دیدن کابوس شبانه ناخوشایند است و با احساساتی مانند اضطراب، غم، استرس، ترس و موارد ناخوشایند دیگر همراه می‌شود. اگر چنین تجربه‌ای مدام تکرار شود، یعنی به یکی از اختلالات خواب دچار شده‌ایم. در این صورت، نیاز به پیگیری و مراجعه به دکتر روانشناس یا متخصصان دیگر وجود دارد. علت کابوس شبانه آنچنان مشخص نیست و هنوز هم نیاز به تحقیقات بیشتری درباره آن وجود دارد. کابوس و حتی رویا که تجربه‌ای متضاد با آن است، اغلب در زمان REM اتفاق می‌افتند. این اصطلاح به یکی از مراحل خواب گفته می‌شود که در آن، حرکات چشم بسیار سریع است. کابوس‌ها بیشتر در نیمه دوم این مرحله از خواب رخ می‌دهند. گاهی برای درمان کابوس شبانه باید به دکتر روانپزشک مراجعه و حتی دارو مصرف کنیم. کابوس روی کیفیت خواب اثرات نامطلوب می‌گذارد و با علائمی مانند تغییرات ضربان قلب و تعریق همراه است. در این مقاله به این مبحث مهم و جذاب در حیطه سلامت روان می‌پردازیم.
مطالعه این مقاله، به حدود ۵ دقیقه زمان نیاز دارد.
در پایان، پرسش‌هایتان را در بخش نظرات بپرسید تا کارشناس سلامتی ما در دکتردکتر به شما پاسخ دهد.
کابوس شبانه چیست؟
کابوس شبانه، خواب ناخوشایندی است که باعث می‌شود در عمق لحظات به خواب فرورفتن، بیدار شوید. این تجربه با علائمی مانند تپش قلب و تعریق همراه است و بیشتر در مرحله‌ای از خواب رخ می‌دهد که حرکت چشم‌ها به شدت تند و سریع شده‌اند. موضوع کابوس هرکس با دیگری متفاوت است. برخی از موارد هم میان طیف وسیعی از افراد مشترک هستند. برای مثال، بسیاری از افراد کابوس ناتوانی در گریختن از دست عاملی ترسناک را تجربه می‌کنند یا خواب می‌بینند که نمی‌توانند فریاد بزنند یا از ارتفاع زیادی سقوط می‌کنند.
معمولاً گذراندن تجربه‌ای ناخوشایند مانند تصادفی هولناک باعث ایجاد اختلالات خواب و کابوس شبانه می‌شود. وحشت شبانه در چند ساعت اول پس از به خواب‌رفتن رخ می‌دهد. علت کابوس هنوز مشخص نیست. با این حال، وقوع و فراوانی آن با عوامل مختلفی از جمله سطح فعالیت، سن، رژیم غذایی، دارو و سلامت جسمی و روانی مرتبط است. برای پیگیری کابوس‌های مکرر باید به دکتر روانشناس مراجعه شود. چنانچه نیاز به مصرف دارو و بررسی عملکرد مغز باشد، روانشناس بیمار را به دکتر روانپزشک ارجاع خواهد داد.
کابوس با خواب‌های پریشان و ترسناک چه تفاوتی دارد؟
خواب‌های پریشان و ترسناک با کابوس‌ها فرق دارند. مطالعات علمی مختلف نشان می‌دهند که کابوس در مرحله حرکت سریع چشم در طول خواب رخ می‌دهد، اما خواب وحشتناک لزوماً در چنین مرحله‌ای از خواب دیده نمی‌شود. بعد از بیدارشدن، آگاهی نسبت به آنچه در خواب پریشان رخ داده، اندک است. فرد بعد از بیداری کمی سردرگم به نظر می‌رسد و تصویر دقیقی از خواب را به یاد نمی‌آورد. این موضوع درباره کابوس صادق نیست. بعد از دیدن کابوس، فرد نسبتاً هوشیار است و وقایع خواب را به خاطر دارد. ضمناً کابوس‌ها معمولاً در نیمه دوم خواب رخ می‌دهند، اما خواب‌های بد و ترسناک اغلب در نیمه اول خواب دیده می‌شوند.
چند نوع کابوس شبانه وجود دارد؟
کابوس‌ها از انواع اختلالات خواب هستند که در گروه‌های مختلفی دسته‌بندی می‌شوند. کابوس شبانه نمی‌گذارد که به راحتی استراحت و توان از دست‌رفته در طول روز را بازیابی کنید. چنین وضعیتی تاثیرات مستقیمی روی کیفیت زندگی می‌گذارد. دانشمندان برای مطالعه بهینه و دقیق‌تر کابوس، آن را در دسته‌های گوناگونی قرار می‌دهند. در ادامه به این طبقه‌بندی اشاره می‌کنیم.
کابوس‌های یک‌باره
دیدن یک یا چند کابوس در سال یا بیشتر، جای نگرانی ندارد. حتی اگر ماهی یک بار کابوس می‌بینید، احتمالاً با مشکل جدی روبه‌رو نیستید. برخی از دانشمندان معتقدند که شاید کابوس شبانه مفید هم باشد. در واقع، با دیدن کابوس راهی برای پردازش رویدادهای استرس‌زا در مغز پیدا می‌شود و وقایع ناخوشایند طول روز، دوره می‌شوند. مغز تلاش می‌کند تا با تعبیر آنچه در روز حس کرده، وضعیت ذهن را متعادل و آرام کند.
کابوس‌های مکرر
وقتی کابوس‌ها مکرر می‌شوند، روی خواب و سلامت اثرات نامطلوبی می‌گذارند. کابوس‌های مکرر یا مزمن به دلایل روانی یا جسمی مختلف رخ می‌دهند. اگر کابوس‌های مزمن می‌بینید، باید به پزشک مراجعه کنید. برخی مشکلات جسمی و مصرف داروهای آن‌ها می‌توانند موجب کابوس شوند. مثلاً داروهای پارکینسون عوارضی مانند کابوس در برخی بیماران به همراه دارند.
کابوس‌های تکراری
کابوس‌های تکرارشونده رویاهای ترسناکی با مضمون مشابه و بکسان‌اند. برای نمونه، در این کابوس‌ها مدام در موقعیت ناخوشایندی تکراری قرار می‌گیرید. کابوس‌های تکراری احتمالاً نشان می‌دهند که با مشکلی ذهنی و روانی دست و پنجه نرم می‌کنید. این مشکلات حل‌نشده باقی مانده‌اند یا با آن‌ها کنار نیامده‌اید. در چنین مواردی باید به روانشناس مراجعه کنید و از او کمک بگیرید.
کابوس در دوران بارداری
به هم خوردن تعادل هورمون‌ها و نگرانی‌های رایج در دوران بارداری هم باعث بروز احتمالی کابوس شبانه می‌شود. موضوعات کابوس‌ها در این دوران متنوع است. نگرانی‌ها بابت تولد، زایمان و بیماری‌های احتمالی نوزاد بدل به استرسی کابوس‌زا می‌شود. شاید موضوع کابوس در بارداری، دقیقاً درباره بارداری نباشد و خواب‌های استرس‌آوری با موضوعات گوناگون دیگر هم دیده شوند. برای اطلاعات بیشتر مقاله راهنمای بارداری را مطالعه کنید.
کابوس‌های ناشی از اختلال پس از سانحه
کابوس‌ها اغلب بخش جدایی‌ناپذیری از PTSD یا اختلال پس از حادثه هستند. این اختلال زمانی رخ می‌دهد که وضعیتی آسیب‌زا و ناخوشایند در زندگی، باعث بروز ترس و اضطراب (پس از اتمام آن) می‌شود. این ترس و وحشت، پس از پایان‌یافتن هم فرد را رها نمی‌کنند. کابوس‌هایی که در نتیجه چنین اختلالی رخ می‌دهند، معمولاً صحنه‌ای از همان رویداد وحشتناک را در مغز فرد تداعی می‌کنند.
علت کابوس شبانه چیست؟
دانشمندان معتقدند که خواب‌دیدن راهی برای پردازش احساسات از سوی مغز است. رویاهای بد یا به عبارت دقیق‌تر کابوس‌ها، بخشی از واکنش عاطفی نسبت به احساسات منفی هستند. هنوز هم معمای خواب، کابوس و رویا حل نشده است و فرضیه‌های مختلفی درباره علت آن‌ها به میان می‌آیند. برخی دستاوردهای روانپزشکی و زیستی به نکات جالبی درباره کابوس شبانه اشاره می‌کنند.
در پایگاه علمی ارث (Earth.com) آمده است:
تنهایی روی بالارفتن شمار کابوس‌های شبانه اثرگذار است. نیاز به ارتباطات انسانی برای کنترل سلامت روان را نباید دست‌کم بگیریم.
در ادامه به تعدادی از دلایل محتمل دیگر برای کابوس‌های شبانه اشاره می‌کنیم.
استرس و اضطراب
موقعیت‌های غم‌انگیز، آسیب‌زا یا نگران‌کننده در زندگی باعث استرس و ترس می‌شوند و کابوس به همراه می‌آورند. افراد مبتلا به استرس و اضطراب بیشتر در معرض ابتلا به اختلال کابوس شبانه هستند. داشتن اوقاتی سخت و ناراحت‌کننده در زمان بیداری، نحوه عملکرد مغزتان در شب را تغییر می‌دهد. پزشکان معتقدند که مشکلات حل‌نشده در طول روز، به فعالیت‌های کابوس‌وار در شب بدل می‌شوند. گاهی برای درمان استرس و اضطراب مزمن باید به دکتری مراجعه کنید که می‌داند تخصص روانپزشکی چیست و با تجویز داروهایی، وضعیتتان را تحت کنترل درمی‌آورد.
مصرف برخی از داروها
استفاده از برخی از انواع مواد غیرقانونی یا داروهای تجویزی، با افزایش خطر کابوس شبانه همراه است. این داروها روی عملکرد سیستم عصبی اثر می‌گذارند. برخی از آن‌ها مرحله حرکت سریع چشم در طول خواب یا همان REM را سرکوب می‌کنند. با قطع مصرف چنین داروهایی، کابوس‌های بیشتری ایجاد می‌شود. کابوس می‌تواند از عوارض جانبی مصرف برخی داروها باشد، مانند:
| ملاتونین | نوعی خواب‌آور بدون نسخه |
| داروهای بیماری پارکینسون | مانند لوودوپا |
| بتابلاکرها | برای فشار خون بالا و سایر بیماری‌های قلبی |
| درمان جایگزین نیکوتین | از جمله ریسپریدون و اولانزاپین |
| داروهای ضدروان‌پریشی | از جمله مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین |
| تزریق سماگلوتید | معروف به اوزمپیک برای درمان دیابت نوع ۲ و چاقی |
| داروهای ضدافسردگی | ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای |
مصرف این داروها لزوماً باعث دیدن کابوس نمی‌شود. با این حال، ظرفیت ایجاد خواب مشوش را دارند و در صورت تجربه چنین چیزی پس از مصرف، باید با پزشک خود صحبت کنید. استفاده از الکل و کافئین هم در افزایش احتمال دیدن کابوس نقش دارد.
محرومیت از خواب
پس از یک دوره خواب ناکافی، خوابیدن با بازگشت به مرحله REM، بعد از مدت‌ها می‌تواند باعث کابوس شبانه شود. وقتی به اندازه کافی نمی‌خوابید، سلامتی شما آسیب جدی می‌بیند. کمبود خواب مزمن مشکلات متنوعی ایجاد می‌کند؛ از افسردگی گرفته تا حملات قلبی. کم‌خوابی روی خلق‌وخو هم اثرات منفی می‌گذارد. برای جلوگیری از دیدن کابوس باید برنامه منظمی برای خواب کافی فراهم کنید.
سابقه خانوادگی
هنوز به طور کامل، مشخص نشده که کابوس‌دیدن ژنتیکی است یا خیر. با این حال، به نظر می‌رسد که پای عوامل ارثی هم در این زمینه به میان است. دانشمندان در حال تلاش برای کشف ارتباط میان سوابق خانوادگی افراد در زمینه کابوس‌دیدن هستند. بعید نیست که این موضوع تا حدی ارثی باشد. البته تجربه‌های مشترک افراد یک خانواده هم در شکل‌گیری خلق‌وخو و شرایط زندگی‌شان نقش دارند.
کابوس شبانه در کودکان
کودکان خردسال تخیلات بسیار فعالی دارند و احتمال دارد که تجربیات روزانه، فیلم‌هایی که دیده‌اند و رویدادهای مختلف زندگی باعث ایجاد کابوس در آن‌ها شود. بروز هرگونه تغییر در زندگی کودکان مانند تغییر خانه یا شروع مهدکودک هم استرس و فشار زیادی ایجاد می‌کند. این فشارها بدل به کابوس‌هایی وحشتناک برای بچه‌ها می‌شوند.
کابوس شبانه چگونه درمان می‌شود؟
معمولاً راه و روش مستقیمی برای درمان کابوس‌ها وجود ندارد. با این حال، اقداماتی جهت کنترل این وضعیت از سوی متخصصان توصیه می‌شود. راه‌کارهایی مانند ایجاد فضایی آرام برای خواب شبانه از جمله ایده‌های مطلوب در این زمینه است. در ادامه به روش‌های دیگر درمان کابوس شبانه اشاره می‌کنیم.
استرس خود را مدیریت کنید
همه ما در زندگی با سطوح مختلفی از استرس روبه‌رو هستیم. برای مدیریت این وضعیت باید راه‌کارهای مناسبی پیدا کنیم. کنترل اضطراب و فشارها باعث می‌شود که مغزمان در زمان خواب آسوده‌تر باشد و کابوس نبینیم. کابوس‌های شبانه تحت تأثیر استرس و فشار روزانه، ما را مشوش می‌کنند. مدیریت استرس از راه به‌کارگیری تمرینات یوگا و مدیتیشن به آرام‌ترشدن ذهن و خواب بهتر کمک می‌کند.
استفاده از تلفن همراه را مدیریت کنید
هر چیزی که نزدیک به زمان خواب می‌خوانید، تماشا می‌کنید یا گوش می‌دهید، به مغزتان نفوذ می‌کند و می‌تواند به کابوس تبدیل شود. دانشمندان می‌گویند که مراقب رسانه‌هایی باشید که در چند ساعت قبل از خواب، از آن‌ها استفاده می‌کنید. اخباری که می‌خوانید یا ویدئوهایی که تماشا می‌کنید، روی شکل‌گیری کابوس شبانه نقش دارند.
تمرینات ایجاد آرامش انجام دهید
با ایجاد روتینی آرامش‌بخش و بدون نیاز به تفکر، برای خوابی دل‌چسب آماده شوید. برای مثال، تلفن همراه را در ساعات پایانی شب کنار بگذارید و اموراتی مانند رسیدگی به پوست و گوش‌دادن به موسیقی آرام را در دستور کارهایتان قرار دهید. نظم و آرامش در محیط خواب به شما کمک می‌کند که از کابوس‌ها دور بمانید. وجود نظم و تکرار برنامه‌ای مشخص از شدت اضطراب‌های زندگی کم می‌کند و در درمان اختلالات روانی نقش مثبتی دارد. ایجاد تغییرات سبک زندگی و داشتن برنامه‌ای برای رعایت بهداشت و رسیدگی به پوست، به شما آرامش و احساس خوبی می‌دهد. در نتیجه، از کابوس شبانه دور می‌شوید.
درمان‌های دارویی
گاهی اوقات، نیاز به درمان دارویی وجود دارد. در این صورت، پزشکان از داروهای ضدافسردگی برای بهبودی فرد کمک می‌گیرند. برخی از انواع داروهای ضدافسردگی، به ویژه مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs)، در کاهش کابوس‌های مرتبط با اضطراب و افسردگی موثر هستند. داروهای ضد اضطراب به کاهش تنش‌های ذهنی و بهبود کیفیت خواب کمک می‌کنند. داروهای خواب‌آور هم در برخی موارد می‌توانند به طور موقتی موثر واقع شوند.
برای درمان کابوس شبانه به چه دکتری مراجعه کنیم؟
اگر مدام کابوس شبانه می‌بینید و این موضوع باعث اختلال در عملکرد استراحت شبانه شده، باید حتماً به روانشناس مراجعه کنید. روانشناسان با برگزاری جلسات مشاوره به شما در کشف علت کابوس شبانه کمک می‌کنند. در صورتی که مشکلتان نیاز به درمان دارویی و کنترل اعصاب مغز داشته باشد، روانشناس شما را به دکتر روانپزشک ارجاع می‌دهد. گاهی اوقات، برای درمان کابوس شبانه باید دارو مصرف کنید و تحت نظر روانپزشک باشید. در واقع، نیاز است که فعالیت مغز در خواب کنترل شود. اگر کابوس در نتیجه اختلالات عصبی باشد هم کنترل و درمان بیماری‌های عصبی راهی برای رهایی از این مشکل خواهد بود. برای درمان بیماری‌های روانی و مشکلاتی نظیر کابوس و اضطراب شبانه به سامانه دکتردکتر مراجعه کنید. در این بستر اینترنتی، امکان مرور نظرات کاربران درباره مراجعه به پزشکان مختلف وجود دارد. با انتخاب بهترین گزینه برای روان‌درمانی می‌توانید، از پزشک دلخواهتان به طور آنلاین نوبت بگیرید.
منابع:
health.clevelandclinic.org
hms.harvard.edu
mayoclinic.org
webmd.com
earth.com
سوالات متداول کابوس شبانه
در طب سنتی از روش‌هایی مانند تعدیل مزاج، مصرف گیاهان تقویت‌کننده قلب و مغز مانند سنبل‌الطیب، بادرنجبویه و گل گاوزبان یا ماساژ سر و صورت با روغن‌هایی مانند روغن بادام شیرین و کنجد استفاده می‌شود.
اگر مشکل یا چالش ناخوشایند حل‌نشده‌ای برایمان باقی مانده باشد، احتمالاً روی عملکرد مغزمان اثر می‌گذارد و باعث پردازش احساسات ناخوشایند به شیوه‌ای تکراری می‌شود.
دلایل مختلفی می‌توانند باعث کابوس شبانه شوند. برای مثال، مصرف برخی داروها، ابتلا به اختلالات روانی یا اضطراب، تحمل فشار زیاد در طول روز و استرس از جمله علل کابوس شبانه‌اند.
برای رفع کابوس شبانه از قرص‌های ضدافسردگی، داروهای خواب و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین استفاده می‌شود.
