کودکتان بی‌اشتها شده است و به سختی غذا می‌خورد؟ حتماً خیلی نگران هستید. پیش از آنکه درباره بی اشتهایی کودکان کامل و مفصل برایتان بگوییم، این را بدانید که چنین چیزی در سنین ۲ تا ۵ سالگی آنچنان جای نگرانی ندارد و مسأله رایجی است.
با این حال، در مواردی هم پای موضوعات مهمی به میان است و نیاز به پیگیری وجود دارد. در این مقاله از مجله دکتردکتر درباره کم‌اشتهایی و بی‌اشتهایی کودکان برایتان خواهیم گفت.
یادتان باشد که مشکلات جدی در این زمینه نیاز به پیگیری دارند و برای رفعشان مخصوصا برای کودکان تهرانی که تحت تاثیر آلودگی هوا در معرض خطرات بیشتری هستند، باید به پزشک اطفال تهران مراجعه کنید؛ با این‌حال تا به انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
علت بی‌اشتهایی کودکان چیست؟
اگر قد و وزن کودکتان نسبت به سن او طبیعی است، جای نگرانی وجود ندارد. بعضی از کودکان ریزنقش‌تر هستند و کمتر هم غذا می‌خورند. چنانچه کودکتان به طور ناگهانی اشتهایش را از دست داده و این موضوع همراه با کاهش وزن بوده، باید موضوع را پیگیری کنید. در این صورت، نیاز به مراجعه به پزشک و بررسی وضعیت وجود دارد.
کمبود کدام ویتامین باعث بی اشتهایی کودکان می‌شود؟
یکی از دلایلی که باعث بی اشتهایی کودک می‌شود، کمبود ویتامین‌های مختلف در بدن است. ویتامین B12، روی یا (Zn) و ویتامین D از جمله املاح و ویتامین‌هایی هستند که نبود یا کمبودشان باعث بی‌اشتهایی کودک می‌شود.
ویتامین B12 کمک می‌کند تا بدن انرژی را از مواد غذایی استخراج کند و پروتیئن و چربی ها را متابولیزه کند.
روی باعث تنظیم PH بدن، هضم پروتئین‌ها و انواع کربوهیدرات و حفظ غشای سلولی می‌شود و نبودش باعث اختلال رشد و کاهش حس چشایی و بویایی می‌شود.
ویتامین D نیز به جذب کلسیم، آهن، فسفر، منیزیوم و ویتامین A کمک می‌کند. کمبود این ویتامین، باعث بی‌اشتهایی و خستگی می‌شود.
علائم بی‌اشتهایی کودکان
از نشانه‌های کم‌اشتهایی و بی‌اشتهایی در کودکان باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- کاهش وزن
- بالاآوردن غذا
- زردشدن زیاد ادرار
- کمبود انرژی و بی‌حالی
- وزن‌نگرفتن با گذشت ۶ ماه
- بی‌میلی به غذا در حدود ۱ ماه یا بیشتر
- سخت‌گیری در غذاخوردن و میل به چند ماده محدود
- بروز مشکلاتی مانند سرفه، تب، یبوست، اسهال، دل‌درد و تنگی نفس
در صورتی که در بیشتر مواقع، کودک خسته و بی‌حوصله به نظر می‌رسد یا کج‌خُلقی می‌کند، احتمالاً مشکل به اشتها و غذاخوردن او بازمی‌گردد. دلایل مختلفی برای بی‌اشتهایی و بدغذایی کودکان وجود دارد.
از جمله این دلایل باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- مرحله رشد
- بیماری
- استرس
- افسردگی
- بی‌اشتهایی عصبی
- بعضی داروها
- کم‌خونی
- کرم‌های روده
- یبوست
1. بی‌اشتهایی کودکان در مراحل مختلف رشد
تغییرات رشد کودک می‌توانند باعث بی‌اشتهایی یا کم‌اشتهایی شوند. در طول نخستین سال زندگی، کودک با سرعت زیادی رشد می‌کند. بعد از آن، رشد با سرعت کمتری پیش می‌رود و امکان دارد که خوراک کودک هم کمتر شود.
در طول این دوره کاهش اشتها کاملاً طبیعی است. در واقع در دومین سال از زندگی، کودکان فقط باید حدود ۲٫۳ کیلوگرم وزن بگیرند و ۱۲ سانتی‌متر افزایش قد داشته باشند. برای همین است که سرعت رشدشان نسبت به سال نخست که باید به وزنی در حدود ۷ کیلوگرم و قدی ۲۱ سانتی‌متری برسند، کمتر می‌شود.
بی‌اشتهایی کودکان بعد از شیر گرفتن
از شیرگرفتن کودکان می‌تواند همراه با مشکلاتی همراه باشد. بعضی از کودکان بعد از این ماجرا، کمی کج‌خلق می‌شوند و همین موضوع روی اشتهایشان اثر منفی می‌گذارد.
بی‌اشتهایی کودکان در زمان دندان درآوردن
رشد دندان‌ها می‌تواند همراه با التهاب و ورم لثه‌ها باشد. در چنین شرایطی، بی‌اشتهای اصلاً عجیب و بعید نیست. باید کمی زمان بدهید تا اوضاع معمولی شود و اشتهای کودک برگردد.
2. بی‌اشتهایی کودکان و بیماری
بی‌اشتهایی کودکان بعد از بیماری هم بسیار رایج است. اگر کودکتان به آنفلونزا مبتلا شده یا گلودرد، تب و سردرد دارد، بی‌اشتهایی و کم‌اشتهایی در کمینش خواهند بود. خوشبختانه، بیشتر کودکان بعد از درمان بیماری‌ها و مشکلات جسمانی، دوباره اشتهایشان را به دست می‌آورند.
بی‌اشتهایی کودکان بعد از اسهال و استفراغ و ابتلا به تب و مسمومیت هم دور از ذهن نیست.
بی‌اشتهایی و تهوع در کودکان
حالت تهوع می‌تواند بنا به دلایل مختلفی از جمله گلودرد یا عفونت‌های مختلف در کودکان به وجود بیاید. زمانی که چنین مشکلی وجود دارد، کودک میلی به غذاخوردن از خود نشان نمی‌دهد.
بی‌اشتهایی کودکان در اثر آنفولانزا/ سرماخوردگی
در زمان ابتلا به سرماخوردگی و آنفولانزا درد و مشکلاتی که در گلو و بینی به وجود می‌آید، مانع از بلع راحت می‌شود. گاهی هم امکان چشیدن طعم و حس‌کردن بو از دست می‌رود.
در این موقعیت‌ها، کودک میلی به غذاخوردن ندارد و بهتر است که با رساندن مایعات به بدنش از بی‌آب‌شدن آن جلوگیری کنید.
3. استرس
استرس و اضطراب عوارض ناخوشایند بسیاری دارند. یکی از نشانه‌های بروز استرس در کودکان هم بی‌اشتهایی است. اگر می‌بینید که کودکتان کم‌غذا شده و بی‌خواب، احتمالاً استرس دارد و دچار اضطراب است.
برای رفع بی اشتهایی ناشی از استرس باید ابتدا ریشه آن را پیدا کنید؛ یعنی بفهمید که علت نگرانی و استرس کودک چیست. با حل این مشکل، اشتها هم برمی‌گردد. از عوامل استرس‌آور برای کودکان می‌توانیم به این موارد اشاره کنیم:
- مشکلات خانوادگی مانند از دست‌دادن عزیزان
- قلدری کودکان دیگر نسبت به او و زورگفتنشان به کودک
- ناتوانی در برآورده‌کردن انتظاراتی که والدین و مدرسه بابت درس‌خواندن از او دارند.
4. افسردگی
یادتان باشد که افسردگی در کودکان هم ظهور می‌کند. بسیاری از والدین، افسرده‌شدن را با غمگین‌بودن اشتباه می‌گیرند. این دو اصلاً شبیه نیستند. غم با گذشت زمان از بین می‌رود اما افسردگی نه.
کودکی که دچار افسردگی می‌شود، به زودی به حالت طبیعی بازنمی‌گردد. این حالت او را غمگین هم می‌کند و نمی‌گذارد که زندگی‌اش معمولی و طبیعی پیش برود.
اگر کودکتان میل و علاقه‌ای به فعالیت‌های سابقش ندارد، احتمالاً افسرده شده است. افسردگی یکی از اصلی‌ترین دلایل بی اشتهایی کودکان است.
5. بی‌اشتهایی عصبی
گاهی اوقات، کودکان با الگوبرداری از بزرگسالان یا آدم‌ها دیگری که غذا نمی‌خورند یا کم می‌خورند، دست به غذانخوردن می‌زنند. برای مثال، ساعت‌های طولانی چیزی نمی‌خورند.
حتی زمانی که قصد غذاخوردن دارند هم به سراغ خوراکی‌های کم‌چربی می‌روند و بعد از مصرفشان هم احساس عذاب وجدان دارند.
این حالت با عنوان بی اشتهایی عصبی (Anorexia nervosa) شناخته می‌شود. ژنتیک، به‌هم‌خوردن تعادلات مغزی و مشکلات رشد می‌توانند از دلایل ابتلا به بی اشتهایی کودکان از نوع عصبی باشند.
اگر کودکتان غذا نمی‌خورد و بیش از حد ورزش می‌کند، و این‌ها با کاهش چشمگیر وزنش همراه است، به بی‌اشتهایی عصبی مبتلا شده است. برای رفع این مشکل باید به پزشک مراجعه کنید.
نقش خانواده در رفع و درمان بی‌اشتهایی عصبی بسیار مهم است. اعضای خانواده می‌توانند با تشویق کودک به غذاخوردن به بهبودش کمک کنند.
در ضمن، باید به کودکان یاد بدهند که نیازی نیست، وزن و اندامشان حالت و شکل مخصوصی داشته باشد. کودکان باید جسم و ظاهرشان را بپذیرند و به سلامت آن اهمیت بدهند.
6. مصرف دارو
اگر کودکتان به تازگی دارو مصرف می‌کرده، امکان دارد که اشتهایش تاحد زیادی کم شده باشد. بسیاری از داروها چنین اثری روی اشتهای کودکان می‌گذارند. برای مثال، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها با کم‌شدن اشتها یا بی اشتهایی کودکان همراه است.
7. کم‌خونی
از مهم‌ترین دلایل کم اشتهایی کودکان یا بی‌اشتهاشدن آنها باید به کم‌خونی هم اشاره کنیم. کودکان کم‌خون معمولاً بی‌حال، خسته و آسیب‌پذیر به نظر می‌رسند.
اگر این مشکل درمان نشود، عملکرد تحصیلی و رشد کودک به خطر خواهد افتاد. چنانچه به کم‌خونی کودک شک دارید، باید برای انجام آزمایش خون او اقدام کنید.
8. کرم‌های روده
ابتلا به انگل و وجود کرم در روده کودکان هم یکی از عوامل بی‌اشتهایی است. کرم‌ها وارد دستگاه گوارشی کودک می‌شوند و به عنوان انگل در آنجا زندگی می‌کنند.
حضور کرم‌ها در روده با خونریزی، بی‌اشتهایی، اسهال خونی و عوارض دیگر همراه است.
داروهای ضدانگلی که از سوی پزشک تجویز می‌شوند، به رفع این مشکل کمک خواهند کرد. اگر حیوان خانگی دارید، حتماً ۲ بار در سال، اقدام به درمان انگل در آنها کنید.
کرم‌زدایی کودکان بعد از ۲سالگی، دست‌کم ۱ بار در سال هم توصیه می‌شود. برای این کار باید نزد پزشک بروید.
9. یبوست
حرکات نامنظم روده و مشکلات دفع باعث یبوست کودک می‌شود. بی‌اشتهایی با یبوست ارتباط دارد. برای رفع بی اشتهایی کودکان می‌توانید مشکل یبوست را حل کنید.
بی‌اشتهایی کودکان و درمان آن
برای درمان بی‌اشتهایی کودک، باید دلیل این مشکل شناسایی شود. متخصصان با بررسی علت بروز کم اشتهایی کودکان سعی می‌کنند که به طور ریشه‌ای دست به حل این مشکل بزنند.
اگر بی‌اشتهایی ریشه در مشکلات روانی و روحی داشته باشد، نیاز به حضور مشاور روانشناسی پیش می‌آید. مشکلات مانند افسردگی و اضطراب را متخصصان حوزه روان حل می‌کنند.
در مواردی که عامل جسمانی مانند انگل یا یبوست باعث بروز بی‌اشتهایی شده باشد هم نیاز به درمان آن مشکلات وجود دارد.
با رفع آنها، مشکل بعدی یعنی کم‌اشتهایی و بی‌اشتهایی هم خودبه‌خود رفع می‌شود. پزشکان بنا به علت بی‌اشتهایی دست به تجویز دارو و توصیه درمان می‌زنند.
برای استفاده از روشهای محرک اشتها می‌توانید از مقاله افزایش اشتها دکتردکتر استفاده کنید.
درمان خانگی و گیاهی بی‌اشتهایی کودکان چیست؟
روشهای مختلفی برای رفع بی اشتهایی کودکان وجود دارد. این توصیه‌ها را به خاطر بسپارید:
- جذاب‌کردن وعده‌های غذایی
- دادن حق انتخاب به کودک
- افزایش وعده‌های غذا با حجم کم
- آماده‌کردن اسنک‌های مقوی
- تشویق به آب‌خوردن
- مصرف شیر کامل
- پرهیز از اجبار
- معرفی غذاهای تازه
- جلوگیری از حواس‌پرتی در موقع صرف غذا
- تلفیق غذاهای موردعلاقه کودک با خوراکی‌های مقوی
بی‌اشتهایی می‌تواند منجر به لاغری کودکان و کمبود مواد مغذی شود که رشد و سلامت آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و نیازمند توجه ویژه والدین و مشاوره پزشکی است.
جذاب‌کردن وعده‌های غذایی
سعی کنید وعده‌های غذایی را برای کودکان جذاب کنید. همه اعضای خانواده با هم غذا بخورند، گفت‌وگو کنند و ساعت صرف غذا را خوشایند و شیرین پشت سر بگذارند. بهتر است که برای کودک، ظرفی جداگانه با شکل و رنگی جذاب تهیه کنید تا با میل بیشتری غذا بخورد.
تزئین غذا و استفاده از رنگ و مواد جذاب هم می‌تواند روی اشتهای کودک اثر بگذارد و باعث شود که کم اشتهایی را کنار بگذارد.
دادن حق انتخاب به کودک
اجازه بدهید که کودک خودش غذایش را انتخاب کند و در بشقاب بکشد. به او کمک کنید اما نگذارید که اجبار شما مانع از بازگشت اشتهایش شود.
زمانی که کودک حق انتخاب خود در غذاخوردن را احساس می‌کند، کم‌کم رویکرد تازه‌ای در او شکل می‌گیرد و امکان بازگشت اشتهایش پررنگ‌تر می‌شود.
افزایش وعده‌های غذا با حجم کم
به جای اینکه ۳ وعده غذایی در نظر بگیرید، وعده‌های غذایی را به ۵ تا ۶ بار افزایش بدهید. در عوض، مقدار غذایی که هربار به کودک می‌دهید، در این وعده‌ها بیشتر شوند.
این کار به شما کمک می‌کند که هربار مواد مفید را در حجمی کمتر و راحت‌تر به کودک بدهید.
آماده‌کردن اسنک‌های مقوی
کودکان از خوردن میان‌وعده‌ها استقبال می‌کنند. از سبزیجات و میوه‌ها و مواد خوراکی مغذی استفاده کنید، آنها را با دستورهای متنوع و تزئین جذاب به عنوان میان‌وعده به کودکتان بدهید.
تشویق به آب‌خوردن
به کودکان یاد بدهید که به اندازه کافی آب مصرف کنند. نگذارید که برای رفع تشنگی به سراغ آب‌میوه‌ها و نوشیدنی‌های شیرین و صنعتی بروند. تنظیم آب بدن روی سلامت و اشتها اثرگذار است.
مصرف شیر کامل
کودکان باید شیر کامل مصرف کنند چون حاوی مواد مغذی بیشتری نسبت به شیر کم‌چرب است. در بین وعده‌های غذایی مختلف به کودکتان شیر کامل بدهید تا هم سیر شود و هم از خوردن غذاهای نامناسب و تنقلات دور بماند.
پرهیز از اجبار
کودک را دعوا نکنید و در پی این نباشید که با اجبار به او غذا بدهید. اگر اصرار و اجبار به کار باشد، بی اشتهایی کودکان تشدید می‌شود و دیگر تمایلی به غذاخوردن نخواهند داشت.
تنوع غذایی
فهرستی از مواد غذایی مناسب و مقوی را پیدا کنید و با الهام از آنها، دست به درست‌کردن غذاهای متنوع در طول هفته بزنید. با وجود چنین تنوعی، اشتهای کودک هم بیشتر می‌شود.
جلوگیری از حواس‌پرتی در موقع صرف غذا
یادتان باشد که فضای حاکم بر میز غذا، امکان حواس‌پرتی کودک را فراهم نکند. برای مثال، بهتر است که در زمان غذاخوردن خبری از تماشای تلویزیون و تبلت و… نباشد. در این صورت، کودک با تمرکز و دقت بیشتری نسبت به غذا به خوردن آن مشغول خواهد شد.
تلفیق غذاهای موردعلاقه کودک با خوراکی‌های مقوی
برای تشویق کودک به غذاخوردن از مواد و خوراکی‌هایی در غذایش استفاده کنید که به آنها علاقه بیشتری دارد. این مواد را با دستورهای غذایی مناسب با مواد مقوی مخلوط کنید. با این کار هم کودک تشویق به خوردن می‌شود و هم مواد مفید وارد بدنش می‌شوند.
به چه پزشکی برای درمان بی‌اشتهایی کودکان مراجعه کنیم؟
پزشکان متخصص اطفال می‌توانند به شما در کشف علت بی‌اشتهایی کودک و رفع آن کمک کنند.
اگر متوجه تغییرات چشمگیر وزن در کودک هستید و بیشتر از ۱ ماه است که به درستی غذا نمی‌خورد، حتما به پزشک اطفال مراجعه کنید تا عامل این مشکل را کشف کند و راه‌کارهایی مناسب در اختیارتان قرار بدهد.
تشخیص بی‌اشتهایی و کم اشتهایی کودکان
برای اینکه مشکل بی‌اشتهایی در کودکان تشخیص داده شود، پزشک درباره عادت‌های غذایی و شرایط جسمانی او پرسش‌هایی مطرح می‌کند. گاهی اوقات، پای مشکلات روحی به میان است و گاهی هم جسم مشکلی نظیر انگل را به دوش می‌کشد.
پزشکان با معاینه و تجویز آزمایش‌هایی مانند آزمایش خون و مدفوع می‌توانند متوجه علت بی اشتهایی کودکان شوند. بعد از آن هم درما‌ن‌های متناسب با هر وضعیت را پیگیری می‌کنند.
درمان بی‌اشتهایی کودکان با طب سنتی
دستاوردهای طب سنتی از نقطه‌نظر علم تأیید نشده‌اند. توصیه‌هایی در زمینه مصرف برخی عرقیجات اشتها آور مانند عرق کاسنی و شاه‌تره برای افزایش اشتهای کودکان در طب سنتی وجود دارد اما نمی‌توانیم به آنها اعتماد کامل داشته باشیم.
اما طب سنتی می‌گوید که مصرف میوه‌ها و سبزیجات مفید در وعده‌های مختلف راهی برای رفع بی‌اشتهایی است. این توصیه بی‌خطر به نظر می‌رسد و می‌توانید برای درمان کم اشتهایی کودکان از آن کمک بگیرید.
غذاهای مفید برای بی‌اشتهایی کودک چیست؟
برای رفع بی‌اشتهایی کودکان چه غذاهایی را وارد برنامه خوراک و تغذیه‌شان می‌کنید؟ به موارد زیر نگاهی داشته باشید:
- موادی که حاوی آهن هستند، به رفع کم‌اشتهایی یا بی‌اشتهایی کمک می‌کنند. برای مثال، اسفناج، تخم‌مرغ و عدس. همیشه برای جذب بیشتر آهن، ماده‌ای حاوی ویتامین C هم در کنار غذا داشته باشید.
- از موادی مانند تخمه کدو، قارچ، دانه‌ها و لوبیا که حاوی زینک یا همان روی هستند هم در رژیم غذایی کودک استفاده کنید.
- بادام زمینی هم از مواد پرخاصیت است که اثرگذاری مثبت روی اشتهای کودکتان دارد.
بی‌اشتهایی کودکان اوتیسم چگونه است؟
کودکان مبتلا به اوتیسم دارای مشکلاتی در زمینه مدیریت حس‌های مختلف خود هستند. همین موضوع عاملی است که روی اشتهای آنها و بلع غذا اثر منفی می‌گذارد.
کُندی حرکت ماهیچه‌ها از دلایل مشکل این کودکان در بلع است. چنین چیزی باعث کم‌اشتهایی و بی‌اشتهایی می‌شود.
کودکان اوتیسم معمولاً تنها علاقه به مصرف ماده غذایی خاصی دارند و روی خوردن آن تأکید می‌کنند. باید با تغییر الگوهای غذایی و شیوه غذادادن به این کودکان، کم‌اشتهایی و عادت‌های اشتباهشان را از بین ببرید.
بی‌اشتهایی کودکان بیش فعال چگونه است؟
کودکانی که به بیش‌فعالی دچار هستند، باید داروهایی برای درمان مصرف کنند. این داروها معمولاً روی اشتهای آنها اثرات منفی می‌گذارد. به همین دلیل کاهش وزن در کودکان مبتلا به بیش‌فعالی بسیار رایج است.
برای رفع این مشکل در چنین کودکانی باید فضایی آرام برای غذاخوردن ایجاد کنید و نسبت به زمان غذاخوردن و مواد انتخابی از سوی آنها هم انعطاف به خرج بدهید.
عوارض عدم درمان بی‌اشتهایی کودکان چیست؟
اگر به مشکل بی اشتهایی کودکان توجه نکنید و این مسأله درمان نشود، مشکلات و عوارض مختلفی در آینده پیش خواهند آمد. بی‌اشتهایی و غذانخوردن باعث می‌شود که کودک به خوبی رشد نکند و سلامتش به خطر بیافتد. از سوی دیگر، امکان دارد که برای همیشه بی‌اشتها بماند و این موضوع در سنین بزرگسالی هم با او همراه شود.
با مشاهده عوارض جدی و علامت‌های بی‌اشتهاشدن کودک، او را نزد پزشک اطفال ببرید. نگذارید که این مسأله حل‌نشده باقی بماند و مزمن شود. برای ملاقات با بهترین پزشکان هم می‌توانید از سیستم نوبت دکتر سایت دکتردکتر به‌صورت آنلاین استفاده کنید.
پرسشی درباره بی‌اشتهاشدن کودک یا کم‌اشتهایی او در ذهنتان باقی مانده است؟ سؤالاتتان را از ما بپرسید.
منابع:
مطالب مفیدی بود ممنونم