از دست دادن اشتها علامتی است که می‌تواند دلایل زیادی مانند سرطان یا سایر بیماری‌های مزمن، پیری و شرایط سلامت روان داشته باشد. همچنین می‌تواند از عوارض جانبی برخی داروها و درمان‌های سرطان باشد. کمبود تغذیه به دلیل بی‌اشتهایی باعث کاهش وزن، خستگی و ضعف می‌شود و می‌تواند کشنده باشد. شناسایی و درمان علت اصلی کاهش اشتها به شما کمک می‌کند تا احساس بهتری داشته باشید.
اگر در خوردن غذا مشکل دارید یا برای یک روز یا بیشتر احساس تهوع دارید، با متخصص تغذیه در تماس باشید اما قبل از آن قصد داریم تا به بررسی علت بی‌اشتهایی و کم‌اشتهایی بپردازیم؛ با ما همراه باشید.
بی‌اشتهایی چیست؟
بی‌اشتهایی نوعی از دست دادن اشتها یا از دست دادن علاقه به غذا است. وقتی برخی از مردم کلمه “بی‌اشتهایی” را می‌شنوند، به اختلال خوردن بی‌اشتهایی عصبی فکر می‌کنند. اما تفاوت‌هایی بین این دو وجود دارد.
بی‌اشتهایی عصبی باعث از دست دادن اشتها نمی‌شود. افراد مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی عمدا از غذا اجتناب می‌کنند تا از افزایش وزن جلوگیری کنند. افرادی که از بی‌اشتهایی (از دست دادن اشتها) رنج می‌برند، ناخواسته علاقه خود را به غذا از دست می‌دهند. از دست دادن اشتها اغلب به دلیل یک بیماری زمینه ای ایجاد می‌شود.
انواع بی‌اشتهایی
“بی‌اشتهایی” اصطلاح پزشکی برای کاهش اشتها است. این بیماری می‌تواند با بیماری‌های حاد (کوتاه‌مدت) مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا رخ دهد و با از بین رفتن بیماری برطرف شود یا می‌تواند همراه با بیماری‌های مزمن (درازمدت) مانند سرطان یا ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) باشد. از طرف دیگر، بی‌اشتهایی عصبی یک اختلال خوردن است که منجر به کاهش وزن شدید و در صورت عدم درمان، مشکلات جدی سلامتی می‌شود.
آیا بی‌اشتهایی خطرناک است؟
بی‌اشتهایی کوتاه مدت خطرناک نیست اما اگرطولانی شود، اثرات طولانی مدت آن زندگی فرد را تهدید خواهد کرد. در میان اختلالات روانپزشکی، بی‌اشتهایی بیشترین میزان مرگ و میر را دارد. ظاهر لاغر، پوست و مو خشک، نوک انگشتان مایل به آبی و سیستم اسکلتی آسیب‌دیده مخصوصا در نوجوانان از جمله خطات بی‌اشتهایی است.
علت بی‌اشتهایی
از آنجایی که بی‌اشتهایی اغلب نشانه یک مشکل پزشکی است، اگر متوجه کاهش قابل توجهی در اشتهای خود شدید حتما با پزشک خود صحبت کنید. علل شایع کاهش اشتها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
بی‌اشتهایی افسردگی
در طول دوره‌های افسردگی، فرد ممکن است علاقه خود را به غذا از دست بدهد یا فراموش کند که غذا بخورد. این می‌تواند منجر به کاهش وزن و سوءتغذیه شود. در هنگام بروز افسردگی علت واقعی کاهش اشتها مشخص نیست. البته گاهی اوقات، افراد مبتلا به افسردگی ممکن است پرخوری کنند.
بی‌اشتهایی قبل از قاعدگی
باید بدانید که اختلالات تغذیه ای ، به ویژه بی‌اشتهایی عصبی، می‌تواند بر چرخه قاعدگی تأثیر بگذارد و حتی باعث توقف پریود شود. زمانی که عادت ماهیانه به دلیل کم خوردن یا ورزش بیش از حد متوقف می‌شود، این یک علامت هشداردهنده است که بدن شما به درستی کار نمی‌کند و نباید آن را سهل‌انگاری کرد.
بی‌اشتهایی در کودکان
والدین معمولاً در مورد کم شدن اشتهای کودکان خود شکایت می‌کنند. با این همه کم اشتهایی در میان کودکان بین 2 تا 5 سال بسیار رایج است. در برخی موارد اما این موضوع نگران کننده می‌شود. اگر کودک به نسبت سن دارای قد و وزن نرمالی باشد، دلیلی برای نگرانی وجود ندارد. چرا که برخی کودکان در سنین پایین با جثه کوچک، احتیاجات غذایی کم‌تر و در نهایت اشتهای کمتری دارند.
اما اگر سن کودک بیشتر بوده و به صورت ناگهانی اشتهای خود را از دست بدهد و به همراه آن وزن هم کم کند، والدین باید با پزشک متخصص کودکان مشورت کرده تا دلایل بروز بی‌اشتهایی کودکان بررسی شده و بعد مشکل درمان شود. نرخ رشد آهسته، بیماری‌ها، استرس، عوارض داروها، کم‌خونی، انگل‌های روده و یبوست از دلایل از دست دادن اشتها در کودکان هستند.
دکتر نسیم مه درباره شربت اشتهاآور کودکان گفته است:
بی‌اشتهایی در بیماران سرطانی
سرطان پیشرفته می‌تواند باعث از دست دادن اشتها شود؛ با پیشرفت بیماری، بدن فرد مبتلا به سرطان در مرحله نهایی شروع به ذخیره انرژی می‌کند. از آنجایی که بدن بیمار قادر به استفاده صحیح از غذا و مایعات نیست، از دست دادن اشتها معمولاً با نزدیک شدن به پایان زندگی رخ می‌دهد. اگر بیمار ترجیح می‌دهد غذا نخورد یا فقط میل به خوردن مایعاتی مانند بستنی و میلک شیک دارد، زیاد نگران نباشید.
عوارض جانبی ناشی از برخی درمان‌های سرطان (پرتودرمانی و شیمی‌درمانی) نیز می‌تواند بر اشتها تأثیر بگذارد. افرادی که این درمان‌ها را دریافت می‌کنند ممکن است در صورت بروز حالت تهوع، مشکل در بلع، مشکل جویدن و زخم‌های دهان، اشتهای خود را از دست بدهند.
بی‌اشتهایی در بیماران کبدی
هپاتیت C یک عفونت کبدی است که از طریق تماس با خون آلوده از فردی به فرد دیگر سرایت می‌کند. این عفونت توسط ویروس هپاتیت C ایجاد می‌شود و اگر درمان نشود، باعث آسیب کبدی خواهد شد. آسیب پیشرفته کبدی باعث تهوع و استفراغ می‌شود که بر اشتها تأثیر می‌گذارد. اگر دچار از دست دادن اشتها شده باشید، پزشک می‌تواند آزمایش خون را برای بررسی ویروس هپاتیت C تجویز کند. سایر انواع هپاتیت نیز می‌توانند به همین ترتیب باعث کاهش اشتها شوند.
بی‌اشتهایی در بیماران کلیوی
افراد مبتلا به نارسایی کلیه اغلب به وضعیتی به نام اورمی مبتلا می‌شوند که به معنای وجود پروتئین اضافی در خون است. این پروتئین معمولاً از طریق ادرار دفع می‌شود، اما کلیه‌های آسیب‌دیده نمی‌توانند آن را به درستی فیلتر کنند. اورمی باعث ایجاد تهوع در افراد مبتلا به نارسایی کلیه می‌شود که موجب می‌شود فرد تمایلی به خوردن نداشته باشد. گاهی اوقات غذا طعم متفاوتی برای این بیماران دارد؛ برخی متوجه خواهند شد که غذاهایی که زمانی از آنها لذت می‌بردند دیگر برایشان جذابیتی ندارد.
بی‌اشتهایی در بیماران قلبی
افراد مبتلا به نارسایی قلبی نیز ممکن است از دست دادن اشتها را تجربه کنند. این به این دلیل است که بیمار جریان خون کمتری به دستگاه گوارش دارد که باعث ایجاد مشکلاتی در هضم می‌شود. در نتیجه خوردن با ناراحتی و زجر همراه خواهد بود.
بی‌اشتهایی در بیماران مبتلا به ایدز
از دست دادن اشتها نیز یکی از علائم شایع HIV/AIDS است. دلایل مختلفی برای کاهش اشتها با اچ‌آی‌وی و ایدز وجود دارد. هر دو می‌توانند باعث ایجاد زخم‌های دردناک در دهان و زبان شوند. به دلیل درد، برخی از افراد مصرف غذای خود را کاهش می‌دهند یا به طور کامل میل به خوردن را از دست می‌دهند.
حالت تهوع ناشی از ایدز و HIV نیز می‌تواند بر اشتها تأثیر بگذارد. حالت تهوع همچنین می‌تواند یکی از عوارض جانبی دارویی باشد که برای درمان HIV و ایدز استفاده می‌شود. اگر پس از شروع درمان دچار حالت تهوع یا کاهش اشتها شدید با پزشک خود صحبت کنید. پزشک ممکن است یک داروی جداگانه برای کمک به شما برای مقابله با حالت تهوع تجویز کند.
بی‌اشتهایی در بیماری آلزایمر
علاوه بر علائم دیگر، برخی از افراد مبتلا به بیماری آلزایمر (AD) نیز از دست دادن اشتها را تجربه می‌کنند. از دست دادن اشتها در افراد مبتلا به AD چندین توضیح ممکن دارد. برخی از افراد مبتلا به AD با افسردگی مبارزه می‌کنند که باعث از دست دادن علاقه آنها به غذا می‌شود. این بیماری همچنین می‌تواند ارتباط درد را برای افراد دشوار کند. در نتیجه، کسانی که درد دهان یا مشکل در بلع را تجربه می‌کنند، ممکن است علاقه خود را به غذا از دست بدهند.
کاهش اشتها نیز با AD رایج است زیرا این بیماری به هیپوتالاموس آسیب می‌رساند، که ناحیه ای از مغز است که گرسنگی و اشتها را تنظیم می‌کند. تغییر در اشتها ممکن است سال‌ها قبل از تشخیص شروع شود و پس از تشخیص آشکارتر شود. اگر فرد مبتلا به AD فعال نباشد یا کالری کافی در طول روز نسوزاند، از دست دادن اشتها نیز ممکن است رخ دهد.
بی‌اشتهایی سالمندان
از دست دادن اشتها یا علاقه به غذا خوردن نتایج طبیعی پیری است و می‌تواند در افراد مسن ایجاد شود. تخمین زده می‌شود که بی‌اشتهایی مرتبط با سن 15 تا 30 درصد افراد مسن را تحت تاثیر قرار دهد.
بی‌اشتهایی در بارداری
کاهش اشتها در افراد باردار در سه ماهه اول بارداری رایج است. در طول سه ماهه اول، بدن تغییرات زیادی را برای کمک به رشد جنین تجربه می‌کند. در نتیجه، چیزی که می‌خورید، زمانی که می‌خورید و مقداری که می‌خواهید بخورید می‌تواند تغییر کند. ممکن است حالت تهوع یا استفراغ (تهوع صبحگاهی) داشته باشید که بر میل شما به خوردن تأثیر می‌گذارد. ممکن است برای برخی از غذاهای مورد علاقه خود احساس گرسنگی نکنید یا نسبت به برخی از غذاها بیزار باشید که در صورت مزه یا بو کردن آنها معمولا حالت تهوع به شما دست می‌دهد. این تغییرات در دوره بارداری عادی و طبیعی است؛ اما اگر کم اشتهایی شما را از خوردن یا مصرف مواد مغذی مورد نیاز خود و جنین برای سالم ماندن باز می‌دارد، با پزشک خود تماس بگیرید.
علائم از دست‌دادن اشتها
بی اشتهایی به دو شکل فیزیکی و روحی روانی رخ می‌دهد و معمولاً به علت بروز عفونت یا مشکلات گوارشی به صورت موقت رخ می‌دهد، وقتی این مشکلات برطرف شود هم اشتهای فرد به حالت عادی خود باز خواهد گشت. گاهی هم از دست رفتن اشتها علامتی برای یک بیماری جدی طولانی مدت مانند مراحل انتهایی بیماری‌های وخیم‌تر مانند سرطان است. این حالت، بخشی از شرایطی است که پزشکان به آن نزاری (cachexia) می‌گویند.
از دست رفتن کامل اشتها در طی یک دوره‌ی زمانی آنورکسیا نام دارد. این‌حالت با بی‌اشتهایی عصبی که نوعی اختلال روانی است، تفاوت دارد. از دست دادن اشتها اغلب با احساس بیماری در هنگام فکر کردن به غذا همراه است. این احساس بسته به علت آن می‌تواند موقت یا طولانی مدت باشد و می‌تواند منجر به کاهش مواد مغذی ضروری بدن یا سوء تغذیه شود. علائم معمولی عبارتند از:
- علاقه کم به غذا
- امتناع از غذاهای مورد علاقه
- کاهش وزن ناخواسته
بی‌اشتهایی مداوم می‌تواند منجر به کاشکسی شود، وضعیتی که در آن بدن شروع به هضم عضلات و چربی خود می‌کند و با گذشت زمان، می‌تواند به سطوح خطرناکی از مواد مغذی منجر شود.
رابطه بی‌اشتهایی و ضعف
به طور کلی ضعف و خستگی ممکن است ناشی از عادات غذایی نادرست عمومی از جمله دریافت کالری ناکافی، عدم تعادل الکترولیت‌ها، کمبود ویتامین و مواد معدنی، افسردگی، سوء تغذیه و در نتیجه مشکلات قلبی باشد. زمانی که همزمان احساس خستگی و بی‌اشتهایی می‌کنید ممکن است یک علامت هشداردهنده از بدن شما باشد.
رابطه بی‌اشتهایی و حالت تهوع
از دست دادن اشتها و حالت تهوع گاهی با هم رخ می‌دهند؛ به خصوص زمانی که چیزی خورده‌اید که با معده شما مطابقت ندارد و از جمله مواردی است که علت بی‌اشتهایی و حالت تهوع در بزرگسالان است. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، علائم معمولا به سرعت فروکش می‌کنند. اما در برخی موارد، از دست دادن اشتها و حالت تهوع ممکن است نشانه یک وضعیت جدی‌تری باشد. از علل مرتبط با عفونت و التهابی که موجب این وضعیت می‌شوند می‌توان به آپاندیسیت، گاستریت، هپاتیت، سرماخوردگی و آنفولانزا اشاره کرد.
غالبا مسمومیت غذایی، سردردهای میگرنی، بیماری التهابی لگن (PID)، PMS (سندرم پیش از قاعدگی) و بارداری یا علل مرتبط با عوامل گوارشی مانند رفلاکس اسید معده، انسداد روده، زخم معده، سنگ کیسه صفرا و سندرم روده تحریک پذیر (IBS) نیز میل به خوردن در وعده های غذایی معمولی را کاهش داده و با تهوع همراه هستند. گاهی هم سرطان یا شیمی درمانی یا عوامل روانی موجب کاهش اشتها و حالت تهوع می‌شوند.
تفاوت بین بی‌اشتهایی و کم‌اشتهایی چیست؟
اصطلاح پزشکی برای از دست دادن اشتها بی‌اشتهایی است. وقتی کم‌اشتها هستید، احساس گرسنگی نمی‌کنید. بی‌اشتهایی با اختلال خوردن بی‌اشتهایی عصبی یکسان نیست. فرد مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی ممکن است احساس گرسنگی کند اما مصرف غذا را محدود می‌کند. وقتی کم‌اشتهایی یا بی‌اشتهایی دارید، نیازی به خوردن غذا احساس نمی‌کنید زیرا احساس گرسنگی را تجربه نمی‌کنید.
چه داروهایی می‌توانند باعث از دست دادن اشتها شوند؟
طیف گسترده ای از داروها و دسته‌های دارویی باعث بی‌اشتهایی می‌شوند. از دست دادن اشتها یکی از عوارض جانبی رایج درمان‌های سرطان است، از جمله:
- شیمی‌درمانی
- ایمونوتراپی
- پرتو درمانی
همراه با بی‌اشتهایی، این درمان‌ها باعث تهوع، تغییر در حس چشایی و بویایی، بروز علائم شبه آنفولانزا، تورم و درد می‌شود. انواع دیگر داروهای مرتبط با بی‌اشتهایی عبارتند از:
- داروهای ضد افسردگی
- آنتی بیوتیک‌ها
- مواد افیونی و داروهای ضد درد
- محرک‌ها
- داروهای دیابت نوع 2
عوارض بی‌اشتهایی
درمان بی اشتهایی در بزرگسالان
رویکرد خاص برای درمان کاهش اشتها به علت آن بستگی دارد. موارد بی‌اشتهایی حاد مربوط به سرماخوردگی، گاستروانتریت (آنفولانزای معده) و آنفولانزا اغلب بدون توجه پزشکی برطرف می‌شوند. با این حال، داروها، درمان‌ها یا رویکردهای سبک زندگی به سایر علل کاهش اشتها کمک می‌کنند. برای بهبود بی‌اشتهایی، موارد زیر توصیه می‌شود:
- خوردن وعده های غذایی کوچک به طور منظم در طول روز
- مدیریت هر گونه بیماری، عفونت یا شرایط زمینه‌ای
- مصرف داروهایی برای تحریک اشتها مانند کورتیکواستروئیدها با دوز کم، سیپروهپتادین، مژسترول و درونابینول
- دریافت مواد مغذی داخل وریدی که ویتامین‌ها و مواد معدنی مایع هستند که از طریق سوزن وارد رگ می‌شوند.
- در صورت نامنظم بودن عادات غذایی خود با یک متخصص سلامت روان صحبت کنید.
- تغییر دوز یا نوع دارویی که مصرف می‌کنید، زیر نظر پزشک
- برای کمک به مدیریت عادات غذایی خود با یک متخصص تغذیه ملاقات کنید.
- مصرف ویتامین‌ها یا مکمل‌ها طبق توصیه‌های پزشک
- در صورت داشتن دندان درد یا مشکلات دندانی به دندانپزشک مراجعه کنید.
هنگامی که علت اصلی کاهش اشتها تحت درمان قرار گرفت یا برطرف شد، اشتهای شما باید به حالت عادی بازگردد. اگر پس از بهبودی از بیماری، آسیب یا عفونت، اشتهای شما به حالت عادی برنگردد، با پزشک خود تماس بگیرید.
برای درمان کم اشتهایی در خانه چه کنم؟
شما می توانید از دست دادن اشتها را در خانه با روش‌های زیر درمان کنید:
- خوردن وعده‌های غذایی منظم: این وعده‌ها می‌توانند کوچکتر از حد معمول باشند. سعی کنید برای صبحانه، ناهار و شام وعده‌های غذایی کوچک بخورید، حتی اگر گرسنه نیستید.
- مصرف وعده‌های غذایی مایع: اگر احساس خوبی ندارید، مصرف کالری روزانه از طریق یک وعده غذایی مایع ممکن است آسان‌تر باشد. وعده‌های غذایی مایع مانند آبگوشت، سوپ، آبمیوه یا نوشیدنی‌های ورزشی حاوی الکترولیت را انتخاب کنید.
- خوردن غذاهای ملایم: غذاهای ملایم معمولا نرم و کم فیبر هستند و تند یا سرخ شده نیستند. غذاهای ملایم شامل محصولات لبنی، گوشت بدون طعم، سبزیجات یا سیب‌زمینی، نان و کراکر است. این نوع غذاها معده شما را تحریک نمی‌کنند.
- غذاهای سرشار از پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی را انتخاب کنید: غذاهای سرشار از پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی به جایگزینی سریع مواد مغذی از دست رفته کمک می‌کنند.
- وعده‌های غذایی را با خانواده یا دوستان خود برنامه‌ریزی کنید: داشتن یک سیستم حمایتی در طول وعده‌های غذایی می‌تواند به شما کمک کند تا مواد مغذی مورد نیاز بدنتان را بخورید.
چگونه می‌توان از کاهش اشتها جلوگیری کرد؟
از آنجایی که دلایل زیادی برای کاهش اشتها وجود دارد، پیشگیری از آن دشوار است. برای کاهش خطر از دست دادن اشتها، می توانید هر گونه شرایط خاص را مدیریت کنید. همچنین از پزشک خود در مورد عوارض جانبی هر دارویی که باید مصرف کنید بپرسید. از حذف وعده‌های غذایی خودداری کنید و سعی کنید حتما ورزش منظم و سبک داشته باشید.
آیا آزمایش‌هایی برای تشخیص علت بی‌اشتهایی وجود دارد؟
از آنجایی که بسیاری از عوامل مختلف می‌توانند باعث کاهش اشتها شوند، سیر تشخیص به علت مشکوک زمینه‌ای علائم بستگی دارد. پزشک ممکن است از تعدادی تست و آزمایش استفاده کند، از جمله:
- آزمایشات تصویربرداری، مانند اشعه ایکس یا سونوگرافی
- آزمایشات آزمایشگاهی، مانند آزمایش خون یا ادرار
- سابقه پزشکی، از جمله سابقه سلامت روان
- معاینه فیزیکی برای بررسی قد و وزن
علت بی‌اشتهایی و کاهش وزن
بی‌اشتهایی که منجر به کاهش وزن شود، ممکن است غیرارادی باشد. بی‌اشتهایی عصبی، آنورکسیا، مصرف مکمل‌های کاهش اشتها و مواردی از این دست؟، از جمله دلایل بی‌اشتهایی و کاهش وزن هستند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر از دست دادن اشتها همراه با علائم افسردگی، مصرف مواد مخدر یا الکل یا اختلال در خوردن باشد؛ یا اگر بی‌اشتهایی با استفاده از برخی داروها رخ می‌دهد، حتما به پزشک مراجعه کنید. قبل از قطع هر دارویی با پزشک خود صحبت کنید.
تغذیه نامناسب عملکرد صحیح بدن را دشوارتر می‌کند. علاوه بر این، کمبود غذا نیز می‌تواند باعث کاهش توده عضلانی شود. اگر علائم سوء تغذیه را نشان دهید، ممکن است در بیمارستان بستری شوید و مواد مغذی را به صورت داخل وریدی دریافت کنید.
بی‌اشتهایی را جدی بگیرید!
از دست دادن اشتها می‌تواند خستهکننده باشد؛ به خصوص زمانی که می‌خواهید غذا بخورید اما هیچ چیز اشتهاآور به نظر نمی‌رسد. دلایل بالقوه زیادی برای بی‌اشتهایی وجود دارد، و اگر مطمئن نیستید که چه چیزی باعث از دست دادن اشتهای شما شده است، به پزشک مراجعه کنید. بدن شما باید مواد مغذی مورد نیاز خود را دریافت کند. شما می‌توانید برای دریافت نوبت ویزیت و مشاوره با بهترین پزشکان متخصص ایران، از سیستم نوبت دهی آنلاین دکتردکتر استفاده کنید.
شما می‌توانید سوالاتتان را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ داده شود.
منابع:
