معرفی خطرناک‌ترین راه‌های انتقال وبا + موثرترین روش‌های پیشگیری از آن

یک بیماری واگیردار شایع در کشورهای در حال توسعه، وبا است. این عفونت باکتریایی، با تولید سم در روده کوچک، باعث از دست دادن مقدار زیادی از آب بدن می‌شود. انتقال وبا، با مصرف آب و غذاهای آلوده به مدفوع فرد مبتلا رخ می‌دهد. اگر تماس مستقیم با فرد بیمار باعث سرایت بیماری وبا نمی‌شود؛ اما تماس با مدفوع و ترشحات بدن این فرد، باعث انتشار باکتری وبا خواهد شد.

اسهال شدید، استفراغ و کم‌آبی شدید از شایع‌ترین علائم وبا هستند. دکتر عفونی به کمک کشت مدفوع و آزمایش سریع آنتی‌ژن به تشخیص وبا می‌پردازد. درمان وبا با درمان آب و الکترولیت، آنتی‌بیوتیک و واکسن وبا انجام می‌شود. در صورت عدم درمان به‌‌موقع، فرد با عوارض وبا همچون نارسایی کلیه و شوک مواجه خواهد شد.

برای پیشگیری از وبا، رعایت بهداشت آب و غذا، شستن دست‌ها، پخت کامل غذا و واکسیناسیون بهترین روش‌ها هستند. با مطالعه این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر که به 5 دقیقه زمان نیاز دارد، به سوال عامل بیماری وبا چیست پاسخ خواهید داد.

در انتها، اگر سوالی درباره درمان بیماری وبا و پیشگیری از آن دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس پزشکی ما به آن پاسخ خواهد داد.

وبا چیست؟

بیماری وبا، یک بیماری عفونی حاد بوده که توسط باکتری Vibrio cholerae ایجاد می‌شود. این باکتری، با ورود به بدن از طریق آب یا غذای آلوده، باعث عفونت روده می‌شود. علائم اصلی وبا شامل اسهال شدید، استفراغ و کم‌آبی بدن هستند. در موارد شدید، وبا در عرض چند ساعت منجر به کم‌آبی خطرناک و مرگ شود. انتقال این بیماری بیشتر در مناطقی با بهداشت نامناسب و عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم رخ می‌دهد.

بنا به گزارشات موسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی آمریکا (NIAID)،

تخمین زده می‌شود که سالانه 3 تا 5 میلیون مورد و بیش از 100 هزار مرگ و میر ناشی از وبا در سراسر جهان رخ می‌دهد. این عفونت، اغلب خفیف یا بدون علائم است، اما گاهی می‌تواند شدید باشد. تقریبا از هر 10 نفر (5 تا 10 درصد) یک نفر مبتلا به بیماری شدیدی است که با اسهال آبکی فراوان، استفراغ و گرفتگی عضلات پا شناسایی می‌شود. در این افراد از دست دادن سریع مایعات بدن منجر به کم‌آبی بدن و شوک خواهد شد. بدون درمان، مرگ ممکن است در عرض چند ساعت رخ دهد.

درمان سریع از طریق تأمین مایعات و الکترولیت‌ها بسیار حیاتی است. در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به آنتی‌بیوتیک‌ها باشد. رعایت بهداشت و دسترسی به آب سالم از مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری از شیوع وبا به حساب می‌آید.

آیا وبا واگیردار است؟

وبا یک بیماری واگیردار است که از طریق مصرف آب یا غذای آلوده به باکتری Vibrio cholerae منتقل می‌شود. این باکتری، از طریق مدفوع افراد آلوده به محیط وارد شده و در مناطقی با سیستم‌های بهداشتی ضعیف و آب آشامیدنی تصفیه نشده، به سرعت انتشار می‌یابد. انتقال مستقیم از فرد به فرد، در وبا کمتر دیده می‌شود؛ اما دست زدن به اشیاء آلوده به میکروب وبا یا مصرف غذای آلوده توسط فرد مبتلا، خطر انتقال بیماری را افزایش می‌دهد. شست‌وشوی دست‌ها، تصفیه آب و رعایت بهداشت غذایی از راه‌های موثر پیشگیری از شیوع این بیماری هستند.

آیا وبا خطرناک و کشنده است؟

وبا می‌تواند یک بیماری بسیار خطرناک و کشنده باشد؛ به‌‌ویژه اگر به‌موقع درمان نشود. این بیماری، از طریق اسهال شدید و مکرر، باعث از دست دادن سریع مایعات و الکترولیت‌ها از بدن شده که در نهایت به کم‌آبی شدید، شوک و مرگ منجر می‌شود. در موارد شدید، مرگ در عرض چند ساعت پس از شروع علائم رخ می‌دهد. با این حال، وبا با درمان مناسب و سریع، به‌ویژه از طریق تامین مایعات خوراکی یا وریدی و الکترولیت‌ها، به‌خوبی درمان خواهد شد. در موارد شدیدتر، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها مدت زمان بیماری را کوتاه می‌کند.

جلوگیری از کم‌آبی و دسترسی به درمان‌های پزشکی فوری برای کاهش مرگ و میر ناشی از وبا بسیار حیاتی است. برای درک بیشتر اهمیت این درمان‌های تخصصی برای کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری‌ها، مطلب تخصص عفونی چیست را مطالعه کنید.

علائم وبا چیست؟

علائم بیماری وبا، از خفیف تا شدید متغیر بوده، اما در موارد شدید، به سرعت منجر به کم‌آبی بدن و حتی مرگ شود. در ادامه، به شایع‌ترین علائم وبا اشاره کرده‌ایم:

• اسهال آبکی شدید؛ اسهال بدون درد و شبیه به «آب برنج» و باعث از دست دادن شدید مایعات بدن
• استفراغ؛ به‌طور مکرر و شدید و باعث از دست رفتن بیشتر مایعات بدن
• گرفتگی عضلانی؛ به دلیل کمبود سریع الکترولیت‌ها مانند سدیم و پتاسیم
• کم‌آبی بدن؛ ظهور به صورت خشکی دهان، کاهش ادرار، پوست خشک و کاهش فشار خون و در موارد شدیدتر، امکان شوک و حتی مرگ
• ناآرامی و تحریک‌پذیری؛ بی‌قراری یا تحریک‌پذیری برخی افراد به دلیل عدم تعادل الکترولیتی

درمان اصلی وبا، با جایگزینی سریع مایعات و الکترولیت‌ها از طریق محلول‌های خوراکی یا در موارد شدیدتر، تزریق وریدی انجام می‌گیرد. همچنین گاهی، دکتر عفونی با استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها مدت بیماری را کاهش می‌دهد.

علائم وبا در کودکان چیست؟

علائم وبا در کودکان مشابه بزرگسالان بوده، اما شدیدتر و سریع‌تر پیشرفت می‌کند. کودکان به دلیل کم‌آبی بدن سریع‌تر در معرض خطر هستند. علائم اصلی وبا در کودکان شامل اسهال آبکی شدید، استفراغ ناگهانی، گریه بدون اشک، کاهش ادرار، خشکی دهان، خواب‌آلودگی، گرفتگی عضلات و ضعف و خستگی شدید است. اگر با مشاهده این علائم و در موارد شدیدتر، درمان سریع صورت نگیرد، خطر ابتلا به شوک و مرگ در کودک افزایش خواهد یافت.

علائم وبا در بزرگسالان چیست؟

علائم وبا در بزرگسالان مشابه کودکان بوده و خفیف یا شدید خواهد بود. مهم‌ترین علائم وبا در بزرگسالان شامل موارد زیر هستند:

• اسهال آبکی شدید؛ بدون درد و ناگهانی رخ می‌دهد و حجم زیادی از مایعات بدن را از دست می‌دهد.
• استفراغ؛ امکان ابتلا به آن همراه با اسهال یا پس از آن رخ داده و باعث از دست دادن مایعات بیشتر می‌شود.
• کم‌آبی بدن؛ کم‌آبی شدید بدن به خشکی دهان، کاهش ادرار، پوست خشک و سرد، کاهش فشار خون و ضربان قلب سریع منجر می‌شود.
• گرفتگی عضلات؛ به دلیل کاهش سریع الکترولیت‌ها مانند سدیم و پتاسیم، گرفتگی عضلات به‌ویژه در ناحیه پاها رخ می‌دهد.
• بی‌قراری و تحریک‌پذیری؛ برخی از افراد، به دلیل عدم تعادل الکترولیتی، دچار تحریک‌پذیری می‌شوند.

این علائم، به‌طور معمول 2 تا 3 روز پس از قرار گرفتن در معرض باکتری ظاهر می‌شوند و اگر فرد به سرعت تحت درمان قرار نگیرد، به دلیل حالت تهوع و استفراغ و اسهال، به کم‌آبی شدید و عواقب جدی‌تر رخ خواهد داد.

راه های انتقال بیماری وبا چیست؟

بیماری وبا، از طریق آب و غذای آلوده به باکتری Vibrio cholerae منتقل می‌شود. راه‌های انتقال بیماری وبا، شامل موارد زیر هستند:

• آب آلوده؛ مهم‌ترین منبع انتقال وبا، آب آشامیدنی آلوده به مدفوع افراد مبتلا است. در مناطقی با سیستم‌های تصفیه آب نامناسب یا زیرساخت‌های بهداشتی ضعیف، این بیماری به سرعت گسترش پیدا می‌کند.
• غذای آلوده؛ غذاهای آماده شده با آب آلوده یا نگهداری شده در شرایط غیربهداشتی، منبع انتقال وبا هستند. به‌ویژه غذاهایی که پس از پخت، سرد شده و در دمای محیط نگهداری شده‌اند.
• میوه‌ها و سبزیجات خام؛ مصرف میوه‌ها و سبزیجاتی شسته شده با آب آلوده یا پوست شده به‌طور نادرست، می‌تواند خطر ابتلا به وبا را افزایش می‌دهند.
• ماهی و صدف خام؛ مصرف ماهی و صدف‌های خام یا نیمه‌پز صید شده از آب‌های آلوده به باکتری، عامل انتقال وبا هستند.
• تماس با فرد مبتلا؛ اگرچه انتقال وبا از فرد به فرد شایع نیست، اما تماس با مدفوع یا ترشحات بدن فرد مبتلا، بیماری را انتقال می‌دهد.

این بیماری، در مناطقی با شرایط بهداشتی نامناسب و عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم، بیشتر شایع است.

چرا افراد به وبا مبتلا می‌شوند؟

باکتری Vibrio cholerae از طریق مصرف آب یا غذای آلوده به مدفوع انسان‌های مبتلا به وبا انتقال می‌یابد. علت اصلی شیوع این بیماری وبا، شرایط بهداشت نامناسب و دسترسی نداشتن به آب سالم است. این شرایط، معمولا در کمپ‌های پناهندگان، مناطق فقیرنشین و مناطقی با زیرساخت‌های آب و فاضلاب ناکافی، مشاهده می‌شوند.

باکتری وبا با ترشح سمی در روده کوچک، باعث از دست دادن شدید آب و الکترولیت‌ها از طریق اسهال آبکی می‌شود. در صورت عدم مراجعه به‌موقع به دکتر گوارش و عدم درمان سریع این شرایط، مرگ ناشی از کم‌آبی بدن رخ خواهد داد. از مهم‌ترین عوامل خطر ابتلا به وبا باید به زندگی در مناطقی با دسترسی محدود به آب سالم، مصرف غذای خام یا نیم‌پز (مانند غذاهای دریایی آلوده) و شرایط بهداشتی ضعیف اشاره کرد.

عوامل خطر بیماری وبا چیست؟

عوامل خطر ابتلا به بیماری وبا، به شرایط محیطی و بهداشت فردی و عمومی وابسته است. مهم‌ترین عوامل خطر بیماری وبا شامل موارد زیر هستند:

• آب و غذای آلوده به باکتری Vibrio cholerae
• شرایط بهداشتی ضعیف همچون نبود سیستم‌های مناسب بهداشت عمومی و فاضلاب، به‌ویژه در مناطق شهری پرجمعیت و اردوگاه‌های پناهندگان
• خوردن غذای دریایی نپخته یا نیمه‌پخته و صیدشده در مناطق آلوده به باکتری وبا
• اسیدیته پایین معده به‌ویژه در کودکان، سالمندان و مصرف‌کنندگان داروهای کاهش‌دهنده اسید
• زندگی با افراد مبتلا به وبا
• افرادی با گروه خونی O، مستعد ابتلا به وبا

برای کاهش خطر، دسترسی به آب سالم، بهبود شرایط بهداشتی، واکسیناسیون و رعایت بهداشت فردی از جمله شست‌وشوی دست‌ها بسیار مهم است.

بیماری وبا را چگونه تشخیص می‌دهند؟

تشخیص بیماری وبا، به‌طور معمول از طریق شناسایی باکتری Vibrio cholerae در نمونه‌های مدفوع بیمار انجام می‌شود. دکتر وبا از روش‌های مختلفی برای تشخیص این بیماری کمک می‌گیرد. در جدول زیر، به موثرترین روش‌های تشخیص وبا پرداخته‌ایم:

در مناطق پرخطر، افراد تنها با مشاهده اسهال آبکی شدید، بدون تاخیر و انتظار برای نتایج آزمایش، تحت درمان قرار می‌گیرند.

عوارض وبا چیست؟

عوارض وبا، بسیار جدی و گاهی مرگبار خواهد بود؛ به‌ویژه اگر به‌موقع درمان نشود. در ادامه، به مهم‌ترین عوارض بیماری وبا اشاره کرده‌ایم:

• کم‌آبی شدید بدن؛ به دلیل اسهال و استفراغ شدید، بدن، مقادیر زیادی از مایعات و الکترولیت‌ها را از دست می‌دهد. این کم‌آبی اگر به سرعت جبران نشود، منجر به شوک، نارسایی اعضای حیاتی و مرگ خواهد شد.
• عدم تعادل الکترولیت‌ها؛ از دست دادن شدید الکترولیت‌هایی مانند سدیم، کلر و پتاسیم، به گرفتگی عضلات، ضعف شدید، ضربان قلب نامنظم و مشکلات عصبی منجر می‌شود.
• شوک هیپوولمیک؛ این حالت، به دلیل کاهش شدید حجم خون رخ داده و افت شدید فشار خون و نارسایی ارگان‌ها را به دنبال دارد. اگر شوک هیپوولمیک درمان نشود، در عرض چند ساعت منجر به مرگ خواهد شد.
• نارسایی کلیه؛ کاهش شدید مایعات و الکترولیت‌ها، با آسیب به کلیه‌ها، نارسایی کلیه را در پی خواهد داشت. در این عارضه، کلیه‌ها توانایی فیلتر کردن مواد زائد و تنظیم مایعات بدن را از دست می‌دهند.
• قند خون پایین؛ به خصوص در کودکان، از دست دادن توانایی خوردن و دریافت مواد غذایی، افت شدید قند خون و در نهایت خطر تشنج، بی‌هوشی و حتی مرگ را به دنبال دارد.

بیمار مبتلا به وبا، با دریافت درمان به‌موقع و مناسب، از عوارض وبا پیشگیری کرده و بسیاری از افراد از مرگ نجات پیدا می‌کنند.

بیماری وبا چگونه درمان می‌شود؟

درمان وبا بر جبران کم‌آبی و الکترولیت‌های از دست رفته متمرکز است. اولین و مهم‌ترین مرحله در درمان این بیماری، مصرف محلول‌های خوراکی جبران‌کننده آب و نمک (ORS) است که از طریق دهان مصرف می‌شود. در موارد شدیدتر که کم‌آبی به سرعت رخ می‌دهد، نیاز به تزریق وریدی مایعات و الکترولیت‌ها وجود دارد. همچنین، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها مانند داکسی‌سایکلین یا آزیترومایسین شدت بیماری را کاهش داده و مدت زمان آن را کوتاه می‌کند. در ادامه، به موثرترین روش‌های درمان وبا پرداخته‌ایم:

جایگزینی مایعات خوراکی

درمان اصلی وبا، جایگزینی سریع مایعات از دست رفته بدن است که از طریق اسهال و استفراغ رخ می‌دهد. محلول‌های خوراکی جایگزین مایعات حاوی آب، نمک و قند هستند و به حفظ تعادل الکترولیتی بدن کمک می‌کنند. این محلول‌ها به‌طور گسترده‌ در مناطقی با شیوع وبا، در دسترس بوده و به راحتی تهیه و استفاده می‌شوند. ORS یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین راهکارها برای درمان کم‌آبی بدن است و به‌طور قابل‌توجهی مرگ‌ومیر ناشی از وبا را کاهش می‌دهد. در موارد خفیف تا متوسط، مصرف ORS کافی است و بیمار با مصرف مداوم این محلول، بهبود می‌یابد.

تزریق وریدی مایع

در تزریق وریدی مایع، در موارد شدید وبا که بیمار به سرعت دچار کم‌آبی شدید و شوک می‌شود، جایگزینی مایعات از طریق دهان کافی نخواهد بود. در چنین شرایطی، تزریق مایعات به‌صورت وریدی یا همان سرم‌درمانی ضروری است. این روش برای بیمارانی که قادر به نگه‌داشتن مایعات نیستند یا دچار استفراغ شدید هستند، حیاتی خواهد بود. تزریق وریدی، نه‌تنها به جبران مایعات از دست رفته کمک می‌کند، بلکه الکترولیت‌های بدن مانند سدیم، پتاسیم و کلر را که در اثر اسهال از دست رفته‌اند، بازیابی خواهد کرد.

درمان وریدی به‌ویژه در مراکز درمانی با مراقبت‌های پزشکی مناسب انجام می‌شود و اغلب برای نجات جان بیماران وبا در مراحل پیشرفته بیماری ضروری است.

آنتی‌بیوتیک‌ها

در موارد شدید وبا، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها برای کاهش مدت زمان بیماری و کاهش دفع باکتری از طریق مدفوع تجویز شود. آنتی‌بیوتیک‌ها به‌طور مستقیم باکتری Vibrio cholerae را از بین می‌برند و این امر منجر به کاهش طول مدت اسهال می‌شود. با این حال، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها به‌طور معمول توصیه نمی‌شود. استفاده گسترده از آنتی‌بیوتیک‌ها منجر به ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی شده که یکی از نگرانی‌های بهداشتی در جهان است.

مکمل زینک

کودکان به دلیل کم‌آبی و اسهال شدید در معرض خطر بیشتری قرار دارند و مکمل زینک به کاهش مدت زمان اسهال و بهبود سریع‌تر آن‌ها کمک می‌کند. زینک، نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی بدن داشته و به کاهش تکرار اسهال کمک می‌کند. تحقیقات نشان داده که تجویز مکمل زینک به کودکان زیر ۵ سال، به‌طور قابل توجهی شدت و مدت اسهال را کاهش داده و به‌عنوان یک راهکار درمانی مکمل در کنار ORS و دیگر روش‌ها استفاده می‌شود. این درمان به‌ویژه در مناطقی با شیوع وبا و دیگر بیماری‌های اسهالی مؤثر است.

رژیم غذایی

پس از بهبود نسبی بیمار و کاهش اسهال کاهش، بازگشت به تغذیه مناسب اهمیت زیادی دارد. تغذیه در مراحل اولیه بهبودی به بازگشت نیرو و انرژی بیمار کمک می‌کند. مصرف مواد غذایی ساده و محلی که به‌خوبی پخته شده باشند، توصیه می‌شود. تغذیه مناسب همچنین از کم‌آبی مجدد بدن جلوگیری کرده و به بدن کمک می‌کند تا الکترولیت‌ها و مواد مغذی از دست رفته را بازیابی کند.

درمان بیماری وبا چقدر طول می کشد؟

مدت زمان درمان بیماری وبا، به شدت علائم و وضعیت بیمار بستگی دارد. در موارد خفیف تا متوسط، با جبران سریع مایعات و الکترولیت‌ها، بیمار ظرف چند روز بهبود می‌یابد. اگر درمان به‌موقع و درست انجام شود، علائم معمولا ظرف ۳ تا ۶ روز کاهش می‌یابد. در موارد شدیدتر که کم‌آبی شدید و نیاز به تزریق وریدی مایعات وجود دارد، ممکن است مدت زمان درمان کمی بیشتر باشد، اما همچنان با مدیریت مناسب می‌توان بیماران را ظرف یک هفته بهبود بخشید. استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها به کاهش دوره بیماری کمک کرده و دوره دفع باکتری را کوتاه‌تر کند.

چگونه از ابتلا به وبا پیشگیری کنیم؟

برای پیشگیری از ابتلا به وبا، انجام اقدامات پیشگیرانه و موثر، خطر ابتلا به این بیماری را به شدت کاهش می‌دهد. این اقدامات پیشگیرانه شامل موارد زیر هستند:

• استفاده از آب آشامیدنی تصفیه‌شده یا جوشیده و اجتناب از مصرف آب‌های مشکوک به آلودگی
• شست‌وشوی مرتب دست‌ها با آب و صابون، به‌ویژه پس از استفاده از توالت و قبل از غذا خوردن
• خودداری از مصرف مواد غذایی خام یا نیم‌پخته، به‌ویژه غذاهای دریایی و شستن یا پوست کندن میوه‌ها و سبزیجات خام قبل از مصرف
• واکسیناسیون با واکسن‌های خوراکی ضدوبا در مناطق دارای خطر شیوع بالا
• ایجاد سیستم‌های بهداشتی و فاضلاب مناسب

با رعایت این نکات، خطر ابتلا به وبا به حداقل رسیده و از شیوع گسترده این بیماری در جوامع جلوگیری خواهد شد.

برای درمان بیماری وبا باید به چه دکتری مراجعه کنیم؟

برای درمان بیماری وبا، مراجعه به متخصص عفونی یا متخصص گوارش مناسب است. این متخصصان، با توجه به تخصص و تجربه‌شان، درمان مناسبی برای عفونت‌های روده‌ای مانند وبا ارائه می‌دهند. معاینه علائم بالینی همچون اسهال شدید، استفراغ و کم‌آبی شدید و همچنین کشت مدفوع و آزمایش سریع آنتی‌ژن به متخصص برای تشخیص وبا کمک می‌کنند.

متخصص عفونی یا گوارش، برای درمان وبا، درمان آب و الکترولیت، مصرف آنتی‌بیوتیک و واکسن وبا را تجویز می‌کنند.

اگر قصد مراجعه به مناطقی با سطح پایین بهداشت آب و فاضلاب شهری را دارید و می‌خواهید بدانید موثرترین روش‌های پیشگیری از وبا چیست، با یک متخصص عفونی یا گوارش مشورت کنید. برای استفاده از مشاوره تلفنی یا آنلاین این متخصصان، می‌توانید از خدمات آن‌ها در سایت دکتردکتر بهره‌مند شوید.

منابع:

cdc.gov

who.int

سوالات متداول وبا

درمان کم‌آبی بدن ناشی از وبا چگونه انجام می‌شود؟

کم‌آبی بدن از طریق مصرف مایعات خوراکی یا تزریق وریدی مایعات و الکترولیت‌ها درمان می‌شود.

آیا وبا با روش‌های خانگی قابل درمان است؟

در مراحل اولیه، مصرف محلول‌های ORS در خانه می‌تواند کمک‌کننده باشد، اما در موارد شدید باید فورا به مراکز درمانی مراجعه شود.

آیا حیوانات می‌توانند وبا را به انسان منتقل کنند؟

حیوانات نقش مهمی در انتقال وبا به انسان ندارند.

آیا افرادی که از وبا بهبود یافته‌اند، دوباره به آن مبتلا می‌شوند؟

بهبود از وبا ممکن است مقداری ایمنی ایجاد کند، اما این ایمنی کامل و دائم نیست.