بیماری‌های روانی، دسته‌ای از مشکلات روحی و اختلالات روانی هستند که روی خلق‌وخو و شخصیت تأثیر می‌گذارند. ابعاد مختلف زندگی مبتلایان به بیماری های روانی مانند اضطراب، افسردگی و اسکیزوفرنی تحت تأثیر عوارض مخرب آن‌ها قرار می‌گیرد. برای درمان بیماری های اعصاب و روان، نیاز به تشخیص علت وجود دارد. برای شروع فرایند تشخیص و درمان هم باید به دکتر روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید. بنا به موقعیت، پزشک معالج روش درمانی مخصوص یا ترکیبی از راه‌کارها را برای بیمار در نظر می‌گیرد. رفتاردرمانی یا دارودرمانی، از جمله شیوه‌های درمان بیماری‌های روانی هستند. در این مقاله ا مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، از مشکلات روانی و بیماری‌های اعصاب مختلف برایتان گفته‌ایم.
محتوای پزشکی این مطلب، توسط دکتر فرامرز ذاکری، متخصص روانپزشکی مورد بررسی و تایید قرار گرفته است.
اگر پرسشی دارید، حتماً بپرسید تا پزشک به شما پاسخ دهد.
انواع بیماری های اعصاب و روان چیست؟
بیماری‌های روحی روی اعصاب و روان اثرات منفی می‌گذارند. این اختلالات روانی در اثر مشکلات عاطفی، تغییرات هورمونی یا مواجهه با چالش‌های مختلف زندگی ایجاد می‌شوند.
مصرف برخی از داروها یا قرارگرفتن تحت برخی از درمان بیماری‌ها هم از عوامل ابتلا به مشکلات روحی و روانی هستند. دفترچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM)، یکی از پرکاربردترین سیستم‌های طبقه‌بندی این بیماری‌ها است.
بنا به دسته‌بندی‌های این راهنمای جامع و عمومی، اختلالات روان به دسته‌بندی‌های زیر تقسیم می‌شوند:
- اختلال بیش فعالی و نقص توجه (ADHD)
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) (برای آشنایی با این اختلال مقاله اختلال PTSD را در مجله دکتردکتر بخوانید.)
- اختلال سوء مصرف مواد (اعتیاد)
- وسواس فکری اجباری (OCD)
- اختلال پانیک (هراس)
- اختلال شخصیتی
- اختلال اوتیسم
- اختلال دوقطبی
- اسکیزوفرنی
- اختلال خوردن
- روان پریشی
- اختلال خواب
- افسردگی
اضطراب - فوبیا
به گفته مؤسسه ملی سلامت روان آمریکا (nimh):
متخصصان حوزه روان باید با در نظرگرفتن ایده‌های درمانی مختلف از جمله ملاقات فردی با بیمار یا تشکیل جلسات خانوادگی و گروهی، به تشخیص و درمان اختلالات روحی بپردازند.
این فهرست از بیماری‌ها روانی کامل نیست و موارد دیگری هم وجود دارند. برای تشخیص مشکلات روحی و درمان آن‌ها، باید بدانید که تخصص روانپزشکی چیست و به متخصصان خبره در این زمینه یا روانشناسان مراجعه کنید.
اختلال اوتیسم چیست؟
اختلال طیف اوتیسم یا (ASD) نوعی اختلال عصبی/رشدی است که روی زندگی اجتماعی و درک بیمار از اطرافش اثر می‌گذارد. طیفی وسیع برای این اختلال در نظر گرفته می‌شود.
منظور از طیف هم این است که اثرات و نشانه‌های این بیماری در افراد گوناگون با هم فرق می‌کند. برای همین طیفی از سطوح و علائم مختلف از این اختلال تعریف شده که هر فرد مبتلا در نقطه‌ای از آن قرار می‌گیرد.
در نتیجه، روشهای درمان اختلال اوتیسم هم برای مبتلایان در نقاط گوناگون طیف آن، مشابه نیستند و تفاوت‌هایی دارند. اوتیسم یکی از جدی‌ترین بیماری های اعصاب و روان است که از سنین کودکی (معمولا بعد از سه‌سالگی) بروز پیدا می‌کند. بیماران مبتلا به اوتیسم نشانه‌های زیر را از خود نشان می‌دهند:
- رفتار و صداها را تکرار می‌کنند.
- ارتباط چشمی کمی برقرار می‌کنند.
- در بازی‌های تخیلی شرکت نمی‌کنند.
- زبان بدن متفاوتی نسبت به عموم مردم دارند.
- احساسات در حالت چهره‌هایشان نشان داده نمی‌شود.
- نسبت به تغییرات دمای قابل توجه (سرما و گرمای شدید) بی‌تفاوت هستند.
نشانه‌های دیگری هم وجود دارند و این موارد تمام علائم اوتیسم نیستند. به‌همین دلیل، برای تشخیص قطعی بیماری، باید حتماً به دکتر روانشناس مراجعه کنید.
اختلال دوقطبی چیست؟
اختلال دوقطبی یا افسردگی شیدایی هم یکی از اختلالات روانی است. تغییرات خُلقی مبتلایان به این اختلال زیاد است. بسیاری از افراد در طول هر سال، فقط اندکی از نشانه‌های این تغییرات خلق‌وخو را نشان می‌دهند. مؤسسه ملی سلامت روان آمریکا در این‌باره می‌گوید:
۲.۸درصد از بزرگسالان به اختلال دوقطبی دچارند.
اختلال دوقطبی به چند دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شود که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شوید. شناخت ویژگی‌ها و علامت‌های بروز دوقطبی، اهمیت زیادی در مسیر تشخیص و درمان آن دارد.
اختلال دوقطبی نوع ۱
در این نوع اختلال، دست‌کم تجربه وقوع یک مرتبه از حالات شیدایی وجود دارد. قبل و بعد از این حالت، رفتارهای متوهمانه یا افسردگی شدید به‌سراغ فرد مبتلا می‌آید.
اگر بیماری بسیار شدید باشد، امکان گم‌کردن مرز واقعیت و خیال هم در لحظات بروز شیدایی وجود دارد. مردان و زنان به یک شکل و با بسامدی یکسان به این بیماری دچار می‌شوند. در واقع، عامل جنسیت روی آن اثری ندارد.
اختلال دوقطبی نوع ۲
در این نوع از اختلال دوقطبی، دوره شیدایی وجود ندارد و هر فرد مبتلا، دست‌کم یک دوره افسردگی اساسی را تجربه می‌کند. مدت زمان دوره افسردگی هم حداقل ۲ هفته طول می‌کشد.
شایان ذکر است که این نوع از اختلال دوقطبی معمولاً در زنان بیشتر دیده می‌شود. هرچند که جنسیت روی این مورد از بیماری های اعصاب و روان اثرگذار نیست، اما احتمال ابتلای زنان به این نوع از بیماری دوقطبی کمی بیشتر است.
اختلالات خُلقی ادواری یا سیکلو‌تیمیا
این نوع از اختلال دوقطبی، شبیه به نوع ۲ و شامل افسردگی و هیپومانیا است. شدت افسردگی در این نوع، کمتر از افسردگی حاد به‌نظر می‌رسد. بااین‌حال، در مقایسه با اختلال دوقطبی ۱ و ۲، علائم شدیدتر و کوتاه‌تری دارد.
در این نوع از اختلال دو قطبی، فرد مبتلا ۲ سال (در دوران نوجوانی یک سال)، تغییرات خلق و خوی شدید (افسردگی و هیپومانیا) را تجربه می‌کند. روند پیشروی بیماری طوری است که شاید، حتی ۲ ماه هیچ نشانه‌ای از خود نشان ندهد.
موارد دیگری از ابتلا به این اختلال هم وجود دارند که به‌دلیل اعتیاد به مواد مخدر و الکل یا اختلالاتی نظیر شخصیت مرزی و بیماری کوشینگ رخ می‌دهند. این موارد را در دسته‌بندی دیگری قرار می‌دهیم.
برای درک بهتر ویژگی‌های انواع مختلف اختلال دو قطبی، به جدول زیر توجه کنید:
| ویژگی‌ها | اختلال دو قطبی نوع ۱ | اختلال دو قطبی نوع ۲ | سیکلوتایمیا (اختلال سیکلو‌تیمیک) |
| اپیزودهای مانیا | دارد، شدید | ندارد | ندارد |
| اپیزودهای هیپومانیا | ممکن است داشته باشد | دارد | دارد |
| اپیزودهای افسردگی | ممکن است داشته باشد | دارد | دارد، اما خفیف‌تر و طولانی‌تر |
| شدت نوسانات خلقی | شدید | متوسط | خفیف‌تر، اما طولانی‌تر |
| دوره زمانی اپیزودها | ممکن است از چند روز تا چند ماه طول بکشد | معمولاً چند روز تا چند هفته | نوسانات خلقی مکرر در طول حداقل دو سال |
| درمان‌های رایج | داروهای تثبیت‌کننده خلق، روان‌درمانی | داروهای تثبیت‌کننده خلق، روان‌درمانی | روان‌درمانی، تغییرات سبک زندگی |
| علائم خاص | رفتارهای خطرناک، افزایش انرژی شدید، مشکلات خواب | تغییرات خلقی شدید ولی بدون مانیا کامل | نوسانات خلقی مکرر و طولانی مدت |
جدول بالا، طبق اطلاعات موجود در چاپ پنجم DSM نوشته شده است و تفاوت‌های بین ۳ نوع از اختلالات دوقطبی را نشان می‌دهد. این نکته را فراموش نکنید که اختلال دوقطبی یک بیماری مادام‌العمر است و درمان خاصی ندارد. بااین‌حال، با انجام برخی اقدامات درمانی قابل کنترل است.
یکی از روشهای درمانی برای اختلالات روانی هیپنوتراپی است. برای آشنایی با این روش مقاله هیپنوتراپی چیست را مطالعه کنید.
اسکیزوفرنی چیست؟
بیماری اسکیزوفرنی یکی از شدیدترین بیماری های اعصاب و روان است. فرد مبتلا به اسکیزوفرنی، هذیان می‌گوید و درکی غیرواقعی از دنیای بیرون دارد این اختلال بسیار شدیدتر از اختلال شخصیت اسکیزوتایپال است. شاید در طرز رفتار و صحبت‌هایشان چیزهایی بشنوید که واقعیت ندارند و حاصل رویاپردازی هستند.
علائم و نشانه‌های این بیماری شبیه به دیگر اختلالات روانی است، بنابراین نباید در تشخیص اسکیزوفرنی عجله شود. تصمیم نهایی با دکتر روانپزشک است. در ادامه، ۳علت اصلی بروز اسکیزوفرنی را معرفی کرده‌ایم:
- نبود تعادل در مواد شیمیایی مورد استفاده توسط مغز در برقراری ارتباط سلول به سلول
- قطع‌شدن ارتباط بین بخش‌های مختلف مغز
- مشکلات رشد مغز قبل از تولد
برخی دیگر از عوامل فزاینده احتمال ابتلا به این بیماری هم شامل موارد زیر هستند:
| محیط | به‌دنیا آمدن در زمستان، استرس و اضطراب زیاد در محیط زندگی، بیماری‌هایی که به مغز فرد حمله می‌کنند و سیستم ایمنی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. |
| رشد و شرایط تولد | اگر فرد با سزارین به دنیا بیاید. در زمان تولد، دچار کمبود وزن باشد. مادر در بارداری پره‌اکلامپسی، سوتغذیه یا کمبود ویتامین D داشته باشد. |
| مصرف مواد مخدر | استفاده از مواد مخدری مانند ماری‌جوانا می‌تواند احتمال بروز بیماری اسکیزوفرنی را افزایش دهد. |
هرچند، هنوز علت اصلی و اساسی این مورد از اختلالات روانی کشف نشده، اما اگر در خانواده خود فردی مبتلا به بیماری اسکیزوفرنی دارید، احتمال بروز آن در شما هم افزایش چشم‌گیری خواهد داشت. در این صورت، به متخصص مراجعه کنید.
یکی از مواردی که باید در آن احتمال وجود بیماری روانی را بررسی کرد خشونت خانگی علیه مردان و زنان است.
اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه ADHD چیست؟
اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه یا ADHD، یکی از اختلالات روانی شایع در دنیای امروز است. فرد مبتلا به آن نمی‌تواند روی یک موضوع مشخص، برای مدت زمان طولانی متمرکز شود.
شاید در نگاه اول، این نشانه‌ها برای بیشتر مردم آشنا به نظر برسند، اما برای مبتلایان به اختلال بیش‌فعالی، بسیار شدیدتر هستند. از نشانه‌های این بیماری، می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- مشکل در نشستن به مدت طولانی
- مشکل در تمرکز روی یک موضوع
- فراموش‌کاری در انجام کارها
- قطع‌کردن حرف دیگران
- حواس‌پرتی زیاد
محققان علاوه‌‌بر، تأیید عوامل ژنتیکی اثرگذار در بروز بیش‌فعالی، به این نتیجه رسیده‌اند که عوامل محیطی هم روی آن تأثیر دارند. بیش‌فعالی به ۳ نوع مختلف تقسیم می‌شود و به‌طور کلی، یکی از بیماری‌های روانی شایع در کودکان و بزرگسالان است.
در جدول زیر، به هریک از این انواع پرداخته‌ایم:
| نوع اختلال | ویژگی‌ها |
| بیش فعالی از نوع بی‌توجهی و بی‌دقتی | بی‌توجهی به جزئیات، خطا در انجام تکالیف و امور شغلی |
| بیش فعالی و تکانش‌گری | ناتوانی در نشستن به‌مدت طولانی، حرکت و تکان‌خوردن مداوم، پرحرفی، قطع‌کردن صحبت دیگران، بی‌توجهی به آدابی مانند دست‌نزدن به وسایل دیگران |
| ترکیبی از دو مورد فوق | ترکیبی از بی‌توجهی و میل به فعالیت زیاد |
اگر ویژگی‌های این اختلال، دست‌کم در مدت ۶ ماه در فردی دیده شود و زندگی‌اش را تحت تأثیر قرار بدهد، نیاز به متخصص پیش می‌آید. این اختلال به‌کمک ترکیبی از روشهای روان‌درمانی و دارودرمانی قابل کنترل است.
افسردگی چیست؟
احساس غم و ناراحتی یکی از احساسات ضروری زندگی است. در اختلال افسردگی، این احساس غم، اندوه و ناامیدی به‌حدی زیاد می‌شود که زندگی فرد را دچار تغییرات ناخواسته می‌کند.
اثرات افسردگی مخرب است و زندگی روزانه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این مورد از اختلالات روانی در سالمندان هم شایع است. از جمله نشانه های افسردگی هم باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- اضطراب، احساس غم، پوچی و ناامیدی
- خستگی زیاد و انجام‌ندادن کارهای روزانه
- کلافه و عصبی‌شدن ذر زمان اتفاقات غیرمهم
- اختلالات خواب به‌شکل کم‌خوابی یا پرخوابی
- از دست‌دادن انگیزه برای انجام کارهای پیش‌تر موردعلاقه
- از دست‌دادن ا اضافه‌کردن وزن به‌دلیل اختلال در خوردن غذا
- احساس بی‌ارزش‌بودن، عذاب وجدان و گناه
- مشکل در فکر‌کردن، به یادآوردن و تمرکز‌کردن
- کند شدن حرکات و صحبت‌کردن فرد
- افکار خودکشی به دور مداوم
- درد جسمی بی‌دلیل
با تشخیص درست و شروع فرایند درمانی تحت نظر دکتر افسردگی، می‌توان این اختلال را به‌خوبی کنترل کرد. در غیر این صورت، به‌دلیل ارتباط قوی اختلال افسردگی با دیگر بیماری‌ها مانند اختلال دوقطبی، ممکن است مشکلات وخیم‌تر شوند. برای درمان افسردگی، معمولاً به جلسات روان‌درمانی اکتفا می‌کنند، اما در موارد حاد، تجویز دارو هم انجام می‌شود.
اضطراب چیست؟
گاهی‌اوقات، اضطراب احساس مفیدی است که باعث می‌شود، برای یک مصاحبه کاری یا امتحان، بیشتر تلاش کنیم. اضطراب احساسی عادی و رایج است و معمولاً در مواجهه با تجربه‌های جدید رخ می‌دهد. اما درباره اختلال اضطراب، این احساس ترس، لذت چشیدن طعم زندگی را از مبتلا می‌گیرد.
مثلاً در موارد حاد، اختلالات اضطراب باعث می‌شوند که فرد سوار آسانسور نشود یا منزل خود را ترک نکند. اختلال اضطراب انواع مختلفی دارد که هرکدام، علائم مخصوصی ایجاد می‌کنند. در جدول زیر، ۹ نوع مختلف از اضطراب را مورد بررسی قرار داده‌ایم:
| نوع اختلال اضطرابی | توضیحات |
| اختلال هراس (Panic Disorder) | تجربه حملات هراس مکرر و غیرمنتظره که باعث ترس شدید می‌شود. اغلب با علائم جسمانی مانند درد قفسه سینه، تنگی نفس و تپش قلب همراه است. |
| فوبیا (Phobia) | ترس بیش از حد و غیرمنطقی از یک شیء، وضعیت یا فعالیت خاص که باعث اجتناب از مواجهه با آن می‌شود. |
| اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder) | ترس شدید از قضاوت‌شدن توسط دیگران در موقعیت‌های اجتماعی که ممکن است باعث اجتناب از فعالیت‌های اجتماعی شود. |
| اختلال وسواس فکری عملی (Obsessive-Compulsive Disorder) | داشتن افکار مکرر غیرمنطقی (وسواس) که منجر به انجام رفتارهای تکراری و خاص می‌شود. |
| اختلال اضطراب جدایی (Separation Anxiety Disorder) | ترس شدید از دوری از خانه یا عزیزان که می‌تواند به مشکلات عمده‌ای در عملکرد روزمره منجر شود. |
| اختلال اضطراب بیماری (Illness Anxiety Disorder) | اضطراب و نگرانی شدید درباره وضعیت سلامتی خود (که قبلاً به عنوان هیپوکندریا شناخته می‌شد) و ممکن است با مراجعه مکرر به پزشک و انجام آزمایش‌های مختلف، همراه باشد. |
| اختلال استرس پس از سانحه (Post-Traumatic Stress Disorder) | اضطراب پس از تجربه یک رویداد تروماتیک است که با خاطرات ناخواسته، کابوس‌ها و افکار مکرر درباره رویداد همراه می‌شود. |
| اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder) | ترس شدید از قضاوت‌شدن توسط دیگران در موقعیت‌های اجتماعی که ممکن است باعث اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی یا فعالیت‌هایی شود که شامل تعامل با دیگران هستند. |
| اختلال اضطراب جدایی (Separation Anxiety Disorder) | ترس شدید از دوری از خانه یا عزیزان که می‌تواند به مشکلات عمده‌ای در عملکرد روزمره منجر شود. |
اگر اضطراب‌تان بیشتر از ۶ ماه طول کشیده و دلیل خاصی ندارد، به روانپزشک مراجعه کنید. تجویز دارو در برخی موارد به کنترل وضعیت کمک می‌کند.
وسواس فکری عملی OCD چیست؟
اختلال وسواس فکری عملی یا OCD باعث می‌شود که فرد مبتلا، افکار و ترس‌های ناخواسته‌ای داشته باشد. به این ترس‌ها، وسواس می‌گوییم. این وسواس‌ها باعث بروز رفتارهایی تکراری خواهند شد که به نام اجبار، شناخته می‌شوند.
ترکیب این اجبارها و وسواس‌ها، زندگی فرد مبتلا به OCD را مختل می‌کند و باعث می‌شود که همه‌چیز حول مجموعه‌ای از اعمال تکراری بچرخند. از جمله رفتارهای وسواس‌گونه به موارد زیر دقت کنید:
- ترس از آلودگی
- شک زیاد و مشکل در تصمیم‌گیری
- نیاز زیاد به رعایت نظم و ابراز رفتارهای وسواس‌گونه
- افکار غیرقابل کنترل درباره مسائل مختلف مثل رابطه‌ی جنسی
- افکار ترسناک درباره از دست‌دادن کنترل و آسیب‌رساندن به خود و دیگران
یادتان باشد که تفاوت‌هایی بین یک کمال‌گرا و فرد مبتلا به وسواس فکری وجود دارد. مهم‌ترین تفاوت این است که فرد مبتلا تحت شرایط استرس‌زا، وسواس‌های شدیدتری دارد و زندگی او به دلیل وجود آن‌ها مختل می‌شود. معمولاً این علائم از نوجوانی و جوانی رخ می‌دهند، اما در دوران کودکی هم نشانه‌هایی از آن‌ها دیده می‌شود.
اختلال استرس پس از سانحه چیست؟
اختلال استرس پس از سانحه یا اختلال PTSD به حالتی از ترس و یادآوری گذشته‌ای ناخوشایند گفته می‌شود. در این وضعیت، فرد مدام اسیر تجربه‌های تلخ پیشین خود است. احساسات و یادآوری‌ها از گذشته باعث بروز حالاتی مثل اضطراب شدید، کابوس یا پریشانی عاطفی جدی می‌شوند. دیگر علائم و نشانه‌های PTSD را می‌توانید در جدول زیر ببینبد:
| دسته‌بندی علائم | علائم و نشانه‌ها |
| خاطرات آزاردهنده | افکار بی‌وقفه مزاحم و گاهی ترسناک، دیدن کابوس‌های شبانه، پریشانی عاطفی شدید و واکنش‌های فیزیکی آسیب‌زا، یادآوری خاطرات مرتبط با حادثه (فلش‌بک) |
| تغییرات منفی در تفکر | احساس گناه و سرزنش بی‌وقفه، ناتوانی در به خاطرسپردن خاطرات به صورت کامل یا برخی از بخش‌های آن، مشکل در تمرکز، بروز فوبیا، اختلال اضطراب و افسردگی، کاهش امید به زندگی، احساس بیگانگی از دیگران، بی‌حسی عاطفی و ذهنی |
| اجتناب | بی‌تمایلی به صحبت درباره حادثه، گریز از موقعیت‌ها و افرادی که رویداد را به بیمار یادآوری می‌کنند. |
| تغییر در واکنش‌های فیزیکی و عاطفی | احساس اضطراب و تنش مزمن، مشکل خواب، حساسیت بیش از حد نسبت به خطرات احتمالی، تحریک‌پذیری بسیار زیاد عصبی |
| علائم جسمی | ضعف شدید سیستم ایمنی بدن، بدخوابی به صورتی که باعث خستگی و بی‌حوصلگی در طول روز شود، لرزش، تعریق، مشکلات معده، سردرد، درد قفسه سینه و سرگیجه، عفونت‌های مکرر |
درمان این اختلال می‌تواند آرامش را به زندگی‌تان بازگرداند. با مراجعه به روانپزشک از دارودرمانی، روان‌درمانی یا ترکیبی از این دو استفاده می‌شود.
اختلال خوردن چیست؟
اختلال خوردن یکی دیگر از اختلالات روانی است که می‌تواند باعث بروز رفتارهای غیرعادی مختلفی از جمله موارد زیر شود:
- اختلال پرخوری
- بیاشتهایی عصبی
- اختلال اجتناب یا محدودیت غذا
- پراشتهایی یا بولیمیایی عصبی (Bulimia)
بررسی هریک از انواع این اختلال ضروری است. بنا به نوع اختلالات خوردن، روند تشخیص و درمان متفاوت خواهد بود.
بیاشتهایی عصبی
بیاشتهایی عصبی (Anorexia nervosa) یکی از انواع اختلالات خوردن است. در این اختلال، فرد به‌دلیل ترسی که از اضافه وزن و چاقی دارد، با به‌کار بردن روشهای وسواس‌گونه و عجیب، جلوی اضافه وزن خود را می‌گیرد. این دسته از افراد، حتی با داشتن کمبود وزن هم جلوی خود را می‌گیرند و غذا نمی‌خورند.
بیاشتهایی عصبی، به دو حالت تقسیم می‌شود:
- بیاشتهایی عصبی محدودکننده که فرد با استفاده از رژیم، روزه و ورزش زیاد، وزن خود را کاهش می‌دهد.
- بیاشتهایی عصبی که فرد با بالا آوردن، خوردن ملین و دیورتیک‌ها و ورزش‌های شدید، جلوی اضافه وزن خود را می‌گیرد.
برخی افراد مبتلا به بیاشتهایی، حتی با غذا خوردن در فضای عمومی هم مشکل دارند. در گذر زمان، این‌گونه افراد دچار عوارضی مانند ریزش مو یا مشکلاتی نظیر پوکی استخوان می‌شوند. در موارد حاد ابتلا به این وضعیت، امکان بروز مشکلات قلبی و مغزی هم وجود دارد.
پراشتهایی
در پراشتهایی، فرد در مدت زمانی کوتاه، مقدار زیادی غذا را می‌خورد و حتی به‌سراغ غذاهایی می‌رود که پیش‌تر از خوردن آن‌ها اجتناب می‌کرده است. بعد از خوردن بیش از حد این غذاها تا سرحد دل‌درد، شروع به پاک‌سازی معده می‌کند.
پاک‌سازی معمولاً شامل موارد زیر می‌شود:
- استفاده از مُلین و دیورتیک‌ها
- تزریق مایعات از طریق مقعد
- ورزش بیش از حد
- به زور بالاآوردن
در این نوع از اختلالات روانی، امکان دارد که فرد به خود آسیب‌های تهدیدکننده زندگی وارد کند.
اختلال سو مصرف مواد (اعتیاد) چیست؟
اختلال سو مصرف مواد حالتی از اختلالات روانی است که در آن فرد مبتلا، نسبت به مصرف مواد مخدر زیاده‌روی می‌کند و درگیر اعتیاد می‌شود. این اختلال قابل درمان است. اعتیاد می‌تواند به چند نوع ماده به طور هم‌زمان باشد؛ به طور مثال الکل و کوکائین.
| عنوان | شرح |
| مواد رایج | الکل، کافئین، حشیش (ماری‌جوانا)، توهم‌زاها، خواب‌آورها، آرام‌بخش‌ها و ضداضطراب‌ها، استنشاقی‌ها، مواد افیونی، محرک‌ها، تنباکو/نیکوتین. |
| علائم و نشانه‌ها | میل شدید به مصرف مواد، تلاش‌های ناموفق برای کاهش یا کنترل مصرف، صرف زمان زیاد برای تهیه یا استفاده از مواد، مشکلات در وظایف کاری یا خانوادگی، ادامه مصرف با وجود مشکلات. |
| عوارض احتمالی | از دست‌دادن حافظه، تغییرات شخصیتی، سکته مغزی، نارسایی قلبی، افسردگی تنفسی، نارسایی کبد، سرطان‌های مختلف، عفونت‌های ویروسی خون، اوردوز، کما، مرگ. |
اختلال سو مصرف مواد با سم‌زدایی و استفاده از درمان‌های روانی و دارو، از بین می‌رود.
روان‌پریشی چیست؟
روان‌پریشی به حالتی گفته می‌شود که فرد توانایی تشخیص بین واقعیت و خیال را ندارد. علل رخ دادن این بیماری پرشمارند. در بیشتر موارد هم با مصرف دارو، قابل درمان و کنترل خواهد بود. این اختلال می‌تواند در دسته بیماری‌های روانی ارثی قرار گیرد. دو نوع اساسی روان‌پریشی موارد زیر هستند:
- توهمات حسی: مغز در این موارد توهمات شنیداری، بینایی، لامسه و به‌طور کلی حسی ایجاد می‌کند و مرز بین واقعیت و خیال برای بیمار قابل تشخیص نخواهد بود.
- توهمات فکری: در این نوع از توهمات، فرد به چیزی باور دارد که منطقی نیست. مثلاً خیال می‌کند، کسی زندگی و افکارش را تحت کنترل گرفته است.
همان‌طور که گفتیم، افراد روان‌پریش به‌سختی دست از باور به توهمات خود برمی‌دارند و باید حتماً تحت درمان متخصصان قرار بگیرند.
فوبیا چیست؟
فوبیا یکی از بیماری های اعصاب و روان است که در آن، فرد مبتلا در صورت قرارگیری در مکانی خاص یا دیدن موجود یا جسمی مشخص، دچار حمله عصبی و اضطراب می‌شود. تفاوت اساسی بین اختلال اضطراب و فوبیا این است که در فوبیا، محرکی عامل اضطراب است اما در اختلال اضطراب، فرد به‌طور کلی، مضطرب می‌شود.
| نوع فوبیا | توضیحات | علائم و نشانه‌ها |
| ترس از مکان‌های باز | ترس از مکان‌های باز و احساس ناتوانی در فرار از آن‌ها | اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی و خروج از خانه، نگرانی از داشتن حمله اضطرابی در جایی که امکان فرار نباشد. |
| ترس اجتماعی | نگرانی شدید از مواجهه با موقعیت‌های اجتماعی و ترس از نظرات و انتقادات دیگران | اضطراب شدید در مواقع اجتماعی، انزوای اجتماعی، ناتوانی در برقراری ارتباطات اجتماعی معمول |
| ترس از سخنرانی | ترس شدید از سخنرانی عمومی یا در مقابل گروه‌های بزرگ | علائم شدید فیزیکی همچون ترس، لرزش، تنگی نفس، عرق سرد، تپش قلب |
| ترس از ارتفاع | ترس از ارتفاعات و مکان‌های بالا مثل کوهستان‌ها و طبقات بالای ساختمان‌ها | سرگیجه، لرزش، تنگی نفس، عرق سرد، تپش قلب، احساس نزدیکی به از دست دادن کنترل و یا واقعیت |
| ترس از فضاهای تنگ | ترس از فضاهای بسته مثل آسانسورها، خودروها یا اتاق‌های کوچک | تنگی نفس، عرق سرد، تپش قلب، احساس ناتوانی یا احساس گیرکردن |
| ترس از عنکبوت | ترس از عنکبوت‌ها و مواجهه با آن‌ها | وحشت، اجتناب از مواقعی که ممکن است با عنکبوت مواجه شوند. |
| ترس از تاریکی | ترس از تاریکی و شب | اضطراب در شب و تاریکی، احساس ناتوانی یا ترس از بروز وقایع ناخواسته در شب، اجتناب از مواجهه با شرایط تاریک |
شاید فکر کنید تنوع زیاد در زیرشاخه‌های این بیماری، درمان آن را دشوار خواهد کرد، اما باید بدانید که بیشتر فوبیاها با استفاده از تراپی و روشهای روان‌درمانی شناختی قابل درمان هستند.
اختلال پانیک (هراس) چیست؟
حملات پانیک موقعیتی است که فرد، واکنش‌های شدیدی در مقابل وقایع از خود نشان می‌دهد. در این حالت ممکن است، احساس کند که کنترل خود را از دست داده، دچار حمله عصبی شده یا حتی در حال مرگ است. از علائم حمله عصبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ترس از دست‌دادن کنترل و مرگ
- ضربان قلب نامنظم و شدید
- احساس خطر شدید
- درد قفسه سینه
- حالت تهوع
- عرق‌کردن
- لرزیدن
- سردرد
- سرگیجه
- بی‌حس شدن
- تنگ‌شدن نفس
- احساس سرما
- پوست سرخ و ملتهب
- گرفتگی‌های ناگهانی بدن
همه در طول زندگی خود، یک یا دو بار حمله عصبی را تجربه خواهند کرد و جای نگرانی نیست؛ اما در مواردی، فرد همیشه در اضطراب حمله بعدی است. این مورد نیاز به درمان سریع دارد. خوشبختانه پانیک به‌راحتی درمان می‌شود. معمولاً متخصصان، برخی فعالیت‌های بدنی را برای جلوگیری از بروز دوباره حمله عصبی توصیه می‌کنند.
اختلال خواب
افراد مبتلا به اختلال خواب به دلایل مختلفی از داشتن یک خواب آرام محروم هستند. این محرومیت از خواب کافی و مناسب، می‌تواند منجر به مشکلات جسمی و روحی‌روانی زیادی شود.
در مواردی که اختلال خواب به دلیل بیماری دیگر بروز می‌کنند، با درمان علت زمینه‌ای می‌توان مشکل را درمان کرد. اما در مواردی که بیماری زمینه‌ای وجود ندارد، فرد مبتلا باید تحت درمان متخصص این حوزه قرار بگیرد. در ادامه به معرفی برخی از انواع اختلالات خواب می‌پردازیم.
پاراسومنیاها یا خواب‌پریشی
خواب‌پریشی یکی از رفتارهایی است که در خواب، آرامش فرد و اطرافیانش را می‌گیرد. در این نوع از اختلالات خواب، ممکن است که فرد مبتلا:
- ناله کند؛
- در خواب راه برود؛
- شب‌ادراری داشته باشد یا دندان‌قروچه کند.
این موارد نشانه‌هایی از اختلال پاراسومنیا (Parasomnia) هستند و می‌توان با مراجعه به متخصص خواب، به خوبی نشانه‌ها را درمان کرد و از خوابی آرام لذت برد.
آپنه خواب
در آپنه خواب، تنفس غیرطبیعی باعث بیدارشدن می‌شود. آپنه خواب یکی از موارد حاد اختلال خواب است که در آن مشکلات زیر رخ می‌دهند:
- راه تنفسی مسدود می‌شود (آپنه انسدادی خواب).
- در ارتباط بین مغز و عضلات کنترل‌کننده عصبی (آپنه خواب مرکزی) مشکلاتی رخ می‌دهد (آپنه خواب مرکزی).
این مشکلات باعث می‌شوند که فرد دچار تنگی نفس شود و نتواند به‌راحتی به خواب برود.
حمله خواب یا نارکولِپسی
در طول روز سر کار هستید و ناگهان احساس خستگی شدید می‌کنید، شاید حتی در برخی موارد به شما بگویند که در جلسه ناگهان خوابتان برده است؛ این موارد، نشانه‌هایی از نارکولپسی (Narcolepsy) است.
تداوم حملات خواب می‌تواند فلج خواب یا همان بختک را به‌همراه داشته باشد. فلج خواب نیز به حالتی گفته می‌شود که بعد از بیدارشدن قادر به حرکت نیستید و در ادبیات عامیانه گفته می‌شود که بختک روی شما افتاده است.
سندرم پای بی‌قرار
یکی از اختلالات خوابی که با بیماری پارکینسون نیز در ارتباط است، سندروم پای بی‌قرار است. احساس سوزش و مورمور شدن باعث می‌شود که فرد پای خود را در طول خواب، تکان بدهد.
شدت نشانه‌ها و علائم این مشکل در طول روز کم است. شاید اصلاً خبری از آن‌ها هم نباشد. اما با ورود به شب و خوابیدن، علائم آزاردهنده خود را نشان می‌دهند.
اختلال پرخوابی
اختلال پرخوابی به افرادی نسبت داده می‌شود که در طول روز همیشه احساس خستگی می‌کنند و نیاز همیشگی به خواب دارند. مواردی مانند این‌ها، باعث شکل‌گیری چنین نوعی از اختلالات خواب می‌شود:
- سو مصرف الکل
- عوامل وراثتی
- افسردگی
این عوامل محرک می‌توانند باعث بروز اختلالات پرخوابی شوند. گاهی‌اوقات هم حالات مربوط به اختلال را تشدید می‌کنند. زندگی فرد مبتلا به این وضعیت، به‌شدت تحت تأثیر نشانه‌ها و عوارض بیماری روانی قرار می‌گیرد.
بی‌خوابی
بی‌خوابی از رایج‌ترین نوع اختلالات خواب است. در بزرگسالان، بی‌خواب‌شدن یا پریدن از خواب امری عادی تلقی می‌شود، اما باید این را بدانید که بی‌خوابی می‌تواند مشکلات بزرگ‌تری مانند موارد زیر را هم به همراه بیاورد:
- کج‌خلقی
- افسردگی
- کاهش بهره‌وری در محیط کار و تحصیل
بی‌خوابی به سه نوع مزمن، متوسط و موقتی تقسیم می‌شود. پای عوامل متنوعی در این زمینه به‌میان است. برای مثال، استرس و نگرانی‌های گوناگون یا حتی برخی از مشکلات گوارشی هم می‌توانند عامل این نوع از اختلالات روانی باشند.
اختلال شخصیتی چیست؟
اختلالات شخصیتی، گروهی از اختلالات روانی هستند که روی رفتار، احساس و منطق فرد تاثیر می‌گذارند. راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی اختلالات شخصیتی را به ۳دسته تقسیم‌بندی می‌کند:
| اختلالات | ویژگی‌ها | مثال |
| دسته A، رفتارهای عجیب و غیرعادی | میل به تنهایی، اصرار بر اینکه دیگران برای او نقشه می‌کشند و ناتوانی در ابراز احساسات | اختلال شخصیت پارانوئید و اختلال شخصیت اسکیزوتایپال |
| دسته B، رفتارهای احساسی و نامنظم | بی‌توجهی به احساسات دیگران، ابراز خشم شدید و میل به تحقیر دیگران | اختلال شخصیت ضداجتماعی، اختلال شخصیت مرزی، اختلال شخصیت نمایشی و اختلال شخصیت خودشیفته |
| دسته C، رفتارهای مضطرب یا ترسناک | ابراز واکنش منفی در برابر نقدشدن، وابستگی شدید به دیگران و پایبندی بیش از حد به قوانین | اختلال شخصیت اجتنابی، اختلال شخصیت وابسته، اختلال شخصیت وسواسی-جبری |
تمامی مواردی که گفته شد، در صورت درمان‌نشدن می‌توانند به اسکیزوفرنی ختم شوند و زندگی فرد را کاملاً در اختیار خود بگیرند. با درمان سریع و شناخت نشانه‌های اختلالات روانی می‌توانید از بروز این‌گونه مشکلات جلوگیری و زندگی خوبی را برای خود و دیگران فراهم کنید. در مقاله شخصیت اجتنابی ، بیشتر در مورد ویژگی‌های این شخصیت و علل بروز آن توضیح داده‌ایم.
آیا درمان‌نشدن اختلالات روانی خطرناک است؟
درمان‌نشدن اختلالات روانی در برخی موارد بسیار خطرناک است و پیامدهای جدی و حتی تهدیدکننده زندگی دارد. با مراجعه به متخصصان روانپزشکی و روانشناسی، امکان درمان بیماری های روانی به‌موقع و در مسیری صحیح به‌وجود می‌آید.
بهتراست که با دیدن اولین نشانه‌های بیماری های اعصاب و روان، به متخصصان مراجعه کنید. یکی از بهترین روش‌ها برای دریافت نوبت از روانشناسان و روانپزشکان ماهر، مراجعه به سامانه دکتردکتر است. در این سامانه، نظر مراجعان پیشین هر متخصص را بخوانید و با شناسایی بهترین‌ها، به‌طور اینترنتی از آن‌ها نوبت بگیرید.
منابع:
healthline.com
mayoclinic.org
autism.org
my.clevelandclinic.org
سوالات متداول اختلالات روانی
افسردگی، اضطراب، وسواس، اختلال دوقطبی و شیزوفرنی از جمله این اختلال‌ها هستند
اختلالات شخصیتی، اختلالات افسردگی، مشکلات روانی رشد عصبی و ذهنی، معضلات، اختلالات اضطرابی، تروما و معضلات مربوط به استرس، از جمله بیماری های شایع روانی هستند.
مشکلات بی توجهی-بیش فعالی، مشکلات تحصیلی و اختلالات یادگیری، مشکلات رفتاری کودکی و اختلال نافرمانی مقابله ای، مشکلات اضطرابی و اختلال اضطراب جدایی و مشکلات رفتاری کودکی و اختلال سلوک، از جمله مشکلات شایع روانی کودکان هستند.
افسردگی، اختلال دو قطبی، آلزایمر و از دست دادن حافظه، وسواس فکری و عملی، تحریک‌پذیری بالا و اختلال استرس پس از سانحه، از جمله بیماری های روانی شایع در دوره سالمندی هستند.
