بیماری سل یکی از بیماری‌های تنفسی است که برای پیشگیری از آن، واکسن ب ث ژ تزریق می‌شود. بعد از تزریق، آنتی‌ژن‌های واکسن ب ث ژ که عامل اصلی مبارزه با باکتری سل هستند، در بدن تولید می‌شوند. تزریق واکسن bcg معمولا در بدو تولد یا تا قبل از یک‌سالگی نوزاد انجام می‌شود. البته در شرایط خاص، پزشک ممکن است تزریق آن را برای افراد بزرگسال نیز توصیه کند. واکسن ب ث ژ کودکان با تحریک سیستم ایمنی، به خصوص ایمنی سلولی، از ابتلا به سل پیشگیری می‌کند.
درصورت‌نیاز به دریافت راهنمایی‌های لازم برای تزریق واکسن bcg و مراقبت‌های بعد از آن، می‌توانید از متخصص اطفال کمک بگیرید. برای آشنایی با واکسن ب ث ژ، کاربرد، مزایا و عوارض آن، تا انتهای این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر با ما همراه باشید.
همچنین، می‌توانید سوال خود را در مورد این واکسن در بخش کامنت‌ها بپرسید، تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.
واکسن ب ث ژ چیست؟
واکسن ب ث ژ یا واکسن سل (TB) از واکسن های نوزاد است که برای پیشگیری از سل استفاده می‌شود. این واکسن حاوی یک نوع باکتری ضعیف‌شده است که سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کند تا در برابر سل مقاومت کند. با تزریق واکسن bcg، بدن آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که به مقابله با باکتری عامل سل کمک می‌کنند. اگرچه واکسن ب ث ژ کودکان از ابتلا به سل به‌طورکامل جلوگیری نمی‌کند، اما می‌تواند از بروز انواع شدید بیماری مانند مننژیت سلی پیشگیری کند. اثربخشی این واکسن در بزرگسالان کمتر از کودکان است.
به گزارش مجله Medscape،
طبق آزمایشات انجام‌شده، واکسن ب ث ژ در برابر سل ریوی تنها در کودکان زیر 3 سال با 42 درصد تاثیر مثبت ارزیابی شده است. حفاظت در برابر ابتلا به بیماری سل با افزایش سن به وضوح از بین می‌رود. از سن 5 سالگی، تقریبا هیچ اثر محافظتی از واکسن مشاهده نشده است.
این آمار، از آزمایش روی تعداد زیادی از نوزادان و افراد بزرگسال به دست آمده است و قابل بسط به مقیاس بیشتر و به کل جامعه نیز است.
تاریخچه واکسن ب ث ژ
شاید پرداختن به تاریخچه واکسن ب ث ژ نیز برای شما جالب باشد و بخواهید بدانید واکسن ب ث ژ مخفف چیست؟ واکسن بیلیه کالمت گوئرین (Bacillus Calmette-Guérin) تنها راه حفاظتی موجود علیه بیماری سل است. این واکسن به افتخار دو دانشمند فرانسوی، آلبرت کالمت و کامیل گوئرین، به این نام نامگذاری شده است. پروژه ساخت این واکسن از اوایل قرن بیستم آغاز شد و پس از شانزده سال تحقیق و آزمایش‌های متعدد، سرانجام در سال ۱۹۲۱ اولین واکسیناسیون انسانی با آن انجام شد.
اما واکسن ب ث ژ در ایران از چه سالی تزریق شد؟ واکسن ب ث ژ برای اولین بار در ایران در سال 1326 هجری شمسی (1947 میلادی) به کشور وارد شد و از آن زمان به عنوان بخشی از برنامه واکسیناسیون عمومی برای نوزادان تزریق می‌شود.
اطلاعات دارویی و اَشکال واکسن ب ث ژ شامل چه مواردی است؟
ماده اصلی تشکیل‌دهنده واکسن ب ث ژ، باکتری مایکوباکتریوم بوویس ضعیف‌شده است. این باکتری شباهت زیادی به باکتری عامل بیماری سل (مایکوباکتریوم توبرکلوزیس) دارد، اما قدرت بیماری‌زایی آن به‌شدت کاهش یافته است. به‌همین‌دلیل، با تزریق واکسن bcg کودکان به بدن، سیستم ایمنی بدن تحریک می‌شود و پادتن‌هایی علیه باکتری عامل سل تولید می‌کند. این پادتن‌ها درصورت مواجهه با باکتری واقعی سل، از بدن در برابر بیماری محافظت می‌کنند.
توجه داشته باشید که واکسن ب ث ژ تنها برای پیشگیری از سل استفاده می‌شود و برای درمان این بیماری کاربردی ندارد. اَشکال مختلف واکسن bcg شامل واکسن ب ث ژ کودکان و بزرگسالان است.
واکسن ب ث ژ برای جلوگیری از چه بیماری‌هایی موثر است؟
تزریق واکسن bcg به‌طورخاص برای جلوگیری از بیماری سل انجام می‌شود. این واکسن می‌تواند به میزان 70 تا 80 درصد باعث محافظت در برابر مننژیت سلی شود که از شکل‌های جدی‌تر این بیماری است. سل یک بیماری عفونی جدی است که بیشتر بر ریه‌ها تاثیر می‌گذارد، اما می‌تواند سایر قسمت‌های بدن مانند استخوان‌ها و مفاصل را نیز درگیر کند. واکسن ب ث ژ به عنوان تنها راه کنترل شیوع این بیماری در جوامع مختلف شناخته می‌شود و به کاهش مرگ‌ومیر ناشی از آن کمک می‌کند.
ماده اصلی واکسن ب ث ژ یعنی باسیل کالمِت گوئِرین، یک داروی ایمونوتراپی است که برای درمان سرطان مثانه نیز کاربرد دارد. تزریق واکسن ب ث ژ برای سرطان مثانه باید در اولین دوره به مدت 6 ماه ادامه داشته باشد.
واکسن ب ث ژ چه زمانی تزریق می‌شود؟
حال که می‌دانیم تزریق واکسن bcg چه کاربردی دارد، باید به دنبال یافتن پاسخ سوال واکسن ب ث ژ در چه سنی زده می‌شود باشیم. زمان تزریق واکسن ب ث ژ در ایران برای نوزادان و کودکان زیر یک سال قرار است. تزریق واکسن ب ث ژ در نوزادان تاثیر بیش‌تری در پیشگیری از سل خواهد داشت. این واکسن برای پیشگیری از بیماری سل بسیار موثر است. با‌این‌حال، به دلیل کاهش اثربخشی در بزرگسالان و احتمال عوارض جانبی بیشتر، تزریق آن در این گروه سنی کمتر و در شرایط خاصی توصیه می‌شود. ازجمله این شرایط خاص، تماس نزدیک با بیماران مبتلا به سل یا زندگی در مناطق پرخطر است. در این وضعیت، ممکن است پزشک واکسن ب ث ژ در بزرگسالان را نیز توصیه کند.
دوز تزریق واکسن ب ث ژ در کودکان چقدر است؟
همان‌طورکه گفتیم، تاثیر واکسن bcg بر کودکان بیشتر است. مطابق با برنامه واکسیناسیون جهانی دوز تزریق این واکسن در کودکان به‌صورت زیر است:
- دوز تزريق واکسن ب ث ژ براي کودکان زير 1 سال؛ معادل 0.05 ميلي‌ليتر است.
- براي سايرين گروه‌های سنی؛ معادل 0.1 ميلي‌ليتر است.
براي تزريق این واکسن باید از سرنگ سترون 1 ميلي ليتري، با تقسيم بندي 0.1 و با سر سوزن کوتاه 25G، 10 mm*26G استفاده شود. تزریق واکسن bcg کودکان بايد داخل پوست و در نيمه پاييني عضله دلتوئيد بازو باشد.
تزریق واکسن ب ث ژ چند مرحله و چند دوز است؟
تزریق واکسن bcg در ایران به‌صورت یک مرحله‌ای و یک دوز انجام می‌شود. این واکسن معمولا در بدو تولد نوزاد تزریق می‌شود و مقدار آن حدود 0.05 میلی‌لیتر است. محل تزریق واکسن ب ث ژ در بازوی چپ نوزاد و به‌صورت زیرپوستی است. درصورتی‌که نوزاد در بدو تولد واکسن را دریافت نکند، امکان تزریق آن تا قبل از یک سالگی نیز وجود دارد. اما بهترین زمان برای دریافت آن، همان ابتدای تولد است.
چه افرادی باید واکسن bcg بزنند؟
درصورت شیوع پایین سل، تزریق واکسن ب ث ژ تنها برای گروه‌های پرخطر ضروری است. به‌طورکلی، این واکسن می تواند به نوزادان و بزرگسالان تزریق شود.
- تزریق واکسن سل به نوزادان؛ در کشورهایی با شیوع بالای سل، یک دوز واکسن ب ث ژ به نوزادان سالم در بدو تولد تزریق می‌شود. دقت کنید که این واکسن نباید به نوزادان مبتلا به ایدز تزریق شود.
- کودکان زیر یک سال؛ اگر نوزاد در بدو تولد واکسن را دریافت نکرده باشد، تزریق واکسن می‌تواند تا قبل از یک سالگی نیز انجام شود.
- تزریق واکسن bcg به بزرگسالان؛ افراد بزرگسالی که قبلا در برابر سل واکسینه نشده‌اند و درمعرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند، ممکن است طبق نظر پزشک به واکسن ب ث ژ نیاز داشته باشند.
افراد بزرگسال با سیستم ایمنی ضعیف نیز در صورت تجویز پزشک می‌توانند دوز مشخص واکسن ب ث ژ را تزریق کنند.
موارد منع مصرف واکسن ب ث ژ شامل چه افرادی می‌شود؟
اگر شخصی شرایط یا بیماری خاصی داشته باشد، باید از قبل از تزریق واکسن bcg با پزشک مشورت کند. این مسئله در مورد افرادی با ویژگی‌های زیر اهمیت بیش‌تری نیز پیدا می‌کند:
- سابقه واکنش آلرژیک به داروهای مختلف
- در دوره بارداری و شیردهی
- در صورت سوختگی یا داشتن مشکلات پوستی
- مثبت شدن تست پوستی توبرکولین
- داشتن اختلال در سیستم ایمنی بدنی، شامل ابتلا به بیماری‌هایی مثل ایدز و لوسمی
همچنین، فردی که اخیرا دچار تب و عفونت شده است، باید قبل از تزریق واکسن ب ث ژ راهنمایی‌های لازم را از پزشک متخصص دریافت کند. برای دریافت مشاوره تزریق واکسن bcg در کودکان، می‌توانید از متخصص اطفال کمک بگیرید. درضمن، هنگام مراجعه به پزشک، می‌توانید برای یافتن پاسخ سوال تخصص اطفال چیست نیز با او مشورت کنید.
مدت زمان ایمنی واکسن ب ث ژ چقدر است؟
کارایی واکسن ب ث ژ در پیشگیری از ابتلا به سل معمولا بین ۱۰ تا ۱۵ سال است. با‌این‌حال، برخی مطالعات نشان می‌دهند که این ایمنی ممکن است تا ۲۰ سال نیز ادامه داشته باشد. مدت زمان ایمنی ایجاد شده توسط واکسن ب ث ژ به عوامل مختلفی شامل سن تزریق و وضعیت سیستم ایمنی فرد بستگی دارد. همچنین، میزان تماس با باکتری عامل سل و نوع واکسن استفاده شده نیز بر مدت زمان ایمنی آن تاثیر زیادی دارد.
بعد از تزریق واکسن ب ث ژ چه مراقبت‌هایی باید انجام دهیم؟
با انجام مراقبت‌های زیر می‌توانید باعث سرعت بخشیدن به روند بهبودی بعد از تزریق واکسن bcg شوید:
- درصورتی‌که جای زخم تزریق واکسن، مدت طولانی خوب نشد و یا دچار عفونت و آبسه شدید، حتما به پزشک مراجعه کنید.
- به نوزاد لباس‌های نخی و گشاد بپوشانید. این کار باعث می‌شود جای زخم توسط لباس ساییده نشود.
- محل تزریق واکسن bcg را همیشه تمیز نگه دارید.
- حمام کردن به فاصله 1 تا 2 روز از تزریق واکسن ب ث ژ نه تنها ایرادی ندارد، بلکه حتی می‌تواند باعث بهبود زخم نیز شود.
- محل تزریق را به هیچ وجه دستکاری نکنید.
- بلافاصله بعد از تزریق واکسن، تب ظاهر نمی‌شود، اما در فاصله 20 تا 40 روز بعد از آن ممکن است، فرد دچار تب خفیفی شود.
- در محل زخم واکسن به هیچ عنوان از کرم یا پماد استفاده نکنید.
- اگر جای زخم دچار تورم شد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. این مسئله می‌تواند طبیعی باشد، اما بهتر است برای اطمینان خاطر توسط پزشک بررسی شود.
- محل زخم واکسن را با چسب یا باند و پارچه نپوشانید، زیرا محل تزریق باید در معرض جریان هوا قرار گیرد.
اگر جای واکسن باعث ایجاد زخم در فرد نشود، هیچ مشکلی ندارد و طبیعی است. عکس جای واکسن ب ث ژ را نیز می‌توانید در تصویر زیر مشاهده کنید.
تزریق واکسن ب ث ژ چه عوارضی دارد؟
واکسن ب ث ژ نیز مانند همه داروها، می‌تواند باعث بروز عوارض جانبی شود. اما، برخی افراد بعد از تزریق آن، دچار هیچ عارضه‌ای نمی‌شوند. عوارض کلی و شایع نیز بعد از مدت کوتاهی از تزریق برطرف خواهند شد. اگر عوارض واکسن ب ث ژ شامل موارد زیر برای مدت طولانی ادامه پیدا کرد، برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید.
| عوارض تزریق واکسن ب ث ژ | درد، تورم یا قرمزی در اطراف محل تزریق |
| تورم غدد لنفاوی | |
| تب خفیف | |
| درد عضلانی | |
| درد استخوان |
بعد از تزریق واکسن ب ث ژ، یک تاول برجسته در جای آن ایجاد می‌شود که نشان‌دهنده نحوه صحیح تزریق است. به فاصله 2 تا 6 ماه بعد از تزریق نیز لکه کوچک و احتمالا دردناکی ایجاد خواهد شد. این لکه درصورتی‌که پوشانده نشود، به مرور بهبود پیدا می‌کند. جای تزریق واکسن ب ث ژ کودکان، معمولا کم عمق‌تر از پوست اطراف آن می‌شود.
تداخلات دارویی واکسن ب ث ژ شامل چه داروهایی می‌شود؟
تداخل دارویی می‌تواند بر عملکرد واکسن واکسن ب ث ژ تاثیر بگذارد یا احتمال بروز عوارض آن را افزایش دهد. ازجمله داروهایی که ممکن است مصرف هم‌زمان آنها با تزریق واکسن bcg تداخل داشته باشد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آنتی‌بیوتیک‌ها؛ شامل ایزونیازید، ریفامپین، اتامبوتول و پیرازین آمید
- کورتیکواستروئیدها؛ مثل هیدروکورتیزون و پردنیزون
- داروهای شیمی‌درمانی؛ کلیه داروهای شیمی‌درمانی مورد استفاده در بیماران سرطانی
- داروهای عامل تضعیف سیستم ایمنی بدن؛ شامل سیکلوسپورین و تاکرولیموس
برای کاهش عوارض تزریق واکسن bcg، لیست داروهایی را که مصرف می‌کنید در اختیار پزشک قرار دهید. ارتباط میان واکسن ب ث ژ و ایدز (HIV) به‌این‌صورت است که تزریق آن در افراد مبتلا به ایدز، احتمال بروز عفونت را افزایش می‌دهد. به‌همین‌دلیل، سازمان بهداشت جهانی توصیه کرده است که واکسیناسیون ب ث ژ در کودکان مبتلا به HIV انجام نشود.
هزینه تزریق واکسن ب ث ژ در سال 1403 چقدر است؟
واکسن ب ث ژ کودکان برای محافظت در برابر عفونت‌های باکتریایی سل در برنامه واکسیناسیون نوزادان قرار می‌گیرد. تزریق واکسن ب ث ژ برای نوزادان در بدو تولد معمولا هزینه‌ای ندارد و توسط برنامه واکسیناسیون عمومی کشور پشتیبانی می‌شود. هزینه تزریق این واکسن در سال 1403 برای بزرگسالان نیز به مرکز بهداشتی و محل جغرافیایی وابسته است. می‌توانید برای اطلاع از هزینه تزریق واکسن ب ث ژ از دکتر اطفال نیز مشاوره بگیرید.
درضمن، برای ثبت نوبت بهترین متخصص اطفال در شهر خودتان، به پلتفرم آنلاین و سلامتی دکتردکتر مراجعه کنید.
منابع:
nhs.uk
gov.uk
who.int
vaccineknowledge.ox.ac.uk
سوالات متداول واکسن ب ث ژ
تزریق واکسن ب ث ژ در بازوی چپ نوزاد و در بدو تولد در بیمارستان انجام می‌شود.
عوارض واکسن ب ث ژ شامل درد، تورم یا قرمزی در اطراف محل تزریق، تورم غدد لنفاوی، تب خفیف، درد عضلانی و استخوان است. در موارد نادر، ممکن است به خصوص در افراد با نقص ایمنی، عفونت شدید نیز رخ دهد.
واکسن ب ث ژ برای همه نوزادان در بدو تولد ضروری است، به ویژه در مناطقی که سل شایع است. این واکسن به محافظت از کودکان در برابر شکل‌های شدید بیماری کمک می‌کند.
بعد از تزریق، محل واکسن باید تمیز و خشک نگه داشته شود. همچنین، در صورت بروز تب یا عوارض غیرمعمول، باید به پزشک مراجعه کنید تا بررسی‌های لازم انجام شود.
معمولا محل تزریق واکسن ب ث ژ به‌صورت یک زخم کوچک یا اسکار باقی می‌ماند که تا بزرگسالی قابل مشاهده است.
سلام. مدت زمان ایمنی واکسن ب ث ژ چقدره؟؟
سلام
ممکن است ظرف ۱۵ سال اثربخشی کم شود