درد زیر شکم در بارداری در اثر تغییرات طبیعی بدن یا مشکلات خاص بارداری رخ میدهد. گاهی این دردها نشانه مشکلات جدی‌تری مانند عفونت، حاملگی خارج رحمی یا حتی زایمان زودرس هستند.
آگاهی از نشانه‌های هر یک از این مشکلات و انجام اقدامات پیشگیرانه برای مدیریت و کاهش این دردها و حفاظت از سلامت مادر و جنین لازم است. در این مطلب از مجله پزشکی و سلامت دکتردکتر به بررسی علل، راه‌های پیشگیری و زمان مراجعه به دکتر زنان پرداخته‌ایم.
در انتها، اگر سوالی درباره درد زیر شکم زنان در بارداری دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ خواهد داد.
درد زیر شکم در بارداری چیست؟
درد زیر شکم در بارداری نشانه‌ای از تغییرات طبیعی بدن باشد که برای سازگاری با جنین در حال رشد اتفاق می‌افتد. اما گاهی این دردها نشان‌دهنده مشکلات جدی‌تر هستند که نیاز به توجه فوری دارند.
به همین دلیل آگاهی از دلایل مختلف این درد برای هر مادری در دوران بارداری ضروری است تا بتواند علائم نگران‌کننده را شناسایی کرده و اقدامات لازم را انجام دهد.
علت‌های اصلی ایجاد درد زیر شکم در حاملگی
درد زیر شکم در بارداری در شکل‌ها و شدت‌های مختلفی ظاهر میشود. دردهای خفیف، معمولا با تغییر وضعیت و استراحت ازبین می‌روند. اما اگر این درد، شدید و مداوم و همراه با علائمی مانند خونریزی، لکهبینی، ترشحات غیرعادی واژن، یا درد هنگام ادرار باشد، باید با پزشک خود مشورت کنید.
در ادامه، به مهم‌ترین علل این درد پرداخته‌ایم:
درد رباط گرد
درد رباط گرد به دلیل کشش رباط‌های نگهدارنده رحم به سمت لگن ایجاد میشود. با رشد جنین و افزایش وزن رحم، این رباط‌ها بیشتر تحت فشار قرار گرفته و هنگام تغییر وضعیت یا حرکات ناگهانی، درد ناگهانی و تیز در ناحیه زیر شکم یا کشاله ران ایجاد میشود.
این درد معمولاً نگران‌کننده نیست، اما اگر شدت درد افزایش یابد یا همراه با علائم دیگری باشد، مشاوره پزشکی ضروری است. روش‌های مدیریت این نوع درد زیر شکم در حاملگی، استراحت و اجتناب از حرکات ناگهانی هستند.
انقباضات براکستون-هیکس
انقباضات براکستون-هیکس یا همان انقباضات کاذب، نوعی آمادگی طبیعی بدن برای زایمان هستند. این انقباضات معمولا بدون درد یا با درد خفیف بوده و در اواخر بارداری افزایش می‌یابند. برخلاف انقباضات زایمانی، انقباضات براکستون-هیکس منظم نیستند و با تغییر وضعیت متوقف می‌شوند.
براساس مقالات منتشرشده در انتشارات پزشکی WebMd آمریکا،
کم آبی شایع‌ترین علت انقباضات براکستون هیکس است. از سایر محرک‌های این انقباضات می‌توان به تهوع یا استفراغ، حرکت کودک، فعالیت مادر به‌ویژه بلند کردن اجسام، داشتن رابطه جنسی یا پر شدن مثانه اشاره کرد.
وقوع این انقباضات در بارداری طبیعی است؛ اما اگر انقباضات به صورت منظم و دردناک و همراه با خونریزی رخ دهند، مراجعه به پزشک ضروری خواهد بود.
مشکلات گوارشی
در دوران بارداری، تغییرات هورمونی و فشار رحم بر دستگاه گوارش منجر به مشکلاتی نظیر یبوست، نفخ و سوءهاضمه میشود. این مشکلات باعث درد زیر شکم شده و ناراحتی‌های گوارشی شایعی را ایجاد می‌کنند. برای کاهش این مشکلات، مصرف آب کافی، رژیم غذایی حاوی فیبر و ورزش ملایم توصیه میشود.
حاملگی خارج رحمی
حاملگی خارج رحمی یکی از مشکلات جدی و خطرناک در دوران بارداری است که بارداری به جای رحم، در محل دیگری مانند لوله فالوپ رخ میدهد. درد زیر شکم در بارداری خارج رحمی معمولا بسیار شدید بوده و همراه با علائم دیگری چون کاهش فشار خون، خونریزی‌های شدید، تپش قلب و اختلالات در فرآیند لخته شدن خون ظاهر میشود. این شرایط به دلیل تهدید سلامت مادر به درمان فوری نیاز دارد.
جدا شدن جفت
در موقعیت جدا شدن جفت یا دکولمان جفت، جفت به تدریج از دیواره رحم جدا شده که باعث ایجاد درد شدید زیر ناف و گاهی خونریزی‌های شدیدی میشود. این خونریزی در فضای بین جفت و رحم رخ میدهد. تجمع خون ناشی از خونریزی باعث تحریک و انقباضات رحمی شده که به‌صورت درد شدید و ناگهانی در ناحیه زیر شکم و کمر احساس میشود.
سقط جنین
هنگام وقوع سقط جنین، بدن تلاش می‌کند بافت‌های بارداری را از رحم خارج کند. این فرآیند با انقباضات رحمی همراه بوده که به‌صورت درد و گرفتگی در ناحیه زیر شکم احساس میشود. شدت این درد از خفیف تا شدید متغیر است و گاهی مشابه دردهای قاعدگی یا حتی شدیدتر رخ میدهد.
عفونت در بارداری
با ورود باکتری‌ها به مجاری ادراری، التهاب و عفونت در مثانه (سیستیت) یا حتی کلیه‌ها (پیلونفریت) رخ میدهد. این التهاب منجر به انقباضات و تحریک اعصاب ناحیه لگن و در نتیجه درد یا فشار در ناحیه زیر شکم میشود. در مواردی که عفونت به کلیه‌ها گسترش می‌یابد، درد در نواحی کمر و پهلوها هم احساس خواهد شد.
درد شکم در دوره‌های مختلف بارداری به چه علت رخ میدهد؟
درد زیر شکم در حاملگی در هر سه ماهه بارداری به دلایل متعددی رخ میدهد؛ در ادامه، به این دلایل مختلف مفصل‌تر پرداخته‌ایم:
درد در سه ماه اول بارداری
معمولا به علت تغییرات فیزیکی بدن، شروع بارداری با درد زیر شکم همراه خواهد بود. یکی از شایع‌ترین دلایل این درد و درد رحم در اوایل بارداری، گرفتگی عضلات است که شباهت زیادی به دردهای پریودی دارد. این دردها اغلب به دلیل تغییرات هورمونی و رشد رحم شما ایجاد می‌شوند.
اما در برخی مواقع، دردهای شکمی در سه ماهه اول نشانه‌ای از مشکلات جدی‌تری هستند که نیاز به توجه فوری دارند؛ مهم‌ترین این مشکلات و نشانه‌های آنها، شامل موارد زیر هستند:
- سقط جنین همراه با خونریزی و درد در ناحیه شکم یا کمر، به‌ویژه در صورت ظهور ترشحات غیرعادی
- عفونت دستگاه ادراری همراه با درد هنگام ادرار، خون در ادرار، یا تخلیه ادرار بدبو یا کدر
- حاملگی خارج رحمی به دلیل تخمک بارور شده در خارج از رحم
اگر درد زیر شکم در حاملگی شدید و در یک طرف شکم متمرکز باشد یا با علائمی مانند سرگیجه، ضعف و تب همراه باشد، سریع‌تر با مراجعه به مراکز درمانی از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کنید.
درد در سه ماه دوم بارداری
در سه ماهه دوم بارداری بسیاری از خانم‌ها به ویژه در ماه چهارم بارداری، دردهایی را در ناحیه زیر شکم تجربه می‌کنند. علت درد زیر شکم در حاملگی ماه چهارم بزرگ شدن مداوم رحم برای ایجاد فضای بیشتر برای رشد جنین است.
این بزرگ شدن منجر به کشیدگی رباط‌های اطراف رحم شده و به‌طور معمول باعث احساس درد در قسمت تحتانی شکم، کشاله ران یا حتی باسن میشود. این دردها ممکن است به صورت تیرکشیدن یا احساس سنگینی در یک یا هر دو طرف بدن شما ظاهر شوند.
درد در سه ماه سوم بارداری
در سه ماهه سوم بارداری رحم بزرگ‌تر شده و به سایر ارگان‌ها فشار وارد می‌آورد که منجر به احساس درد و ناراحتی در نواحی مختلف بدن، از جمله پایین شکم، کمر و باسن میشود. گاهی، درد زیر شکم در بارداری به‌طور خاص در سمت چپ شکم بیشتر احساس خواهد شد که دلیل وقوع آن با علت درد سمت راست شکم در بارداری متفاوت است.
علت درد سمت چپ شکم زنان در این دوران، کشیدگی رباط‌های گرد رحم است که با بزرگ‌تر شدن رحم به تدریج تحت فشار قرار می‌گیرند. همچنین در این مرحله از بارداری، فشار به رگ‌های خونی و اندام‌های داخلی میتواند موجب درد در ناحیه سمت چپ شکم میشود.
در چه شرایطی ریسک این درد بیشتر میشود؟
شرایط مختلفی وجود دارند که ریسک درد زیر شکم در حاملگی را افزایش می‌دهند. در جدول زیر به شرایط و عوامل تحریک‌کننده این درد پرداخته‌ایم:
| علائم خطر | توضیحات |
| درد شدید یا مداوم | مشکلاتی مانند انقباضات زودرس یا مشکلات رحم |
| لکهبینی یا خونریزی | سقط جنین، حاملگی خارج از رحم یا مشکلات دیگر در رحم |
| تب | تب همراه با درد شکم و نشان‌دهنده عفونت |
| لرز | عفونت شدید |
| ترشحات واژن | عفونت ادراری |
| سبکی سر | مشکلات فشار خون پایین یا سایر اختلالات مربوطه |
| ناراحتی در هنگام ادرار کردن | عفونت مجاری ادراری |
| حالت تهوع و استفراغ | مسمومیت حاملگی (پره‌اکلامپسی) یا سایر مشکلات |
علت درد زیر شکم سمت راست در زنان در بارداری مشکلاتی مانند حاملگی خارج از رحم، التهاب آپاندیس یا مسائل مرتبط با کیسه صفرا ایجاد میشود.
درد زیر شکم در حاملگی با چه خطراتی همراه است؟
یکی از خطرات عمده درد زیر شکم در بارداری خونریزی‌های شدید است که به سقط جنین یا مشکلاتی مانند حاملگی خارج از رحم اشاره می‌کند. دردهای شکمی شدید یا مداوم، به ویژه در کنار کمردرد و نفخ، باید مورد توجه قرار گیرند؛ زیرا ممکن است نشانه مشکلاتی چون عفونت‌های دستگاه تناسلی یا دستگاه گوارش باشد که در دوران بارداری بسیار شایع هستند. علی‌رغم باورهای موجود، ارتباط بین درد زیر شکم در اوایل بارداری و جنسیت توسط هیچ‌یک از شواهد علمی اثبات نشده است.
در بیشتر مواقع به دلیل لانه‌گزینی تخمک در دیواره رحم یا کشش رباط‌ها، درد زیر شکم پس از لقاح و روزهای اولیه حاملگی ایجاد میشود و در صورت بروز خونریزی یا درد شدید، باید با پزشک مشورت کرد. به‌طورکلی هر گونه علائم خطر دوران بارداری همچون درد غیرطبیعی یا شدید باید جدی گرفته شده و بررسی‌های لازم صورت گیرد تا از بروز مشکلات جدی جلوگیری شود.
عارضه پره‌اکلامپسی با فشار خون بالا و آسیب به اندام‌های مختلف همراه بوده و باعث این درد میشود. همچنین، انقباضات منظم و دردناک زیر شکم پیش از هفته ۳۷ بارداری به دلیل زایمان زودرس با درد شکمی، فشار لگنی و کمر درد همراه است.
چگونه این درد را در بارداری درمان کنیم؟
اگر درد زیر شکم در بارداری با علائمی همچون خونریزی، گرفتگی شدید عضلات یا علائم غیرعادی همراه بود، نیاز به بررسی‌ها و درمان‌های پزشکی خواهید داشت. اما در موارد شایع می‌توانید از روش‌های درمانی زیر کمک بگیرید:
استراحت کافی
زمانی که درد ناشی از کشش رباط‌های رحم یا تغییرات فیزیکی دیگر باشد، استراحت و خوابیدن در موقعیت مناسب به تسکین این دردها کمک خواهد کرد. بدن در حالت استراحت بهتر میتواند با تغییرات مختلف دوران بارداری سازگار شود و دردهای ناشی از فشارها و کشش‌ها کاهش می‌یابند.
استفاده از کیسه گرم
قرار دادن یک کیسه آب گرم روی ناحیه دردناک به شل شدن عضلات و کاهش گرفتگی‌ها کمک کرده و احساس راحتی بیشتری ایجاد خواهد کرد. با این حال، حرارت کیسه باید ملایم و متعادل باشد تا از آسیب به پوست یا بافت‌ها جلوگیری شود. حرارت بیش از حد اثرات منفی به دنبال خواهد داشت؛ بنابراین استفاده از کیسه گرم با احتیاط و در دمای مناسب، به تسکین درد و آرامش بدن کمک خواهد کرد.
پوزیشن‌های راحت برای خواب
برخی از دردهای شکمی در دوران بارداری به دلیل فشارهای فیزیکی روی اندام‌های داخلی ایجاد می‌شوند. برای کاهش این فشارها و تسکین درد، خوابیدن به پهلو مفید خواهد بود. به‌ویژه خوابیدن به سمت چپ جریان خون را بهبود داده و فشار کمتری به رحم و دیگر اندام‌ها وارد میشود. استفاده از یک بالش بین پاها هنگام خوابیدن به پهلو از فشار اضافی روی شکم و کمر کم می‌کند.
ورزش‌های ملایم
ورزش‌های سبکی مانند پیاده‌روی یا کشش‌های ملایم به بهبود گردش خون، کاهش تنش‌های عضلانی و کاهش دردهای شکمی کمک می‌کنند. پیاده‌روی یک فعالیت کم‌فشار است که میتواند به تقویت عضلات پا و بهبود وضعیت کلی بدن کمک کند.
کشش‌های ملایم هم در شل شدن عضلات و کاهش گرفتگی‌ها و دردها در نواحی مختلف بدن نقش دارند. با این حال قبل از شروع هر نوع ورزش جدید در دوران بارداری، از ایمنی و مناسب بودن آن برای وضعیت شما مطمئن شوید.
تغییرات رژیمی
اگر درد زیر شکم در بارداری به دلیل گاز یا نفخ باشد، تغییرات رژیمی نقش مهمی در تسکین آن خواهد داشت. پرهیز از غذاهای نفاخ مانند حبوبات، کلم و پیاز و همچنین اجتناب از غذاهای پرچرب یا تند به کاهش تولید گاز و نفخ کمک می‌کند.
همچنین مصرف مواد غذایی که هضم آنها آسان است، مانند برنج سفید، سیب‌زمینی پخته یا ماست ساده، فشار وارده بر دستگاه گوارش و درد را کاهش خواهد داد. داشتن رژیم غذایی متعادل و مصرف وعده‌های غذایی کوچک و مکرر هم از بروز مشکلات گوارشی جلوگیری کرده و علائم نفخ و گاز را تسکین میدهد.
راه‌های پیشگیری از دردهای زیر شکم زنان در بارداری
برای پیشگیری از ابتلا به این درد، باید از راهکارهای زیر استفاده کنید:
- ورزش‌های سبک؛ تقویت عضلات و کاهش دردهای زیر شکم با انجام ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی، حرکات کشش، یوگا و ورزش‌های آبی
- استفاده از کمربندهای بارداری؛ کمک به توزیع وزن و کاهش فشار روی عضلات شکم و لگن با استفاده از کمربندهای حمایتی بارداری
- وضعیت خواب مناسب؛ جلوگیری از اعمال فشار اضافی به شکم و کمر با خوابیدن به پهلوی چپ و استفاده از بالش بارداری زیر شکم و بین زانوها
- حفظ وضعیت بدنی صحیح؛ پیشگیری از دردهای زیر شکم به کمک ایستادن و نشستن با وضعیت بدنی درست و پرهیز از خم شدن ناگهانی
- پرهیز از بلند کردن اشیاء سنگین؛ جلوگیری از وارد شدن فشار مضاعف بر عضلات شکم و تشدید درد با اجتناب از بلند کردن اشیاء سنگین
- تغذیه مناسب و مصرف آب کافی؛ ارتقای سلامت عضلات و جلوگیری از گرفتگی آنها با تامین مواد مغذی و آب کافی
در صورت شدت یافتن دردها یا وجود علائم غیرمعمول، سلامت بارداری به خطر خواهد افتاد.
چه زمانی باید برای درد زیر شکم زنان در حاملگی به دکتر مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، باید به دکتر زنان مراجعه کنید:
- خونریزی واژینال؛ وقوع هرگونه خونریزی یا لکهبینی در دوران بارداری
- درد شدید یا مداوم در ناحیه شکم یا لگن؛ درد مقاوم به بهبودی دربرابر استراحت و سایر روش‌های درمانی
- ابتلا به تب و لرز؛ افزایش دمای بدن همراه با لرز و ناشی از عفونت
- ترشحات غیرطبیعی از واژن؛ ترشحاتی با بوی نامطبوع یا رنگ غیرمعمول
- سردرد شدید یا مداوم؛ به‌ویژه همراه با مشکلات بینایی
- تورم ناگهانی دست‌ها، پاها یا صورت؛ ناشی از پره‌اکلامپسی
- کاهش حرکت یا عدم حرکت جنین؛ بررسی حرکات جنین پس از هفته ۲۸ بارداری
- درد یا سوزش هنگام ادرار؛ ناشی از عفونت مجاری ادراری
این علائم نشان‌دهنده شرایطی مانند سقط جنین، حاملگی خارج رحمی، پره‌اکلامپسی، عفونت‌های ادراری یا زایمان زودرس هستند که به مداخلات پزشکی فوری نیاز دارند.
درد زیر شکم در بارداری؛ نشانه تغییر یا زنگ خطر؟
درد زیر شکم در بارداری ممکن است یکی از علائم بارداری و ناشی از رشد جنین و تغییرات هورمونی باشد؛ اما علائم غیرعادی را هم نباید نادیده نگرفت. گاهی این درد نشانه‌ای از مشکلات جدی مانند حاملگی خارج رحمی، مشکلات گوارشی یا حتی زایمان زودرس است. آگاهی از نشانه‌ها و علل ابتلا به درد و مراجعه به‌موقع به پزشک، به مادر و جنین کمک می‌کند تا این دوره را با اطمینان و آرامش بیشتری پشت سر بگذارند. دریافت مراقبت‌های پزشکی در زمان مناسب، ضامن تجربه بارداری ایمن خواهد بود.
چنانچه با درد زیر شکم زنان در بارداری مواجه هستید و این درد با درمان‌های رایج بهبود نیافت، به دکتر زنان مراجعه کنید. برای دریافت نوبت از این متخصص، از امکان نوبت‌دهی آنلاین متخصص زنان در سایت دکتردکتر بهره‌مند شوید.
منابع:
americanpregnancy.org
nhs.uk
