بررسی کامل روش و زمان مناسب از شیر گرفتن کودک

یکی از مراحل طبیعی رشد از شیر گرفتن کودک است. در این فرآیند تدریجی، ضمن دادن شیر مادر به کودک به او غذاهای دیگر یا اصطلاحاً تغذیه کمکی هم داده می‌شود. توجه به زمان از شیر گرفتن کودک اهمیت زیادی دارد، چون این روند با ترکیبی از احساسات مختلف همراه است. استقلال بچه و ورود او به مرحله‌ای جدید از زندگی، جذاب و البته چالش‌برانگیز است. برای همین باید با سن مناسب از شیرگرفتن کودک آشنا باشید و نکات لازم را در مشاوره با پزشک یاد بگیرید. برای پیشگیری از کاهش وزن کودک یا بروز مشکلات رشد و جلوگیری از ضعف سیستم ایمنی او، نیاز به مشورت با دکتر تغذیه هم وجود دارد. در این مقاله از روش از شیر گرفتن کودک برایتان می‌گوییم و شما را با روش‌های آمادگی کودک، توصیه پزشک و از شیر گرفتن تدریجی یا فوری و… آشنا می‌کنیم.

در پایان، اگر پرسشی درباره سن مناسب از شیرگرفتن یا موضوعات دیگر در این زمینه داشتید از ما بپرسید تا کارشناس سلامتی مجله پزشکی دکتردکتر پاسخ دهد.

فرآیند از شیر گرفتن کودک چیست؟

از شیر گرفتن کودک فرایندی است که در آن، امکان اضافه‌کردن غذاهای جامد به رژیم بچه‌ها مقدور می‌شود. برخی از شیرگرفتن ناگهانی و بدون برنامه را ترجیح می‌دهند. آن‌ها به یک‌باره، شیردهی نوزاد را متوقف می‌کنند و برخی هم با برنامه‌ریزی و در طی زمان، تدریجاً آن را متوقف می‌کنند. شیر به تنهایی برای نوزادان تا ۶ ماهگی کافی است، از این سن به بعد نوزادان برای رفع نیازهای رو به رشد خود، به مواد مغذی بیشتری نیاز دارند. معده کودک هم به اندازه کافی رشد کرده است و می‌تواند با غذاهای جامد کنار بیاید. با ارائه غذا به کودک، او کم‌کم با بافت‌ها، رنگ و بوی تازه غذاها آشنا می‌شود و استقلال لازم برای خوردن به تنهایی را پیدا می‌کند. برخی از والدین ترکیبی از غذاهای ساده و پوره را ترجیح می‌دهند. باید بدانید که هیچ راه درست یا غلطی وجود ندارد، اما مهم است که کودک شما مواد مغذی کافی و طعم‌ها و بافت‌های مختلف خوراکی را دریافت کند. تقریباً ۶ ماه طول می‌کشد تا معده کودک بتواند با غذای جامد کنار بیاید. به همین دلیل است که توصیه می‌شود، قبل از واردکردن مواد جامد تا حدود ۶ ماه صبر کنید.

سن مناسب از شیر گرفتن کودک چیست؟

در حدود ۶ ماهگی، کودک شما برای مصرف سایر غذاها آماده می‌شود. او برای تامین نیازهای غذایی رو به رشد خود به غذاهای دیگری نیاز دارد. در این دوره باید کودک خود را با غذاهای جدید آشنا کنید و ضمناً هنوز به شیردادن ادامه دهید. اگر کودک نشانه‌های پذیرش غذاهایی به غیر از شیر را از خود نشان می‌دهد، دیگر وقت آن رسیده که او را با غذاهای جامد آشنا کنید.

در پایگاه مدیریت و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) درباره از شیر گرفتن کودک آمده است:

زمان از شیر گرفتن کودک تصمیمی شخصی است و برای هرکس متفاوت خواهد بود. اگر زمان از شیرگرفتن فرا رسیده است و کودک شما کمتر از ۱۲ ماه دارد، به جای شیر مادر به او شیر خشک بدهید. اگر فرزندتان ۱۲ماه یا بیشتر دارد، به جای شیر مادر به کودک خود شیر کامل گاو یا نوشیدنی سویای غنی‌شده بدون شیرینی دهید.

نوزادانی که به طور طبیعی از شیر گرفته می‌شوند، معمولاً بین ۲ تا ۴ سالگی دیگر اصلاً شیر نمی‌خورند. از شیر گرفتن کودک دو ساله و چهارساله دیگر با پایان قطعی شیرخوردن همراه است. با توجه به شرایط خودتان و نیازهای کودک، اقدام به از شیرگرفتن کنید. این روند می‌تواند ناگهانی یا تدریجی باشد. یادتان باشد که اگر کودک شما بین ۴ تا ۶ ماه است، یا اگر نوزاد نارس به دنیا آمده است، ابتدا با دکتر اطفال درباره فرایند از شیرگرفتن صحبت کنید.

علائم نشان‌دهنده زمان مناسب از شیر گرفتن کودک چیست؟

در روند رشد بچه‌ها، به علائم و نشانه‌ها دقت زیادی داشته باشید. برای ورود به دوران غذاخوردن و ترک شیرخوارگی هم حواستان به علامت‌هایی باشد که کودک به شما نشان می‌دهد. این علائم حاکی از آن هستند که دیگر وقت از شیر گرفتن کودک فرا رسیده است:

• زودتر از حد معمول گرسنه به نظر می‌رسد.
• می‌تواند بدون حمایت بنشینند و کنترل خوبی بر عضلات گردن خود دارد.
• غذا را بدون اینکه فوراً آن را روی زبان خود فشار دهد، در دهان نگه می‌دارد.
• در زمانی که دیگران مشغول غذاخوردن هستند، کودک هم به غذا علاقه نشان می‌دهد.
• با نزدیک‌کردن غذا به سمت دهانش، از خود علاقه نشان می‌دهد و مایل به خوردن غذاست.
• کودک می‌تواند با تکیه‌دادن به عقب یا برگرداندن سر به سمت شما نشان بدهد که غذا نمی‌خواهد.

یادتان باشد که قانون خاصی درباره زمان از شیرگرفتن وجود ندارد. برای برخی از کودکان، این شرایط کاملاً ناگهانی و برای بعضی تدریجی و با هدایت والدین پیش می‌رود. مشورت با دکتر کودکان در این زمینه، خالی از لطف نیست.

دلایل از شیر گرفتن کودک چیست؟

این روزها با توجه به تغییر دسترسی به مواد غذایی مختلف و سبک زندگی‌ها، شیردهی زودتر از گذشته متوقف می‌شود. دلایل موجه و لازمی هم برای قطع شیردهی از سوی پزشکان و کارشناسان مطرح می‌شود. به خاطر موارد زیر و این دلایل، باید در فرایند رشد کودک به زمان از شیرگرفتن او هم نگاهی دقیق و توجه داشته باشید:

• گاهی پای مشکلات شیردهی به میان است و برای مثال، مادر شیر کمی دارد و نخوردن غذای جامد و مواد به غیر از شیر، باعث مشکلات رشد در بچه می‌شود.
• بسیاری از والدین به دلایل شخصی مانند بازگشت به کار مادر یا تمایل به تغییر رژیم غذایی خود درصدد توقف شیردهی هستند.
• زمانی که کودک به رشد کافی رسیده و توانایی میل‌کردن غذای جامد را پیدا می‌کند، دیگر نیازی به شیر مادر به عنوان منبع اصلی تغذیه ندارد.

در حوالی ۶ ماهگی، کودکان می‌توانند غذاهای جامد استفاده کنند. اگر شرایط روحی مادر و کودک، اجازه توقف شیردهی را می‌دهد، دیگر نیازی به ادامه‌دادن آن نیست. برخی از مادران هم با چالش‌هایی مانند درد سینه روبه‌رو هستند و برای همین، توقف شیردادن می‌تواند ایده خوبی برای رفع این مشکل آن‌ها باشد.

آماده‌سازی کودک برای از شیر گرفتن چگونه است؟

برای از شیر گرفتن کودک باید روندی تدریجی را پیش بگیرید. یادتان نرود که هر کودکی با دیگری متفاوت است و برنامه‌ای قطعی و دقیق در این زمینه وجود ندارد. به جدول زیر برای الهام‌گرفتن از روشی تدریجی، جهت آماده‌سازی بچه‌ها نگاه کنید:

روند و نحوه از شیر گرفتن کودک چیست؟

از شیر گرفتن کودک دارای چند مرحله است. در مرحله نخست باید غذاهای جامد را برای نخستین‌ بار به بچه معرفی کنید. سپس لازم است که طعم‌ها و بافت‌های جدیدی از خوراکی‌ها را به او نشان دهید و در آخر هم تنوع غذاهای کودک را بیشتر کنید. غذاخوردن در کنار سایر اعضای خانواده هم مرحله‌ای مهم در این فرایند خواهد بود. در ادامه، درباره هریک از این مراحل، بیشتر برایتان می‌گوییم.

مرحله اول؛ از شیر گرفتن کودک ۶ ماه به بالا

تقریباً ۶ ماه طول می‌کشد تا معده کودک بتواند با غذای جامد کنار بیاید. در این مرحله نوزادان معمولاً می‌توانند اقدامات زیر را به راحتی انجام دهند و دیگر آماده میل‌کردن غذاهای تازه و جامد هستند:

• به غذا نگاه کند، آن را بردارد و با دستانش غذا را در دهان بگذارد.
• روی یک صندلی تکیه‌گاه به صورت عمودی بنشینید.
• صاف بنشینید و سرش را ثابت نگه دارد.
• یک قاشق را نگه دارند.
• غذا را قورت دهد.

در این مرحله کودک می‌تواند غذاهای پوره‌شده و نرم را نوش‌جان کند. مثلاً:

• ماست و پنیر
• میوه و سبزیجات
• گوشت، ماهی، حبوبات و تخم مرغ
• برنج، ماکارونی، سیب‌زمینی، نان و غلات

 در این مدت، کودک هنوز بیشتر شیر مادر یا شیر خشک مصرف می‌کند و کماکان، شیر است که منبع تامین اصلی غذای او به حساب می‌آید. از ۶ ماهگی به بعد، باید آب‌خوردن هم به کودک معرفی شود.

مرحله دوم؛ از شیر گرفتن در ۷ تا ۹ ماه

در مرحله دوم از شیر گرفتن، کودک غذاهای جامد متنوعی را به رژیم غذایی خود اضافه می‌کند. در این دوره باید طعم‌ها و بافت‌های جدیدی از خوراکی‌ها به او معرفی شوند. برای مثال غذاهای له و خردشده از گزینه‌های مناسب هستند. در این مرحله، کودکان معمولاً می‌توانند:

• غذا را بردارند و در دهان خود بگذارند.
• غذا را راحت‌تر از همیشه گاز بزنند و بجوند.
• غذاهای ترد و نرم را نوش‌جان کنند.

یادتان نرود که عادت‌کردن به غذاهای جامد با بافت‌های مختلف و درجه نرمی و سفتی گوناگون، کمی زمان می‌برد.

مرحله سوم؛ از ۱۰ ماهگی

در این مرحله، کودک دیگر می‌تواند سر میزی بنشیند که سایر اعضای خانواده حضور دارند و با آن‌ها در میل‌کردن غذاهایی مشترک هم‌سفره می‌شود. البته همچنان نباید به سراغ سس، نمک یا شکر اضافه برود. در این مرحله باید:

• ۳ وعده غذا در روز مصرف کند.
• از تنوع طعم‌ها و بافت‌ها لذت ببرد.
• ممکن است حدود ۳ بار در روز شیر بخورد.

همیشه دقت کنید که کودکان به شکر یا نمک در غذای خود نیازی ندارند. سعی کنید، مصرف غذاهای حاوی نمک زیاد مانند پنیر را برای کودک محدود کنید. از دادن نوشیدنی‌های شیرین، از جمله آبمیوه‌ هم بپرهیزید، زیرا شکر می‌تواند منجر به پوسیدگی دندان شود. چند نمونه از غذاهایی که می‌توانید به کودکان بدهید هم شامل موارد زیر هستند. غذای مقوی بعد از شیر گرفتن کودک را بشناسید:

• سبزیجات پخته نرم، مانند هویج، بروکلی، کلم‌پیچ، کرفس، کدو حلوایی
  میوه (نرم یا پخته بدون افزودن شکر)، مانند سیب، گلابی، هلو، طالبی، موز
• غذاهای نشاسته‌ای پخته، مانند سیب‌زمینی، ماکارونی، رشته، برنج
• ماهی و مرغ بدون استخوان
• حبوبات، مانند لوبیا و عدس
• تخم‌مرغ آب‌پز

اگر روند از شیرگرفتن به خوبی پیش نمی‌رود و پای مشکلات جسمی هم به میان نیست، شاید باید با یک روانشناس کودک مشورت کنید.

ترفندهای سریع از شیر گرفتن کودک شامل چه مواردی است؟

کسانی که کمتر از ۳ بار در روز به کودک شیر می‌دهند، راحت‌تر از دیگران می‌توانند از روش‌ها و ترفندهای سریع از شیر گرفتن استفاده کنند. گاهی هم انتخابی جز توقف شیردهی وجود ندارد و به دلیل اشتغال مادر یا مشکلات دیگر، شیردادن متوقف می‌شود. در این موقعیت‌ها باید به ترفندهای زیر دقت کنید:

• ارتباط نزدیک با کودک را از روش‌های دیگر جبران کنید. برای مثال، او را در آغوش بگیرید و برایش کتاب بخوانید.
• سینه های خود را برای شیردهی، در دسترس کودک قرار ندهید.
• از پستان‌بند استفاده کنید.

اگر در طول روز، مدام با کودک در ارتباط هستید، ساعاتی را استراحت کنید و از او فاصله بگیرید. برای مثال، در صورتی که مقدور است، از کمک پدر، پدر/مادربزرگ یا پرستار استفاده کنید تا در غیابتان، عادت شیرخوردن زیاد کودک از پستان از او دور شود. روش‌های از شیر گرفتن کودک متنوع‌اند و باید آن‌ها را متناسب با نیازهای خود و بچه، شخصی‌سازی کنید.

روش‌های خواباندن کودک بعد از شیر گرفتن چیست؟

شیردادن به کودک معمولاً به ایجاد روندی منظم برای خوابیدن او هم کمک می‌کند. بنابراین، اگر شیردهی متوقف شود، شاید خواباندن بچه‌ها کمی چالش‌برانگیز شود. بعد از توقف شیردادن به بچه، از روش‌های زیر برای خواباندن او کمک بگیرید:

• ایجاد محیط آرام؛ اتاق خواب کودک را تاریک، آرام و خنک نگه دارید. از اسباب‌بازی‌های پر سر و صدا و نورهای روشن اجتناب کنید.
• بغل‌کردن و نوازش؛ کودک را در آغوش بگیرید و نوازش کنید و به او احساس امنیت و دوست‌داشتن را انتقال دهید.
• استفاده از پستانک؛ اگر کودک از پستانک استفاده می‌کند، در زمان خواب به او پستانک بدهید.
• ایجاد یک روتین منظم؛ برای مثال، قبل از خواب حمام گرم بگیرید، داستان یا لالایی بخوانید.

 ایجاد یک روتین خواب جدید زمان‌بر است و حوصله می‌خواهد. پس صبور باشید تا بچه و شما با تغییرات سازگاری پیدا کنید. سعی کنید، روتین خواب را هر شب به طور ثابت تکرار کنید.

مشکلات از شیر گرفتن کودک چیست؟

از شیر گرفتن کودک با مشکلاتی هم همراه است. در واقع، صحبت از تغییری نسبتاً چشمگیر در زندگی کودکی کم‌سن و سال است. پس عادت‌دادن او به شرایط جدید، آنچنان هم آسان نیست. برای اینکه مشکلات را سریع و راحت حل کنید، باید مشکلات از شیر گرفتن را بشناسید. این چالش‌ها شامل موارد زیر هستند:

• مقاومت در برابر تغییر؛ کودک به شیردهی عادت دارد و شاید در ابتدا، نسبت به توقف آن، واکنش منفی نشان دهد.
• مشکلات خواب؛ شیردهی به عنوان یک عمل آرام‌بخش برای کودک به حساب می‌آید و شاید قطع و توقفش باعث اختلالات خواب شود.
• مشکلات غذایی؛ بعضی از بچه‌ها در ابتدای روند ترک شیرخوردن، غذاهای جامد را به راحتی مصرف نمی‌کنند و شاید دچار کمبودهایی شوند.

شیردهی برای کودک احساس امنیت و آرامش به همراه می‌آورد. در برخی از بچه‌ها، ترک این موضوع با کمی احساس ناامنی همراه است.

عوارض از شیر گرفتن کودک برای مادر چیست؟

زمانی که کودک را از شیر می‌گیرید، احتمالاً خودتان هم دچار عوارض و مشکلاتی می‌شوید. درد سینه‌ها از رایج‌ترین مشکلاتی است که مادران تجربه می‌کنند. عوارض رایج دیگر از شیر گرفتن برای مادر هم شامل موارد زیر است:

• تغییرات هورمونی
• احساسات متناقض مانند حس گناه
• عفونت سینه در پی خارج‌نشدن کامل شیر از مجاری
• تغییرات در وزن به شکل کاهش یا افزایش وزن مادر پس از توقف شیردهی

بهترین راه برای کاهش عوارض، از شیر گرفتن تدریجی است. به تدریج تعداد دفعات شیردهی را کم و وعده‌های غذایی جامد کودک را بیشتر کنید.

عوارض از شیر گرفتن زودهنگام کودک چیست؟

شیر مادر حکم ماده‌ای ارزشمند برای تغذیه و بالابردن سیستم ایمنی بدن کودک را دارد. توقف آن می‌تواند با عوارض و مشکلاتی روبه‌رو شود. برای مثال، احتمال افزایش خطر ابتلا به عفونت‌ها قوت می‌گیرد. شیر مادر حاوی آنتی‌بادی است و از بچه در مقابل عفونت‌ها مراقبت می‌کند. اگر کودک را زودتر از زمان لازم از شیر بگیرید، بدنش در معرض عفونت قرار می‌گیرد. از عوارض دیگر از شیر گرفتن زودهنگام بچه‌ها باید به موارد زیر هم اشاره کنیم:

• مشکلات گوارشی مانند اسهال، یبوست و کولیک
• کاهش وزن و اختلال در رشد
• افزایش خطر آلرژی‌ها

 شیردهی برای نوزادان نوعی منبع آرامش و امنیت است. از شیر گرفتن زودهنگام می‌تواند با ایجاد مشکلات عاطفی در کودک همراه شود.

مراقبت از سینه‌ها بعد از گرفتن کودک از شیر چگونه است؟

اگر سینه‌هایتان هنگام از شیر‌گرفتن ناراحت هستند، از مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن کمک بگیرید. کمپرس سرد یا بسته‌های ژلی که روی سینه‌های شما قرار می‌گیرند هم تاحدی در رفع مشکلات اثرگذارند. در هنگام از شیر گرفتن کودک، از پستان‌بند استفاده نکنید و مایعات بیشتری بنوشید. در ضمن، سینه‌های خود را به طور مرتب چک کنید تا مطمئن شوید که مجرای مسدود ندارید. مجرای مسدود مانند یک ناحیه سفت و حساس (به اندازه یک نخود) در سینه احساس می‌شود. گاهی اوقات، می‌توانید پستان خود را با مالش ملایم یا با کمی فشار به آن ناحیه پاک کنید. اگر این وضعیت دردناک است، به پزشک یا مشاور شیردهی خود مراجعه کنید. چنین مشکلاتی بیشتر برای کسانی رخ می‌دهد که از شیر گرفتن ناگهانی را تجربه می‌کنند.
ماستیت (Mastitis) هم عفونتی است که باعث درد، تورم، گرمی و قرمزی سینه می‌شود. گاهی می‌تواند تب و لرز هم به وجود بیاورد. اگر این علائم را دارید، با پزشک خود تماس بگیرید. او به احتمال زیاد از یک آنتی بیوتیک برای از بین‌بردن عفونت استفاده می‌کند.

چطور به کودک در زمان از شیر گرفتن کمک کنیم؟

دقت کنید که از شیر گرفتن کودک فرایندی است که به صبر و حوصله نیاز دارد. نباید خود و کودک را در معرض فشارهای جسمی و روانی قرار دهید. اگر می‌بینید که اقدامات ناگهانی و یک‌باره برایتان مناسب نیست، زمان درست را تدریجاً انتخاب کنید. اقدامات زیر به کودک در روند از شیر گرفتن کمک می‌کند:

• ایجاد جوی آرام
• توجه به علائم و نیازهای کودک
• انتخاب تغذیه مناسب کودک با غذاهای متنوع
• انتخاب جایگزین‌های مناسب شیر مادر برای کودک
• برقراری ارتباط عاطفی بیشتر و ابراز عشق و حمایت عاطفی از کودک

 از شیر گرفتن در برخی مواقع، زمان‌بر است. صبور باشید و به کودک خود فرصت دهید تا با تغییرات سازگاری پیدا کند. به گریه و بی‌قراری کودک توجه داشته باشید و نگذارید که این فرایند برایش با مشکل و نگرانی همراه شود. شیر گرفتن زودهنگام اصلاً امتیاز خاصی ندارد و در این زمینه عجله نکنید. نگذارید که پایه بروز مشکلات روانی در بچه شکل بگیرد.

چه زمانی باید برای از شیر گرفتن کودک به دکتر مراجعه کنیم؟

اگر با مشکلات و چالش‌ها در مسیر از شیر گرفتن کودک روبه‌رو هستید، با دکتر تغذیه یا اطفال مشورت کنید. دکتر کودکان پزشکی است که می‌داند تخصص اطفال چیست و با شناخت نیازهای جسمی و روانی کودک، به شما توصیه‌هایی دقیق و درست ارائه می‌دهد. اگر پای مشکلات سلامت و جسمی مادر یا کودک به میان است، باید حتماً در انتخاب زمان از شیر گرفتن کودک و روش آن، با پزشک مشورت کنید. برای مثال، اگر مادر یا بچه به بیماری خاصی مبتلا است، نیاز به پیگیری دقیق فرایند بیشتر می‌شود. در صورتی که درد سینه مادر در زمان شیردهی زیاد است یا کودک پس از شیرگرفتن با مشکلات خواب روبه‌رو شده هم باید به دکتر مراجعه کنید. مشاوره با پزشک برای کودکان زودرس یا مادرانی که دارو استفاده می‌کنند هم ضروری است. برای شناسایی بهترین پزشکان هم می‌توانید از سامانه دکتردکتر کمک بگیرید. بهترین دکتر برای انتخاب روش از شیر گرفتن کودک و نکات مربوط به آن، در این سامانه قابل دسترسی است. نظر مراجعان پیشین هر پزشک را بخوانید و به طور اینترنتی از دکتردکتر، برای ویزیت‌شدن، نوبت بگیرید.

منابع:

nhs.uk

cdc.gov

caringforkids.cps.ca

publichealth.hscni.net

llli.org

سوالات متداول از شیر گرفتن کودک

مشکلات از شیر گرفتن کودک چیست؟

بروز درد در سینه مادر، عفونت و ایجاد مشکلات سلامتی برای کودک یا چالش‌های روانی مانند حس گناه در مادر و حس فقدان امنیت در کودک از جمله مشکلات از شیر گرفتن هستند.

سن از شیر گرفتن کودک از نظر روانشناسی چه سنی است؟

در حوالی ۶ماهگی می‌توانید کودک را در فرایندی آنی و یک‌باره یا تدریجی و آرام از شیر بگیرید. البته سن دقیقی در این زمینه وجود ندارد و باید به نیازهای مادر و کودک دقت داشته باشید.

بهترین زمان از شیر گرفتن کودک چه‌موقع است؟

زمانی که کودک علائمی مانند میل به خوردن غذاهای جامد را از خود نشان می‌دهد و البته توانایی بلع و نشستن در او پیشرفت کرده است.

راه پیشگیری از مشکلات از شیر گرفتن کودک چیست؟

اگر می‌خواهید که چالش‌های توقف شیردهی را به کمترین حد ممکن برسانید، بهتر است که این روند را به طور تدریجی کنترل کنید تا مادر و بچه عادت‌های جدیدی در خود شکل دهند.