اسید معده بالا و تمام نکاتی که باید درباره این وضعیت بدانید

یکی از رایج‌ترین مشکلات گوارشی، اسیده معده بالا است. شمار بسیاری از افراد با این مشکل در روز مواجه هستند.  اسید معده نقش مهمی در عملکرد گوارش دارد. فقدان تعادل در حجم آن و افزایش اسید معده منجر به بسیاری از بیماری‌های خطرناک مانند زخم معده، خونریزی معده و سوءهاضمه می‌شود.

با مراجعه به دکتر گوارش و کشف علت اسید معده بالا، از علائم آزاردهنده آن دور می‌مانید. گاهی برای کاهش اسیده معده، به مصرف برخی داروها نیاز است. گاهی هم برای مدیریت علائم افزایش اسید معده باید نکاتی مانند خوردن وعده‌های غذایی کوچک و مکرر و اجتناب از غذاهای محرک را در نظر بگیرید. حتی مدیریت استرس هم در کنار مصرف داروهای ضداسید، به بهبود وضعیت کمک می‌کند.

در این مقاله از دلیل افزایش اسید معده و نکات دیگر مربوط به آن می‌خوانید. مطالعه مطلب به ۵ دقیقه زمان نیاز دارد.

در پایان هم اگر پرسشی داشتید، از ما بپرسید تا پزشک به شما پاسخ بدهد. 

منظور از اسید معده بالا یا افزایش اسید معده چیست؟

اسید معده، مایعی گوارشی است که در معده تولید می‌شود تا به تجزیه غذا کمک کند. وقتی اسید معده بیش از حد بالا باشد، علائم ناراحت‌کننده و حتی خطرناکی ایجاد می‌کند. این ماده عمدتاً از اسید هیدروکلریک (HCl) همراه با سایر آنزیم‌ها و مخاط تشکیل شده است.

اسید معده برای ایجاد محیط بهینه‌ای برای هضم و جذب مواد مغذی حیاتی است. وجود این اسید به‌عنوان مکانیسمی دفاعی و حیاتی در برابر پاتوژن‌ها یا همان عوامل بیماری‌زا ضرورت دارد.

اسید معده در حالت طبیعی و مطلوب، مزایای زیر را به‌همراه می‌آورد؛ کشتن یا مهار رشد موارد زیر:

• باکتری‌های مضر
• ویروس‌ها
• انگل‌ها

این پاتوژن‌ها از طریق خوردن غذا یا نوشیدنی وارد سیستم گوارشی می‌شوند. اگر سلول‌های تولیدکننده اسید در دستگاه گوارش، بیش از حد اسید تخلیه کنند، مشکلاتی مانند درد شکم، نفخ و سوزش سر دل به‌وجود می‌آید.
دلایل متعددی برای تولید اسید معده بالا وجود دارد که از آن جمله می‌توان به عفونت‌های باکتریایی، استرس و اثرات برگشتی ناشی از ترک دارو اشاره کرد. برای بررسی دلایل باید به دکتر گوارش مراجعه کنید.

علائم اسید معده بالا چیست؟

علائم اسید معده بالا می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• احساس طعم ترش در دهان
• سرفه یا سکسکه مکرر
• سوزش سردل
• کاهش اشتها
• بوی بد دهان
• حالت تهوع
• استفراغ
• اسهال
• نفخ

اسید بالای معده می‌تواند روی صدای افراد مبتلا هم اثرات منفی بگذارد. بازگشت اسید به گلو روی این ناحیه و تارهای صوتی اثرات نامطلوبی دارد. کاهش وزن غیرقابل توضیح هم از نشانه‌های دچارشدن به اسید معده زیاد است. علائم اسید معده بالا بسیار شبیه نشانه‌های سایر بیماری‌های گوارشی است. برای همین، در صورت بروز علائم گوارشی مداوم یا تکرار‌شونده، بهتر است که به دکتر گوارش مراجعه کنید.

علت اسید معده بالا چیست؟

شرایط متنوعی باعث بالارفتن اسید معده می‌شوند. در این شرایط، هورمون گاسترین بیش از حد طبیعی و لازم به‌وجود می‌آید. گاسترین هورمونی است که دستور تولید اسید را به معده می‌دهد. به‌عبارت دقیق‌تر، سلول‌های پوشاننده معده اسید هیدروکلریک تولید می‌کنند تا به تجزیه غذا کمک شود.

این روند برای تجزیه مواد و دریافت مواد مغذی از غذا برای بدن ضروری است. برخی شرایط غیرعادی باعث می‌شوند که اسید مذکور بیشتر از حد لازم تولید شود و مشکلات متنوعی به‌وجود بیاورد. در ادامه، درباره دلایل احتمالی اسید معده بالا، بیشتر می‌خوانید.

افزایش ترشح اسید برگشتی

مسدودکننده‌های H2 نوعی دارو هستند که می‌توانند اسید معده را کاهش بدهند. گاهی اوقات، افرادی که این دارو را ترک می‌کنند، دچار افزایش اسید معده می‌شوند.

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد، این اتفاق می‌تواند پس از ترک مصرف داروهای مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI) هم رخ دهد. البته این موضوع همچنان به تحقیقات بیشتری برای اثبات نیاز دارد.

سندرم زولینگر-الیسون

سندرم زولینگر-الیسون (ZES) نوعی بیماری گوارشی نادر است. در این بیماری، تومورهای عصبی غدد درون‌ریز به نام گاسترینوما (Gastrinoma) باعث می‌شوند، که معده بیش از حد اسید تولید کند.

این تومورها باعث تولید گاسترین می‌شوند، یعنی هورمونی که تولید اسید را تحریک می‌کند. گاهی‌ اوقات، این سندروم در کسانی دیده می‌شود که شرایط ژنتیکی نادری مانند نئوپلازی غدد درون‌ریز متعدد نوع 1 (MEN1) دارند.

عفونت هلیکوباکتر پیلوری

هلیکوباکتر پیلوری نوعی باکتری است که می‌تواند معده را احاطه کند و باعث ایجاد زخم شود. برخی از افراد مبتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری اسید معده بالایی دارند. این باکتری‌ها به بافت‌های معده و دوازدهه (اولین قسمت روده کوچک) آسیب می‌رسانند.

وجود عفونت حاد باکتریایی هلیکوباکتر پیلوری در معده منجر به افزایش اسید معده می‌شود؛ این در حالی است که عفونت مزمن ترشح اسید معده را کاهش می‌دهد.

استرس

استرس با تأخیر در تخلیه اسید معده همراه است. تحقیقات نشان می‌دهند که استرس مزمن می‌تواند پروستاگلاندین‌ها (Prostaglandin) را کاهش بدهد. پروستاگلاندین‌ها از پوشش معده در مقابل اسید معده محافظت می‌کنند.

اگر پوشش بافت معده در مقابل اسیدها بی‌پشتیبان باقی بماند، امکان بروز زخم‌های شدید به‌وجود می‌آید. در واقع، اسیدها روی پوشش و بافت درون معده اثر منفی می‌گذارند و آن‌ها را زخم می‌کنند.

نارسایی مزمن کلیه

در برخی موارد نادر، افراد مبتلا به نارسایی کلیه یا کسانی که تحت دیالیز قرار می‌گیرند، گاسترین بالایی ترشح می‌کنند. این روند با افزایش سطح اسید معده همراه است. البته همیشه چنین چیزی در بیماران مبتلا به نارسایی کلیه رخ نمی‌دهد.

برخی مواقع، هیچ علت خاصی برای تولید اسید زیاد در معده وجود ندارد. اگر مشخص نشود که بالاخره، چه چیزی باعث بالارفتن سطح اسید معده می‌شود، به آن ایدیوپاتیک (Idiopathic) می‌گویند. منظور از این اصطلاح، بیماری با علت ناشناخته است.

مصرف برخی داروها

برخی از داروها باعث تغییراتی در اسید معده می‌شوند. داروهای مسدودکننده H2 مانند پپسید (فاموتیدین) و مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs) تولید اسید را در معده کاهش می‌دهند.

حال اگر مصرف این‌ها را به‌طور ناگهانی قطع کنید، شاهد تغییراتی در وضعیت اسید معده خواهید بود. با قطع عامل خارجی کنترل‌کننده سطح اسید، امکان تولید بیشتر اسید معده به‌وجود می‌آید.

چه چیزهایی اسید معده را زیاد می‌کند؟

مصرف برخی از مواد خوراکی باعث افزایش ترشح اسید معده می‌شود. مواد زیر از مواردی هستند که باعث بالارفتن ترشح اسید در معده می‌شوند:

• پیاز
• سیر
• شکلات
• نعناع فلفلی
• غذاهای چرب و تند
• غذاها و نوشیدنی‌های اسیدی

نوشیدنی‌های حاوی الکل و کافئین به اسید اجازه می‌دهند تا از مری نشت کند. حباب‌های موجود در کربنات معده را منبسط می‌کند و محتویات معده را به سمت بالا می‌راند. این روند باعث می‌شود نوشابه، قهوه، چای، و نوشیدنی‌های الکلی برای وضعیت معده مناسب نباشند.

چه افرادی بیشتر درگیر افزایش اسید معده می‌شوند؟

افرادی که دچار شرایط زیر هستند، با احتمال بیشتری درگیر افزایش اسید معده و عوارض آن می‌شوند:

• کسانی که دارو مصرف می‌کنند.
• کسانی که دچار عفونت هلیکوباکتر پیلوری هستند.
• افرادی که به‌طور ژنتیکی استعداد ابتلا به این مشکل را دارند.

این عوامل در اصطلاح پزشکی ریسک‌فاکتور هستند؛ یعنی امکان ابتلا را بالا می‌برند. برخی از بیماری‌ها مانند فتق هیاتال هم می‌توانند باعث بروز مشکلاتی در ترشح اسید معده شوند.

اسید معده بالا در بارداری چگونه است؟

زمانی که باردار هستید، به‌دلیل تغییرات هورمونی، احتمال ابتلا به سوء هاضمه بیشتر می‌شود. بچه در حال رشد به معده فشار می‌کند. ماهیچه‌های بین معده و روده هم شل می‌شوند و به اسید معده اجازه می‌دهند تا بالا برود.

معمولاً این وضعیت برای کودک مضر نیست. برای کنترل آن، اجتناب از مصرف موارد زیر مفید خواهد بود:

• مرکبات
• غذاهای تند
• خوراکی‌های چرب
• نوشیدنی‌های گازدار

در ضمن، بهتر است که برای کنترل بارداری در این دوران، دست‌کم ۲ ساعت بعد از غذا دراز نکشید. قبل از رفتن به رختخواب هم غذا نخورید.

عوارض اسید معده بالا چیست؟

داشتن سطوح بالای اسید معده می‌تواند خطر ابتلا به سایر بیماری‌های مرتبط با آن را افزایش دهد. از جمله بیماری‌هایی که در ادامه بالارفتن اسید معده ایجاد می‌شوند، به موارد زیر دقت کنید:

• زخم معده: زخم‌های گوارشی با از بین‌رفتن پوشش معده در اثر بالارفتن سطح اسید ایجاد می‌شوند.
• بیماری رفلاکس معده به مری (GERD): GERD وضعیتی است که در آن اسید معده به مری شما برگشت می‌کند.
• خونریزی گوارشی: این مشکل شامل خونریزی در هر نقطه از دستگاه گوارش است.

برای جلوگیری از این عوارض دردناک و ناخوشایند، باید بدانید که تخصص گوارش چیست و در صورت بروز مشکلات اسید معده، به متخصصی در این حوزه، مراجعه کنید.

تشخیص افزایش اسید معده چگونه است؟

متخصصان گوارش با معاینه و بررسی علائم بیماری به تشخیص وضعیت مشغول می‌شوند. در این مسیر از روش‌های مختلفی مانند موارد زیر هم کمک می‌گیرند:

ازفاگوسکوپی ترانس بینی (Esophagoscopy) هم برای تشخیص وضعیت اسید معده کاربرد دارد. این آزمایش جهت بررسی هرگونه آسیب در مری انجام می‌شود. لوله نازک و منعطفی با یک دوربین فیلمبرداری از طریق بینی وارد می‌شود و از گلو به داخل مری منتقل انتقال پیدا می‌کند. دوربین تصاویر را به صفحه نمایشگر می‌فرستد. بنا به علائم هر بیمار، متخصصان از یکی از این روش‌ها برای بررسی اسید معده بالا، استفاده می‌کنند.

درمان اسید معده بالا چیست؟

برای درمان اسید معده بالا از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. برخی از داروها و تعدادی از اقدامات خانگی در این زمینه اثرگذارند. اگر بیماری دیگری باعث به‌وجودآمدن اسید زیاد معده می‌شود، باید درمان آن را در دستور کارتان قرار بدهید.

یادتان باشد که عوارض ناشی از اسید معده بالا، بسیار آزاردهنده هستند. این وضعیت می‌تواند منجر به شکل‌گیری بیماری‌های دیگر هم شود. در نتیجه، لازم است که با درمان به‌موقع و درست افزایش اسید معده، به حفظ سلامتتان کمک کنید. در ادامه، با داروهایی آشنا می‌شوید که در صورت تجویز دکتر، برای درمان اسید معده زیاد مناسب‌اند.

مسدودکننده‌های هیستامین 2 (بلوکرهای H2)

این داروها باعث مسدودشدن گیرنده‌های هیستامینی می‌شوند که اسید معده را در امتداد پوشش معده تولید می‌کنند. چنین داروهایی اثرگذاری سریعی دارند و اغلب در ظرف ۱۵ تا ۳۰ دقیقه می‌توانند اثرگذاری خود را نشان بدهند.

از جمله این داروها باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• فاموتیدین
• سایمتیدین
• نیزاتیدین

اثرات این داروها در حدود ۱۲ ساعت طول می‌کشد. قرص فاموتیدین یکی بسیار اثرگذار است که مصرف آن پیش از غذا توضیخ می‌شود.

مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs)

این‌ها دسته دیگری از داروهای کاهش‌دهنده اسید زیاد معده هستند. اثرات مهارکننده‌های پمپ پروتون بیشتر از مهارکننده‌های H2 باقی می‌ماند و تا ۲۴ ساعت به وضعیت معده تسکین می‌دهند.

برخی از PPIهای رایج عبارتند از:

• دکسیلانت (دکسلانسوپرازول)
• نکسیوم (اسومپرازول)
• پریواسید (لانسوپرازول)
• پریلوسک (امپرازول)
• پروتونیکس (پانتوپرازول)
• آسیپ هکس (رابپرازول)

اثر این دسته از داروها زمانی افزایش پیدا می‌کند که در چند روز متوالی و با نظم مصرف شوند.

آنتی‌بیوتیک‌ها

اگر علت اسید معده بیش از حد و زیادتان ابتلا به عفونت‌های باکتریایی است، باید ابتدا درمان وضعیت مذکور را پیش بگیرید. مثلاً اگر دلیل بالابودن اسید معده، عفونت هلیکوباکتر پیلوری باشد، آنتی بیوتیک‌ها می‌توانند عفونت و علائم آن را برطرف کنند.

اگر سندرم ZES دارید، احتمالاً کنترل تولید اسید معده دشوارتر می‌شود. ممکن است که پزشکان روش‌های دیگری مانند برداشتن تومورها یا جراحی و… را توصیه کنند. پس اگر دلیل ترشح زیاد اسید، عفونت باکتریایی باشد، آنتی‌بیوتیک‌ها در مسیر درمان کاربرد پیدا می‌کنند.

برای کاهش اسید معده چه بخوریم؟

یکی از بهترین روش‌های کنترل اسید معده، استفاده از رژیم غذایی مناسب است. با مصرف مواد زیر می‌توانید کنترل ترشح اسید را به‌دست بگیرید و از عوارض آن، در امان بمانید:

• سبزیجات و میوه‌هایی غیر از مرکبات
• غلات کام مانند نان‌های سبوس‌
• لوبیا، نخود و عدس
• پروتئین بدون چربی
• آجیل و دانه‌ها
• ماست
• زنجبیل

مصرف چربی‌های سالم هم می‌تواند به بهبود وضعیت ترشح اسید معده بالا کمک کند.  چربی ماده مغذی مهمی است، اما خوردن بیش از حد غذاهای چرب، ترشح زیاد اسید را تحریک می‌کند. چربی‌های ناسالم را با چربی‌های غیراشباع جایگزین کنید تا وضعیت ترشح اسید معده‌تان بهتر شود. آووکادو، روغن زیتون و گردو یا محصولات سویا در دسته موادی با چربی‌های سالم قرار می‌گیرند.

کاهش فوری اسید معده چگونه است؟

جوش شیرین می‌تواند به‌سرعت، اسید معده را خنثی کند و سوء هاضمه، نفخ و گاز را پس از خوردن غذا از بین ببرد. برای استفاده از این روش باید:

•  نصف قاشق چای‌خوری جوش شیرین را به ۱۰۰ میلی‌لیتر آب گرم اضافه کنید و بنوشید.
• بی‌کربنات سدیم یا همان جوش شیرین بی‌خطر و غیرسمی است.

بااین‌حال، امکان دارد که چنین توصیه‌ای برای همه مفید نباشد. پس بهتر است که به آن فقط به چشم گزینه‌ای نگاه کنید که با اجازه پزشک، در شرایط اضطراری قابل قبول است.

درمان قطعی اسید معده چیست؟

مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs) داروهایی هستند که سه مسیر اصلی تولید اسید را مسدود می‌کنند. PPI‌ها تولید اسید را بسیار موثرتر از مسدودکننده‌های H2 تحت کنترل درمی‌آورند. این داروها به کنترل اسید معده در بیماران مختلف کمک شایانی می‌کنند.

حتی در مواردی که اسید باعث آسیب‌دیدگی شدید مری شده هم این داروها کاربرد دارند. از جمله این داروها باید به مواردی مانند امپرازول،
اسومپرازول، لانزوپرازول، دکسلانسوپرازول، پنتوپرازول و رابپرازول اشاره کنیم.

روش‌های خانگی کنترل اسید معده چیست؟

اسید معده بالا می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد و با تغییراتی در سبک زندگی درمان شود. اگر از اسید معده اذیت می‌شوید، باید تغییراتی را در زندگی خود ایجاد کنید:

• وزن خود را کنترل کنید، چون افراد چاق یا مبتلا به اضافه وزن بیشتر در خطر افزایش اسیده معده قرار دارند.
• با تغییر در رژیم غذایی، سعی کنید از خوردن غذاهای تند پرهیز کنید، چون علائم را تشدید می‌کنند.
• از پرخوری و سنگین‌کردن معده اجتناب کنید.
• استرس‌هایتان را تحت کنترل درآورید.

وعده‌های غذایی کوچک‌تری داشته باشید. به‌عنوان مثال، اگر هر روز سه وعده غذایی دارید، آن‌ها را به پنج یا شش وعده غذایی کوچک تقسیم کنید.

برای درمان افزایش اسید معده به چه دکتری باید مراجعه کنیم؟

برای پیشگیری از اسید معده بالا، باید رژیم غذایی نامناسب را کنار بگذارید. با رعایت اصول تغذیه، امکان پیشگیری از افزایش اسید معده و بسیاری از مشکلات دیگر دستگاه گوارش مانند عفونت‌های معده به‌وجود می‌آید.

بااین‌حال، اگر علائم افزایش اسید معده را احساس می‌کنید و با نفخ شکم یا درد شکم روبه‌رو هستید، حتماً به متخصص گوارش مراجعه کنید. او علت اسید معده بالا را تشخیص می‌دهد و برای درمان به شما راه‌کارهای پزشکی ارائه می‌کند.

گاهی‌اوقات، پای عفونت‌های باکتریایی و نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها وجود دارد. گاهی هم با ترک سیگار یا حفظ وزن سالم، همه‌چیز بهبود پیدا می‌کند. برای درمان افزایش اسید معده به سامانه دکتردکتر مراجعه کنید.

با مراجعه به این سامانه می‌توانید تجربه بیماران پیشین هر پزشک را مرور کنید. ببینید که نظر آن‌ها درباره درمان سوزش سر دل، جراحی معده یا درمان‌های پیشنهادی پزشکان چه بوده است. بهترین‌ها را شناسایی کنید و از آن‌ها، به‌طور اینترنتی نوبت بگیرید.

منابع:

health.harvard.edu

verywellhealth.com

healthline.com

سوالات متداول