بیماران مبتلا به دیسک کمر، سندرم تونل کارپال و ام‌اس بی حسی بدن را تجربه کرده‌اند. البته کمبود ویتامین‌ها، کمبود مواد معدنی و ابتلا به عفونت‌ها هم باعث کرختی بدن می‌شود. این عارضه با سوزن سوزن شدن، سرگیجه، اختلال در بینایی و ضعف عمومی همراه است. هرگاه احساس بی حسی در دست و پا یا سایر قسمت‌های بدن خود داشتید، حتما برای یافتن علت بی حسی به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.
با مطالعه این مطلب از مجله پزشکی و سلامتی دکتردکتر با علل بی حسی بدن و نقش سیستم عصبی در این عارضه آشنا خواهید شد.
در انتها، اگر سوالی درباره درمان کرختی و مورمور شدن هر یک از قسمت‌های مختلف بدن خود دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ خواهد داد.
کرختی یا بی حسی بدن چیست؟
کرختی یا بی حسی بدن وضعیتی‌ست که فرد عدم حس در یک ناحیه از بدن را تجربه می‌کند. این وضعیت گاهی به صورت موقتی و گاهی دائمی رخ می‌دهد و معمولا مشکلاتی در عصب‌ها یا سیستم عصبی در ابتلای به آن نقش دارند. عوامل مختلفی مانند فشار طولانی‌مدت بر اعصاب، آسیب‌های عصبی، مشکلات گردش خون، عفونت‌ها یا بیماری‌هایی مثل دیابت باعث ایجاد گزگز دست و پا و کرختی بدن می‌شوند. همچنین، برخی از داروها و مواد بیهوشی هم به‌طور موقت احساس بی‌حسی ایجاد می‌کنند.
بی حسی بدن با چه علائمی همراه است؟
بی‌حسی یا کرختی بدن از کاهش یا از دست دادن حس در بخشی از بدن ناشی می‌شود و فرد در چنین شرایطی، علائم زیر را تجربه خواهد کرد:
- سوزن‌سوزن شدن یا احساس گزگز؛ احساس سوزش یا گزگز در ناحیه مبتلا
- ضعف عضلانی؛ کاهش قدرت عضلات در ناحیه بی‌حس شده
- سرگیجه یا احساس عدم تعادل؛ احساس چرخش یا ناپایداری
- درد یا سوزش؛ احساس درد یا سوزش در ناحیه مبتلا
- تغییرات در بینایی یا شنوایی؛ مانند تاری دید یا زنگ زدن گوش
- خستگی یا ضعف عمومی؛ احساس خستگی یا ضعف در کل بدن
این علائم نشان‌دهنده شرایط پزشکی مختلفی هستند. در صورت تجربه این علائم، حتما باید به متخصص مراجعه کنید.
علت بی حسی و کرختی بدن چیست؟
بی حسی بدن به علت‌های مختلفی از جمله آسیب‌های عصبی، اختلالات گردش خون، فشار روی اعصاب و بیماری‌هایی مانند دیابت، مولتیپل اسکلروزیس (MS) یا سکته مغزی رخ می‌دهد. همچنین، کمبود ویتامین‌های خاص مانند ویتامین B12، عفونت‌ها یا مصرف برخی داروها هم سبب ایجاد این علائم می‌شوند. فرد گاهی تنها بی حسی در یک سمت بدن یا بخشی از بدن مانند کف پا و انگشتان را تجربه می‌کند. هر یک از علائم نیازمند توجه هستند. در ادامه، به بررسی علل ایجاد کرختی بدن پرداخته‌ایم:
فشار بر اعصاب
نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت در یک وضعیت خاص، خوابیدن روی بازو یا پا و پوشیدن لباس‌های تنگ از عواملی هستند که به اعصاب فشار وارد کرده و باعث بروز بی حسی بدن می‌شوند. این نوع بی‌حسی اغلب موقتی بوده و با تغییر وضعیت بدن بهبود می‌یابد. هنگام اعمال فشاری طولانی‌مدت به عصب‌ها، با کاهش جریان خون در آن‌ها، انتقال پیام‌های عصبی کاهش یافته و فرد دچار کرختی می‌شود. در صورت تکرار این حالت‌ها، آسیب دائمی به عصب‌ها وارد شده و بی حسی مزمن رخ می‌دهد.
کمبود ویتامین‌ها
کمبود ویتامین‌های B12، B1، B6، E و نیاسین باعث آسیب به اعصاب و بروز علائمی مانند بی حسی بدن می‌شود. ویتامین B12 یکی از مهم‌ترین ویتامین‌ها برای سلامت سیستم عصبی‌ست و کمبود آن منجر به آسیب عصبی و مشکلات حسی خواهد شد. نیاسین و ویتامین B6 هم نقش مهمی در عملکرد طبیعی عصب‌ها ایفا می‌کنند. این ویتامین‌ها در بهبود فرآیندهای سلولی و تقویت عصب‌ها نقش مهمی برعهده دارند. به‌عنوان مثال، افرادی که رژیم غذایی نامتعادلی دارند یا گیاهخوارانی که منابع غذایی غنی از این ویتامین‌ها مصرف نمی‌کنند، ممکن است دچار بی حسی و کرختی بدن شوند.
بیماری‌های سیستم عصبی
بیماری‌های سیستم عصبی مانند مولتیپل اسکلروزیس (MS)، سکته مغزی و تومورهای مغزی از عوامل مهم ابتلا به بی حسی بدن در قسمت‌های مختلف هستند. هر یک از این اختلالات به نحوی خاص باعث کرختی بدن می‌شوند که در ادامه به آن‌ها اشاره کرده‌ایم:
- مولتیپل اسکلروزیس؛ آسیب به پوشش محافظتی اطراف اعصاب و بروز علائمی مانند بی‌حسی، ضعف و مشکلات حرکتی
- سکته مغزی؛ اختلال در بخش‌هایی از مغز موظف به کنترل حس و حرکت و ایجاد بی‌حسی و کرختی در دست‌ها یا پاها
- تومورهای مغزی؛ از دست دادن حس در نقاط خاصی از بدن با فشار روی نواحی مختلف مغز
تشخیص و درمان بیماری‌های سیستم عصبی نیازمند مراجعه به متخصص و انجام آزمایشات دقیق مانند MRI و آزمایش‌های عصبی است.
دیابت
دیابت، یکی از بیماری‌های مزمن شایع، می‌تواند منجر به نوروپاتی دیابتی شود که نتیجه آن، بی‌حسی و کرختی در دست‌ها و پاهاست. قند خون بالا به عصب‌ها آسیب می‌رساند و باعث ایجاد بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن و حتی درد می‌شود. این شرایط به دلیل تجمع قند اضافی در عصب‌ها و ایجاد فشار روی آن‌ها رخ می‌دهد.
عفونت‌ها
برخی از عفونت‌ها مانند زونا (هرپس زوستر)، اچ‌آی‌وی و بیماری لایم باعث بی حسی و مشکلات عصبی می‌شوند. عفونت زونا که به‌واسطه ویروس آبله‌مرغان ایجاد می‌شود، با آسیب رساندن به اعصاب، درد و سوزش، کرختی بدن و ضعف عضلانی ایجاد می‌کند. بیماری لایم هم با انتقال از طریق نیش کنه باعث التهاب، تخریب اعصاب و در نتیجه بی حسی بدن می‌شود. از سوی دیگر، با حمله برخی از عفونت‌ها به مغز و نخاع، علائم عصبی همچون کرختی ایجاد می‌کنند.
مصرف الکل
در اثر مصرف مداوم الکل فرد به حالتی به نام نوروپاتی الکلی مبتلا می‌شود. این شرایط به دلیل آسیب به عصب‌های محیطی و کاهش جذب ویتامین‌های مهم برای عملکرد عصب‌ها رخ می‌دهد. درواقع، مصرف زیاد الکل با ایجاد کمبود ویتامین‌های گروه B و به ویژه ویتامین B1، سلامت سیستم عصبی را تهدید خواهد کرد.
مصرف برخی داروها
داروهای شیمی‌درمانی مانند وینکریستین و پاکلیتاکسل، با آسیب رساندن به سیستم عصبی، باعث بی‌حسی موقتی یا دائمی می‌شوند. همچنین، داروهای ضدافسردگی و ضدتشنج هم بر عملکرد عصب‌ها تاثیر گذاشته و منجر به کاهش حس یا بی حسی بدن می‌شوند. آگاهی از عوارض داروها و گزارش سریع بی‌حسی به پزشک از آسیب‌های جدی پیشگیری خواهد کرد. در این شرایط، دکتر مغز و اعصاب با تنظیم داروها یا ارائه درمان‌های مکمل مانند فیزیوتراپی یا مصرف ویتامین‌ها شرایط را بهبود می‌دهد.
بیماری‌های خودایمنی
بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس و سندرم گیلن‌باره به اعصاب حمله کرده و باعث بی‌حسی شوند. در این بیماری‌ها، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های عصبی حمله می‌کند و پوشش محافظ عصب‌ها را تخریب می‌کند. سندرم گیلن‌باره، به‌عنوان یک بیماری خودایمنی نادر، معمولا پس از عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی ظاهر شده و باعث ضعف و بی حسی در بدن می‌شود. لوپوس هم با حمله و آسیب به عصب‌ها و بافت‌های خودی، بی‌حسی را در پی خواهد داشت.
آسیب‌های فیزیکی
آسیب‌های فیزیکی مانند شکستگی استخوان، فتق دیسک یا جراحت‌های وارده به اعصاب منجر به از دست دادن حس در نقاط مختلف بدن می‌شوند. برای مثال، فتق دیسک به دلیل فشار روی عصب‌های اطراف ستون فقرات، بی حسی بدن، گزگز و درد در نواحی آسیب‌دیده را به دنبال دارد. شکستگی استخوان هم به عصب‌های محیطی آسیب رسانده و باعث کاهش حس در ناحیه تحت تاثیر می‌شود. در شرایط این‌چنینی، گاهی برای بازگرداندن عملکرد اعصاب به حالت عادی به عمل جراحی یا تمرینات فیزیوتراپی نیاز خواهد بود.
علت بی حسی دست و پا چیست؟
بی‌حسی دست و پا ناشی از عوامل متعددی‌ست که بر سیستم عصبی تاثیر می‌گذارند. در جدول زیر، به مهم‌ترین دلایل بی حسی دست و پا اشاره کرده‌ایم:
| علت بی حسی دست و پا | شرح علت |
| فشار بر اعصاب | قرار داشتن طولانی‌مدت در یک وضعیت یا پوشیدن لباس‌های تنگ |
| کمبود ویتامین‌ها | آسیب عصبی ناشی از کمبود ویتامین‌های B12، B1، B6، E و نیاسین |
| بیماری‌های سیستم عصبی | همچون مولتیپل اسکلروزیس (MS)، سکته مغزی و تومورهای مغزی |
| نوروپاتی دیابتی | بی حسی ناشی از آسیب به اعصاب محیطی در اثر قند خون بالا |
| عفونت‌ها | آسیب وارده به اعصاب در اثر بیماری‌هایی همچون زونا |
| مصرف الکل | بی حسی بدن ناشی از آسیب‌های عصبی در اثر خوردن الکل زیاد |
| برخی از داروها | به‌ویژه عوارض جانبی ناشی از داروهای شیمی‌درمانی |
بی حسی و ضعف پا به‌ویژه در کف پا و انگشتان به علت‌های مختلفی رخ دهد که بیشتر آن‌ها با مشکلات عصبی یا عروقی مرتبط هستند.
کمبود کدام ویتامین باعث کرختی بدن می‌شود؟
کمبود ویتامین 12B یکی از شایع‌ترین علل کرختی و بی حسی بدن است. این ویتامین نقش مهمی در حفظ سلامت اعصاب و تولید سلول‌های خونی دارد. کمبود B12 با آسیب به اعصاب محیطی باعث بروز علائمی مانند بی‌حسی، کرختی و سوزن‌سوزن شدن به‌ویژه در دست‌ها و پاها می‌شود. افرادی با رژیم غذایی گیاه‌خواری، سالمندان و افرادی با مشکلات جذب، مانند بیماران مبتلا به بیماری کرون، در معرض کمبود این ویتامین قرار دارند.
براساس گزارش مدرسه پزشکی هاروارد،
بدن انسان برای ساخت گلبول‌های قرمز، اعصاب، DNA و انجام سایر عملکردها به ویتامین B12 نیاز دارد. یک فرد بالغ باید به‌طور متوسط 2.4 میکروگرم از این ویتامین در روز دریافت کند. ویتامین B12 توسط بدن ساخته نمی‌شود. بلکه باید از طریق غذا یا مکمل‌ها دریافت شود. و مشکل اینجاست که برخی افراد ویتامین B12 کافی برای رفع نیازهای خود مصرف نمی‌کنند؛ درحالی‌که برخی دیگر نمی‌توانند به اندازه کافی ویتامین B12 را جذب کنند. به‌همین‌خاطر، کمبود این ویتامین به‌ویژه در افراد مسن رایج است.
درصورتی‌که، کمبود B12 برای مدت طولانی ادامه پیدا کند، آسیب‌های عصبی جبران‌ناپذیر به بار می‌آورد. از دیگر علائم کمبود این ویتامین می‌توان به خستگی، ضعف و مشکلات حافظه اشاره کرد.
چگونه مشکل بی حسی بدن تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص بی حسی بدن فرآیندی چندمرحله‌ای‌ست که توسط دکتر مغز و اعصاب برای تعیین علت اصلی آن انجام می‌شود. مهم‌ترین اقدامات تشخیصی این متخصص شامل موارد زیر هستند:
- بررسی سابقه پزشکی؛ پرسیدن سوالات توسط متخصص درباره علائم، مدت زمان بروز آن‌ها، شدت و الگوی بی‌حسی و همچنین سابقه بیماری‌های قبلی، داروهای مصرفی و عوامل خطرساز
- معاینه فیزیکی؛ شناسایی نواحی بی‌حس و تعیین الگوی آن با ارزیابی قدرت عضلانی، رفلکس‌ها، حس لامسه و عملکرد عصبی
- آزمایش خون؛ برای بررسی کمبود ویتامین‌ها (مانند B12)، عملکرد تیروئید، سطح قند خون (دیابت)، نشانه‌های عفونت یا بیماری‌های خودایمنی
- انواع تصویربرداری؛ استفاده از MRI یا سی‌تی‌اسکن برای شناسایی مشکلات ساختاری مانند فتق دیسک، تومورها یا آسیب‌های مغزی
- مطالعات هدایت عصبی و الکترومیوگرافی؛ برای ارزیابی عملکرد عصب‌ها و عضلات و تشخیص آسیب‌های عصبی محیطی
- پونکسیون کمری(Lumbar puncture) ؛ برای بررسی مایع مغزی نخاعی در صورت شک به عفونت یا بیماری‌های التهابی سیستم عصبی مرکزی
- آزمایش‌های عملکردی؛ مانند تست‌های تعادلی و هماهنگی برای ارزیابی عملکرد سیستم عصبی
این رویکرد جامع به دکتر مغز و اعصاب کمک می‌کند تا علت بی‌حسی را شناسایی کرده و برنامه درمانی مناسبی برای رفع کرختی بدن تدوین کند. چنانچه بدانید تخصص مغز و اعصاب چیست از مهارت و تجربه این متخصص در تشخیص علل بی حسی بدن به کمک روش‌های تشخیصی آن پی خواهید برد.
چگونه بی حسی و کرختی بدن را درمان کنیم؟
درمان کرختی و بی حسی بدن به علت اصلی آن بستگی دارد. متخصص مغز و اعصاب پس از شناسایی علت بیماری، موثرترین درمان برای بی حسی بدن را به شما ارائه خواهد داد. در ادامه، به بهترین روش‌های درمان کرختی بدن پرداخته‌ایم:
درمان علت زمینه‌ای
اولین گام در درمان بی حسی، شناسایی و درمان علت اصلی آن است. به عنوان مثال، در بیماران دیابتی، کنترل سطح قند خون به کاهش علائم نوروپاتی دیابتی کمک می‌کند. درمان بیماری‌های زمینه‌ای مانند کمبود ویتامین B12 یا تیروئید کم‌کار، علائم بی‌حسی را به‌طور کامل تسکین می‌دهد. در برخی بیماری‌های خودایمنی مانند مولتیپل اسکلروزیس (MS) یا لوپوس، درمان شامل داروهای سرکوب‌کننده ایمنی یا ضدالتهابی‌ست تا حملات سیستم ایمنی را کنترل کند. این نوع درمان به مشاوره پزشکی دقیق و انجام آزمایش‌های منظم برای کنترل پیشرفت بیماری نیاز دارد. درمان علت زمینه‌ای، اغلب کلید بهبود طولانی‌مدت بی‌حسی‌ست و از بروز عوارض احتمالی در آینده جلوگیری خواهد کرد.
دارودرمانی
دارودرمانی یکی از راه‌های اصلی مدیریت بی حسی بدن و کرختی ناشی از درد عصبی است. در بسیاری از موارد، داروهای ضدتشنج مانند گاباپنتین و پرگابالین به‌عنوان گزینه‌هایی برای کاهش درد عصبی تجویز می‌شوند. داروهای ضدافسردگی مانند آمی‌تریپتیلین هم در دوزهای پایین علائم را مدیریت می‌کنند. در برخی موارد، مصرف مسکن‌ها برای کنترل درد توصیه می‌شود؛ اما این داروها باید با دقت و تحت نظارت متخصص مصرف شوند. همچنین، در صورت کمبود ویتامین‌های B12، B6 یا سایر ویتامین‌های ضروری برای سلامت سیستم عصبی، مکمل‌های ویتامینی تجویز خواهند شد.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی برای افرادی که از ضعف عضلانی و بی حسی بدن رنج می‌برند، بسیار موثر خواهد بود. این روش شامل تمرینات تقویتی و کششی برای بهبود قدرت و انعطاف‌پذیری عضلات و کاهش فشار روی عصب‌هاست. فیزیوتراپی به‌ویژه در شرایطی مانند فشردگی عصب ناشی از فتق دیسک یا سندرم تونل کارپال مفید بوده و در بهبود تعادل و هماهنگی بدن نقش دارد. تمرینات فیزیوتراپی باید تحت نظر یک فیزیوتراپیست حرفه‌ای انجام شود تا فشار بیش از حد به عصب‌ها وارد نشود. همچنین، فیزیوتراپی به بازگشت تدریجی حس در نواحی آسیب‌دیده کمک کرده و از تشدید علائم جلوگیری خواهد کرد.
تغییرات سبک زندگی
تغییر سبک زندگی علاوه‌بر بهبود علائم بی حسی بدن، از عود مجدد آن جلوگیری می‌کند. در ادامه، به مهم‌ترین تغییرات سبک زندگی موثر بر درمان کرختی بدن اشاره کرده‌ایم:
- ترک مصرف الکل؛ به دلیل آسیب‌های واردشده به سیستم عصبی در اثر مصرف مداوم الکل
- تغذیه سالم و متعادل؛ حفظ سلامت اعصاب با برخورداری از تغذیه‌ای شامل منابع غنی از ویتامین‌های گروه B و سایر مواد مغذی ضروری برای سلامت عصب‌ها
- انجام فعالیت‌های بدنی منظم؛ بهبود گردش خون و جلوگیری از آسیب‌های عصبی
- ترک سیگار؛ کاهش جریان خون به عصب‌ها در اثر مصرف نیکوتین
این تغییرات سبک زندگی باید به‌طور مداوم و تحت نظر پزشک انجام شوند تا بیشترین تاثیر را بر کاهش علائم کرختی بدن داشته باشند.
درمان‌های مکمل
درمان‌های مکمل همچون طب سوزنی، به‌عنوان گزینه‌ای کمکی برای تسکین علائم بی حسی بدن مفید هستند. طب سوزنی با تحریک نقاط خاصی از بدن در بهبود جریان خون و تسکین درد نقش دارد. همچنین، تکنیک‌های دیگری مانند ماساژ درمانی و یوگا هم به بهبود انعطاف‌پذیری و کاهش فشار روی عصب‌ها کمک می‌کنند. درمان‌های مکمل باید تحت نظر متخصص و به‌عنوان یک روش کمکی همراه با درمان‌های اصلی استفاده شوند.
جراحی
گاهی، جراحی برای رفع فشار از عصب‌ها ضروری است. به‌عنوان مثال، در صورت فشردگی عصب‌های ناشی از فتق دیسک، جراحی دیسککتومی فشار را از روی عصب برداشته و بی حسی بدن را کاهش می‌دهد. همچنین، در مواردی که تومور یا کیست روی عصب فشار می‌آورد، جراحی برای برداشتن توده لازم خواهد بود. جراحی باید به‌عنوان آخرین گزینه و تنها در صورت پاسخگو نبودن سایر روش‌های درمانی، انجام شود. این روش درمانی، نیازمند ارزیابی دقیق و مشاوره با جراح متخصص است تا از عوارض احتمالی جلوگیری شود. جراحی معمولا با بهبودی سریع، علائم را کاهش می‌دهد؛ اما دوران نقاهت پس از جراحی طولانی‌تر خواهد بود.
چه زمانی برای بی حسی و کرختی بدن باید به دکتر مراجعه کنیم؟
بی حسی بدن از عوامل مختلفی نشات می‌گیرد؛ گاهی این عوامل بی‌خطر و موقتی هستند و گاهی به مراقبت‌های فوری پزشکی نیاز دارند. در شرایط زیر حتما به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید:
- بی‌حسی ناگهانی یا شدید؛ وجود احتمال ابتلا به سکته مغزی
- گسترش بی حسی بدن؛ انتشار بی‌حسی از یک ناحیه به نواحی دیگر بدن و تشدید آن
- همراهی با علائم دیگر؛ علائمی مانند ضعف، فلج، سرگیجه، مشکلات بینایی، تکلم نامفهوم، سردرد شدید یا از دست دادن کنترل مثانه و روده
- پس از آسیب یا ضربه؛ همچون آسیب به سر، گردن یا ستون فقرات
- بی‌حسی مداوم یا عودکننده؛ وقوع بی حسی بدن به‌طور مداوم یا به‌صورت دوره‌ای و بدون علت مشخصی
در چنین شرایطی، مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق و درمان مناسب ضروری است. تشخیص زودهنگام از پیشرفت بیماری‌های جدی و عوارض آن‌ها جلوگیری خواهد کرد.
بی حسی بدن؛ زنگ هشداری برای مراقبت بیشتر از بدن
کرختی و بی حسی بدن شاید در نگاه اول یک مسئله ساده به نظر برسد؛ اما این علائم پیام‌های پنهانی از وضعیت سلامتی بدن شما هستند. از فشارهای کوچک روزمره تا بیماری‌های پیچیده‌تر، هر نشانه‌ای از سمت بدن ارزش توجه و بررسی دارد. آگاهی از علل و اهمیت پیگیری بی‌حسی به ما کمک می‌کند تا با دقت بیشتری به سلامتی خود توجه کنیم. این نشانه‌های گاه کوتاه و گذرا به ما می‌گویند که بدن به مراقبت بیشتری نیاز دارد. در مواجهه با بی‌حسی، ساده از کنار آن نگذریم؛ شاید این اولین زنگ هشدار بدن برای مراقبت بهتر باشد. با مشورت با پزشک و انجام اقدامات لازم، می‌توانیم این نشانه‌های نگران‌کننده را به فرصتی برای سلامتی پایدارتر تبدیل کنیم.
منابع:
webmd.com
nhs.uk
