تبخال دهانی یک عفونت ویروسی است که توسط ویروس هرپس سیمپلکس نوع 1 (HSV-1) ایجاد میشود. این عارضه معمولا به صورت تاول‌های دردناک در اطراف لب‌ها و دهان ظاهر شده و با علائمی مانند خارش، سوزش و تورم همراه است.
تبخال دهان به راحتی از طریق تماس نزدیک یا استفاده مشترک از وسایل شخصی منتقل میشود. به کمک انواع درمان‌های دارویی و خانگی می‌توانید علائم این عفونت را مدیریت کنید.
در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر، سعی کرده‌ایم با بررسی دقیق تبخال دهانی، علائم، عوارض و روش‌های پیشگیری از آن را با شما درمیان بگذاریم.
در انتها، اگر سوالی درباره این ویروس و درمان آن دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ خواهد داد.
تبخال دهانی چیست و چه زمانی می‌توانیم بگوییم تبخال دهانی داریم؟
تبخال دهانی، عفونتی است که از طریق ویروس هرپس سیمپلکس (HSV) نوع 1 و البته گاهی هم نوع 2 ایجاد میشود. تبخال دهان معمولا به شکل زائده یا زخم‌های دردناک روی لب یا اطراف دهان بروز میکند. همچنین، گاهی این زخم‌ها روی سقف دهان، زبان یا روی بافت نرم دهان مانند داخل گونه‌ها مشاهده میشود.
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)،
حدود 67 درصد از مردم در سراسر جهان به ویروس HSV-1 و حدود 13 درصد مبتلا به HSV-2 هستند.
نام دیگر این بیماری «زخم سرد» یا «تاول تب» (Cold Sores) است. اگر هم‌زمان با مشاهده زخم‌ها دچار علائمی مانند درد عضلانی و تب شده‌اید، می‌توان گفت که به تبخال دهان مبتلا هستید.
تفاوت تبخال دهانی با آفت دهان
تبخال دهانی، زخم‌ها و تاول‌های دردناک و پر از مایع عفونی سفید یا زردرنگ و مسری هستند که اغلب در قسمت خارجی دهان روی لب یا اطراف آن دیده می‌شوند. از سوی دیگر، آفت دهان به شکل جوش یا زائده برجسته دردناک و سفیدرنگ در داخل دهان روی لثه، داخل گونه یا زبان ایجاد میشود.
تبخال با عفونت ناشی از ویروس هرپس ایجاد میشود. درحالی‌که آفت علت شناخته شده و مشخصی ندارد. آفت یا زخم شانکر میتواند به دلیل کشیدن سیگار، استرس، کمبود فولیک اسید یا ویتامین‌ها ایجاد شود.
مراحل ایجاد این عفونت ویروسی
پس از ابتلا به ویروس هرپس سیمپلکس (HSV)، بروز علائم عفونت در 3 مرحله رخ می‌دهد. در جدول زیر به ترتیب، زمان وقوع و علائم هر مرحله از تبخال بررسی شده است:
| مرحله | زمان وقوع | علائم |
| دوره نهفتگی | دوره 2 الی 12 روزه از لحظه ورود ویروس به بدن تا بروز اولین علائم | بدون علائم |
| شیوع اولیه | پس از پایان دوره نهفتگی، در اغلب افراد از روز چهارم آلودگی به ویروس | بدون علائم یا با علائم خفیف |
| شیوع مکرر | در فاصله‌های زمانی گوناگون به‌ویژه سال اول آلودگی به ویروس با طول دوره کوتاه‌تر (بین 8 تا 10 روز) | مشابه علائم شیوع اولیه |
یک تا دو روز پیش از مشاهده تبخال، در اطراف دهان، روی لب یا زیر بینی احساس سوزش و خارش خواهید داشت. پس از حدود 2 روز، تاول‌های ملتهب و دردناک پر از مایع عفونی در این نقاط به وجود می‌آیند. به مرور این زائده‌ها به زخم‌های سفید یا زرد ملتهب تبدیل خواهند شد.
در روزهای آخر پیش از بهبود کامل، زخم دهان کم‌کم شروع به خشک‌شدن کرده و پوسته پوسته میشود. در این مرحله، از کندن زخم‌ها و پوسته‌های ایجاد شده خودداری کنید. پس از طی دوره عفونت اولیه بین 7 تا 10 روز، علائم به تدریج کاهش یافته و پوست ترمیم میشود.
تبخال ایجاد شده در لب با چه علائمی همراه است؟
علائم تبخال معمولا پس از پایان دوره نهفتگی مشاهده خواهد شد؛ هرچند، ممکن است برخی افراد هیچ علائمی نداشته باشند. علائم تبخال بسیار شبیه به آنفولانزا و سرماخوردگی بوده و شامل موارد زیر می‌شوند:
- تب؛ با دمای بیش از 38 درجه سانتی‌گراد
- بدن‌درد؛ به‌ویژه دردهای عضلانی مشابه با آنفولانزا
- گلودرد؛ معمولا همراه با تورم
- سردرد؛ به‌صورت مداوم
- تورم غدد لنفاوی؛ به‌ویژه در نزدیکی محل ورود ویروس به بدن
- تاول و زخم‌های دردناک؛ در اطراف دهان، روی لب
برخی از افراد در هیچ یک از مراحل تبخال دچار علائم یا بروز زخم‌ها نمی‌شوند؛ با این وجود همچنان حامل ویروس هستند و می‌توانند آن را به دیگران انتقال دهند. مرحله شیوع مکرر از نظر احتمال وقوع یا میزان فاصله زمانی بعد از اولین ابتلا برای همه افراد یکسان نیست. برخی افراد دوباره دچار تبخال نمی‌شوند؛ درحالی‌که، علائم عفونت در برخی دیگر بیش از چندبار در طول یک سال دیده میشود.
چه عواملی باعث تبخال دهانی می‌شوند؟ چه کسانی در معرض خطر هستند؟
عوامل اصلی بروز تبخال دهان شامل موارد زیر هستند:
- عفونت اولیه با ویروس HSV-1؛ اولین تماس با ویروس معمولا در کودکی اتفاق می‌افتد و بدون علامت یا با علائم خفیف همراه است.
- فعال‌شدن مجدد ویروس؛ پس از عفونت اولیه، ویروس در سلول‌های عصبی مخفی میشود و ممکن است در طول زندگی فرد چندین بار فعال شود.
- استرس؛ یکی از مهم‌ترین عوامل تحریک‌کننده ویروس تبخال است.
- تغییرات هورمونی؛ این تغییرات در دوران قاعدگی، بارداری یا مصرف برخی داروهای هورمونی باعث بروز تبخال می‌شوند.
- سیستم ایمنی ضعیف؛ به‌ویژه در افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن یا تحت درمان با داروهای سرکوب‌کننده، احتمال ابتلای اولیه یا فعال‌شدن ویروس خفته در بدن را افزایش می‌دهد.
- خستگی و کمبود خواب؛ سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و باعث فعال‌شدن ویروس میشود.
- قرارگرفتن در معرض نور خورشید؛ در برخی افراد، باعث بروز تبخال خواهد شد.
به‌محض آلودگی با ویروس هرپس، این ویروس تا پایان عمر در سلول‌های عصبی ستون فقرات به صورت فعال یا غیرفعال باقی خواهد ماند.
راه‌های انتقال ویروس هرپس سیمپلکس نوع یک
ویروس عامل تبخال (HSV-1) بسیار مسری است و به‌راحتی از طریق تماس پوست، زخم باز، مخاط دهانی یا مایعات بدن با ویروس، منتقل میشود. اغلب افراد از طریق تماس با بزاق آلوده در دوران کودکی به HSV-1 مبتلا می شوند.
استفاده از وسایل مشترک، روبوسی، تماس نزدیک یا برقراری ارتباط جنسی با فرد آلوده از راه‌های انتقال هرپس دهانی نوع یک محسوب می‌شوند. انتقال این بیماری، مشروط به بروز علائم قابل مشاهده نیست و فرد ناقل حتی بدون بروز علائم ظاهری میتواند ویروس هرپس را به دیگران انتقال دهد.
علت ایجاد تبخال دهانی در کودکان
بیشتر کودکان و نوزادان از طریق تماس پوستی با مخاط فرد آلوده (معمولا بزاق)، به ویروس HSV-1 مبتلا می‌شوند.
چگونه ابتلا به این ویروس تشخیص داده میشود؟
پزشک، تبخال دهانی را در معاینه فیزیکی براساس محل قرارگیری تاولها و شکل ظاهری آن‌ها تشخیص می‌دهد. نمونه‌برداری از زخم‌ها و آزمایش آن‌ها در آزمایشگاه، دقیق‌ترین راه تشخیص نهایی این ویروس است.
در افرادی که زخم و تاول مشاهده نمی‌شود، آزمایش خون برای جست‌وجوی آنتی‌بادی مربوط به ویروس تبخال انجام خواهد شد. آزمایش آنتی‌بادی نوع ویروس (HSV-1 یا HSV-2) را مشخص میکند؛ اما تشخیص عفونت فعال به معاینه فیزیکی و مشاهده علائم بالینی نیاز دارد.
عوارض ویروس تبخال دهانی
ویروس تبخال دهانی (HSV-1) یک عفونت خفیف است و معمولا عوارض جدی ایجاد نمی‌کند. در برخی موارد عوارض رایج این ویروس شامل تکرار تبخال، درد در ناحیه آلوده و عفونت ثانویه زخم‌ها می‌شوند. در موارد نادر، ویروس به سایر قسمتهای بدن گسترش می‌یابد و عوارضی جدی مانند التهاب مغز یا چشم را به دنبال خواهد داشت.
همچنین، انتقال ویروس از مادر به نوزاد، عواقب جدی و حتی احتمال مرگ نوزاد را به همراه دارد. تبخال دهان، علاوه‌بر عوارض جسمی باعث کاهش اعتماد به نفس، بروز اضطراب و افسردگی در فرد مبتلا میشود. با این حال، در اغلب موارد با درمان مناسب، علائم و عوارض این بیماری کنترل خواهد شد.
چگونه این بیماری را درمان کنیم؟
اکثر موارد ابتلا به این ویروس در عرض 2 تا 4 هفته بدون درمان خاصی بهبود پیدا میکند. با این حال، درمان تبخال داخل دهان بزرگسالان با روش‌هایی که در ادامه بررسی کرده‌ایم، شدت علائم را کاهش می‌دهد و به بهبود سریع‌تر کمک میکند.
درمان دارویی با تجویز پزشک
پزشک براساس سابقه پزشکی، سن و شرایط بالینی بیمار برخی از داروهای ذکرشده در جدول زیر را برای درمان تبخال گلو و دهان تجویز خواهد کرد:
| دارو | نحوه اثرگذاری |
| آسیکلوویر (زویراکس)، فامسیکلوویر و والاسیکلوویر (والترکس) با دوز 400 | 2 بار در روز به مدت 6 تا 12 ماه به‌ویژه درصورت ظهور عفونت‌های مکرر با علائم بسیار دردناک |
| پمادهای موضعی مانند پنسیکلوویر (دناویر) یا آسیکلوویر | 5 بار در روز هر 3 تا 4 ساعت به‌صورت موضعی روی زخم‌ها |
| داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن | برای کنترل درد |
در درمان تبخال دهان و زبان استفاده از داروهای خوراکی و موضعی ظرف 48 ساعت اولیه مشاهده علائم، اثرگذاری آن‌ها را افزایش می‌دهد.
درمان خانگی
برای درمان خانگی تبخال داخل دهان می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:
- تمیز و خشک نگه‌داشتن ناحیه آلوده؛ برای جلوگیری از انتشار عفونت در بقیه قسمتهای پوست
- داروهای ضدسرماخوردگی بدون نسخه؛ مانند دوکوزانول برای کوتاه‌شدن طول دوره عفونت
- پنبه آغشته به الکل طبی؛ استفاده از پد پنبه‌ای استریل آغشته شده به الکل رقیق شده با آب برای خشک شدن زودتر زخم‌ها و بهبود سریع‌تر آن‌ها
- بالم لب یا کرم‌های حاوی ضدآفتاب؛ برای محافظت از پوست لب و اطراف دهان در برابر نور خورشید و جلوگیری از عود عفونت
- پمادهای حاوی بنزوکائین یا لیدوکائین؛ برای بی‌حس‌کردن زخم های داخل یا اطراف دهان
- کمپرس سرد یا گرم؛ برای قرار دادن روی تاولها با هدف تسکین درد
- نوشیدن مایعات سرد؛ برای کمک به سیستم ایمنی جهت مقابله با ویروس و تسکین زخم‌های داخل و اطراف دهان
همچنین، رعایت یک رژیم غذایی سالم و خواب کافی به تقویت سیستم ایمنی بدن و بهبود سریع‌تر تبخال دهان کمک میکند. برخلاف ادعای برخی از منابع، درمان سریع تبخال زبان و رفع تبخال در سه دقیقه ممکن نیست و باید طول درمان بیماری طی شود.
پیشگیری از ابتلا و انتشار تبخال دهانی
برای پیشگیری از ابتلا به HSV یا انتقال آن به دیگران باید نکات زیر را رعایت کنید:
- خودداری از تماس فیزیکی؛ به‌ویژه اگر علائم بیماری در خودتان یا فرد مقابل دیده میشود.
- استفاده نکردن از وسایل مشترک؛ مانند بالم لب، حوله و لیوان که ممکن است به ویروس آلوده شده باشد.
- شست‌وشوی مکرر دست‌ها؛ به‌ویژه اگر علائم بالینی دارید یا مشکوک به ویروس فعال هرپس هستید.
- کاهش استرس؛ که یکی از اصلی‌ترین محرک‌های عود بیماری تبخال محسوب میشود.
- استفاده از ضدآفتاب؛ در نقاطی که معمولا دچار تبخال می‌شوید.
هرچند ویروس هرپس درمان قطعی ندارد؛ اما با شناخت راه های انتقال تبخال و رعایت نکات بهداشتی می‌توانید از انتقال یا فعال شدن مکرر آن جلوگیری کنید.
برای درمان تبخال دهان به چه دکتری مراجعه کنیم؟
متخصصان پوست و بیماری‌های عفونی پزشکانی هستند که در صورت ابتلا به ویروس تبخال، می‌توانید به آن‌ها مراجعه کنید. درصورتی‌که، بیماری های دهان همچون تبخال در ناحیه دهان و لثه ایجاد شده باشد، مراجعه به دندانپزشک هم موثر خواهد بود.
اگر به متخصصان فوق دسترسی ندارید، به پزشک عمومی مراجعه کنید تا شما را به متخصص مناسب ارجاع دهد. برای دریافت نوبت از هر یک از این متخصصان، می‌توانید از امکان نوبت‌دهی آنلاین آن‌ها در سایت دکتردکتر بهره‌مند شوید.
منابع:
nidcr.nih.gov
medlineplus.gov
