برای کنترل علائم انواع مختلف آلرژی، داروهای ضد حساسیت متنوعی شامل آنتیهیستامینها، کورتیکواستروئیدها، تثبیت‌کننده‌های ماست‌سل، مهارکننده‌های لوکوترین، داروهای بیولوژیک و ضداحتقان‌ها وجود دارند. هر یک از این داروها با مکانیسم خاصی عمل کرده و و گاهی مصرف آن‌ها با عوارضی مانند خوابآلودگی، افزایش فشار خون یا تحریک گوارشی همراه خواهد بود.
مصرف صحیح و آگاهانه این داروها، با مشورت پزشک، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به آلرژی کمک کند. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر با انواع داروهای ضد حساسیت و عوارض مصرف بی‌رویه آن‌ها آشنا خواهید شد.
اگر در این زمینه سوالی دارید، آن را در بخش نظرات بنویسید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ دهد.
داروی ضد حساسیت چیست؟
داروهای ضد حساسیت برای کنترل و کاهش علائم ناشی از آلرژی به کار می‌روند. این داروها در شکل‌های مختلفی مانند قرص، شربت، اسپری بینی، قطره چشمی، کرم‌های موضعی و آمپول در دسترس هستند. داروی ضدحساسیت معمولا علائمی مانند عطسه، آبریزش بینی، خارش و قرمزی چشم‌ها و کهیرهای پوستی را برطرف می‌کند.
مکانیسم اصلی عملکرد داروهای ضد حساسیت، مسدود کردن گیرنده‌های هیستامین در بدن است. هیستامین، ماده‌ای شیمیایی است که در هنگام واکنش آلرژیک توسط سیستم ایمنی ترشح شده و باعث بروز علائم حساسیت میشود. آلرژی می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله تماس با گرده گیاهان، گرد و غبار، غذای خاص، داروها یا نیش حشرات رخ دهد. استفاده از داروهای ضد حساسیت می‌تواند علائم ناخوشایند آلرژی را تا حد زیادی کاهش دهد و به بهبود وضعیت عمومی فرد کمک کند.
انواع داروهای ضد حساسیت
داروهای ضد حساسیت انواع و کاربردهای متفاوتی دارند که بسته به نوع آلرژی و شدت علائم، انتخاب میشوند. در جدول زیر، برخی از داروهای ضد حساسیت به طور خلاصه ارائه شده است:
| دسته‌بندی | نمونه‌هایی از داروها | توضیحات |
| داروهای ضد حساسیت خوابآور | دیفنهیدرامین، کلرفنیرامین، هیدروکسیزین، برومفنیرامین | این داروها بیشتر در گروه آنتی‌هیستامین‌های نسل اول بوده که خوابآلودگی ایجاد می‌کنند و مناسب مصرف شبانه هستند. |
| داروهای ضد حساسیت فصل بهار | ستیریزین، لوراتادین، فکسوفنادین، قطره چشم کتوتیفن، اسپری بینی فلوتیکازون | معمولا برای کنترل علائم حساسیت به گرده‌ها و گیاهان در فصل بهار استفاده میشوند. علائمی همچون عطسه، آبریزش بینی، خارش چشم و احتقان را بهبود می دهند. |
| داروهای ضد حساسیت تنفسی | اسپری‌های کورتیکواستروئید مانند بودزوناید، مومتازون، سیلسوناید، آنتی‌هیستامین‌های خوراکی و اسپری بینی | این داروها علائم مربوط به آلرژی بینی و سینوسی را کاهش می‌دهند و از حملات آسم مرتبط با آلرژی جلوگیری می‌کنند. |
| داروهای ضد حساسیت ریه | داروهای استنشاقی مانند بکلومتازون، بودزوناید، مپولیزوماب، اومالیزوماب | برای کنترل آسم آلرژیک و التهاب مزمن راه‌های هوایی استفاده میشوند. معمولا با تجویز پزشک و تحت نظر مصرف شده و برخی از آن‌ها بیولوژیک هستند. |
در ادامه به بررسی انواع داروهای ضد حساسیت به طور مفصل خواهیم پرداخت.
آنتیهیستامینها
آنتیهیستامینها با مسدود کردن گیرنده‌های هیستامین، علائم شایعی مثل عطسه، آبریزش بینی، خارش و قرمزی چشم را کاهش می‌دهند. این داروها در قالب قرص آنتی هیستامین، شربت، اسپری بینی و قطره چشمی عرضه میشوند و بیشتر برای حساسیت فصلی، آلرژی تنفسی، کهیر و حساسیت‌های چشمی مناسب هستند.
از عوارض شایع آن‌ها میتوان به خوابآلودگی (مخصوصا در داروهایی مانند دیفنهیدرامین و کلرفنیرامین)، خشکی چشم یا سردرد (در قطره‌ها) و طعم ناخوشایند در اسپریها اشاره کرد. برای کسانی که نیاز به دارویی با اثر سریع دارند، آنتیهیستامینها می‌توانند یکی از گزینه‌های اصلی باشند.
کورتیکواستروئیدها
کورتیکواستروئیدها با کاهش التهاب در درمان آلرژیهای شدید پوستی، آسم آلرژیک، آلرژی بینی (رینیت آلرژیک) و همچنین التهاب چشم یا پوست ناشی از آلرژی کاربرد دارند. این داروها در قالب اسپری، قطره، قرص، کرم و استنشاقی مصرف میشوند. اگرچه کورتیکواستروئیدها بسیار اثرگذار هستند، اما ممکن است با عوارضی مانند خونریزی بینی، تحریک گلو، افزایش فشار خون به‌ویژه در مصرف بلندمدت یا دوز بالا همراه باشند.
تثبیت کننده‌های ماست‌سل (Mast Cell Stabilizers)
این داروها زمانی تجویز میشوند که آنتیهیستامینها به‌تنهایی برای پیشگیری از حساسیت فصلی یا آلرژی چشمی کافی نیستند. تثبیت کننده‌های ماست‌سل با جلوگیری از آزاد شدن مواد شیمیایی حساسیت‌زا از بروز علائم جلوگیری می‌کنند، اما اثرگذاری‌شان ممکن است چند روز طول بکشد. خوشبختانه عوارض جانبی کمی دارند و برای استفاده بلندمدت مناسب‌تر هستند.
ایمونوتراپی و داروهای بیولوژیک
این روش برای افرادی که دچار آسم آلرژیک، آلرژی غذایی یا کهیر مزمن هستند و به داروهای معمول پاسخ مناسبی نداده‌اند، انتخابی بلندمدت و ریشه‌ای است. ایمونوتراپی با تغییر واکنش سیستم ایمنی به آلرژن‌ها به درمان آلرژی کمک می‌کند. با وجود اثربخشی بالا، ممکن است عوارضی مانند سوزش محل تزریق، خارش، عطسه یا حتی در موارد نادر آنافیلاکسی ایجاد شود، بنابراین حتما باید زیر نظر پزشک متخصص انجام شود.
دکونژستانت‌ها (ضداحتقان‌ها)
دکونژستانت‌ها بیشتر برای رفع موقت گرفتگی بینی ناشی از آلرژیهای تنفسی و حساسیت فصلی موثر هستند. آن‌ها به‌صورت قرص و اسپری بینی استفاده شده، اما تنها برای مصرف کوتاه‌مدت توصیه میشوند. از عوارض این داروها میتوان به بی‌خوابی، تحریک‌پذیری، افزایش فشار خون و سردرد اشاره کرد. استفاده بیش از سه روز از اسپری‌های ضد احتقان ممکن است باعث احتقان برگشتی شود و وضعیت بینی را بدتر کند.
مهارکننده‌های لوکوترین (Leukotriene Inhibitors)
مهارکننده‌های لوکوترین برای کنترل آسم آلرژیک و آلرژی تنفسی کاربرد دارند و معمولا به‌صورت قرص و با نسخه دکتر آلرژی تجویز میشوند. با اینکه در کاهش التهاب اثرگذار هستند، اما در برخی افراد ممکن است با کابوس، اضطراب، افسردگی یا اختلال خواب همراه باشند.
داروی اورژانسی آلرژی (اپی‌نفرین)
اپی‌نفرین مخصوص شرایط اورژانسی مانند آنافیلاکسی (واکنش‌های آلرژیک شدید) است و به‌صورت اتواینجکتور تزریق میشود. عوارض احتمالی آن شامل افزایش ضربان قلب، اضطراب و سوزش محل تزریق است. همراه داشتن این دارو برای افرادی با سابقه آنافیلاکسی الزامی است و بعد از تزریق باید فورا با اورژانس تماس گرفت.
داروهای گیاهی ضد حساسیت
برخی افراد به جای داروهای شیمیایی از ترکیباتی مثل گزنه، ویتامین C، کورستین یا پروبیوتیک‌ها برای کاهش علائم آلرژی استفاده می‌کنند. این روش ممکن است در برخی آلرژیهای خفیف فصلی یا پوستی موثر باشد، اما اثرگذاری آن‌ها علمی و قطعی نیست. همچنین، ممکن است عوارضی مانند دل‌پیچه، سردرد، نفخ یا مشکلات گوارشی به‌ویژه در صورت مصرف همزمان با سایر داروها به همراه داشته باشند.
آنتی‌هیستامین‌های نسل اول
آنتی‌هیستامین‌های نسل اول مانند دیفنهیدرامین و کلرفنیرامین با مسدود کردن گیرنده‌های H1 هیستامین، علائم آلرژی را کاهش می‌دهند. این داروها به‌راحتی از سد خونی-مغزی عبور می‌کنند و اغلب باعث خوابآلودگی و آرام‌بخشی میشوند. آن‌ها همچنین اثرات آنتی‌کولینرژیک دارند که می‌تواند باعث خشکی دهان یا سرگیجه شود. این داروهای ضد حساسیت اگرچه موثر بوده، اما به دلیل ایجاد خوابآلودگی برای استفاده روزانه مناسب نیستند.
آنتی‌هیستامین‌های نسل دوم
آنتی‌هیستامین‌های نسل دوم مانند لوراتادین و سیتریزین نیز گیرنده‌های H1 را مهار می‌کنند، اما به‌سختی وارد مغز میشوند و در نتیجه خوابآلودگی کمتری ایجاد می‌کنند. این داروها برای کنترل بلندمدت آلرژی مناسب‌تر بوده و معمولا برای مصرف روزانه ترجیح داده میشوند. آن‌ها ایمن‌تر و با اثر طولانی‌تری هستند.
داروهای ضد حساسیت بدون نسخه
برخی آنتیهیستامینها مانند کلرفنیرامین، دیفنهیدرامین و سیتریزین، لوراتادین و فکسوفنادین بدون نسخه در دسترس هستند. همچنین، قطره‌های کتوتیفن و اسپری‌های بینی مثل آزلاستین را هم میتوان بدون نسخه تهیه کرد.
داروهای ضد حساسیت تجویزی
داروهایی مانند دسلوراتادین، هیدروکسیزین، کربینوکسامین و داروهای بیولوژیک مانند اومالیزوماب تنها با نسخه پزشک ارائه میشوند و برای شرایط خاص یا شدید کاربرد دارند.
چه کسانی نباید داروی ضدحساسیت مصرف کنند؟
بیشتر افراد می‌توانند داروهای ضدحساسیت را بدون مشکل مصرف کنند. اما اگر در شرایط خاصی باشید، بهتر است پیش از مصرف با پزشک یا داروساز مشورت کنید. این شرایط شامل موارد زیر میشوند:
- در دوران بارداری و شیردهی
- برای مصرف کودکان
- مصرف در سنین بالا
- مصرف همزمان با داروهای دیگر همچون داروی ضدافسردگی
- سابقه بیماری‌هایی مثل ناراحتی قلبی، کبدی، کلیوی یا صرع
- مصرف همزمان با الکل
در این موارد، ممکن است همه آنتیهیستامینها برای شما مناسب نباشند و پزشک می‌تواند نوع مناسب‌تری را پیشنهاد دهد.
بر اساس مقاله منتشر شده در مجله سیستم بهداشت و درمان ملی بریتانیا،
معمولا در دوران بارداری لوراتادین توصیه میشود. همچنین لوراتادین یا سیتریزین در دوران شیردهی هم بی‌خطر در نظر گرفته میشوند.
لازم به ذکر است که همیشه پیش از مصرف هر دارویی، بروشور آن را مطالعه کرده و با پزشک خود مشورت کنید تا از عوارض جانبی آن در امان باشید.
عوارض مصرف بیش از حد داروهای ضد حساسیت
مصرف بیش از حد داروهای ضد آلرژی، به‌ویژه آنتیهیستامینها، می‌تواند از علائم خفیف تا شرایط تهدیدکننده زندگی را در پی داشته باشد. شدت و نوع علائم به نوع دارو و مقدار مصرف‌شده بستگی دارد.
- خوابآلودگی یا آرام‌بخشی شدید
- گیجی، بی‌قراری یا تحریک‌پذیری
- تشنج
- تحریک عصبی (به‌ویژه در کودکان)
- تپش قلب (تاکی‌کاردی)
- افت فشار خون (هیپوتانسیون)
- گشاد شدن مردمک چشم
- خشکی دهان و پوست
- تهوع و استفراغ
- احتباس ادرار
- تاری یا دوبینی
اهمیت مشورت پزشکی در مصرف داروهای ضد آلرژی
داروهای ضد حساسیت، از جمله آنتیهیستامینها، کورتیکواستروئیدها، تثبیت‌کننده‌های ماست‌سل و داروهای بیولوژیک نقش مهمی در کنترل علائم آلرژی مانند عطسه، آبریزش بینی، خارش و کهیر دارند. این داروها در اشکال مختلفی مانند قرص، شربت، اسپری و قطره عرضه میشوند. با این حال، مصرف بی‌رویه یا نادرست آن‌ها می‌تواند منجر به عوارضی مانند خوابآلودگی، افزایش فشار خون یا واکنش‌های شدید شود.
بنابراین، انتخاب و مصرف این داروها باید با مشورت پزشک و بر اساس نوع و شدت آلرژی انجام گیرد. اگر در انتخاب داروی مناسب تردید دارید، می‌توانید از مشاوره آنلاین پزشکی بهره‌مند شوید. برای رزرو نوبت پزشک، دریافت مشاوره تخصصی و سفارش آنلاین دارو کافی است به وب‌سایت دکتردکتر مراجعه کنید و روند درمان را سریع‌تر و مطمئن‌تر پیش ببرید.
منابع:
