سرطان کبد؛ دلایل و علائمش را بشناسید و درمان را آغاز کنید!

سرطان کبد یک بیماری تهدید کننده زندگی است که اغلب، بیمار تا زمانی که سرطان در مراحل پیشرفته‌ای قرار نگیرد، نمی‌داند که به سرطان کبد مبتلاست. در نتیجه گزینه‌های درمانی محدود شده و پزشک ناچار است بر روی درمان‌هایی برای تسکین علائم و کند کردن رشد سرطان تمرکز کند و در عین حال به شما در حفظ کیفیت زندگی کمک کنند.

خوشبختانه امکان تشخیص زودهنگام این بیماری با توجه به سابقه خانوادگی و دیگر عوامل خطر در شما توسط متخصص انکولوژی وجود دارد. در این مقاله از مجله سلامت دکتردکتر به معرفی کامل علت، علائم و راه‌های تشخیص و درمان سرطان کبد می‌پردازیم.

سرطان کبد چیست؟

کبد به طور مداوم خونی در حال گردش در بدن را فیلتر می‌کند و مواد مغذی و داروهای جذب شده از دستگاه گوارش را به مواد شیمیایی آماده برای استفاده تبدیل می‌کند. کبد بسیاری از وظایف مهم دیگر مانند حذف سموم و سایر مواد زائد شیمیایی از خون و آماده سازی آنها برای دفع را انجام می‌دهد.

از آنجایی که تمام خون در بدن باید از کبد عبور کند، این عضو به طور جدی در معرض سلول‌های سرطانی است که در جریان خون حرکت می‌کنند. سرطان کبد بیماری شایعی نیست، اما موارد ابتلا به آن به طور پیوسته در حال افزایش است.

سرطان کبد می‌تواند به دو شکل نمود پیدا کند؛ سرطان اولیه کبد که از همان ابتدا کبد را درگیر می‌کند و هپاتوم یا کارسینوم سلول‌های کبدی (به اختصار HCC) نیز نامیده می‌شود؛ و سرطان ثانویه که از قسمت دیگری از بدن به کبد سرایت می‌کند.

نوع دوم سرطان کبد بیشتر رایج است و ابتدا اندام‌های دیگر مثل معده درگیر سلول‌های سرطانی می‌شوند و سپس این سرطان متاستاز کرده و به کبد می‌رسد؛ به گونه ای که تنها 2 درصد از بیماران سرطانی کبد درگیر نوع اولیه سرطان کبد هستند. برخی از بیماری‌ها مانند هپاتیت، بدن را مستعد ابتلا به سرطان کبد می‌کنند؛ از این رو کشورهایی که هپاتیت در آنها رایج است، آمار ابتلا به سرطان کبد بالاتری را نشان می‌دهند.

انواع تومورها در کبد

کبد از چندین نوع مختلف سلول تشکیل شده است، بنابراین انواع مختلفی از تومورها می‌توانند در آن ایجاد شوند. برخی از آنها خوش‌خیم (غیر سرطانی) و برخی بدخیم و سرطانی هستند و ممکن است به سایر قسمت‌های بدن متاستاز کنند. تومورهای خوش‌خیم کبدی معمولا علائم بالینی خاصی به همراه ندارند و اختلالی در عملکرد کبد ایجاد نمی‌کنند.

برخی از افراد به صورت ژنتیکی دارای کبد پلی کیستیک هستند و یا برخی از داروها مانند قرص های ضدبارداری گاهی منجر به تومور خوش خیم کبدی به نام آدنوم می‌شوند. تا زمانی که این تومورها علامت‌دار نیستند مشکلی برای فرد ایجاد نمی‌کنند اما در صورت بروز علائم، دکتر سرطان کبد می‌تواند با روش‌های جراحی و لاپاراسکوپی، این تومورها را به طور کامل خارج کند. علائم تومورهای خوش خیم کبدی معمولا به صورت دردهای تیز و شدید در ناحیه راست و بالای شکم، نفخ های شکمی یا احساس برآمدگی در سمت راست شکم بروز ظاهر می‌شوند.

تومورهای خوش‌خیم کبدی عبارتند از:

• همانژیوم
• آدنوم کبدی
• هیپرپلازی ندولار کبدی
• کیست کبدی
• لیپوم
• فیبروم کبدی
• لیومیوم

علت ابتلا به سرطان کبد

سرطان کبد زمانی اتفاق می‌افتد که چیزی روی DNA سلول‌های سالم کبد تأثیر بگذارد. سرطان اولیه کبد (کارسینوم کبدی) در کبدهای آسیب دیده به دلیل نقص مادرزادی، سوء مصرف الکل یا عفونت مزمن با بیماری‌هایی مانند هپاتیت B و C، هموکروماتوز (بیماری ارثی مرتبط با وجود آهن بیش از حد در کبد) و سیروز کبدی رخ می‌دهد. همچنین بیماری‌هایی مانند دیابت که منجر به افزایش وزن و رشد توده‌های چربی در بدن می‌شوند، می‌توانند با بروز بیماری کبد چرب و به دنبال آن، سرطان کبد در ارتباط باشند.

برخی از افراد به واسطه شغلی که دارند، بیش از سایرین در معرض مواد شیمیایی مانند آفت کش‌های حاوی وینیل کلرید و آرسنیک هستند. این مواد شیمیایی از محرک‌های اصلی بروز سرطان کبد هستند. برخی از سبک‌های زندگی مانند سیگار کشیدن پیاپی، ورزش نکردن، چاقی و اضافه وزن و استفاده از مشروبات الکلی نیز خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهند.

امروزه با ورود مواد شیمیایی در صنایع غذایی مانند رنگ‌های خوراکی یا نگه‌دارنده‌ها، احتمال ابتلا به سرطان کبد نیز افزایش یافته است. سم آفلاتوکسین‌ که توسط یک نوع قارچ تولید می‌شود نیز می‌تواند انسان‌ها را در معرض ابتلا به سرطان کبد قرار دهد. آفلاتوکسین‌ها می‌توانند گندم، بادام زمینی، پسته، برنج، ذرت و سویا را آلوده کنند.

داروهای عضله ساز نیز از مقصرین بروز سرطان کبد هستند. بسیاری از افراد در باشگاه‌های بدنسازی، از داروهای هورمونی و شیمیایی برای عضله سازی استفاده می‌کنند که حاوی استروئید آنابولیک هستند و در صورت استفاده طولانی مدت، خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهند.

چه کسانی به سرطان کبد مبتلا می‌شوند؟

کارسینوم هپاتوسلولار (HCC) و سرطان داخل کبدی (IHC) بر مردان بیشتر از زنان تأثیر می‌گذارد و اغلب در سنین 55 تا 64 سال تشخیص داده می‌شود. افرادی که نژاد آنها آسیایی، اسپانیایی، سرخپوست آمریکایی یا سرخپوست آلاسکا است بیشتر از افراد سیاه پوست در معرض ابتلا به سرطان اولیه کبد هستند. 

سرطان کبد در کودکان

سرطان کبد در کودکان نادر است. انواع مختلفی از سرطان کبد در دوران کودکی وجود دارد. شایع‌ترین نوع آن هپاتوبلاستوم است. سایر انواع کمتر شایع سرطان کبد در دوران کودکی کارسینوم کبدی، سارکوم جنینی تمایز نیافته کبد و کوریوکارسینوم نوزادی کبد هستند.

علائم سرطان کبد چیست؟

سرطان کبد معمولاً علائم اولیه ندارد یا ممکن است علائم مبهمی مانند خستگی، تب، لرز و تعریق شبانه داشته باشد و بسیاری از افراد این علائم را به پای کمبود ویتامین‌ها و یا بیماری دیابت بگذارند. بنابراین کمتر کسی با مشاهده این علائم به بررسی احتمال ابتلا به سرطان کبد می پردازد. اما همین نشانه‌های ساده اولیه با پیشرفت سرطان در بدن به اشکال زیر ظاهر می‌شوند:

• درد، تورم یا حساسیت در قسمت بالا و سمت راست شکم
• کاهش وزن ناگهانی
• نفخ‌های پی در پی
• از دست دادن اشتها
• زرد شدن پوست
• زرد شدن قسمت سفید چشم‌ها
• خارش در تمام بدن
• پاهای متورم
• تب شدید
•  تهوع و استفراغ
• سردرگمی ذهنی
• از دست دادن میل جنسی
• درد در سمت چپ شکم به دلیل بزرگ شدن طحال و ایجاد ضایعات پوستی شبیه به یک عنکبوت

سرطان کبد چگونه تشخیص داده می‌شود؟

مانند همه انواع دیگر سرطان، تشخیص زودهنگام و غرابالگری سریع بیماری در سرطان کبد، نقش بسیار مهمی در میزان کنترل و درمان موفق این بیماری دارد. البته در ایران معمولا برای تشخیص زودهنگام سرطان کبد، غربالگری انجام نمی‌شود و برای تشخیص سرطان کبد، پزشک باید سایر علل اختلال عملکرد کبد را رد کند.

در مواردی هم ممکن است پزشک با مشاهده سوابق خانوادگی و یا پرونده پزشکی افراد و سوابق ابتلا به هپاتیت و دیابت، آنها را در معرض ابتلا به سرطان کبد تشخیص داده و غربالگری‌های لازم را انجام دهد. با این حال هنوز مطالعات برای تشخیص اینکه آیا غربالگری برای افرادی که در معرض خطر نیستند مفید است یا خیر، ادامه دارد. پزشکان برای تشخیص قطعی سرطان کبد معمولا از روش های زیر استفاده می‌کنند:

آزمایش خون

آزمایش خون برای تشخیص سرطان، مانند آزمایش عملکرد کبد، به منظور بررسی آنزیم‌های کبدی، پروتئین‌ها و سایر موادی که نشان می‌دهد کبد شما سالم است یا آسیب دیده، انجام می‌شود. در صورت وجود سلول‌های سرطانی کبد در بدن، سطح برخی از مواد در خون افزایش پیدا می‌کند که یکی از این مواد، آلفاپروتئین یا AFP است. 

AFP به طور معمول در جنین وجود دارد اما در بدو تولد از بین می‌رود. افزایش AFP در بزرگسالان می‌تواند نشان‌دهنده سرطان کبد باشد و در 70 درصد سرطان‌های کبد ایجاد می‌شود. علاوه بر AFP، سطوح بالای آهن نیز می‌تواند نشانگر وجود تومور سرطانی در کبد باشد که در آزمایش خون مشخص می‌شود.

سونوگرافی

این آزمایش تصاویری از ساختارهای بافت نرم شما ارائه می‌دهد. پزشکان از اولتراسوند برای جستجوی تومورهای کبدی استفاده می‌کنند. در روش های تصویربرداری مانند سونوگرافی کبد، تومورهایی به کوچکی یک سانتی متر نیز قابل تشخیص هستند اما برای تشخیص و مرحله بندی این تومورها از سی تی اسکن با وضوح بالا و اسکن MRI حاجب استفاده می شود.

اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)

این نوع خاص از اشعه ایکس تصاویر دقیقی از کبد شما می‌گیرد و اطلاعاتی در مورد اندازه و محل تومور کبد ارائه می‌دهد.

تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)

این آزمایش با استفاده از یک آهنربای بزرگ، امواج رادیویی و کامپیوتر، تصاویر بسیار واضحی از بدن شما تولید می‌کند.

آنژیوگرافی

این آزمایش به پزشک کمک می‌کند تا رگ‌های خونی کبد را بررسی کنند. در طول این آزمایش، متخصص رنگ را به یک سرخرگ تزریق می‌کند تا بتواند فعالیت رگ‌های خونی را ردیابی کرده و به دنبال انسداد باشد.

لاپاراسکوپی

لاپاراسکوپی، یک روش تشخیصی و جراحی است که با ایجاد برش‌های کوچکی بر روی شکم، اندام‌های داخلی شکم را مورد بررسی قرار می‌دهد. در لاپاروسکوپی از ابزاری به نام لاپاراسکوپ استفاده می‌شود که یک لوله بلند و نازک دارد و دوربینی با وضوح بالا و یک لامپ کوچک در قسمت جلویی آن با تصویربرداری از اندام‌ها، نتیجه را به مانیتور ارسال می‌کند.

بیوپسی

پزشک بافت کبد را برای جستجوی علائم سرطان برمی‌دارد. بیوپسی مطمئن‌ترین راه برای تایید تشخیص سرطان کبد است. بیوپسی کبدی تمایز میان تومور خوش خیم و تومور بدخیم را نشان می‌دهد اما معمولا قبل از انجام بیوپسی، ازمایشات خونی لازم و سونوگرافی‌های کبدی انجام می‌شوند و در صورت لزوم، پزشک بیوپسی کبدی را تجویز می‌کند.

ممکن است اگر احتمال ابتلا به IHC در شما وجود داشته باشد، پزشک آزمایش‌های زیر را انجام دهد:

کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP)

ERCP از یک آندوسکوپ و یک کاتتر (لوله‌های نازک و انعطاف پذیر) برای بررسی مجاری صفراوی استفاده می‌کند.

کلانژیوگرافی ترانس کبدی از راه پوست (PTC)

یک PTC اشعه ایکس از مجاری صفراوی شما را مانند ERCP ایجاد می‌کند. به جای آندوسکوپ و کاتتر، پزشک رنگ کنتراست را با وارد کردن یک سوزن به طور مستقیم در مجاری صفراوی و کبد شما ارائه می‌کند. PTC معمولا فقط برای افرادی است که نمی‌توانند ERCP داشته باشند.

مراحل سرطان کبد چیست؟

متخصصان کارسینوم هپاتوسلولار را با استفاده از استانداردهای تعیین شده توسط سیستم سرطان کبد کلینیک بارسلون (BCLC) مرحله‌بندی می‌کنند. این سیستم بر اساس ویژگی‌هایی از جمله ارزیابی عملکرد، اندازه تومور و علائم کار می‌کند. گاهی اوقات، به عنوان مراحل I تا IV یا 0-C یا با عباراتی مانند مرحله اولیه و پیشرفته سرطان کبد از این مراحل نام برده می‌شود. مراحل کارسینوم هپاتوسلولار شامل موارد زیر است:

• مرحله I/مرحله خیلی اولیه/مرحله 0: شما یک تومور منفرد در کبد دارید که اندازه آن کمتر از 2 سانتی‌متر است. آزمایش خون نشان می‌دهد که سطح بیلی روبین شما طبیعی است.
• مرحله II / مرحله اولیه / مرحله A: شما یک تومور منفرد دارید که اندازه آن 5 سانتی‌متر یا کمتر است یا بیش از یک تومور با اندازه کمتر از 3 سانتی متر دارید. تومور ممکن است به رگ‌های خونی شما گسترش یافته باشد.
• مرحله III/مرحله متوسط/مرحله B: در این مرحله ممکن است بیش از یک تومور یا توموری با اندازه بیش از 5 سانتی‌متر داشته باشید. تومور ممکن است به غدد لنفاوی، رگ‌های خونی بزرگ یا اندام دیگری گسترش یافته باشد.
• مرحله IV / مرحله پیشرفته / مرحله C: سرطان کبد استیج چهار یا گرید چهار سرطان به سایر نقاط بدن مانند ریه‌ها یا استخوان‌ها و همچنین غدد لنفاوی گسترش پیدا کرده است.

آیا سرطان کبد قابل درمان است؟

متاسفانه یکی از سرسخت‌ترین انواع سرطان، سرطان کبد است که نسبت به بسیاری از روش‌های درمان مقاوم بوده و به سختی قابل درمان است. عدم غربالگری به موقع سرطان کبد و همچنین عدم تشخیص زودهنگام آن را می‌توان مزید علتی برای موفق نبودن روش‌های درمانی دانست.

شبکه پیچیده رگ‌های خونی و مجاری صفراوی کبد، جراحی آن را بسیار دشوار می‌سازد؛ بنابراین بیشتر روش‌های درمانی روی کنترل بیماری، کنترل درد و ایجاد احساس بهتر و شاید طول عمر بیشتر بیماران متمرکز هستند.

روش‌های درمان سرطان کبد

متخصصان چندین درمان رایج برای HCC و IHC ارائه می‌کنند. از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شیمی درمانی: پرتودرمانی برای متوقف کردن رشد سلول‌های سرطانی در کبد را می‌توان به روش‌های مختلفی انجام داد، اما به دلیل تحمل کم کبد در برابر اشعه، محدودیت‌هایی در این زمینه وجود دارد. در برخی بیماران، شیمی درمانی مستقیماً در کبد (شیمی‌آمبولیزاسیون) انجام می‌شود تا تومورها را به اندازه‌ای کاهش دهد که جراحی برای آنها ممکن شود. روند آماده سازی کبد برای جراحی می‌تواند بدون شیمی درمانی و از طریق آمبولیزاسیون ملایم صورت پذیرد. در این روش پس از مشاهده مدارک و تایید توده توسط پزشک رادیولوژیست، کاتتر مخصوص از کشاله ران راست وارد شریان  کبد شده و پس از تزریق ماده حاجب و تایید محل توده، مواد مسدود کننده توده به محل تزریق می‌شوند.
• کرایوتراپی: روش دیگر برای کنترل سلول‌های سرطانی در کبد، کرایوتراپی یا انجماد تومور و فرسایش آن با استفاده از امواج رادیویی است.
• پیوند کبد: در کسانی که علاوه بر سرطان کبد، دچار سیروز کبدی هم هستند، پیوند کبد می‌تواند به عنوان یک گزینه درمانی مطرح شود. اگرچه این روش خطرناک است اما شانس زنده ماندن بیمار را افزایش می‌دهد.

آیا سرطان کبد کشنده است؟

متخصصان به دنبال راهی برای پیشرفت در درمان سرطان کبد هستند تا مردم بتوانند با وجود ابتلا به این بیماری طولانی‌تر زندگی کنند. اما سرطان کبد همچنان یک بیماری تهدید کننده زندگی است.

داده‌ها نشان می‌دهد که 35 درصد از افرادی که برای سرطان کبد در مراحل اولیه (HCC) درمان می‌شوند، پنج سال پس از تشخیص زنده هستند. حدود 12 درصد از افراد تحت درمان برای HCC که به اندام‌ها یا غدد لنفاوی بافت‌های مجاور گسترش یافته است، پنج سال پس از تشخیص زنده هستند. حدود 3 درصد از افراد تحت درمان برای HCC که بیشتر گسترش یافته است، پنج سال پس از تشخیص زنده هستند.

نرخ بقای پنج ساله برای سرطان مجرای صفراوی داخل کبدی (IHC) 24٪ برای مجرای صفراوی است که به خارج از کبد شما گسترش نیافته است، 9٪ برای سرطانی که به غدد لنفاوی اطراف پخش شده است و 2٪ برای سرطانی که بیشتر گسترش پیدا کرده است.

من سرطان کبد دارم چگونه از خودم مراقبت کنم؟

سرطان کبد و درمان سرطان کبد بر بدن شما تأثیر می‌گذارد. برخی از افراد پیوند کبد یا جراحی برای برداشتن بخشی از کبد خود انجام می‌دهند. افراد دیگر ممکن است تا زمانی که زنده هستند نیاز به درمان داشته باشند. در هر صورت، باید برای ویزیت منظم با پزشکان خود برنامه‌ریزی کنید تا آنها بتوانند پیشرفت شما را تحت نظر داشته باشند و مراقب علائم عود سرطان کبد باشند.

به عنوان مثال، افرادی که پس از درمان علائم سرطان کبد را ندارند، باید برای دو سال اول پس از درمان، هر سه تا شش ماه یکبار برای تصویربرداری و آزمایش خون بعدی برنامه ریزی کنند.

اگر برای سرطان کبد تحت درمان قرار گرفته‌اید، در اینجا اقداماتی وجود دارد که می‌توانید انجام دهید تا خطر عود سرطان کبد را کاهش دهید؛ از خود در برابر ویروس‌های هپاتیت B و هپاتیت C محافظت کنید، سیگار را ترک کنید، اگر الکل می‌نوشید، سعی کنید آن را قطع کنید. رژیم غذایی سالم داشته باشید. سرطان کبد و درمان آن ممکن است بر اشتهای شما، درست در زمانی که بدن شما برای بهبودی و قوی ماندن به غذا و انرژی نیاز دارد، تأثیر بگذارد. اگر در خوردن غذا مشکل دارید، با یک متخصص تغذیه صحبت کنید. آنها راه‌هایی را پیشنهاد می‌کنند که بتوانید مواد مغذی مورد نیاز خود را دریافت کنید.

ورزش کنید. از پزشک خود بپرسید که با توجه به شرایط شما چه ورزشی منطقی است. سرطان استرس زا است. ورزش می‌تواند مقداری از این استرس را از بین ببرد. اما استراحت کافی هم داشته باشید؛ خستگی یکی از عوارض شایع سرطان کبد و درمان آن است. 

پیشگیری از سرطان کبد

برای پیشگیری از سرطان کبد در درجه اول باید، سبک زندگی و الگوهای تغذیه ای خود را اصلاح نمایید و همچنین تحرک و ورزش روزانه را در برنامه خود قرار دهید تا دچار اضافه وزن نشوید. سایر روش‌های پیشگیری از سرطان کبد عبارتند از:

• پرهیز از مصرف سیگار و مشروبات الکلی
• مراقبت در برابر بیماری هپاتیت از طریق تزریق واکسن
• خودداری از رابطه جنسی محافظت نشده به منظور جلوگیری از بیماری هپاتیت
• دوری از مواد سرطان‌زای شیمیایی در محیط‌های کاری و رعایت اصول بهداشتی
• خودداری از مصرف بی‌رویه مکمل‌های آهن
• خودداری از مصرف بی‌رویه استروئیدهای آنابولیک در داروهای عضله‌ساز مورد استفاده در بدنسازی

پیش آگهی سرطان کبد؛ مهم و تاثیرگذار

پیش آگهی به معنای نتیجه مورد انتظار یک بیماری است. پیش آگهی یک فرد به نوع و مرحله سرطان و همچنین سن و سلامت عمومی او در زمان تشخیص بستگی دارد. با این حال، پزشک ممکن است بر اساس نوع سرطان کبد، نتایج آزمایش، سرعت رشد تومور و همچنین سن، تناسب اندام و سابقه پزشکی، پیش آگهی یا نتیجه احتمالی بیماری را به شما بدهد. پیش آگهی سرطان کبد زمانی بهتر است که در مراحل اولیه تشخیص داده شود. در صورت داشتن علائم یا نیاز به مشورت در مورد سرطان کبد می‌توانید با استفاده از سیستم نوبت دهی آنلاین دکتردکتر از بهترین متخصصان انکولوژی ایران نوبت ویزیت بگیرید.

آیا تجربه ابتلا به سرطان کبد در خود یا اطرافیانتان دارید؟ لطفا نظرات، سوالات و تجربه‌های ارزشمند خود را با ما و دیگر خوانندگان مجله سلامت دکتردکتر در میان بگذارید.

منابع:

webmd.com

clevelandclinic.org

liverfoundation.org

nhs.uk