تشنج در نوزادان یک اختلال مغزی است که با علائم خاصی از جمله انجام حرکات غیر ارادی همراه است و می‌تواند خطرات زیادی را با خود به همراه داشته باشد. تشنج روی فعالیت‌های نوزاد تاثیر می‌گذارد و حتی رشد بدنی، مغز و اعصاب او را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. در حالت کلی تشنج در نوزادان شیرخوار با علائمی همراه است که شما با مشاهده آن‌ها لازم است سریع کودک را نزد پزشک اطفال برده تا او با بررسی شرایط کودک، برای درمان سریع اقدام کند. اما تشنج چیست و در نوزادان چه علائمی دارد؟ در ادامه این مطلب از مجله دکتردکتر به طور کامل به بررسی این موضوع می‌پردازیم.
تشنج چیست؟
تشنج يک تغيير ناگهانی كوتاه‌مدت در حركات و يا رفتار فرد است كه به دلیل فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز ایجاد می‌شود. تشنج در نوزادان به دلایل مختلفی مانند عفونت، تب، یا آسیب مغزی ممکن است رخ دهد و گاهی سلامتی کودک را به خطر می‌اندازد.
تصور همگانی از تشنج این است که فرد در هنگام تشنج دچار حرکات غیرعادی از قبیل تکان خوردن دست، پا و بدن و از دست دادن آگاهی می‌شود. اما این علائم در نوزادان به شکل دیگری ظاهر می‌شود. در واقع تشنج در نوزادان ممکن است به گونه‌ای رخ دهد که حتی شما متوجه آن نشوید. در ادامه با انواع تشنج در نوزادان و علائم آن‌ها بیشتر آشنا می‌شویم.
انواع تشنج در نوزادان
تشنج در نوزادان شیرخوار انواع مختلفی دارد که با توجه به نوع و شدت خود می‌توانند صدمات جبران ناپذیری را به نوزاد وارد کنند. از انواع تشنج در نوزادان می‌توان موارد زیر را نام برد.
1. تشنج کلونیک
در تشنج کلونیک نوزاد به شدت تکان می‌خورد و دست یا پایش سفت می‌شود. همچنین ممکن است سمت درگیر در تشنج به تناوب عوض شود. معمولا علائم تشنج کلونیک با حرکات غیرقابل کنترل و مکرر ظاهر می‌شود. همچنین نوزاد ممکن است حین تشنج کلونیک به صورت، بازوها، پاها و زبان خود نیز چنگ بزند.
2. تشنج تونیک جنرال
در تشنج تونیک جنرال که به نام تشنج گرندمال نیز معروف است، دقیقا همان اتفاقاتی رخ می‌دهد که عموم افراد از تشنج تصور می‌کنند؛ یعنی لرزش، انقباض عضلات و تکان‌های دست و پا. در حالت کلی این تشنج در ۵ مرحله رخ می‌دهد:
- در مرحله اول عضلات دست و پا منقبض شده و به حالت جمع شده در می‌آیند.
- پس از آن مرحله کششی رخ می‌دهد که در این حالت دست و پا به حالت کشیده و صاف در می‌آیند و همزمان با آن لرزش اندام‌ها رخ می‌دهد.
- در مرحله سوم نیز بیمار دچار لرزش شده و اندام‌های او شروع به لرزیدن می‌کنند.
- دوره کلونی به معنی انقباض و آرام شدن اندام‌ها مرحله چهارم این نوع تشنج را شامل می‌شود.
- در مرحله آخر نیز فرد وارد فاز پس از تشنج شده و ممکن است دچار احساساتی از قبیل سردرد، بدن درد و خستگی شود.
علائم تشنج تونیک در نوزادان معمولا با سفت شدن عضلات، افتادگی یا چرخش سر نوزاد به یک سمت، بروز حرکات غیرعادی در دست‌ها و پاها و حرکت و چرخش چشم‌ها به یک طرف همراه است.
3. تشنج میوکلونیک
در این نوع تشنج در نوزادان معمولا شاهد پرش اندام‌ها خواهید بود و به شکل ناگهانی ماهیچه‌ها دچار پرش می‌شوند. این علائم ممکن است چند بار در روز اتفاق بیفتد.
4. اسپاسم صرعی
در حالت کلی تشنج اسپاسم صرعی در نوزادان نادر است و معمولا عضلات تنه و اندام‌ها را درگیر می‌کند. این تشنج اغلب در زمان بیدار شدن نوزاد اتفاق می‌افتد.
5. تشنج غائب
در تشنج غائب کودک ناگهان به حالت خیره باقی می‌ماند و سطح هوشیاری او کاهش پیدا می‌کند. در این هنگام حالت‌هایی مانند چشمک زدن یا جویدن نیز ممکن است رخ دهد که معمولا بیشتر از 30ثانیه طول نمی‌کشد.
پس از تشنج کودک به‌خاطر نخواهد داشت که چه اتفاقی افتاده است. این احتمال وجود دارد که این نوع تشنج چند بار در روز اتفاق بیفتد. معمولا تشنج غائب در نوزادان رخ نمی‌دهد و اغلب کودکان بین ۴ تا ۱۲ سال معمولا درگیر آن می‌شوند.
6. تشنج عمومی
تشنج عمومی زمانی رخ می‌دهد که هر دو طرف مغز درگیر این اختلال شود. در این نوع از تشنج کودک حالت آگاهی خود را از دست می‌دهد و پس از تشنج حالت خستگی پیدا می‌کند.
7. تشنج فوکال ساده
در تشنج فوکال ساده ممکن است نوزاد دچار حالت‌های تعریق، تب، استفراغ، اسپاسم عضلانی یا سفت شدگی در یک گروه از عضلات بدن مانند انگشتان دست، بازوها و پاها شود. همچنین ممکن است شاهد از خواب پریدن نوزاد، مکیدن لب‌ها یا باز شدن لب‌ها از یکدیگر، گریه و فریاد نوزاد باشید.
از علائم این تشنج می‌توان به رنگ پریدگی و همچنین حالت گیجی اشاره کرد. در این نوع تشنج در واقع لوب پس سری دچار اختلال می‌شود.
8. تشنج فوکال پیچیده
هنگامی که تشنج در بخشی از مغز که کنترل احساسات و حافظه را به عهده دارد و به آن لوب تمپورال یا گیجگاهی گفته می‌شود، اتفاق بیفتد، کودک با علائم تشنج فوکال ساده مواجه می‌شود. در این نوع از تشنج نوزاد حواس خود را از دست می‌دهد.
هرچند در چنین شرایطی بیدار است، اما رفتارهای غیرمعمولی مانند: گریه، خنده، گزیدن لب یا فریاد زدن را از خود نشان می‌دهد. کودک ممکن است پس از تمام شدن تشنج خسته و خواب‌آلوده باشد، به این حالت فاز پوستیک تال می‌گویند.
9. تشنج فیبریل
یکی از شایع‌ترین تشنج‌هایی که در نوزادان رخ می‌دهد، تشنج فیبریل است که در اغلب اوقات پس از تب اتفاق می‌افتد.
این نوع از تشنج که خوشبختانه درمان‌پذیر است و مشکلات چندان زیادی را برای نوزاد به وجود نمی‌آورد، معمولا بر اثر تب بالای ناشی از واکسن رخ می‌دهد. فقط سه تا چهار درصد کودکان این نوع تشنج را تجربه می‌کنند که معمولا در تب بالای ۳۹ درجه سانتی گراد اتفاق می‌افتد.
10. تشنج اتونیک
در تشنج اتونیک که به تشنج افتادن نیز معروف است، به‌طور ناگهانی قدرت عضله‌ها از بین می‌رود و اگر کودک در حال ایستاده باشد، ناگهان به زمین می‌افتد. همچنین ممکن است به طور ناگهانی عضلات گردن کودک به پایین بیفتد و در زمان تشنج بدن او لمس و بی‌حس شود.
11. تشنج نامحسوس
این نوع تشنج معمولا در دوران نوزادی بسیار شایع است و چون علائم آن با حرکات روزمره و معمول نوزاد شباهت زیادی دارد، تشخیص آن کمی دشوار است. از علائم تشنج نامحسوس می‌توان موارد زیر را نام برد:
- حرکات کنترل نشده چشم‌ها
- چشمک زدن و پلک زدن سریع یا خیره شدن به یک نقطه
- توقف‌های طولانی در تنفس
- حرکات پاها (شبیه دوچرخه سواری)
علائم تشنج نوزاد بسته به نوع تشنج
از آن‌جا که سیستم عصبی نوزادان با سیستم عصبی بزرگسالان متفاوت بوده و تکامل یافته نیست، تشنج در آن‌ها معمولا به شکل غیرطبیعی رخ می‌دهد. اما از شایع‌ترین علائم این اختلال می‌توان موارد زیر را نام برد:
- انقباض گروهی از عضلات بدن
- حرکات ناگهانی و پرش اندام‌ها
رخ دادن حرکات غیرطبیعی مثل پرش‌های عضلانی تکراری، لرزش پلک‌ها و پلک زدن سریع، سفت شدن اندام‌ها، حرکات شبیه مکیدن یا جویدن و ملچ و ملوچ کردن، خیره شدن به یک نقطه برای چند لحظه و رخ دادن حرکت‌های غیر طبیعی و انحراف چشم‌ها
در بعضی از نوزادان علامت تشنج توقف تنفس به مدت بیش از ۲۰ ثانیه و کبود شدن او است.
کودکانی که به تشنج غایب (صرع خفیف) مبتلا می‌شوند، علائمی مانند کاهش هوشیاری و چشمک زدن را از خود نشان می‌دهند. در این نوع تشنج علائم سریع شروع شده و به سرعت تمام می‌شود.
دلایل تشنج نوزاد چیست؟
تشنج نوزاد شیرخوار به دلایل مختلفی مانند عفونت، ضربه به سر، بیماری زمینه‌ای و موارد دیگر ایجاد می‌شود. اما عمده‌ترین دلایل تشنج در نوزاد شیرخوار را می‌توان موارد زیر دانست:
تغذیه نامناسب
تغذیه مناسب برای کودک یکی از مهم‌ترین ارکان تضمین سلامت و رشد فرزند شماست. حال اگر این تکه از پازل سلامت کودک را نادیده بگیریم، مواد معدنی ومکمل‌های مورد نیاز بدن کودکتان تامین نمی‌شود. نتیجه آن هم چیزی جز اتفاقاتی مثل تشنج نوزاد نیست.
تب شدید
یکی از دلایل اصلی تشنج در نوزادان و کودکان، تب است که در کودکان ۶ ماهه تا ۵ ساله شیوع بیشتری دارد. از علائم تشنج در نوزادان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- از دست دادن سطح هوشیاری
- لرزیدن غیرقابل کنترل دست‌ها و پاها
- چرخش چشم‌ها (به سمت بالا)
- انقباض و گرفتگی عضلات بازوها و پاها
عفونت ویروسی و باکتریایی
التهاب بافت مغز یا آنسفالیت ویروسی باعث تشنج می‌شود. برای مثال ویروس‌هایی مانند آنفولانزا می‌توانند دمای بدن نوزاد را افزایش داده و خطر تشنج نوزاد ناشی از تب را بیشتر کنند. عفونت باکتریایی مخصوصا باکتری‌های استرپتوکوک گروه B باعث التهاب پردههای مغز (مننژیت) شده و از علل شایع تشنج در نوزادان محسوب می‌شود.
فلج مغزی
پزشکان یکی از علائم شایع فلج مغزی را تشنج می‌دانند. در واقع هنگامی که کودک دچار فلج مغزی می‌شود، نمی‌تواند به درستی عضلات خود را کنترل کند. در واقع کمبود اکسیژن از علتهای اصلی بروز فلج مغزی و تشنج در نوزادان شناخته می‌شود.
هیدروسفالی
گاهی اوقات مایع مغزی – نخاعی در مغز جمع شده و به آن فشار وارد می‌کند. این فشار گاهی به تشنج در کودک منتهی می‌شود. هیدروسفالی حتی ممکن است بدون هیچ دلیل خاصی در رحم رخ دهد.
علاوه‌براین هنگام استفاده از فورسپس (ابزاری که به انبرک شبیه است و برای بیرون کشیدن سر نوزاد از آن استفاده می‌کنند) یا وکیوم (دستگاه ایجادکننده خلاء که برای خارج کردن نوزاد از رحم از آن استفاده می‌شود) در حین زایمان ممکن است به سر نوزاد آسیب برسد و مایع مغزی – نخاعی در مغز جمع شده و باعث تشنج شود.
از سایر علل تشنج در نوزادان می‌توان موارد زیر را نام برد:
- صرع
- کاهش قند خون
- خونریزی
- ضربه مغزی
- اختلالات مادرزادی
- اختلالات متابولیسمی
- تومور مغزی
- سکته مغزی
- اعتیاد مادر به مواد مخدر یا مصرف برخی داروها و مواد شیمیایی
اقدامات لازم در زمان تشنج نوزاد و مراقبت‌های پس از آن
بدون شک دیدن نوزاد در حال تشنج بسیار سخت و حتی وحشت آور است. در این شرایط بحرانی مهم‌ترین موضوع این است که از آسیب رساندن به خودش جلوگیری کنید. در این مواقع باید سریع او را از نزدیکی اشیاء و اسباب بازی‌های آسیب‌رسان دور کرده و به صورت خوابیده روی پهلو قرار دهید تا در صورت بروز استفراغ، از ورود محتویات استفراغی به نای و خفگی او جلوگیری کنید.
سپس در سریع‌ترین زمان ممکن با اورژانس تماس بگیرید یا به یک مرکز درمانی مراجعه کنید. فقط این نکته را به یاد داشته باشید که اگر تشنج نوزاد شیرخوار بیشتر از ۵ دقیقه طول بکشد، تا حدود ۳۰ دقیقه بعد از اتمام تشنج، نوزاد بی‌حال بوده و به محرک‌ها هیچ پاسخی نخواهد داد.
راه‌های درمان تشنج نوزاد
برای درمان تشنج در نوزادان شیرخوار روش‌های مختلفی وجود دارد که بسته به نوع تشنج و شدت آن، پزشک از آن‌ها استفاده می‌کند. درمان تشنج نوزادان به چند بخش تقسیم می‌شود که در ادامه آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
درمان فوری تشنج نوزاد
هنگامی که کودک دچار تشنج می‌شود، باید اقدامات اولیه‌ای انجام شود تا از بروز خطرات جدی برای کودک جلوگیری شود. والدین یا مراقبان او باید سریع اقدامات زیر انجام دهند:
- هنگامی که کودک دچار تشنج شد، اولین کاری که باید انجام دهید، این است که کودک را از مناطق خطرناک دور کرده و کودک را روی پهلو قرار دهید.
- چیزی را در دهان کودک قرار ندهید و سعی کنید زبان کودک را بگیرد.
- تا پایان تشنج نزد کودک بمانید تا کودک هوشیاری خود را به دست آورد.
- وضعیت کودک را بررسی کنید که آیا کودک تب دارد یا خیر. در صورتی که تب کودک بالا بود، به او استامینوفن یا ایبوپروفن بدهید و لباس‌های گرم او را از تنش درآورید.
درمان بلندمدت تشنج
گاهی اوقات ممکن است کودک تنها یکبار به تشنج مبتلا شود. که در این مواقع به داروهای ضد تشنج نیازی نیست. پزشک زمانی از داروهای ضدتشنج استفاده می‌کند که تشنج عودکننده بوده و احتمال تکرار آن وجود دارد.
علاوه بر این اگر مقدار استاندارد دارو نتواند تشنج را کنترل کند، پزشک معمولا دوز دارو افزایش می‌دهد. دوز دارو معمولا با رشد کودک و متناسب با وزن او تنظیم می‌شود.
در برخی مواقع تشنج پس از مصرف دو یا چند داروی ضدتشنج هنوز در کودک باقی می‌ماند یا عوارض جانبی آن برای کودک غیرقابل تحمل می‌شود. در این هنگام پزشک می‌تواند از عمل جراحی صرع یا اپیلپسی کمک بگیرد.
درمان دارویی برای تشنج نوزادان
هنگامی نوزاد دچار تشنج می‌شود، معمولا پزشک برای او داروی ضد تشنج تجویز می‌کند. از داروهای ضد تشنج می‌توان موارد زیر را نام برد:
فنو باربیتورال: از پرکاربردترین داروهای ضدتشنج، فنو باربیتورال است که به ویژه برای تشنج مداوم یا مزمن کاربرد دارد و به صورت سرم به نوزاد داده می‌شود. پس از آن که وضعیت نوزاد پایدار شد، دکتر فنو باربیتورال خوراکی را برای او تجویز می‌کند.
لوتیراستام: این دارو هنگامی کاربرد دارد که تشنج نوزادی رو به افزایش باشد. در واقع لوتیراستام کمتر از فنو باربیتورال اثر آرام بخشی دارد.
فسفنی توئین: در صورتی که تشنج علی رغم مصرف فنو باربیتورال و لوتیراستام متوقف نشود، پزشک فسفنی‌توئین تجویز می‌کند.
لورازپام: این دارو در ابتدای دوره درمان تشنج مزمن یا برای درمان تشنج مقاوم و تشنج مکرر نوزاد تجویز می‌شود که در وقفه‌های ۵ تا ۱۰ دقیقه‌ای بروز می‌کند.
دقت داشته باشید که مدت زمان درمان تشنج با استفاده از داروهای ضدتشنج مشخص نیست. اما اگر تشنج کنترل شود، پزشک دریافت دارو قبل از مرخص کردن بیمار را قطع می‌کند.
تشخیص تشنج در نوزاد
در صورتی که نوزاد به تشنج مبتلا باشد، پزشک برای تشخیص درست از سابقه تشنج در خانواده از والدین سوال‌هایی می‌پرسد. سپس آزمایش نوار مغزی را برای بررسی و ارزیابی فعالیت‌های الکتریکی غیرعادی در مغز انجام می‌دهد. نوار مغزی زمانی انجام می‌شود که کودک حال خوبی دارد و بیدار است. برای تشخیص دلیل ابتلا به تشنج نیز از آزمایشات زیر استفاده می‌کند:
- آزمایش خون
- اندازه‌گیری سطح اکسیژن
- اسپینال تپ (پونکسیون کمری) برای نمونه‌‌برداری از مایعات اطراف مغز و نخاع
- تصویربرداری از مغز مانند سونوگرافی و ام آر ای
- کشت خون و ادرار برای تشخیص عفونت
عوارض تشنج نوزاد چیست؟
هنگامی که تشنج در نوزاد شیرخوار رخ داد، باید در سریع‌ترین زمان ممکن درمان شود؛ زیرا عدم تشخیص و درمان به موقع تشنج در نوزاد باعث آسیب و مرگ سلول‌های مغزی او می‌شود. علاوه بر این تشنج در نوزادان ممکن است بر عملکرد سلول‌های مغزی تاثیر منفی بگذارد.
پس هر چقدر تشنج طولانی‌تر شود، آسیب بیشتری به مغز نوزاد وارد می‌شود. در حالت کلی عواملی که بر میزان آسیب مغزی اثر می‌گذارند به شدت، مدت زمان و علت تشنج و همچنین میزان درگیری مغز بستگی دارد. گاهی اوقات آسیب مغزی ناشی از تشنج در نوزاد به کاهش عملکرد شناختی و همچنین اختلالات ذهنی – رشدی و فلج مغزی در نوزاد می‌شود.
راه‌های پیشگیری از تشنج نوزاد
به طور کلی نمی‌توان از تشنج‌های دوران نوزادی پیشگیری کرد اما استثناهایی وجود دارد و تا حدودی می‌توان از آن‌ها جلوگیری کرد. برای پیشگیری از تشنج در نوزادان شیرخوار می‌توان اقدامات زیر را انجام دهید.
بیشترین کمکی که مراقبان به کودک می‌توانند بکنند، این است که از بروز حوادث در حین بروز تشنج جلوگیری کنند.
برخی از کودکان همراه با تشنج افزایش تب پیدا می‌کنند. پس لازم است تب آن‌ها را در هنگام بیماری خوب کنترل کنید تا دچار تشنج نشود.
معمولا کودک در همه فعالیت‌هایی که سایر کودکان در آن حضور پیدا می‌کنند، شرکت می‌کند. پس در این مواقع والدین یا مراقبان کودک باید به دقت مراقب او باشند تا از بروز تشنج و صدمات جبران ناپذیر آن جلوگیری شود.
تشنج در کودکان شیرخوار و نوزادان را جدی بگیرید!
تشنج نوزادان به وسیله عوامل مختلفی رخ می‌دهد که هرکدام از آن‌ها علائم خاص خود را دارد. پس در صورتی که متوجه تشنج نوزاد شیرخوار شدید، سریعا او را نزد پزشک متخصص ببرید. او با بررسی کودک و انجام آزمایشات مختلف، به درمان کودک می‌پردازد و در صورت نیاز داروهای ضد تشنج را برای نوزاد تجویز می‌کند.
علاوه بر این ممکن است از روش‌های دیگر درمان نیز استفاده کند. برای مراجعه به پزشک می‌توانید از سایت نوبت‌دهی آنلاین دکتردکتر استفاده کنید.
شما چه روش‌های دیگری را برای درمان تشنج در نوزادان می‌شناسید؟ آیا این روش‌ها تاثیر گذار بوده‌اند؟ لطفا نظرات خود را با ما در میان بگذارید.
