تزریق واکسن کزاز به منظور پیشگیری از بیماری کزاز و چند بیماری دیگر انجام می‌گیرد و یکی از مهم‌ترین واکسن‌های مورد استفاده در برنامه واکسیناسیون جهانی است. این واکسن، در اصل بدن را از سم باکتری کزاز محافظت می‌کند و دریافت آن برای تمام گروه‌های سنی ضروری است. با اینکه هدف از دریافت واکسن در تمام گروه‌های سنی یکی است؛ ولی ترکیبات واکسن کزاز کودکان با بزرگسالان تفاوت دارد.
واکسن کزاز کودکان، معمولاً به صورت واکسن سه‌گانه (DTP) ارائه شده و به منظور ایمنی‌زایی بدن در برابر بیماری‌های دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه تزریق می‌شود. عوارض واکسن کزاز خفیف و موقت بوده و چندان آزاردهنده نیستند. برای مثال، درد در محل تزریق، تب خفیف و بی‌حالی عوارض واکسن کزاز را شامل می‌شوند. برای توضیح جامع‌تر، این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر را به بررسی واکسن کزاز و موارد مربوط به آن اختصاص می‌دهیم.
اگر سوالی داشتید، می‌توانید در انتهای مطلب و در بخش نظرات مطرح کنید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.
واکسن کزاز چیست؟
واکسن کزاز، نوعی واکسن ترکیبی است که به منظور پیشگیری یا جلوگیری از ابتلا به بیماری کزاز و چند بیماری دیگر تزریق می‌شود. این واکسن، بدن کودکان و بزرگسالان را در برابر عفونت ناشی از باکتری کلستریدیوم تتانی محافظت می‌کند. باکتری کلستریدیوم تتانی، از طریق زخم‌های آلوده و باز به بدن انسان وارد شده و نوعی سم خطرناک تولید می‌کند. سم مذکور با آسیب به سیستم عصبی، موجب می‌شود که فرد نوعی اسپاسم عضلانی درد آور و خطرناکی را تجربه کند. ولی جای نگرانی نیست؛ چون در صورت تزریق به موقع واکسن، شما و کودکتان در برابر این باکتری و بیماری‌های احتمالی آن ایمن خواهید بود. برای دریافت دستورات تزریق واکسن بایستی به مراکز بهداشت مراجعه کنید.
با استناد به مقاله‌ای در وب‌سایت cdc،
نوزادان، کودکان، کودکان در آستانه نوجوانی، نوجوانان و بزرگسالان همه بایستی واکسن کزاز را دریافت کنند تا از بیماری کزاز در امان بمانند.
بیماری کزاز، نوعی بیماری عجیب و در عین حال خطرناک است. در نتیجه، دریافت واکسن در دوره‌های مختلف زندگی،بسیار مهم است و افراد را از ابتلا به این بیماری در امان نگه می‌دارد.
انواع و دوزهای واکسن کزاز
واکسن کزاز به چندین نوع مختلف تقسیم می‌شود؛ این دسته‌بندی به سن و نیاز فرد بستگی داشته و شامل برنامه زمان‌بندی و دوزهای مختلف است. در اصل تفاوت واکسن کزاز برای بزرگسالان و کودکان نیز به همین موضوع مربوط می‌شود. انواع واکسن کزاز را باهم بررسی می‌کنیم:
واکسن DTP (دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه)
این نوع از واکسن ترکیبی است و به نوزادان و کودکان خردسال تزریق می‌شود. واکسن DTP، در اصل اولین واکسن دریافتی ما از سایر واکسن‌های کزاز است.
واکسن DT (دیفتری و کزاز)
این واکسن برای کودکان و نوزادانی مناسب است که نسبت به واکسن DTP واکنش بدی داشته‌اند. واکسن DT، نوزادان را فقط از بیماری‌های دیفتری و کزاز محافظت می‌کند.
واکسن Tdap (دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه)
واکسن ترکیبی برای کودکان و بزرگسالان است و در برابر بیماری‌های کزاز، دیفتری و سیاه سرفه ایمنی ایجاد می‌کند.
واکسن Td (دیفتری و کزاز)
واکسن تقویت کننده که برای کودکان بزرگتر و بزرگسالان مناسب است. هرکدام از این واکسنها، در دوز و زمان مشخص تزریق می‌شوند که باهم بررسی می‌کنیم:
- دوز اولیه واکسن (کودکان)؛ اولین دوز واکسن کزاز در ماه دوم زندگی و به همراه سایر واکسنها تزریق می‌شود. زمان بعدی تزریق، به ترتیب در ۴ ماهگی و ۶ ماهگی نوزاد است. ۱۵ ماهگی، ۱۸ ماهگی، ۴ سالگی و ۶ سالگی نیز زمان‌های نهایی را شامل می‌شوند.
- دوز تقویتی واکسن (بزرگسالان)؛ بعد از تزریق دوره اولیه کزاز، واکسن Tdap هر ۱۰ سال یکبار تزریق می‌شود. یعنی، بزرگسالان بایستی هر ۱۰ سال یک بار واکسن تقویتی کزاز را دریافت کنند. در برخی موارد خاص مانند آسیب‌های بسیار جدی، ممکن است پزشک متخصص تزریق واکسن را هر ۵ سال یکبار را تجویز کند.
در صورت بروز عفونت باکتریایی و زخم‌های آلوده، پزشکان معمولاً به صورت اضطراری، دوز تقویتی واکسن را تجویز می‌کنند. حتی اگر فرد اخیراً واکسن را دریافت کرده باشد.
نکته! تزریق این واکسن، برای افرادی که در مشاغل پرخطر یا کارهای کشاورزی با ابزار آلات فعالیت دارند ضروری بیشتری دارد.
عملکرد واکسن ترکیبی کزاز چگونه است؟ چه تاثیری دارد؟
واکسن ترکیبی کزاز، پس از تزریق سیستم ایمنی بدن را به منظور تولید پادتن علیه سم باکتری کلستریدیوم تتانی تحریک می‌کند. سپس، پادتن‌ها ترشح می‌شوند و بدن برای مدتی در برابر سم مذکور ایمن خواهد بود. در نظر داشته باشید که واکسن کزاز، با عنوان یک واکسن غیرفعال شناخته می‌شود و حاوی باکتری زنده نیست. در اصل سم خنثی شده‌ای است که بدن انسان را از سم فعال باکتری مذکور محافظت می‌کند.
در بعضی موارد به منظور افزایش ایمنی واکسن، یکسری ادجوانت نیز به واکسن ترکیبی کزاز اضافه می‌شود. این ادجوانت‌ها تقویت‌‌کننده‌های واکسن کزاز نام دارند. تاثیر واکسن ترکیبی کزاز در برابر بیماری‌های کزاز، سیاه‌سرفه و دیفتری بسیار چشمگیر است. به‌اندازه‌ای که امروزه این بیماری‌ها در دسته بیماری‌های نادر قرار می‌گیرد.
سازمان بهداشت جهانی (WHO)، مدعی است که پیش از شروع واکسیناسیون عمومی، بیماری کزاز یکی از علل اصلی مرگ‌ومیر ناشی از عفونت‌های باکتریایی بود؛ حال‌آنکه با گسترش واکسیناسیون، آمار مرگ‌ومیر و اپیدمیولوژی ناشی از این بیماری به‌طور قابل توجهی کاهش یافته است.
دوره‌های زمانی و سنین تزریق واکسن ترکیبی کزاز
دریافت واکسن کزاز، در سنین مختلف و بر اساس برنامه واکسیناسیون انجام می‌گیرد. یعنی، دوره‌های زمانی مشخصی برای تزریق این واکسن وجود دارد. زیرا ایمنی واکسن با گذشت زمان کاهش می‌یابد و افراد برای حفظ ایمنی خود، هرچند سال بکبار بایستی واکسن را دریافت کنند تا از ایمن‌سازی بدن خود مطمئن باشند. در حالت کلی، دوره‌های زمانی بر اساس سن، موارد زیر را شامل می‌شوند:
- کودکان؛ واکسن ترکیبی کزاز، معمولاً به همراه واکسن‌های دیگر در برنامه واکسیناسیون کودکان قرار دارد. همانطور که گفتیم، اولین دوز در سن ۲ ماهگی، دوز دوم در ۴ ماهگی و دوز سوم در ۶ ماهگی تزریق می‌شود. سپس یک دوز تقویتی در سن ۱۵-۱۸ ماهگی و یک دوز دیگر نیز در سن ۴-۶ سالگی ارائه می‌شود.
- بزرگسالان؛ پس از دریافت دوزهای اولیه، بزرگسالان باید هر ۱۰ سال یک بار دوز تقویتی کزاز (Td) را دریافت کنند. این دوزها به‌خصوص برای کسانی که در معرض خطر آسیب‌دیدگی هستند، یا در مشاغل پرخطر مشغولند اهمیت بیشتری دارد.
- زنان باردار؛ در دوران بارداری، زنان بایستی دوز تقویتی واکسن ترکیبی کزاز را دریافت کنند. این دوزها معمولاً در سه ماهه دوم بارداری تزریق می‌شوند تا پزشک از سلامت مادر و نوزاد مطمئن شود.
در صورت بروز زخم‌های عمیق یا آلوده، پزشکان ممکن است دوز تقویتی کزاز را به‌صورت فوری توصیه کنند. این دوز ممکن است به صورت آمپول سریع‌الاثر کزاز تجویز شود. در صورت بروز چنین موقعیت‌هایی احتمالاً زمان دریافت واکسن تغییر کند.
واکسن کزاز در کودکان
تزریق واکسن کزاز برای نوزادان و کودکان ضروری است. واکسن ترکیبی کزاز در نوزادان و کودکان ترکیبی است و با نوع واکسن DTP (دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه) ارائه می‌شود. با اینکه ایمنی حاصل از این واکسن معمولاً برای مدت طولانی ادامه می‌یابد؛ اما به‌منظور حفظ ایمنی، تزریق دوزهای تقویتی در سنین بالاتر نیز لازم است. واکسن کزاز کودکان، معمولاً به‌صورت ایمن بوده و عوارض جانبی واکسن نیز بسیار خفیف است. برای مثال، نوزاد یا کودک بعد از تزریق تب خفیف دارد و خسته است. همچنین در محل تزریق احساس درد خواهد داشت. در صورت بروز علائم شدیدتر بایستی به دکتر اطفال مراجعه کنید. برای آگاهی از حیطه فعالیت و تخصص دکتر اطفال، می‌توانید مطلب تخصص اطفال چیست را مطالعه کنید.
نکته! تزریق واکسن کزاز در کودکان، به‌ویژه در مناطقی که خطر ابتلا به کزاز بالاست اهمیت بیشتری دارد.
تزریق واکسن کزاز در بزرگسالان
تزریق واکسن کزاز بزرگسالان، روشی مهم برای پیشگیری از کزاز در نظر گرفته می‌شود. پس از اتمام دوره اولیه واکسیناسیون در کودکان، بزرگسالان باید هر ۱۰ سال یک بار دوز تقویتی کزاز را دریافت کنند. این امر به‌ویژه برای افرادی که در مشاغل پرخطر یا در معرض زخم‌های عمیق هستند، اهمیت بیشتری دارد. همچنین در صورت بروز زخم‌های ناشی از تصادفات یا فعالیت‌های ورزشی، پزشکان ممکن است دوز تقویتی واکسن را تجویز کنند. تزریق واکسن ترکیبی کزاز در دوران بارداری نیز بسیار مهم است.
نکته! زمان تزریق واکسن کزاز بعد از زخم، به شدت جراحت و نوع زخم بستگی دارد.
تزریق واکسن کزاز در مواقع اضطراری
تزریق واکسن ترکیبی کزاز، زمانی اضطراری است که کودک یا بزرگسال بنابه‌دلایل مختلف زخمی شوند. البته منظور از زخم، زخم‌ها و جراحات بسیار عمیق‌اند که نیاز به مداخلات تخصصی داشته باشند. هنگام بروز این زخم‌ها، خصوصاً اگر زخم به باکتری کلستریدیوم تتانی آلوده شده باشد، پزشکان احتمالاً تزریق واکسن ترکیبی کزاز را ضروری بدانند.
نکته۱؛ در صورت سابقه تزریق واکسن، بازهم ممکن است پزشک متخصص تزریق دوز تقویتی را در سریع‌ترین زمان ممکن ضروری بداند. دوز واکسن، به نوع زخم و سابقه واکسیناسیون فرد بستگی دارد.
نکته۲؛ اگر فرد در ۵ سال گذشته دوز تقویتی دریافت نکرده باشد، تزریق واکسن در مواقع اضطراری به‌عنوان اقدامی پیش‌گیرانه از بیماری کزاز لازم و ضروری است.
تزریق واکسن کزاز در چند مرحله است؟
تزریق واکسن ترکیبی کزاز معمولاً در دو دوره چند مرحله‌ای انجام می‌گیرد. دوره اولیه خود شامل سه نوبت است که با فاصله یکماهه و سپس شش‌ماهه تا یکساله دریافت می‌شود. دوره دوم شامل دریافت دوز تقویتی واکسن است.
چه افرادی باید واکسن کزاز بزنند؟
تزریق واکسن ترکیبی کزاز معمولاً برای تمام گروه‌های سنی ضروری است. به‌خصوص برای گروه‌های خاصی که در معرض خطر بیشتری قرار دارند. در دسته‌بندی جزئی‌تر، کودکان، بزرگسالان، زنان باردار، تجربه زخم‌های عمیق، تزریق نامنظم واکسن بایستی این واکسن را دریافت کنند. در اصل مهم‌ترین دسته بندی، وجود جراحت‌ها و واکسیناسیون را شامل می‌شود. تزریق واکسن کزاز برای بزرگسالان، توسط دکتر عمومی انجام می‌شود. سایر نکات مهم را در جدول زیر آورده‌ایم:
| گروه سنی | توضیحات کلی |
| نوزادان و کودکان | در ماه‌های مشخص واکسن را دریافت می‌کنند تا از همان ماه‌های آغازین زندگی از ابتلا به چند بیماری خطرناک ایمن باشند. واکسن ترکیبی کزاز بخشی از برنامه واکسیناسیون روتین است. |
| بزرگسالان | بزرگسالان باید هر ۱۰ سال یک بار دوز تقویتی کزاز (Td) را دریافت کنند. این دوزها به‌خصوص برای افرادی که در مشاغل پرخطر مشغول به کار هستند، حائز اهمیت است. |
| زنان باردار | زنان باردار بایستی در سه‌ماهه سوم بارداری دوز تقویتی واکسن کزاز را دریافت کنند. |
| افراد با تجربه زخم‌های عمیق | افرادی که به زخم‌های عمیق یا آلوده مبتلا می‌شوند، باید سریعاً واکسن کزاز را دریافت کنند. |
همچنین، افرادی که سابقه واکسیناسیون نامنظم دارند یا از آخرین دوز تقویتی آنها مدت زیادی گذشته است، باید واکسن کزاز را دریافت کنند. در صورت وجود سابقه ابتلا به حساسیت‌های خاص، حتما پیش از تزریق با پزشک متخصص مشورت کنید.
چه افرادی نباید واکسن کزاز بزنند؟
با اینکه واکسن کزاز برای بیشتر افراد ضروری است، اما برخی از افراد به دلیل ابتلا به بیماری‌های خاص یا حساسیت‌های خاص بهتر است واکسن کزاز را تزریق نکنند. موارد منع مصرف را بررسی می‌کنیم:
- ابتلا به بیماری‌های حاد؛ افرادی که به بیماری‌های حاد مبتلا هستند یا تب شدید دارند، بایستی تزریق واکسن کزاز را به تاخیر بیندازند. وجود اختلال در عملکرد سیستم ایمنی یا ابتلا به سایر بیماری‌ها از این دست هستند.
- حساسیت به مواد تشکیل‌دهنده واکسن؛ افرادی که نسبت به مواد تشکیل‌دهنده واکسن حساسیت دارند، بایستی از تزریق آن خودداری کنند. این حساسیت احتمالاً به مواد نگهدارنده یا خود سم کزاز مربوط است.
- سابقه عوارض شدید؛ برخی افراد احتمالاً بعد از تزریق واکسن کزاز عوارض بسیار شدیدی را تجربه کنند. در این صورت، بهتر است پیش از دریافت دوز جدید واکسن با پزشک خود مشورت کنند.
در حالت کلی، پیش از تزریق واکسن کزاز بهتر است افراد با پزشک خود مشورت کنند و تمامی اطلاعات لازم را در مورد شرایط پزشکی و جسمانی خود با پزشک در میان بگذارند.
مدت زمان ایمنی که واکسن کزاز ایجاد می‌کند، چقدر است؟
ایمنی شناسی واکسن ترکیبی کزاز، معمولاً در نوزادان، کودکان و بزرگسالان متفاوت است. با‌این‌حال، ایمنی اولیه پس از دریافت دوزهای اولیه واکسن حاصل می‌شود. البته فراموش نکنید که برای دریافت ایمنی کامل، بایستی دوزهای تقویتی را نیز دریافت کنید. همچنین، مدت زمان ایمنی واکسن کزاز به نوع واکسن و شرایط فرد نیز بستگی دارد.
مراقبت‌های بعد از تزریق واکسن کزاز
اقدامات بعد از واکسن کزاز، به منظور پیشگیری از بروز عوارض و بهبود سریع انجام می‌گیرند. برای مثال استراحت کامل، از اولین اقدامات بعد از دریافت واکسن است. به طوری که بعد از تزریق، فرد بایستی برای مدت مشخصی استراحت کند و فعالیت‌های سنگین هم انجام ندهد. در مورد نوزادان، بعد از تزریق تمام واکسن های نوزاد، این مراقبت‌ها به عهده والدین است.
- مراقبت از محل تزریق؛ بهتر است محل تزریق تمیز و خشک بماند. اگر بزرگسال هستید، در صورت وجود درد و تورم، می‌توانید از کمپرس سرد استفاده کنید.
- نظارت بر علائم؛ نظارت بر علائم عمومی خود و نوزاد بسیاری ضروری است. در صورت بروز تب و درد بسیار شدید یا هرگونه واکنش غیرعادی، سریعاً به پزشک متخصص مراجعه کنید.
بعد از مراقبت‌های اولیه، بزرگسالان می‌توانند به فعالیت‌های روزمره خود ادامه دهند. با‌این‌حال درصورت وجود هرگونه علائم نگران‌کننده، دریافت مشاوره از پزشک متخصص ضروری است.
تزریق واکسن کزاز چه عوارضی دارد؟
عوارض جانبی واکسن کزاز، معمولاً خفیف و موقتی هستند و در اغلب اوقات به‌سرعت بهبود می‌یابند. با‌این‌حال، درد، قرمزی و تورم در محل تزریق، شایع‌ترین عوارض جانبی این واکسن را شامل می‌شوند. سایر عوارض را بررسی می‌کنیم:
- تب خفیف؛ تب بعد از تزریق عادی است و خودبه‌خود بهبود می‌يابد.
- سردرد؛ تجربه سردرد‌های جزیی و نه‌چندان آزاردهنده نیز طبیعی است. با‌این‌حال نباید بسیار شدید باشد.
- بدن درد؛ احساس کوفتگی و درد در بعضی از قسمت‌های بدن بروز می‌کند.
- خستگی؛ احساس ضعف، کمبود انرژی و خستگی به دلیل این است که بدن زحمات زیادی را در برابر واکسن متحمل می‌شود.
- حالت تهوع، استفراغ یا اسهال
- بی‌اشتهایی
- گریه و بی قراری در نوزادان کوچک
در موارد نادر، ممکن است فرد دچار واکنش‌های آلرژیک بسیار شدیدی را تجربه کند. این واکنش‌ها شامل تنگی نفس، کهیر و ورم صورت است که افراد باید سریعاً نسبت به درمان اقدام کنند. در حالت کلی، واکسن کزاز به‌عنوان یک واکسن ایمن و موثر شناخته می‌شود و عوارض جانبی آن در مقایسه با خطرات ناشی از ابتلا به بیماری کزاز بسیار کمتر است.
آیا تزریق واکسن کزاز در دوران بارداری و شیردهی مجاز است؟
واکسن کزاز در دوران بارداری و شیردهی، به منظور تامین ایمنی مادر و جنین لازم است. در دوران بارداری، نوع Tdap واکسن ( ترکیبی با دیفتری و سیاه سرفه ) برای مادر و جنین بی‌خطر است. بهترین زمان تزریق برای واکسن Tdap ترجیحاُ بین هفته‌های ۲۷ تا ۳۶ بارداری است. در دوران شیردهی نیز مادران همین نوع از واکسن را می‌توانند تزریق کنند. مزایای دریافت واکسن در دوران شیردهی، این است که نوزاد آنتی‌بادی‌های محافظتی را در شیر مادر دریافت کرده و تا زمان رسیدن واکسن خود از بیماری در امان می‌ماند.
در حالت کلی، ایمنی و اثربخشی واکسن کزاز در دوران بارداری و شیردهی برای مادر و کودک اثبات شده است.
واکسن کزاز را کجا باید تزریق کرد؟
برای دریافت واکسن کزاز، می‌توانید به مراکز بهداشتی، کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها مراجعه کنید. در حالت کلی، معمولاً مردم به منظور دریافت تمام خدمات واکسیناسیون مانند واکسن کزاز کودکان به مراکز بهداشت مراجعه می‌کنند. بعد از دریافت واکسن، نوزاد کمی بی‌قرار است و به مراقبت بیشتری نیاز دارد. فراموش نکنید که عوارض واکسن کزاز خفیف است. از‌این‌رو، در صورت بروز عوارض شدید حتماً به دکتر اطفال مراجعه کنید.
ما در این مطلب سعی داشتیم تمام ابعاد مهم مربوط به واکسن کزاز را بررسی کنیم. اگر در این خصوص به راهنمایی‌های بیشتری نیاز دارید، می‌توانید با مراجعه به وب‌سایت نوبت‌دهی آنلاین مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، از پزشکان اطفال سراسر ایران زمان مشاوره و ویزیت دریافت کنید.
منابع:
cdc.gov
nhs.uk
webmd.com
