مشکل آبسه کبدی معمولاً از نوعی عفونت باکتریایی به وجود می‌آید که از مجرای صفراوی یا دستگاه گوارش پخش می‌شود. علل شایع این عفونت کبدی عبارتند از کولیت عفونی، کوله سیستیت، کلانژیت، دیورتیکولیت یا آپاندیسیت. البته علل قارچی هم می‌توانند در بیماران دچار نقص ایمنی باعث بروز علائم آبسه کبدی شوند. کسانی که به این وضعیت مبتلا می‌شوند، نشانه‌هایی مانند تب و لرز، تشنج و درد در ناحیه فوقانی شکم را تجربه می‌کنند. علائم دیگر عبارتند از نفخ، حالت تهوع و استفراغ، بی‌اشتهایی، کاهش وزن، خستگی مفرط و زردی. این عفونت داخلی شکمی خطرناک است و موجب نارسایی اندام‌های درون بدن می‌شود. برای رسیدگی به آن، باید به دکتر گوارش مراجعه کنید. در این مقاله از تمام نکات لازم برای آشنایی با چنین وضعیتی می‌خوانید.
در پایان، پرسش‌هایتان را در بخش نظرات مطرح کنید تا کارشناس سلامتی مجله پزشکی دکتردکتر به شما پاسخ دهد.
عفونت یا آبسه کبدی چیست؟
آبسه کبدی نوعی وضعیت پزشکی شدید و خطرناک در کبد است. این مشکل با تجمع چرک در کبد همراه می‌شود و می‌تواند در نتیجه آسیب کبدی یا نشت محتویات روده از شکم به کبد از راه سیاهرگ باب رخ دهد. منظور از سیاهرگ باب هم وریدی است که مواد مغذی را از اندام گوارشی به کبد حمل می‌کند. آبسه کبد معمولاً به دلیل عفونتی ایجاد می‌شود که عامل آن میکروارگانیسم‌ها و تروما هستند. چرک مایعی است که هنگام مبارزه بدن با یک بیماری ایجاد می‌شود و از سلول‌های مرده و گلبول‌های سفید تشکیل شده است. گاهی اوقات، چرک به جای تخلیه از محل عفونت، با تشکیل کیست، در داخل کبد جمع می‌شود. احتمال دارد که درد و تورم معده دلیل چنین وضعیتی باشد.
پایگاه سازمان سلامت ملی آمریکا (NIH) درباره این وضعیت می‌گوید:
آبسه کبدی به عنوان یک توده چرکی در کبد تعریف می‌شود که می‌تواند از آسیب به کبد یا از عفونت داخل شکمی منتشرشده از ورید باب به وجود بیاید.
معمولاً در اطراف آبسه تورم و التهاب هم به وجود می‌آید. برای معالجه این وضعیت باید به دکتر گوارش مراجعه کنید. یادتان باشد که عفونت کبد خطرناک است و نیاز به پیگیری جدی دارد.
علائم آبسه کبدی چیست؟
بروز آبسه کبدی با مشکلات و نشانه‌هایی قابل توجه همراه است. برخی از نشانه‌ها فقط از سوی پزشک در زمان معاینه شناسایی و درک می‌شوند. اگر بخواهیم از شایع‌ترین علائم عفونت کبد نام ببریم، باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- یرقان
- ادرار تیره
- مدفعو تیره
- تعریق شبانه
- بزرگ‌شدن کبد
- کاهش وزن شدید
- از دست‌دادن اشتها
- تب (مداوم یا متناوب) و لرز
- درد در سمت راست بالای معده
- بی‌حالی (احساس عمومی ناراحتی یا بیماری)
از علائم دیگر باید درد شانه راست، یرقان، هپاتومگالی (بزرگی کبد) و پلورال افیوژن (جمع‌شدن غیر طبیعی مایع در اطراف ریه‌ها) را هم نام ببریم. پزشکی که می‌داند تخصص گوارش و کبد چیست، در مسیر شناسایی علائم و تشخیص وضعیت به بیمار کمک می‌کند.
انواع عفونت کبدی را بشناسید
بر اساس ارگانیسم ایجادکننده آبسه کبدی، دو نوع کلی برای این وضعیت تعریف می‌شود. آبسه پیوژن کبدی (Pyogenic) که شامل آبسه باکتریایی و قارچی می‌شود. نوع دیگر هم آبسه کبدی انگلی یا آبسه آمیبی کبدی (Amoebic) است. هریک از این‌ها ویژگی‌هایی دارند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
آبسه پیوژنیک کبد
این مورد به دو دسته آبسه باکتریایی و قارچی تقسیم می‌شود. هریک از این دو عاملی مخصوص به خود دارند. در جدول زیر با آبسه باکتریایی و قارچی در این گروه آشنا می‌شوید:
| ویژگی | آبسه باکتریایی کبد | آبسه قارچی کبد |
|---|---|---|
| عامل ایجادکننده | باکتری‌ها (مانند کلبسیلا پنومونیه) | قارچ‌ها (مانند کاندیدا آلبیکنس، آسپرژیلوس، کریپتوکوک) |
| شایع‌ترین عامل | باکتری‌ها، به ویژه در افراد با سیستم ایمنی ضعیف | کاندیدا آلبیکنس |
| شرایط زمینه ساز | تروما، کولیت، پانکراتیت، اختلالات مجاری صفراوی، مصرف مواد مخدر تزریقی، سیستم ایمنی ضعیف | سیستم ایمنی ضعیف |
| تظاهرات بالینی | تب، لرز، درد شکم، زردی، تهوع، استفراغ، کاهش وزن | تب، لرز، درد شکم، علائم عفونت |
| توزیع ضایعات | اغلب یک یا چند ضایعه بزرگ | معمولاً چندین ضایعه کوچک پراکنده |
| عوارض | پارگی آبسه، سپسیس، نارسایی کبد، آسیت | انتشار عفونت به سایر اندام‌ها، عفونت |
| گروه‌های پرخطر | افراد با سیستم ایمنی ضعیف، افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کبد، مصرف‌کنندگان مواد مخدر تزریقی | افراد با سیستم ایمنی ضعیف، بیماران پیوند عضو، بیماران مبتلا به سرطان |
آبسه باکتریایی اغلب به صورت یک یا چند ضایعه بزرگ در کبد ظاهر می‌شود، اما آبسه قارچی معمولاً به صورت چند ضایعه کوچک و پراکنده در کبد به وجود می‌آید.
آبسه انگلی (آبسه کبد آمیبی)
تجمع چرک در کبد که از سوی انگل روده‌ای انتامبا هیستولیتیکا (Entamoeba histolytica) ایجاد می‌شود، آبسه کبدی آمیبی را به وجود می‌آورد. نام‌های دیگر آبسه کبد آمیبی آمیبیازیس و اسهال خونی آمیبی است. به دنبال عفونت آمیبی خارج روده‌ای، انگل می‌تواند از راه گردش خون از روده به کبد حرکت کند. غذا و آب آلوده به مدفوع باعث گسترش آمیبیاز می‌شود. استفاده از فضولات انسانی به عنوان کود هم گاهی اوقات عامل آبسه کبدی است. علاوه بر این، آمیبیاز از طریق تعامل فرد به فرد هم منتقل می‌شود.
علت ابتلا به آبسه کبدی چیست؟
آبسه کبد تجمع چرک (مایع) ناشی از عفونت ایجاد شده توسط میکروارگانیسم‌های مختلف است و منجر به التهاب می‌شود. بر اساس نوع عامل ایجادکننده، به انواع مختلف زیر تقسیم می‌شوند. در ادامه با علل آبسه کیدی ناشی از هر نوع از این بیماری بیشتر آشنا می‌شوید.
علل آبسه چرکی کبد
انواع مختلف ارگانیسم‌هایی که باعث آبسه‌های چرکی کبد می‌شوند، شامل اشریشیا کلی، استافیلوکوکوس اورئوس، گروه استرپتکوک آنژینوس، گونه‌های کلوستریدیوم، گونه‌های باکتریوئیدس و کلبسیلا پنومونیه هستند. علل مختلفی برای آبسه‌های چرکی کبد وجود دارد که عبارتند از:
| علت | مکانیسم ایجاد | توضیحات |
|---|---|---|
| مشکلات مجاری صفراوی | عفونت صعودی از مجاری صفراوی | عفونت باکتریایی مجاری صفراوی، شایع‌ترین علت آبسه کبدی است. باکتری‌ها از طریق مجاری صفراوی به کبد نفوذ کرده و باعث ایجاد آبسه می‌شوند. |
| ورید باب | انتقال باکتری از روده به کبد | باکتری‌های موجود در روده از طریق ورید باب به کبد منتقل شده و در آنجا مستقر می‌شوند و آبسه ایجاد می‌کنند. |
| شریان کبدی | عفونت خون یا اندوکاردیت | باکتری‌ها از طریق شریان کبدی به کبد رسیده و باعث ایجاد آبسه می‌شوند. انسداد مجاری صفراوی نیز می‌تواند به این فرآیند کمک کند. |
| سایر قسمت‌های شکم | نشت محتویات روده | نشت محتویات روده به حفره شکمی و سپس به کبد می‌تواند باعث ایجاد آبسه شود. |
| آسیب | ضربه یا جراحی | آسیب به کبد یا اندام‌های مجاور می‌تواند باعث ایجاد آبسه شود. |
عوامل دیگری هم می‌توانند در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند و تشخیص دقیق و درمان مناسب نیازمند مشاوره با پزشک متخصص است.
علل آبسه کبد آمیبی (انگلی)
انگل‌هایی که باعث آبسه کبد می‌شوند، عبارتند از انتامبا هیستولیتیکا، اکینوکوکوس گرانولوزوس، تک یاخته‌ها و کرم‌ها. شایع‌ترین آبسه انگلی کبد، آبسه کبد آمیبی است. انتامبا هیستولیتیکا تک‌یاخته‌ای است که باعث آمیبیاز می‌شود، یعنی یک عفونت انگلی که از طریق مسیر مدفوع-دهانی گسترش پیدا می‌کند. معمولی‌ترین علامت خارج روده‌ای آمیبیاز، آبسه کبد آمیبی است. هنگامی که این موجود وارد سیستم پورتال می‌شود و به کبد مهاجرت می‌کند، ابتدا کولیت آمیبی و به دنبال آن آبسه کبدی آمیبی ایجاد می‌کند. اکینوکوکوس گرانولوزوس، یکی دیگر از پاتوژن‌های انگلی غیرمعمول اما مهم است که کیست هیداتید کبدی ایجاد می‌کند و منجر به آبسه کبد می‌شود.
عوارض و خطرات آبسه کبدی چیست؟
به دنبال ایجاد آبسه کبدی، امکان بروز عوارضی وجود دارد که خود آن‌ها هم مشکلات متنوعی به همراه می‌آورند. مبتلایان به این وضعیت، از سوی خطرات مختلفی هم تهدید می‌شوند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم. عوارض ابتلا به آبسه کبدی شامل این موارد می‌شود:
- شوک
- پانکراتیت حاد
- نارسایی کلیه
- تشکیل فیستول
- آبسه زیر دیافراگمی یا تجمع مایعات عفونی
- پریتونیت یا التهاب دیواره پوشش حفره شکم
- شبه آنوریسم کبدی یا لخته‌های خارج از رگ خونی
- آمبولی سپتیک در سیستم عصبی مرکزی و خطر خونریزی داخل مغزی
- ترومبوز وریدی کبدی یا شکمی و ایجاد لخته‌های خون داخلی موضعی در رگ‌ها
اندوفتالمیت درون‌زا (EE) هم نوعی التهاب شدید باکتریایی در مایعات و بافت‌های داخل چشم است که در پی وقوع آبسه کبدی در بدن مبتلایان به آن رخ می‌دهد.
نحوه تشخیص آبسه کبدی چیست؟
آبسه‌های کبدی به دلایل مختلفی ایجاد می‌شوند و علائم و نشانه‌های گوناگونی دارند. معاینه دقیق بیمار می‌تواند به تشخیص بیماری کمک کند. تشخیص شامل مراحل مختلفی است. آبسه کبد باید به روش زیر ارزیابی شود:
- مرور سابقه پزشکی بیمار
- انجام معاینه فیزیکی دقیق
- بررسی یافته‌های آزمایشگاهی
- مرور آزمایش کامل خون (CBP)، افزایش تعداد گلبول‌های سفید و کاهش تعداد گلبول‌های قرمز
- انجام تست عملکرد کبد، برای افزایش فسفات قلیایی، کاهش آلبومین و تغییر در آنزیم‌های کبدی
- کشت خون برای بررسی ارگانیسم‌ها در صورت آبسه کبد آمیبی و نظارت بر عفونت هم‌زمان با باکتری، قارچ و ویروس عامل هپاتیت
- انجام تست‌های تصویربرداری شامل سی تی اسکن شکم، توموگرافی کامپیوتری با کنتراست و سونوگرافی کبد یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی کبد)
از اسکن رادیو -نوکلیدهای کبدی هم استفاده می‌شود که شامل تکنسیوم، گالیوم و ایندیم، یعنی بیومارکرهایی هستند که برای تشخیص ضایعات در کبد کاربرد دارند.
آبسه کبدی چطور درمان می‌شود؟
روش‌های مختلفی برای درمان آبسه‌های کبدی وجود دارد. درمان بستگی به علت آبسه کبد و شدت عفونت دارد. آبسه کبدی درمان‌نشده به دلیل عوارض بالقوه آن، تهدیدکننده زندگی است. در زیر گزینه های درمانی برای آبسه کبد آورده شده است. برای هر نوع از این بیماری، راه‌کارهای مخصوص به خود وجود دارد.
درمان آبسه پیوژنیک کبد
انتخاب درمان برای آبسه پیوژنیک کبد به تظاهرات بالینی، ارگانیسم عامل این وضعیت و اندازه آبسه بستگی دارد. بر اساس نیاز از درمان دارویی و زهکشی یا درناژ در درمان استفاده می‌شود.
- درمان دارویی: شامل درمان آنتی‌بیوتیکی آبسه پیوژنیک کبد، از جمله آمینوگلیکوزیدها، آنتی‌بیوتیک‌های بتالاکتام، پنی‌سیلین مقاوم به پنی سیلیناز و سفالوسپورین ها (نسل اول) است.
- روش تخلیه آبسه کبد: درمان اصلی برای آبسه‌های پیوژنیک کبد است و شامل زهکشی از راه پوست و به صورت سطحی می‌شود.
- جراحی آبسه کبدی: درناژ جراحی باز یا لاپاراسکوپی، که با استفاده از سونوگرافی (US) و توموگرافی کامپیوتری (CT اسکن) انجام می‌شود. این روش تنها زمانی باید پیش گرفته شود که درناژ از راه پوست و درمان آنتی‌بیوتیکی بیماری را درمان نکنند.
برای انتخاب درمان بیماری های کبدی نیاز به تشخیص درست وضعیت وجود دارد. اگر درمان متناسب با وضعیت بیمار نباشد، امکان خطر مرگ هم بعید نخواهد بود.
درمان آبسه کبد آمیبی
برای درمان این وضعیت، داروهای انتخابی داروهای آمیب‌کش هستند و معمولاً درناژ توصیه نمی‌شود. در برخی حالات هم از آسپیراسیون با سوزن استفاده می‌شود. اگر هیچ‌یک از روش‌ها موثر نباشند، پزشکان به سراغ روش‌های جراحی باز می‌روند. در واقع، جراحی آخرین گزینه برای بهبودبخشی به این بیماری و شرایط ناخوشایند است.
پیشگیری از ابتلا به آبسه کبدی چگونه است؟
پیشگیری از آبسه کبدی نیازمند اصلاحات مختلفی در سبک زندگی است که در زیر به آن‌ها اشاره می‌شود:
- غذا و آب: آلوده‌بودن غذا و آب به مدفوع منجر به آبسه‌های کبدی می‌شود، چون ممکن است حاوی انگل باشد. تمیز‌کردن میوه‌ها و سبزیجات قبل از خوردن و پرهیز از مصرف گوشت نپخته به پیشگیری از عفونت کمک می‌کند.
- بهداشت: کشورهای در حال توسعه باید بیشتر به ایجاد آگاهی در بین مردم و حفظ محیط بهداشتی اهمیت دهند.
- عمل جنسی ایمن: در افرادی که درگیر رابطه جنسی دهانی-مقعدی هستند، این عفونت رایج است. خودداری از این رفتارهای جنسی به پیشگیری کمک می‌کند.
رعایت سبک زندگی سالم عامل مهمی در پیشگیری از ابتلا به آبسه کبدی است. بسیاری از بیماری‌های این عضو بدن از جمله سیروز کبدی با تغییر سبک زندگی قابل کنترل می‌شوند.
برای درمان آبسه کبدی به چه پزشکی مراجعه کنید؟
برای رفع عفونت‌های باکتریایی کبد یا مشکلات ناشی از عفونت‌های ویروسی کبد باید به متخصص کبد و گوارش مراجعه کنید. آن‌ها در حوزه رفع مشکلات آبسه کبدی و انواع آن، نظیر عفونت‌های قارچی کبد خبره هستند و می‌توانند آبسه‌های تک‌کانونی و چندکانونی را درمان کنند. برای رفع عفونت کبدی باید از روش‌های تشخیصی مانند سی‌تی‌اسکن استفاده شود. سپس متخصص با مرور علائم آبسه کبدی، درمان‌های لازم را پیش می‌گیرد. توصیه به رژیم غذایی سالم، استفاده از آنتی‌بیوتیک درمانی و درین‌کردن آبسه از روش‌های در دسترس برای بهبود است. گاهی هم اگر آسیب کبدی دائمی رخ دهد، نیاز به جراحی برای برداشتن آبسه به وجود می‌آید.
برای مراجعه به بهترین متخصصان کبد، به سامانه دکتردکتر مراجعه کنید. در آنجا، فهرستی از بهترین پزشکان، همراه با امتیازاتشان و نظرات مراجعان پیشین آن‌ها موجود است. در دکتردکتر، به شکل اینترنتی از پزشک دلخواهتان نوبت می‌گیرید.
منابع:
bestpractice.bmj.com
teachmesurgery.com
pacehospital.com
سوالات متداول آبسه کبدی
ابتلا به آبسه می‌تواند خطر ابتلا به سرطان کبد، مجاری صفراوی و همه سرطان‌ها را به طور قابل توجهی افزایش دهد.
بله، تحت فشار داخلی یا ضربه خارجی، آبسه ترکیده و در بدن پخش می‌شود و عوارض شدیدی ایجاد می‌کند. این وضعیت مهم‌ترین عارضه آبسه کبدی است.
آبسه کبدی نیاز به درمان تحت نظارت یک متخصص دارد. اگر درمان نشود، ممکن است، تهدیدکننده زندگی باشد. اگر اجازه دهید آبسه خود به خود و بدون درمان برطرف شود، خطرات و عوارض قابل توجهی برای سلامتی به وجود می‌آورد.
آبسه کبد نوعی بیماری عفونی پر از چرک است که معمولاً باعث درد و ناراحتی می‌شود. در مقابل، کیست‌های کبدی کیسه‌های غیرعفونی پر از مایع هستند که اغلب تا زمانی که بزرگ نشوند، بدون علامت باقی می‌مانند.
