دلیل بی اشتهایی و کم اشتهایی در کودکان چیست؟ آیا درمانی برای آن وجود دارد؟ آیا بی اشتهایی در بزرگسالان میتواند خطرناک باشد؟ در این مقاله به این سوالات پاسخ خواهیم داد.
والدین معمولاً در مورد کم شدن اشتهای کودکان خود شکایت می‌کنند. با این همه کم اشتهایی در میان کودکان بین 2 تا 5 سال بسیار رایج است. در برخی موارد اما این موضوع نگران کننده می‌شود. در این مقاله دلایل احتمالی کم اشتهایی در کودکان و راه‌های اصلاح آن را بررسی خواهیم کرد.
چه زمانی بی اشتهایی در کودکان نگران کننده است؟
اگر کودک به نسبت سن دارای قد و وزن نرمالی باشد، دلیلی برای نگرانی وجود ندارد. چرا که برخی کودکان در سنین پایین با جثه کوچک، احتیاجات غذایی کم‌تر و در نهایت اشتهای کمتری دارند. اما اگر سن کودک بیش‌تر بوده و به صورت ناگهانی اشتهای خود را از دست بدهد و به همراه آن وزن هم کم کند، والدین باید با پزشک متخصص کودکان مشورت کرده تا دلایل بروز بی اشتهایی بررسی شده و بعد مشکل درمان شود.
علت بی اشتهایی در کودکان
اگر کودک مدام بی قرار و خسته است، ممکن است علت آن به بی اشتهایی مرتبط باشد. در ادامه دلایل احتمالی بی اشتهایی در کودکان را بررسی خواهیم کرد:
نرخ رشد آهسته
تغییرات رشدی دلیلی برای کاهش اشتها در کودکان است. در طی سال اول زندگی، رشد کودکان سریع است. اما بعد از آن سرعت رشد کم‌تر می‌شود و کودک غذای کمتری میخورد. در طی این دوره زمانی کاهش اشتها کاملاً طبیعی است. در واقع در طی سال دوم زندگی کودکان تنها به 2.3 کیلوگرم اضافه وزن و 12 سانتی متر افزایش قد نیاز دارند در حالی که این اعداد در سال اول زندگی 7 کیلوگرم و 21 سانتی متر است.
بیماری‌ها
بیماری‌ها اغلب باعث کاهش اشتهای قابل ملاحظه‌ای در کودکان می‌شود. اگر کودک دچار گلودرد، التهاب ویروسی روده‌ای – معده‌ای، سردرد، تب یا دیگر بیماری‌ها باشد، معمولاً کم‌تر از حالت عادی غذا خواهد خورد. خوشبختانه اشتهای بسیاری از کودکان بعد از بهبودی به حالت طبیعی خود باز خواهد گشت.
استرس
استرس دارای اثرات منفی بی شماری است که کم اشتهایی یکی از آن‌هاست. اگر متوجه بی علاقگی کودک به غذا و بی خوابی شدید، احتمالاً به این دلیل است که کودک در معرض استرس زیادی قرار دارد.
برای درمان کم اشتهایی، ابتدا باید دلیل استرس شناسایی شده و در نهایت برطرف شود. دلایل معمول استرس در دوران کودکی عبارتند از:
- مشکلات خانوادگی مانند مرگ یکی از اعضای خانواده، مرگ حیوان خانگی و یا تولد خواهر یا برادر کوچک‌تر
- ناتوانی در مقابله با فشارهای مدرسه و دوران تحصیل و انتظارات غیرقابل اجرای والدین
افسردگی
دیگر دلیل کم شدن اشتهای کودکان افسردگی است. بسیاری از والدین غم را با افسردگی اشتباه می‌گیرند. اما این دو یکسان نیستند. حس غم با گذشت زمان از بین می برد اما افسردگی این‌گونه نیست. افسردگی علاوه بر غمگین کردن کودک دیگر جنبه‌های زندگی او را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اگر کودک به یکباره تمایلی به انجام کارهایی که پیش از این برایش لذت بود، نشان ندهد، احتمالا افسرده شده است. تغییر عادت‌های غذایی یکی از شاخص‌های مهم افسردگی است. در صورت نگرانی حتمن در این مورد با پزشک مشورت کنید.
بی اشتهایی عصبی
گاهی به دلیل پیروی از الگوها و یا به دلایل مختلف دیگر یک حس بی‌زاری روانی نسبت به غذا خوردن در کودک ایجاد می‌شود. این کودکان تا جایی که می‌توانند از غذا خوردن سر باز می‌زنند. حتی در صورت غذا خوردن هم غذاهای کم چرب را انتخاب می‌کنند و همیشه غذا خوردن با یک احساس گناه همراه است. ژنتیک، عدم تعادل مواد شیمیایی مغز و مشکلات رشدی و تکاملی باعث بی اشتهایی عصبی خواهند شد.
اگر کودک از غذا خوردن خودداری می‌کند و یا بیش‌تر از حد ورزش می‌کند، در حالی که به شدت در حال وزن کم کردن است، احتمالاً از بی اشتهایی عصبی رنج می‌برد. برای اینکه کودک دوباره به حالت طبیعی خود بازگردد، باید با یک متخصص مشورت کرد.
داروها
در صورت مصرف یک دوره آنتی بیوتیک، ممکن است اشتهای کودک تحت تاثیر قرار گیرد. داروهای دیگری هم هستند که میزان اشتهای کودکان را تغییر می‌دهند.
کم خونی
کم خونی هم عامل دیگری است که منجر به کم اشتهایی در کودکان می‌شود. کودکان مبتلا به این عارضه مدام احساس بی‌حالی و خستگی می‌کنند و اگر درمان نشود با رشد کودک و عملکرد او در مدرسه همپوشانی پیدا می‌کند. در صورتی که کودک مشکوک به کم خونی باشد، باید حتمن آزمایش خون انجام داد.
انگل‌های روده
کرم‌ها و یا انگل های تک یاخته ای وارد دستگاه گوارش کودک شده و در این نقطه از بدن به عنوان انگل زندگی می‌کنند و موجب خونریزی روده، از دست دادن اشتها، اسهال خونی و غیره می‌شود. داروهای مناسب با نوع انگل باید توسط پزشک تجویز شود. اگر حیوان خانگی دارید باید دوبار در سال به حیوان داروی ضد کرم داده شود همچنین کودک را بعد از سن دو سالگی حداقل یکبار در سال از نظر ابتلا به انگل زیر نظر پزشک بررسی کرد.
یبوست
حرکات نامنظم شکم در کودکان به یبوست منجر می‌شود. کم اشتهایی در کودکان منجر به یبوست می‌شود و علامت آن مدفوع سخت است.
علاوه بر دلایل گفته شده، کم اشتهایی دلایل دیگری هم دارد. سخت‌گیری والدین، مقدار غذایی که مادر برای کودک آماده می‌کند، وعده‌های غذایی خانواده، وضعیت اجتماعی اقتصادی و ترس از امتحان غذاهای جدید از دیگر دلایل کم اشتهایی کودکان هستند.
چگونه می‌توان اشتهای کودک را بهبود بخشید؟
راه‌های طبیعی زیادی برای افزایش اشتهای کودک وجود دارد:
- کودکان به خوردن مانند چیپس، پفک و پاستیل علاقه دارند، اما این‌ها مواد غذایی خوبی نیستند در حالی که در صورت انتخاب درست، اسنک‌ها به اندازه‌ی وعده‌های غذایی اصلی مفید خواهند بود. برای مثال به جای غذاهای سوخاری شده و ساندویچ‌ها، به کودک بادام زمینی بو داده شده و به جای کوکی‌ها و بیسکوییت‌های کوچک به او سبزیجات پخته شده بدهید.
- به کودک اجازه ندهید که در زمان سرو وعده‌های غذایی، اسنک بخورد. بین زمان غذای اصلی و زمان صرف اسنک فاصله مناسبی قرار دهید
- بادام زمینی باعث زیاد شدن اشتها شده و از طرفی نقش بسیار مهمی در ساختن پروتئین‌ها دارد. بنابراین در رژیم غذایی کودک به مقدار کافی بادام زمینی و فراورده‌های آن را بگنجانید
- اگر کودک از خوردن شیر سر باز می‌زند، کلسیم را به طریقه‌ی دیگری مانند ماست، خامه و … در رژیم غذایی او وارد کنید. شیرهای غیر لبنی هم میتواند جایگزین لبنیات شود.
- اگر اشتهای کودک کم شده است، غذا را به صورت لقمه‌های کوچک به او بدهید. به این شکل کودک به روش خود شروع به درست غذا خوردن خواهد کرد. غذاهایی در حجم کم، باعث افزایش سوخت و ساز بدن و در نهایت افزایش اشتها خواهد شد.
- برای تهیه‌ی غذای کودک خلاق باشید و غذاهایی را آماده کنید که مطابق سلیقه غذایی او باشد. اگر کودک غذای مورد علاقه‌ی خود را در بشقاب ببیند با علاقه‌ی بیش‌تری غذا خواهد خورد.
- برای افزایش وزن کودک غذاهای سالم و پرکالری را در رژیم غذایی او وارد کنید.
- برای تحریک اشتها از افزودنی‌های غذایی مانند زنجبیل و فلفل استفاده کنید. می‌توانید ادویه‌ها و گیاهان خشک را درون روغن زیتون قرار داده و بعد آن‌ها را به داخل غذا اضافه کنید.
- آبلیمو، زنجبیل و سرکه ترشحات گوارشی را تحریک کرده و در نهایت باعث افزایش می‌شود.
- اگر سبزیجات رنگی مختلف به غذا اضافه شود، کودک با تمایل و لذت بیش‌تری غذا خواهد خورد.
- برای اینکه فرایند غذا خوردن جذاب تر شود با توت فرنگی، موز، عسل، یخ و ماست یونانی اسموتی درست کرده و بعد در کنار غذا سرو کنید.
- غذاها و طعم‌های جدید را به آهستگی به رژیم غذایی اضافه کنید به این شکل کودک راحت‌تر با این مزه‌های جدید خود خواهد گرفت.
اگر بعد از اعمال این تغییرات اشتهای کودک بهبود پیدا نکند، باید به متخصص کودک مراجعه کرد تا دیگر بیماریهای زمینه‌ای و مشکلات کودک تشخیص داده شود.
اگر کودک به اندازه کافی غذا نمی‌خورد، هرگز نباید او را سرزنش کرد. به جای آن الگوی غذایی کودک را به دقت زیر نظر گرفته تا دلیل کاهش اشتهای کودک مشخص شود. گاهی کودک به نسبت سن به اندازه کافی غذا میخورد ولی توقعات زیاد والدین منجر به نگرانی آن‌ها می‌شود. در این صورت حتماً باید با پزشک مشورت کرد.
در صورتی که مشکل بیماری زمینه‌ای وجود نداشته باشد، با انجام توصیه‌هایی می‌توان از کم اشتهایی جلوگیری کرد.
راه‌های پیشگیری از کم اشتهایی در کودکان
در ادامه برخی توصیه‌ها که به پیشگیری از وقوع کم اشتهایی در کودکان کمک می‌کند را با هم مرور می‌کنیم:
- وعده‌های غذایی کودکان باید جذاب بوده و از لحاظ بصری کودک را به سمت خود بکشد.
- با کودک در هنگام صرف وعده‌های غذایی بحث و اوقات تلخی نکنید
- برنامه‌ی غذایی را به گونه‌ای تنظیم کنید که تنها در ساعاتی که کودک گرسنه است، غذا سرو شود.
- کودک را تشویق کنید تا انتخاب‌های غذایی سالمی داشته باشد.
- میان وعده‌های سبک و کوچک را در برنامه غذایی کودک بگنجانید
- در صورتی که کودک گرسنه نیست، او را مجبور به غذا خوردن نکنید. اینکه کودک را مجبور کنید تا بشقاب خود را کامل تمام کند، چندان فکر خوبی نیست.
بی اشتهایی ممکن است در دراز مدت روی رشد و تکامل کودک اثر بگذارد. اگر احساس می‌کنید که کودک کم‌تر از قبل غذا میخورد، ابتدا الگوی غذا خوردن کودک را به دقت بررسی کرده و بعد از آن قد و وزن کودک را زیر نظر بگیرید تا پایین‌تر از حد طبیعی نباشد.
اگر تغییرات رخ داده در کودک به خاطر داشتن الگوی غذایی نامناسب باشد باید آن را اصلاح کرد.
بی اشتهایی در بزرگسالان چگونه است؟
هر فرد به دلایل مختلفی در طول زندگی خود بی اشتهایی یا کم اشتهایی را تجربه خواهد کرد. در این حالت تمایل فرد به غذا خوردن کم‌تر شده و یا اینکه به صورت کامل علاقه خود را به غذاها از دست می‌دهد، گاهی هم فرد از فکر غذا خوردن هم دچار حالت تهوع می‌شود.
علاوه بر کم اشتهایی، در صورتی که فرد غذای کافی و مورد نیاز بدن خود را دریافت نکند، احساس خستگی و کاهش وزن را هم تجربه خواهد کرد. در این مقاله به تعریف کم اشتهایی و بی اشتهایی، عوامل ایجاد کننده‌ی آن، مشکلاتی که ایجاد می‌کند و چگونگی درمان آن خواهیم پرداخت.
علائم بی اشتهایی در بزرگسالان
بی اشتهایی به دو شکل فیزیکی و روحی روانی رخ می‌دهد و معمولاً به علت بروز عفونت یا مشکلات گوارشی به صورت موقت رخ می‌دهد، وقتی این مشکلات برطرف شود هم اشتهای فرد به حالت عادی خود باز خواهد گشت.
گاهی هم از دست رفتن اشتها علامتی برای یک بیماری جدی طولانی مدت مانند مراحل انتهایی بیماریهای وخیم‌تر مانند سرطان است. این حالت، بخشی از شرایطی است که پزشکان به آن نزاری (cachexia) می‌گویند.
از دست رفتن کامل اشتها در طی یک دوره‌ی زمانی آنورکسیا نام دارد. این حالت با بی اشتهایی عصبی که نوعی اختلال روانی است، تفاوت دارد.
در ادامه به دلایل احتمالی بی اشتهایی بزرگسالان خواهیم پرداخت.
علت بی اشتهایی در بزرگسالان
عفونت‌های شایع باکتریایی و ویروسی، مانند آنفولانزا یا التهاب معده‌ای – روده‌ای (gastroenteritis) معمولاً باعث کم اشتهایی یا بی اشتهایی می‌شوند. زمانی که روند بهبود این بیماری‌ها آغاز شود، وضعیت اشتهای فرد هم به حالت طبیعی باز می‌گردد.
دلایل بی اشتهایی کوتاه مدت عبارتند از:
- سرماخوردگی
- آنفولانزا
- عفونت‌های تنفسی
- عفونت باکتریایی یا ویروسی
- یبوست
- دل درد و ناراحتی معده
- مشکلات گوارشی
- بازگشت اسید معده
- مسمومیت غذایی
- حساسیت‌ها
- عدم تحمل برخی مواد غذایی
- التهاب معده‌ای روده‌ای
- بارداری
- عدم تعادل هورمونی
- استرس
- عوارض جانبی برخی داروها
- مصرف الکل یا برخی از داروها
افرادی که در دهان خود احساس درد می‌کنند، مثلاً به زخم‌های دهانی مبتلا هستند، هم ممکن است بی اشتهایی را تجربه کنند. چرا که برای این افراد غذا خوردن سخت و دشوار می‌شود.
بیماری‌ها و شرایط خاص پزشکی
برخی از بیماریهای بلند مدت هم منجر به کم اشتهایی خواهند شد که هر کدام از آن‌ها دلایل خاص خود را دارد. بی اشتهایی به ضعف عملکرد سیستم ایمنی بدن، احساس ناخوشی و ابتلا به ناراحتی معده مرتبط است.
بیماری‌هایی که باعث کم اشتهایی می‌شود، عبارتند از:
- مشکلات گوارشی مانند سندروم روده تحریک پذیر و بیماری کرون
- بیماری هورمونی آدیسون
- آسم
- دیابت
- بیماری مزمن کبدی یا کلیوی
- مقدار زیاد کلسیم در خون
- اچ‌آی‌وی و ایدز
- کم کاری تیروئید
- پرکاری تیروئید
- بیماری مزمن انسدادی ریه
- نارسایی قلبی
- سرطان معده یا روده
عوارض جانبی داروها
عوارض جانبی مصرف برخی از داروها شامل مشکلات گوارشی مانند یبوست و اسهال و همچنین بی اشتهایی است. این حالت خصوصا زمانی رخ می‌دهد که داروها از معده و لوله گوارشی فرد گذر می‌کنند.
داروها و درمان‌هایی که باعث بی اشتهایی می‌شوند، شامل:
- داروهای آرامبخش
- برخی آنتی‌بیوتیک‌ها
- ایمونوتراپی
- شیمی درمانی
- پرتو درمانی در محدوده‌ی معده و شکم
برخی از افراد بعد از انجام عمل‌های جراحی بزرگ هم به بی اشتهایی دچار می‌شوند. این مشکل تا حدودی به داروهای بیهوشی مرتبط است. برخی داروهای مخدر مانند کوکائین، ماری جوانا و آمفتامین هم باعث بی اشتهایی می‌شود.
دلایل روحی و روانی
عوامل روحی – روانی و بیماریهای روانی هم اثر ویژه‌ای روی وضعیت اشتهای فرد دارند. این بیماری‌ها شامل:
- افسردگی
- اضطراب و بی قراری
- حمله پانیک
- استرس
- اندوه
- اختلالات غذایی عصبی مانند پرخوری عصبی و بی اشتهایی عصبی
سن
بی اشتهایی در افراد مسن شایع‌تر است. در این سن داروهای بیش‌تری مصرف می‌شود و با افزایش سن بدن تغییر زیادی می‌کند. این تغییرات بر سیستم گوارشی، هورمون‌ها و احساس چشایی و بویایی اثر می‌گذارد.
برخی سرطان‌ها
کم اشتهایی یا از دست دادن ناگهانی وزن نشانه‌ای از وجود برخی سرطان‌ها مانند سرطان پانکراس، تخمدان یا سرطان معده است.
علاوه بر از دست رفتن اشتها، افراد مبتلا به سرطان این علائم را هم تجربه می‌کنند:
- درد معده
- سوزش سر دل
- احساس سیری سریع
- زرد شدن پوست یا چشم‌ها
- خون در مدفوع
اگر بیماران هر کدام از علائم گفته شده را تجربه کردند برای یافتن دلیل احتمالی آن باید هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کنند.
از دست دادن اشتها و بیماریهای جدی
گاهی افراد مبتلا به بیماریهای شدید در نتیجه بیماری و یا عوارض جانبی درمان‌هایی مانند شیمی درمانی به بی اشتهایی دچار می‌شوند.
برخی افراد در مراحل پایانی بیماریهای وخیم به کاهش وزن شدید مبتلا می‌شوند. در این حالت بیمار به دلیل ابتلا به یک بیماری حاد مرگبار، وزن زیادی را از دست داده و دچار آتروفی عضلانی می‌شود. افراد مبتلا به کاهش وزن شدید توصیه‌های تغذیه‌ای لازم را از پزشک خود دریافت می‌کنند تا کالری و مواد مغذی مورد نیاز خود را دریافت کنند.
بیمار مبتلا به بیماریهای حاد و مزمن در صورتی که اشتهای خود را به صورت کامل به مدت یک روز یا بیش‌تر از دست داده باشد و یا هر کدام از علائم زیر را تجربه کند، باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کند:
- استفراغ کردن به مدت یک روز یا بیش‌تر
- ناتوانی در قورت دادن هر گونه ماده‌ی غذایی
- درد در هنگام تلاش برای غذا خوردن
- دفع ادرار نامنظم
درمان بی اشتهایی در بزرگسالان
پزشک برای کمک به افزایش اشتها و کم کردن از شدت علائمی مانند حالت تهوع داروهایی تجویز خواهد کرد. اگر افسردگی یا اضطراب باعث کم اشتهایی شده باشد، شرکت در جلسات روانشناسی و مشاوره و یا مصرف داروهای ضد افسردگی کمک کننده خواهد بود.
اگر مصرف دارویی خاص باعث بی اشتهایی فرد شده باشد، پزشک مقدار مصرفی آن را تغییر می‌دهد و در مواردی هم احتمال تغییر کلی دارو وجود دارد.
درمان‌های خانگی بی اشتهایی در بزرگسالان
خوردن وعده‌های غذایی کوچک متعدد در طول روز به جای خوردن سه وعده‌ی غذایی بزرگ کمک کننده خواهد بود.
فرد باید غذاهایی را برای خوردن انتخاب کند که کالری و پروتئین بالایی باشند، این غذاها انرژی و مواد مغذی مورد نیاز بدن را تامین می‌کنند. از طرفی خوردن وعده‌های غذایی مایع، مانند اسموتی‌ها و نوشیدنی‌های پروتئینی برای فرد مبتلا به بی اشتهایی آسان‌تر است.
اضافه کردن ادویه‌ها، گیاهان معطر و دیگر طعم‌ها به وعده‌های غذایی، افراد را برای خوردن غذا تشویق خواهد کرد. در جمع بودن و در آرامش غذا خوردن این فرایند را به کاری لذت بخش تبدیل می‌کند.
برای جلوگیری از دست دادن آب بدن، باید مقدار کافی آب نوشید. انجام فعالیت‌های ورزشی سبک، مانند پیاده روی، اشتها را افزایش می‌دهد.
تشخیص بی اشتهایی در بزرگسالان
پزشک علائم فرد را به دقت بررسی می‌کند و با توجه به آن‌ها علت احتمالی از دست دادن اشتها را حدس می‌زند. همچنین پزشک با دست خود شکم بیمار را معاینه می‌کند تا هر گونه نفخ، برآمدگی و یا نقاط تحریک پذیر را مشاهده کند. این کار به تشخیص اینکه آیا التهاب معده‌ای روده‌ای منجر به بی اشتهایی شده است، کمک می‌کند.
همچنین برای تشخیص علت بی اشتهایی آزمایش‌های زیر هم انجام می‌شود:
- آزمایش خون
- رادیولوژی اشعه ایکس شکم
- آندوسکوپی – روشی تشخیصی که در آن پزشک با یک دوربین کوچک فضای داخل بدن را بررسی می‌کند.
چه زمانی برای بی اشتهایی در بزرگسالان به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر کم اشتهایی ادامه داشته باشد، به کاهش وزن و سوءتغذیه منجر می‌شود. در ابتدا باید علت بروز مشکل شناسایی شود و اگر درمانی صورت نگیرد، خطراتی جدی برای فرد به دنبال خواهد داشت.
اگر فرد به مدت طولانی با مشکل بی اشتهایی دست و پنجه نرم می‌کند باید هر چه سریع‌تر با پزشک خود مشورت کند. اگر فرد متوجه کاهش وزن ناگهانی و سریع شد هم باید به پزشک مراجعه کند. افرادی که علاوه بر بی اشتهایی علائم زیر را تجربه می‌کنند هم باید اقدامات درمانی را به سرعت آغاز کنند
- درد معده
- تب
- تنگی نفس
- سرفه
- ضربان قلب سریع و نامنظم
سخن پایانی
به دلایل زیادی یک فرد اشتهای خود را از دست می‌دهد. کم اشتهایی در بسیاری از موارد به علت سرماخوردگی، مسمومیت غذایی و دیگر عفونت‌ها و یا حتی عوارض جانبی داروها، کوتاه مدت است.
در موارد دیگر به علت ابتلای شخص به بیماری‌هایی همچون دیابت، سرطان و یا بیماریهای محدود کننده‌ی طول عمر شخص به صورت بلند مدت دچار بی اشتهایی و کم اشتهایی می‌شود.
بی اشتهایی معمولاً با حس خستگی یا حالت تهوع همراه است. فردی که دچار این مشکل شده، باید با پزشک خود مشورت کرده و دیگر علائم او به دقت بررسی شود.
درمان کم اشتهایی به دلیل آن بستگی دارد. خوردن چندین وعده‌ی غذایی کوچک در طول روز به جای سه وعده‌ی غذایی بزرگ و خوردن وعده‌های غذایی مایع و آبکی تا حد زیادی کمک کننده خواهد بود
شما می‌توانید سوالاتتان را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ داده شود.
منبع:
