وجود دارد؛ در زمان ابتلا به پسوریازیس معمولاً، داخل دهان تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد و زخم نمی‌شود.
| ویژگی | لیکن پلان | پسوریازیس |
|---|---|---|
| علت | ناشناخته (عوامل ایمنی، ژنتیکی، داروها) | بیماری خود ایمنی |
| ضایعات | برجستگی‌های بنفش رنگ، براق و چندضلعی، خارش‌دار، ممکن است در دهان، پوست سر، ناخن‌ها و ناحیه تناسلی دیده شوند. | لکه‌های قرمز رنگ و پوسته‌پوسته، اغلب روی آرنج‌ها، زانوها و پوست سر دیده می‌شود. |
| درمان | کورتیکواستروئیدها، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، لیزر درمانی | کرم‌های موضعی، داروهای خوراکی، تزریقات زیستی، نور درمانی |
تفاوت لیکن پلان و اگزما در چیست؟
امکان دارد که لیکن پلان با بیماری‌های پوستی دیگر مانند اگزما اشتباه گرفته شود. در صورتی که پزشک توانایی تشخیص نداشته باشد، نیاز به نمونه‌برداری از پوست به وجود می‌آید. اگزما هم نوعی بیماری التهابی پوست است که به دلایل مختلف از جمله حساسیت پوستی، عوامل محیطی و ژنتیکی ایجاد می‌شود. به تفاوت این‌ها در جدول زیر دقت کنید:
| ویژگی | لیکن پلان | اگزما |
|---|---|---|
| علت | ناشناخته (عوامل ایمنی، ژنتیکی، داروها) | آلرژی، عوامل محیطی، ژنتیک |
| ضایعات | برجستگی‌های بنفش رنگ، براق و چندضلعی، خارش‌دار | قرمزی، خارش شدید، پوسته‌پوسته شدن، تاول |
| محل‌های شایع | پوست، دهان، پوست سر، ناخن‌ها، ناحیه تناسلی | دست‌ها، پاها، صورت، چین‌های پوستی |
| درمان | کورتیکواستروئیدها، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، لیزر درمانی | مرطوب‌کننده‌ها، کرم‌های کورتیکواستروئید، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، داروهای خوراکی |
از چه روش‌هایی می‌توان لیکن پلان را درمان کرد؟
درمان قطعی لیکن پلان وجود ندارد. پزشکان معمولاً پس از ارزیابی علائم و انجام معاینه فیزیکی، این بیماری را تشخیص می‌دهند. در واقع، فقط راه‌هایی برای جلوگیری از پیشرفت لیکن پلان موجود است. نشانه‌های زیر از جمله علائمی هستند که در زمان معاینه از سوی پزشک بررسی می‌شوند. وجود این نشانه‌ها شک نسبت به ابتلا به لیکن پلان را بالا می‌برد:
- خارش پوست در ناحیه زخم
- زخم‌هایی به شکل شش‌ضلعی یا زوایای تیز
- برجستگی‌های بنفش‌رنگ روی پوست
آزمایش آلرژی هم به کشف حساسیت در بدن کمک می‌کند. در برخی مواقع، ابتلا به نوعی آلرژی باعث تحریک پوست و دچارشدن به لیکن پلان می‌شود.
در پایگاه سلامت ملی بریتانیا (NHS) نوشته شده است:
لیکن پلان معمولاً در عرض ۹ تا ۱۸ ماه، به خودیِ خود بهبود پیدا می‌کند.
نیازی به درمان این بیماری نیست. در بیشتر موارد، مبتلایان به آن، بی‌نیاز از درمان بهبود پیدا می‌کنند. با این حال، راه‌کارهایی درمانی برای کنترل وضعیت و عوارض وجود دارند.
روش‌های دارویی و پزشکی درمان لیکن پلان
پزشکان برای کاهش التهابات ناشی از لیکن پلن از داروها و روش‌های متنوعی استفاده می‌کنند. در صورت ابتلا به این وضعیت، بنا به نقطه درگیر با بیماری، پزشکان از راه‌های زیر کمک می‌گیرند:
| کرم‌ها یا پمادهای کورتیکواستروئیدی | کرم‌ها یا پمادهای کورتیکو استروئیدی، بهترین پماد برای درمان لیکن پلان و التهابات آن هستند. |
| آنتی هیستامین‌ها | آنتی‌هیستامین‌ها گروهی از داروها هستند که معمولاً برای درمان علائم مشابه آلرژی از جمله خارش پوست استفاده می‌شوند. |
| فتوتراپی | فتوتراپی از نور ماوراء بنفش استفاده می‌کند. امواج نور فرابنفش موجود در نور خورشید می‌توانند به برخی از اختلالات پوستی از جمله لیکن پلان کمک کنند. |
| سرکوب‌کننده‌های ایمنی | داروهایی مانند کورتیکواستروئیدهای خوراکی هم مقاومت سیستم ایمنی را برای جلوگیری از درگیری لیکن پلان با بدن کاهش می‌دهند؛ مانند مایکوفنولات موفتیل، آزاتیوپرین یا سیکلوسپورین. |
| رتینوئیدها (مشتقات ویتامین A) | رتینوئیدها قرص یا پمادی هستند که به بدن برای تولید کلاژن و رگ‌های خونی بیشتر کمک می‌کنند. این داروها زخم‌ها را هم از بین می‌برند. |
درمان‌های خانگی و راه‌کارهای دیگری هم برای کنترل علائم لیکن پلاک وجود دارد. با این حال، مراجعه به دکتر همیشه اهمیت دارد. پزشکانی که می‌دانند تخصص پوست و مو چیست، دید دقیق‌تری نسبت به مشکل و بیماری دارند. در نتیجه، داروهای مناسب‌تری برای تسکین علائم تجویز می‌کنند.
درمان‌ها و مراقبت‌های خانگی لیکن پلان
بیشتر اوقات، درمان‌های خانگی ضرری ندارند. با این حال، همیشه هم این طور نیست. گاهی اوقات، برخی داروها و مواد گیاهی با بروز عوارض و آلرژی‌هایی همراه‌اند که نه‌تنها به بهبود بیماری کمک نمی‌کنند، بلکه مشکلات جدیدی هم به وجود می‌آورند. بنابراین، بهتر است که در صورت تمایل به امتحان‌کردن هر راه و روش درمانی، حتماً با پزشک مشورت کنید. درمان‌های خانگی رایج برای لیکن پلان شامل موارد زیر هستند:
- آلوئه‌ورا؛ این گیاه زخم‌ها را مرطوب و درمان می‌کند. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که آلوئه‌ورا برای تسکین زخم‌های ناحیه تناسلی و دهان کاربرد دارد.
- آنتی‌هیستامین‌ها؛ این‌ها دسته‌ای از داروها هستند که معمولا برای درمان مشکلات مشابه آلرژی از جمله خارش پوست استفاده می‌شوند.
- کرم یا پماد هیدروکورتیزون؛ هیدروکورتیزون بدون نسخه (OTC) نوعی کورتیکواستروئید است، که با یک مسکن بی‌حس کننده ترکیب شده است.
- بلغور جو دوسر؛ بلغور جو دوسر حاوی گلوتن است و می‌تواند خارش را تسکین دهد. بهترین راه برای استفاده از بلغور جو دوسر برای بثورات پوستی، تبدیل آن به پودر است. پودر بلغور جو دوسر را با آب گرم مخلوط کنید تا به صورت خمیر غلیظ و چسبناک درآید. به اندازه‌ای از خمیر جو دوسر را روی پوست بمالید که تمام زخم را بپوشاند. پس از حداقل ۱۰ دقیقه، خمیر را با یک حوله تمیز پاک کنید.
استرس هم می‌تواند بیماری‌های پوستی را بدتر کند. تکنیک‌های مدیریت استرس در رفع علائم لیکن پلان موثرند. با بهره‌بردن از آن‌ها، به سریع‌ترشدن درمان خود کمک کنید.
چگونه می‌توان از لیکن پلان پیشگیری کرد؟
هیچ راه مشخصی برای جلوگیری از ابتلا به لیکن پلان وجود ندارد. هنوز نه علت دقیق آن مشخص است و نه کسی راه‌کاری قطعی برای درمانش دارد. عوامل متعددی از جمله ژنتیک، سیستم ایمنی و عوامل محیطی در بروز آن نقش دارند. با این حال، برخی از اقدامات کلی می‌توانند به کاهش احتمال بروز یا تشدید لیکن پلان کمک کنند:
| کاهش استرس | استرس می‌تواند سیستم ایمنی را ضعیف کند و احتمال بروز بیماری‌های خودایمنی مانند لیکن پلان را افزایش دهد. |
| مراقبت از پوست | استفاده از محصولات مراقبت از پوست ملایم و آبرسان باعث حفظ سلامت پوست می‌شود. |
| اجتناب از آلرژن‌ها | شناسایی و اجتناب از مواد حساسیت‌زا به کاهش التهاب پوست کمک می‌کند. |
| کنترل بیماری‌های زمینه‌ای | بیماری‌های زمینه‌ای مانند هپاتیت C می‌توانند خطر ابتلا به لیکن پلان را افزایش دهند. بنابراین، کنترل بیماری‌ها اهمیت زیادی دارند. |
| مشاوره با پزشک | اگر سابقه خانوادگی لیکن پلان دارید یا علائم مشکوکی روی پوست می‌بینید، به پزشک مراجعه کنید. |
اگرچه نمی‌توان از لیکن پلان به طور کامل پیشگیری کرد، اما تشخیص زودهنگام و درمان مناسب به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا کمک زیادی می‌کند.
برای درمان لیکن پلان باید به چه دکتری مراجعه کنیم؟
برای درمان لیکن پلان باید به دکتر پوست مراجعه کنید. متخصصان پوست با بررسی و معاینه فیزیکی می‌توانند علائم لیکن پلان را تشخیص بدهند. گاهی اوقات هم از آزمایش‌ها و روش‌هایی مانند بیوپسی یا همان نمونه‌برداری کمک می‌گیرند. در این روش، نمونه‌ای از پوست برداشته و برای بررسی‌های بیشتر به متخصصان پاتولوژی داده می‌شود. هرچند که درمانی قطعی برای این مشکل در دسترس نیست، اما پزشکان با تجویز داروهای تسکین‌دهنده به مدیریت علائمی مانند خارش کمک می‌کنند.
رعایت رژیم غذایی و پرهیز از مصرف فلفل تند، مرکبات، گوجه‌فرنگی و الکل هم در مسیر درمان لازم است. برای مراجعه به پزشکی خبره و درمان جای جوش و لک‌های قهوه‌ای این وضعیت، به سامانه دکتردکتر مراجعه کنید. در این بستر اینترنتی، کاربران مختلف نظراتشان را درباره پزشکان مطرح و به شما در انتخاب بهترین متخصص‌ها کمک می‌کنند. امکان دریافت نوبت اینترنتی از دکتردکتر هم وجود دارد. برای بررسی مشکلات پوستی مختلف از جمله این بیماری یا هرگونه جوش و آکنه، از دکتردکتر برای وقت‌گرفتن کمک بگیرید.
منابع:
my.clevelandclinic.org
medicalnewstoday.com
dermnetnz.org
nhs.uk
سوالات متداول لیکن پلان
متخصصان پوست با معاینه فیزیکی می‌توانند وضعیت را تشخیص بدهند. در برخی موارد هم نیاز به نمونه‌برداری یا آزمایش‌های حساسیت پیش می‌آید.
هنوز علت دقیق ابتلا به لیکن پلان مشخص نیست. شاید مجموعه‌ای از عوامل محیطی، ژنتیکی یا تحریک‌شدن با عوامل محرک و آلرژی‌زا در این زمینه نقش داشته باشند.
استرس می‌تواند لیکن پلان و بیماری‌های پوستی دیگر را تشدید کند. استرس روی تغییرات هورمونی اثر می‌گذارد. هورمون‌ها و مواد شیمیایی ترشح‌شده از مغز در اثر فشار روانی هم روی پوست اثرات منفی می‌گذارند. مصرف داروهای هورمونی و فشار روحی روی وخیم‌شدن بیماری‌های پوستی از جمله لیکن پلان اثرگذارند.
بله، امکان بروز این بیماری در کودکان هم وجود دارد. البته علائم آن با بزرگسالان کمی متفاوت است. برای مثال، زخم‌ها بیشتر در کشاله ران و زیر بغل دیده می‌شوند.
