کلیهها یکی از حیاتی‌ترین اندام‌های بدن هستند که هرگونه مشکل در عملکرد آن‌ها، مشکلات جدی و زیادی برای فرد به وجود می‌آورد. مشکلات کلیوی ممکن است ناشی از وراثت یا سبک زندگی ناسالم باشند. بنابراین این مشکلات می‌توانند زندگی و سلامت تمام انسان‌ها، از نوزاد و کودک گرفته تا سالمندان را تحت‌تاثیر قرار دهند. کلیه پلی کیستیک کودکان یکی از بیماری‌های ژنتیکی شایع و یکی از اصلی‌ترین دلایل ایجاد اختلال در عملکرد کلیه‌هاست. در این مقاله به بررسی کامل کیست کلیه در کودکان از دلایل و علائم این بیماری تا روش‌های درمان آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
کلیه پلی کیستیک چیست؟
بیماری کلیه پلی کیستیک (PKD) یک بیماری ژنتیکی است که باعث تشکیل کیست‌های پر از مایعات در کلیهها میشود. این کیست‌ها اندازه کلیهها را از حد مجاز بیشتر می‌کند و به بافت آن‌ها آسیب می‌رساند. کلیه پلی کیستیک یک بیماری مزمن است که میتواند عملکرد کلیهها را مختل کرده و در نهایت آن‌ها را از کار بیندازد.
بر اساس آمار سازمان Kidneyfund، سالانه حدود 2 درصد از موارد نارسایی کلیوی در آمریکا مرتبط با کلیه پلی کیستیک است. از همین رو این بیماری چهارمین علت اصلی نارسایی کلیه شناخته میشود. افراد مبتلا به کلیه پلی کیستیک همچنین ممکن است دچار کیست کبد و سایر نقاط بدن شوند. این بیماری میتواند عوارضی مانند فشارخون هم به همراه داشته باشد.
شدت کلیه پلی کیستیک بسیار متفاوت است. بعضی از عوارض این بیماری قابلپیشگیری بوده و با تغییر در سبک زندگی و درمان میتوان از شدت آسیب‌رسانی آن کاست.
علت کلیه پلی کیستیک چیست؟
افرادی دارای کلیه پلی کیستیک معمولا با این بیماری متولد می‌شوند. در واقع، ژن‌هایی که باعث بیماری کلیه پلی کیستیک میشود، در بیشتر موارد در خانواده‌ها وجود دارد. چراکه بیماری پلی کیستیک در بیشتر موارد به علت نقص در ژن‌ها به وجود می‌آید.
البته گاهی اوقات ممکن است این بیماری به‌دلیل جهش ژنتیکی رخ دهد. این بدان معناست که والدین هیچ ژن معیوبی ندارند و ژن خودبه‌خود جهش‌یافته است.
افراد از هر جنسیت، سن، نژاد، قومیت و ملیتی می‌توانند به بیماری کلیه پلی کیستیک مبتلا شوند. همچنین این بیماری به‌طور مساوی در مردان و زنان وجود دارد. اگر یکی از اعضای خانواده فرد دارای کلیه پلی کیستیک باشد، به‌احتمال زیاد خود او هم به این بیماری مبتلاست یا حداقل ژن حامل آن را دارد. اگر شخصی دارای این ژن معیوب باشد اما بیمار نباشد، میتواند آن را به فرزندش منتقل کند.
اندازه کیست های کلیه و علت هرکدام
کیست‌های کلیه ممکن است روی یک یا هر دو کلیه ظاهر شوند. این کیست‌ها از نظر تعداد و اندازه می‌توانند با هم متفاوت باشند. به‌طورکلی دو نوع کیست وجود دارد؛ کیسه‌های ساده و بیماری کلیه پلی کیستیک.
کیست‌های ساده معمولا دیواره نازکی دارند و حاوی مایعی شبیه آب هستند. این کیست‌ها ممکن است کوچک باشند و معمولا به کلیهها آسیب نمی‌رسانند و عملکردشان را تحت‌تاثیر قرار نمی‌دهند. در واقع بعضی از کیست‌های کلیه به‌قدری کوچک هستند که بدون میکروسکوپ مشاهده نمی‌شوند.
این کیست‌ها معمولا در اثر بزرگ شدن لوله‌های موجود در نفرون‌ها (ساختار میکروسکوپی کلیه) به وجود می‌آیند. این لوله‌ها پر از مایع می‌شوند و کیست‌های ساده را به وجود می‌آورند.
در مقابل بیماری کلیه پلی کیستیک باعث تشکیل کیست‌هایی در کلیه میشود که با رشد خود به عملکرد کلیه آسیب وارد می‌کنند. این کیست‌ها ممکن است به‌اندازه یک توپ تنیس بزرگ شوند و اندام‌های اطراف خود را تحت‌فشار قرار می‌دهند.
آیا کودکان هم به کیست کلیه مبتلا می‌شوند؟
همان‌طور که گفته شد، بیماری کلی پلی کیستیک ناشی از نقص‌های ژنتیکی است. بنابراین ممکن است کیست کلیه در کودکان هم مشاهده شود. دو نوع کلی از بیماری کلیه پلی کیستیک وجود دارد که در اثر نقص‌های مختلف ژنتیکی به وجود می‌آید که عبارت‌اند از:
- بیماری کلیه پلی کیستیک اتوزومال غالب: اگر تنها یکی از والدین مبتلا به این بیماری باشد، احتمال ابتلای هر کودک به این بیماری، 50 درصد است. علائم آن ممکن است در سنین 30 تا 40 سالگی بروز پیدا کند، اما در کودکان هم این اختلال دیده میشود. بر اساس آمار سازمان ملی کلیه، در 90 درصد موارد، بیماری کلیه پلی کیستیک از نوع غالب است.
- بیماری کلیه پلی کیستیک اتوزومال مغلوب: درصد این بیماری بسیار کمتر از نوع غالب آن است. اگر هم پدر و هم مادر دارای ژن‌های غیرطبیعی باشند، هر کودک به‌احتمال 25 درصد به این بیماری مبتلا میشود. علائم کلیه پلی کیستیک کودکان در این نوع، اغلب کمی بعد از تولد ظاهر میشود. اما بعضی اوقات ممکن است این علائم کیست کلیه در کودکان تا اواخر دوران کودکی یا تا دوران بلوغ ظاهر نشود.
کیست کلیه در کودکان و نوزادان
علت دقیق کیست کلیه ساده معلوم نیست و در بسیاری از موارد این بیماری هنگام آزمایش تصویربرداری برای یک بیماری دیگر، تشخیص داده میشود. از همین رو این نوع کیست کلیه در کودکان و نوزادان بسیار نادر است. بر اساس آمار سازمان Healthychildren، از هر 4 هزار نوزاد تنها 1 مورد تحت‌تاثیر این بیماری قرار می‌گیرد.
نوع پیچیده‌تر کیست کلیه معمولا زمانی رخ می‌دهد که کلیه فرد داخل رحم مادر، به‌درستی تشکیل نشده است. در این صورت کلیه کودک پر از کیست و بافت اسکار است. خوشبختانه کلیه دیگر میتواند عملکرد کلیه ناسالم را به عهده بگیرد. اما در نوزادان مبتلا به این بیماری کلیه دیگر هم ممکن است ناهنجاری‌هایی داشته باشد که تشخیص دقیق آن با انجام آزمایش‌های بیشتر امکان‌پذیر است.
کلیه پلی کیستیک در جنین
عدم کامل شدن کلیه و نقص‌های ژنتیکی میتواند باعث بروز کلیه پلی کیستیک در جنین شود. در 70 درصد موارد، بیماری کیست کلیه قبل از تولد توسط سونوگرافی تشخیص داده میشود. اما متاسفانه هیچ راهی برای جلوگیری از بروز این بیماری در مراحل بعدی زندگی وجود ندارد.
علائم و نشانه های کیست کلیه در کودکان چیست؟
نوع ساده کیست در کلیه کودکان ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکند. بااینحال، اگر کیست بزرگ یا عفونی شود، ممکن است علائم زیر را به همراه داشته باشد:
- تب
- درد در پشت یا پهلو بین دنده‌ها و لگن (شدت درد معمولا بسیار پایین است، اما اگر کیست بترکد، ممکن است شدید شود)
- درد در قسمت فوقانی شکم
- تورم شکم
- تکرر ادرار
- وجود خون در ادرار
- ادرار تیره‌رنگ
عوامل ایجاد کننده کیست کلیه در کودکان چیست؟
ظهور کیست در کلیه کودکان معمولا به دلیل وجود اختلال در ژن‌ها است. همان‌طور که گفتیم این اختلالات ممکن است ژنتیکی باشند یا می‌توانند به دلیل جهش ژنتیکی و به‌صورت خودبه‌خود به وجود آیند.
آیا کیست کلیه خطرناک است؟
کیست کلیه در کودکان و بزرگسالان اگر از نوع ساده باشد، هیچ خطری به همراه ندارد. چراکه این کیست‌ها هیچ نشانه‌ای از خود بروز نمی‌دهند و احتمال پیشرفت آن‌ها بسیار کم است. به‌طورکلی کیست‌های ساده هیچ اختلالی در عملکرد کلیهها نیز ایجاد نمی‌کنند.
کلیه پلی کیستیک کودکان اما ممکن است عوارض ناخوشایندی به همراه داشته و برای فرد خطرآفرین باشد. بزرگ شدن کیست‌ها در کلیه ممکن است مشکلات زیر را برای فرد به وجود آورد:
- ظهور کیست داخل و روی کبد
- ظهور کیست در لوزالمعده و بیضه‌ها
- آب‌مروارید یا کوری
- بیماری کبدی
- کم‌خونی یا کمبود گلبول‌های قرمز
- خون‌ریزی یا ترکیدن کیست‌ها
- فشارخون بالا
- سنگ کلیه
- بیماری قلبی
- از کار افتادن کلیهها
عوارض کیست کلیه در کودکان
کیست کلیه در کودکان میتواند فعالیت بدنی کودک را محدود کند. چراکه کیست‌های بزرگ ممکن است با کوچک‌ترین ضربه پاره شوند و خون‌ریزی در ادرار را به همراه داشته باشند. البته عوارض این بیماری تا حد زیادی به تعداد کیست‌ها و اندازه آن‌ها بستگی دارد. در بسیاری از موارد، کیست در کلیه کودکان رشد بسیار آهسته‌ای دارد و حتی در صورت عدم درمان هم مشکلی ایجاد نمی‌کند.
عوارض کیست کلیه در کودکان در صورت بزرگ شدن یا عفونت کردن کیست ظاهر میشود. از جمله این عوارض میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد پهلو
- درد معده
- مختل شدن عملکرد کلیه
راههای تشخیص کلیه پلی کیستیک کودکان چیست؟
در بیشتر موارد کلیه پلی کیستیک کودکان در دوران جنینی و با انجام سونوگرافی قابل تشخیص است. کودکانی که سابقه کلیه پلی کیستیک در خانواده خود دارند، ادرار آن‌ها باید به‌طور دوره‌ای آزمایش شده و فشارخون آن‌ها اندازه‌گیری شود. اولین نشانه‌های کلیه پلی کیستیک کودکان در این آزمایش‌ها ظاهر میشود. اما انجام آزمایش‌های ژنتیکی و تصویربرداری از کلیه در کودکان و نوجوانان سالم با سابقه خانوادگی کلیه پلی کیستیک، توصیه نمی‌شود.
آزمایش‌های لازم برای تشخیص کلیه پلی کیستیک کودکان به شرح زیر هستند:
- آزمایش خون: این آزمایش برای یافتن کم‌خونی یا وجود عفونت در خون مفید است.
- آزمایش ادرار: برای یافتن خون، باکتری و پروتئین در ادرار این آزمایش انجام میشود.
- سونوگرافی شکمی: این آزمایش از امواج صوتی برای بررسی کیست در کلیه کودکان استفاده میشود.
- سی‌تی‌اسکن: کیست‌های بسیار کوچک در سی‌تی‌اسکن نشان داده می‌شوند.
- اسکن MRI: در MRI تصویری از داخل بدن شما ترسیم میشود که میتواند ساختار کلیه را بررسی کرده و کیست را بیابد.
راههای درمان کیست کلیه در کودکان چیست؟
زمانی که کیست کلیه در کودکان مشاهده شده و پزشک بیماری کلیه پلی کیستیک را تشخیص می‌دهد، روند درمان آغاز میشود. ابتدا پزشک داروهایی برای کنترل فشارخون و کند کردن روند پیشرفت تجویز می‌کند. اما برای درمان اساسی کلیه پلی کیستیک کودکان روش‌های متنوعی وجود دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
جراحی کلیه پلی کیستیک
جراحی برای برداشتن کیست معمولا به روش لاپاروسکوپی و با استفاده از ابزارهای نازکی که از سوراخ‌های ریزی در شکم وارد می‌شوند، انجام میشود. حین جراحی پزشک ابتدا مایع درون کیست را تخلیه کرده و سپس خود کیست را برداشته یا می‌سوزاند.
دیالیز برای درمان کیست کلیه در کودکان
دیالیز باعث میشود مواد زائد و مایعات اضافی از خون تصفیه شود. این درمان دارای دو نوع همودیالیز و دیالیز صفاقی است. همودیالیز معمولا باید در یک مرکز دیالیز و حداقل سه بار در هفته انجام شود. البته دیالیز صفاقی که روش جدیدتر این درمان است به‌دلیل سهولت در انجام آن و قیمت پایین‌تر برای درمان کیست در کلیه کودکان مناسب‌تر است. در این روش از یک غشا برای فیلتر کردن خون استفاده میشود.
پیوند کلیه برای درمان کیست کلیه در کودکان
کلیه ناسالم و غیرفعال را میتوان با یک کلیه سالم از بانک جایگزین کرد. در این صورت کودک از دیالیز مداوم و محدودیت‌های آن رها میشود.
کلام آخر
بیماری کلیه پلی کیستیک کودکان یکی از دلایل اصلی از کار افتادن کلیه‌هاست که به‌دلیل انتقال ژن‌های معیوب به فرد به وجود می‌آید. به همین دلیل کسانی که دارای این بیماری هستند یا صرفا ژن آن را درون خود دارند بهتر است قبل از تصمیم به بچه‌دار شدن، با یک مشاور ژنتیک صحبت کنند. این مشورت میتواند به جلوگیری از کیست کلیه در کودکان کمک کند.
آیا زنان مبتلا به کلیه پلی کیستیک می‌توانند باردار شوند؟
تقریبا 80 درصد زنان مبتلا به کلیه پلی کیستیک بارداری موفق و بی‌خطری دارند. بااینحال، این افراد باید قبل از بارداری حتما با پزشک و مشاور ژنتیک مشورت کنند. بارداری در زنان مبتلا به کلیه پلی کیستیک که فشارخون بالایی دارند یا عملکرد کلیه آن‌ها پایین است، میتواند برای مادر و جنین خطرناک بوده و عوارضی به همراه داشته باشد.
آیا مبتلایان به کلیه پلی کیستیک باید از رژیم غذایی خاصی پیروی کنند؟
در حال حاضر هیچ رژیم غذایی خاصی برای جلوگیری از ایجاد کیست کلیه در کودکان و بزرگسالان شناخته نشده است. اما این افراد برای کنترل فشارخون باید مصرف نمک را کاهش داده و برای حفظ وزن سالم، از رژیم غذایی کم‌چربی با کالری متوسط استفاده کنند.
آیا ورزش به افراد با کلیه پلی کیستیک توصیه میشود؟
انجام ورزشهای سنگین و تماسی مانند فوتبال برای افراد مبتلا به کلیه پلی کیستیک مضر و خطرناک است. چراکه هرگونه ضربه جزئی میتواند باعث پاره شدن و ترکیدن کیست کلیه شود. همچنین فرد باید توجه کند که هنگام انجام هرگونه فعالیت جسمانی، دچار کمبود آب نشود.
چگونه میتوان از ایجاد کیست کلیه در کودکان جلوگیری کرد؟
متاسفانه کیست کلیه در کودکان قابلپیشگیری نیست. پس اگر خودتان یا یکی از اعضای خانواده مبتلا به این بیماری است، قبل از بارداری باید با پزشک و مشاور ژنتیک مشورت کنید. بااینحال، سالم نگه داشتن کلیهها میتواند جلوی بعضی از عوارض این بیماری را بگیرد. از مهمترین کارها برای حفاظت از کلیهها کنترل فشارخون است.
منابع:
kidneyfund
healthline
mayoclinic
healthychildren
spectrumhealth
