اسپرم چیست؟

تا به‌حال به این فکر کرده‌‍اید که اول مرغ به‌وجود آمده یا تخم‌مرغ؟! این سوالی‌ست که هنوز هم پاسخ دقیقی برای آن وجود ندارد اما حداقل انسان این حقیقت مهم را از قرن‌ها پیش به‌خوبی می‌داند که ورود ماده‌ای به‌نام اسپرم به درون بدن زن، نطفه اولیه انسان شکل می‌گیرد، اما دقیقا اسپرم چیست و چه ساختاری دارد؟

پاسخ این سوال و دانستنی‌های بسیاری دیگری در مورد اسپرم را قرار است در این مطلب از مجله دکتردکتر به‌صورت علمی به شما بدهیم. برای همین از شما دعوت می‌کنیم تا به انتهای این مطلب با ما همراه باشید.

اسپرم چیست؟

اسپرم؛ سلول‌های تولیدمثلی کوچک و فشرده مردانه است که وظیفه لقاح تخمک زنان را برعهده دارد. این سلول  به‌طور مداوم در بدن مردان بالغ تولید می‌شود. دانشمندان معتقدند که دستگاه تناسلی یک مرد بالغ به‌طور متوسط در هر ثانیه حداقل ۱۵۰۰ سلول اسپرم تولید می‌کند. این سلول جنسی نقش بسیار مهمی در بقا و تولیدمثل انسان‌ها بر عهده دارد؛ بنابراین داشتن اطلاعات متوسط در این زمینه بسیار ضروری خواهد بود.

محققان معتقدند که مردان همواره باید برای کنترل وضعیت اسپرم خود با متخصصین اورولوژی در ارتباط باشند. بهتر است در طی یک سال علاوه بر آزمایش‌های معمولی و ضروری، یک مرتبه آزمایش اسپرموگرام نیز انجام دهید.

ساختار اسپرم

اسپرم معمولاً از سه قسمت سر، میانه و دم ساخته می‌شود. سر اسپرم حاوی مواد DNA مردانه است که با کروموزوم ساخته شده و خود به دو قسمت آکروزوم و هسته تقسیم می‌شود. این بخش حاوی موادی است که به اسپرم کمک می‌کند تا به داخل تخمک نفوذ پیدا یابد.

قسمت سر از طریق گردن از بخش میانه جدا می‌شود. میتوکندری‌ها در میانه اسپرم قرار می‌گیرند و به اسپرم انرژی می‌دهند. بخش سوم این سلول جنسی، دم یا تاژک است که بلندترین قسمت اسپرم را می‌سازد. این بخش به حرکت رو به جلو اسپرم‌ها کمک می‌کند تا بتوانند خود را به تخمک برسانند. دم اسپرم با حرکت‌های نامتقارن دایره‌ای باعث به‌حرکت درآمدن اسپرم می‌شود.

نحوه تولید اسپرم

به‌طورکلی اسپرم در دو دوره زمانی تولید شده و تکامل پیدا می‌کند. دوره ابتدایی که در حدود ۷۵ روز طول می‌کشد و دوره بلوغ که عموماً ۶۰ روزه است. ساختارهای کوچکی به نام توبول در بخش زیرین بیضه‌ قرار می‌گیرند که وظیفه ساخت اسپرم را برعهده دارند. توبل‌ها سلول‌های جوانه‌ای را در خود جای می‌دهند. این سلول‌ها با ترشح هورمون‌های مانند تستوسترون منجر به زایش اسپرم می‌شوند.

اسپرم‌های تولید شده توسط سلول‌های زایا ساختار ابتدایی و غیرتکامل‌یافته‌ای دارند. این سلول‌ها در ابتدا به شکل لوله‌ای با یک سر و دم‌ کوتاه ظاهر می‌شوند و نهایتاً با گذشت ۳۰ تا ۳۵ روز اسپرم ساختار نهایی خود را تکمیل می‌کند. در طی این مدت اسپرم‌ها به کمک دم کوتاه خود به سمت لوله‌هایی به نام اپیدیدیم در بیضه‌ها حرکت خواهند کرد.

اکنون که اسپرم بالغ شده است باید راهی برای ورود به مجاری دفران بیابد تا هنگام انزال با مایع منی مخلوط شود. به‌طورکلی در هر مرتبه ساخت و تخلیه مایع انزال، در حدود ۵۰۰ میلیون اسپرم آزاد می‌شود.

از چه سنی اسپرم تولید می‌شود؟

تولید اسپرم بالغ با آغاز دوره بلوغ در پسران ۱۰ تا ۱۲ساله شروع می‌شود. البته این بازه زمانی در هر فردی کمی متفاوت خواهد بود. اندازه اسپرم‌های تولید شده در این دوران در حدود ۰.۰۵ میلی‌متر است. اسپرم افراد بالغ دارای یک سر تخت ۵.۱ میکرومتری و یک دم ۵۰ میکرومتری است که اندازه کلی آن تقریباً به ۵۵ میکرومتر خواهد رسید.

تفاوت بین اسپرم و مایع منی

اگر شما هم فکر می‌کنید مایع منی همان اسپرم است باید بگوییم متأسفانه دچار اشتباه شده‌اید. مایع منی خارج شده در یک انزال حاوی میلیون‌ها اسپرم در هر میلی‌لیتر است که موجب باروری خواهد شد. همان‌طور که در بخش ابتدایی بیان کردیم، اسپرم یک سلول تولیدمثلی است. این سلول‌ها به کمک ترکیبی از مایعات حمل می‌شوند تا بتوانند خود را به تخمک برسانند. این مایع که حامل اسپرم است منی نام دارد. وظیفه مایع منی نگهداری و انتقال اسپرم از دستگاه تناسلی مردانه به دستگاه تناسلی زنانه است.

مایع منی منبع غنی از مواد مغذی است که به بقای اسپرم‌ها کمک می‌کند تا در مسیر رسیدن به تخمک‌ها زنده بمانند. به‌طورکلی هدف اسپرم انجام لقاح در تخمدان بوده و هدف منی کمک به اسپرم برای رسیدن به تخمدان است.

کیفیت اسپرم چگونه تعیین می‌شود؟

زوجین برای افزایش شانس تولیدمثل یا باروری به اسپرم سالم نیاز دارند. بنابراین کیفیت اسپرم نقش به سزایی در انجام لقاح خواهد داشت. موارد زیر به شما کمک می‌کند تا به بدن خود کمک کنید تا اسپرم‌های باکیفیت و سالم‌تری تولید کند. برای مثال:

1. تناسب‌اندام و وزن سالم

تحقیقات نشان داده‌اند که افزایش شاخص توده بدنی (BMI) با کاهش تعداد اسپرم و حرکت اسپرم مرتبط است. بنابراین با داشتن یک رژیم غذایی سالم که شامل انواع میوه و سبزیجات تازه است می‌تواند به شما کمک ویژه‌ای کند. چرا که این سبک از رژیم غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان است. آنتی‌اکسیدان نقش مؤثری در تولید اسپرم باکیفیت دارد. برای رسیدن به تناسب‌اندام پیشنهاد می‌کنیم به یک متخصص تغذیه مراجعه کنید.

2. تغذیه

تغذیه و روند رساندن مواد معدنی و ویتامین‌های مغذی به بدن نیز از آن دسته از عوامل تاثیرگزار روی کیفیت اسپرم آقایان است. به‌هرحال بدن همه ما همچون یک سیستم به‌هم متصل است و قوا و بنیه بدن به‌شدت روی باروری و کیفیت اسپرم آقایان تاثیر می‌گذارد.

3. جلوگیری از عفونت‌های مقاربتی (STIs)

عفونت‌های مقاربتی مانند کلامیدیا و سوزاک می‌توانند باعث ناباروری در مردان شود. محدود کردن تعداد شرکای جنسی، استفاده مداوم از کاندوم برای برقراری رابطه جنسی یا ماندن در یک رابطه تک‌همسری می‌تواند به محافظت در برابر بیماری‌های مقاربتی کمک کند. با سالم ماندن دستگاه تناسلی، بدن شما بی‌تردید اسپرم سالم هم تولید خواهد کرد.

4. مدیریت استرس

استرس می‌تواند عملکرد جنسی را کاهش دهد و با هورمون‌های موردنیاز برای تولید اسپرم تداخل پیدا کند. برای مثال عدم کنترل استرس و اضطراب روند ترشح هورمون تستوسترون را که نقش مهمی در ساخت اسپرم دارد را مختل می‌کند.

5. پویا باشید

فعالیت بدنی متوسط می‌تواند سطح آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی قوی را افزایش دهد که می‌تواند به محافظت از اسپرم کمک کند. ورزش‌های سبک، پیاده‌روی و نرمش می‌تواند به شما در این زمینه خدمت بزرگی کند.

کیفیت اسپرم مردان با انجام آزمایش اسپرموگرام سنجیده می‌شود که توسط متخصص اورولوژی در تهران و دیگر شهرهای ایران تجویز می‌شود.

تأثیر سلامت مردان بر کیفیت اسپرم

قدرت باروری مردانی که سبک زندگی و رژیم غذایی درست و مناسبی دارند در مقایسه با دیگر همنوعان خود شش برابر بیشتر خواهد بود.

رابطه اسپرم و ناباروری در مردان

تعداد اسپرم و تحرک اسپرم دو عامل کلیدی هستند که بر باروری مردان پس از انزال تأثیر می‌گذارند. اسپرم می‌تواند تا پنج روز در داخل واژن زنده بماند. زمانی یک اسپرم می‌تواند قدرت باروری داشته باشد که علاوه‌بر کیفیت و سلامت آن از چند فاکتور نیز بهره‌مند باشد. همانند:

تعداد

درصورتی‌که منی خارج شده در یک انزال حاوی حداقل ۱۵ میلیون اسپرم در هر میلی‌لیتر باشد، احتمال باروری وجود دارد. اگر تعداد اسپرم در هر انزال کمتر از میزان مورد انتظار باشد، امکان باردار شدن بسیار پایین خواهد آمد.

جنبش

برای رسیدن به تخمک و بارور کردن آن، اسپرم باید حرکت کند. این جنش باید به‌گونه‌ای باشد که اسپرم بتواند مسیر دهانه رحم، طول رحم و لوله‌های فالوپ را به‌راحتی طی کند. تحرک اسپرم در این بخش شامل شنا کردن و چرخیدن می‌شود. جنبش اسپرم‌ها باید حداقل ۴۰ درصد از توان جنبشی آن باشد. درصورتی‌که این میزان از ۴۰ درصد کمتر باشد احتمال لقاح وجود نخواهد داشت. زیرا این مقدار از جنبش، به‌عنوان آستانه باروری به‌حساب می‌آید.

ساختار (مورفولوژی)

اسپرم‌های معمولی دارای سرهای بیضی‌شکل و دم‌های بلند هستند. درصورتی‌که این ساختار در اسپرم متفاوت باشد آن اسپرم یک سلول تولیدمثلی با کیفیتی نخواهد بود.

مسائل پزشکی

به‌طورکلی سلامت بدن بر ساخت اسپرم‌های باکیفیت تأثیر دارد که این مهم در نهایت بر میزان باروری مردان تأثیر خواهد داشت. برای مثال: وجود مشکل در هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز، بیماری بیضه یا اختلالات انتقال اسپرم.

سن

توانایی اسپرم برای حرکت و تعداد اسپرم‌های معمولی با افزایش سن کاهش می‌یابد که بر میزان و قدرت باروری تأثیر می‌گذارد. با عبور از سن ۵۰ سالگی این مورد مشهودتر خواهد بود. در صورت وجود هر گونه اختلال در موارد نام‌برده یا وجود مشکلات پزشکی در کنار بالارفتن سن، همگی از علل ناباروری مردان است.

کاهش اسپرم و دلایل آن

برخی عوامل بر میزان و تعداد اسپرم تولید شده موثر هستند. برای مثال:

• مصرف دخانیات؛ استعمال سیگار یا مواد مخدر می‌تواند باعث کوچک شدن بیضه‌ها و کاهش تولید اسپرم شود.
• نوشیدن الکل؛ مصرف نوشیدنی‌های الکلی ترشح هورمون تستوسترون را مختل می‌کند.
• انجام عمل وازکتومی؛ این عمل با ایجاد اختلال در انتقال اسپرم‌ها در بدن باعث کاهش تولید اسپرم می‌شود.
• افسردگی و استرس؛ این عوامل بر غلظت و میزان تولید اسپرم تأثیر می‌گذارد. برای مدیریت استرس یا رفع مشکلات این چنینی توصیه می‌کنیم با متخصصان این حوزه گفت‌وگو کنید.
• قرار گرفتن در معرض سموم؛ بنزن‌ها، تولوئن، زایلن، علف‌کش‌ها، آفت‌کش‌ها، حلال‌های آلی، مواد رنگ‌آمیزی و سرب ممکن است به کاهش تعداد اسپرم کمک کند.
• گرم‌شدن بیش از حد بیضه‌ها؛ دمای بالا تولید و عملکرد اسپرم را مختل می‌کند. برخی مطالعات نشان داده‌اند که استفاده مکرر از سونا یا جکوزی ممکن است به طور موقت تعداد اسپرم‌های تولید شده را محدود سازد.
• ضربه به بیضه؛ برخی ضربات می‌تواند به ساختار بیضه و بخش‌های مختلف این اندام آسیب وارد کند. به همین دلیل ساخت اسپرم کاهش پیدا می‌کند.

تمامی مواردی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم با تأثیر بر ترشح هورمون‌های سازنده اسپرم، موجب کاهش ساخت اسپرم خواهند شد:

• اضافه وزن
• مصرف داروهای خاص
• شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
• اختلالات مادرزادی
• بیماری‌های عفونی
• جراحی‌های سنگین شکم و لگن

ناهنجاری‌های اسپرم

تعداد کم اسپرم، جنبش و تحرک پایین اسپرم و مورفولوژی یا ظاهر غیرطبیعی اسپرم از ناهنجاری‌های این سلول محسوب می‌شود. برای آشنایی هر  چه بیشتر با عوامل بیماری‌زا و ایجادکننده ناهنجاری‌های اسپرم در مردان، توصیه می‌کنیم به مقاله دستگاه تناسلی مردان؛ آشنایی ضروری با عملکرد اندام‌ها سر بزنید.

نتیجه‌گیری

اکنون که به انتهای مقاله اسپرم چیست از مجله دکتر دکتر رسیدیم با چیستی، ساختار، عوامل تأثیرگذار، کیفیت اسپرم و قدرت  باروری این سلول جنسی آشنا شدیم. همچنین دانستیم چه عواملی بر تولید اسپرم مؤثر است و چه ناهنجاری‌هایی این سلول را تخریب می‌کند. اکنون که با نقش مهم این ساختار در بدن خود آشنا شدید، توصیه می‌کنیم در صورت وجود هر گونه اختلال یا مشکلی با پزشک آقا مشاوره کنید. مجموعه دکتردکتر در این زمینه به شما کمک می‌کند تا در وقت و هزینه‌تان صرفه‌جویی کنید. برای دریافت نوبت می‌توانید از طریق سایت نوبت‌دهی مجموعه وقت ملاقات با پزشک موردنظرتان را رزرو کنید.

در انتها اگر سوالی داشتید، می‌توانید از مشاور سلامتی دکتردکتر بپرسید.

منابع:

mayoclinic.org

manmatters.com

mayoclinic.org