زیاده‌روی در نوشیدن قهوه، باعث اعتیاد به قهوه می‌شود. کافئین موجود در آن، تغییراتی شیمیایی در مغز ایجاد می‌کند. مصرف روزانه این ماده می‌تواند به سرعت منجر به اعتیاد به کافئین شود. نیاز به مصرف زیاد قهوه نوعی اعتیاد رفتاری نیست، اما مانند هر وابستگی دیگری روی عادات روزانه و سبک زندگی، اثرات منفی می‌گذارد. کافئین موجود در قهوه باعث بروز عوارض ناخوشایندی مانند اضطراب، اختلالات خواب و مشکلات هضم غذا می‌شود. البته این ماده مزایای متنوعی هم دارد، ولی اگر علائم اعتیاد به قهوه را در خود مشاهده می‌کنید، باید حواستان را جمع کنید و نسبت به اثرات کافئین هوشیار باشید. در این مقاله از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، از اعتیاد به کافئین و ترک اعتیاد به قهوه برایتان گفته‌ایم.
مطالعه این مقاله، به ۴ دقیقه زمان نیاز دارد.
در پایان، اگر پرسشی داشتید از ما بپرسید تا کارشناس سلامتی مجله پزشکی دکتردکتر به شما پاسخ دهد.
اعتیاد به قهوه چیست؟
کافئین بر سیستم پاداش مغز تأثیر می‌گذارد؛ منظور بخشی از آن است که باعث آزادشدن ماده‌ای شیمیایی به نام دوپامین (Dopamine) می‌شود. دوپامین احساس خوبی به وجود می‌آورد و یک چرخه پاداش ایجاد می‌کند. در این چرخه، فرد برای دریافت احساس خوبِ ناشی از مصرف کافئین، مایل است که مدام قهوه بنوشد. به عبارت دیگر، خواهان تکرار مداوم حس خوشایند است. این روند وابستگی فیزیولوژیکی به همراه دارد. یعنی وقتی مصرف کافئین خود را کاهش می‌دهید یا متوقف می‌کنید، احتمالاً علائم ترک مانند خستگی، سردرد و تحریک‌پذیری را تجربه خواهید کرد.
در پایگاه اطلاعات مرکز ملی بیوتکنولوژی آمریکا (NIH) نوشته شده:
اعتیاد به کافئین بسیار رایج است. مصرف دوزهای کم تا متوسط آن بی‌خطر به نظر می‌رسد، اما تعداد زیادی از مطالعات بالینی نشان می‌دهند که برخی از مصرف‌کنندگان قهوه به کافئین شدیداً وابسته می‌شوند. آن‌ها علیرغم آگاهی از مشکلات سلامت مرتبط با مصرف مداوم، قادر به کاهش مصرف نیستند. بنابراین، سازمان بهداشت جهانی و برخی از پزشکان وابستگی به کافئین را به عنوان نوعی اختلال بالینی می‌شناسند.
اعتیاد به قهوه باعث مختل‌شدن بخش‌هایی از زندگی و خارج‌شدن کنترل مصرف از دست شما می‌شود. در واقع، به رغم اینکه متوجه آسیب‌های روحی و جسمی آن هستید، به نوشیدن ادامه می‌دهید. برای رفع این مشکل باید اقدامی جدی پیش بگیرید. در نخستین قدم می‌توانید به دکتر عمومی مراجعه کنید.
چه موقع می‌توان گفت که به قهوه معتاد شده‌ایم؟
سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) می‌گوید، بزرگسالان سالم نباید بیش از ۴۰۰ میلی‌گرم کافئین در روز مصرف کنند. این مقدار معادل ۴ یا ۵ فنجان قهوه است. شورای انجمن پزشکی آمریکا در امور علمی هم مصرف بیش از ۲۵۰ میلی‌گرم (یا حدود ۳ فنجان قهوه) در روز را توصیه نمی‌کند. اگر از این مقادیر، بیشتر مصرف می‌کنید به قهوه اعتیاد پیدا کرده‌اید. یادتان باشد که:
- اثرات کافئین بسیار سریع مشخص می‌شوند. به محض گذشت ۱۵ دقیقه از مصرف، عوارض را احساس خواهید کرد.
- سطح کافئین در خون شما حدود یک ساعت بعد از مصرف به اوج خود می‌رسد.
- ۶ ساعت پس از مصرف کافئین، نیمی از آن هنوز در بدن شما باقی می‌ماند.
- پاکسازی کامل کافئین از جریان خون هم تا ۱۰ ساعت طول می‌کشد.
چنانچه باردار هستید، باید بیشتر مراقب مصرف کافئین خود باشید. متخصصان توصیه می‌کنند که مصرف کافئین خود را به ۲۰۰ میلی‌گرم در روز محدود کنید. کودکان و نوجوانان هم باید به طور کامل از کافئین و سایر محرک‌ها دوری کنند.
اعتیاد به قهوه چه علائمی دارد؟
از نظر علم روانشناسی، اعتیاد شدید به قهوه در دسته اعتیادهای رفتاری قرار نمی‌گیرد و هم‌رده و شبیه به اعتیاد به مواد مخدر نیست. با این حال، وابستگی به آن باعث نیاز مداوم به مصرف می‌شود. کافئین محرک است و مصرف بیش از حد آن می‌تواند باعث ایجاد مجموعه‌ای از علائم مرتبط با تحریک مغز و سیستم عصبی مرکزی شود. این علائم عبارتند از:
- سرگیجه (البته اعتیاد به قهوه یکی از علل سرگیجه شناخته می‌شود. در دکتردکتر به سایر علل سرگیجه پرداخته ایم.)
- عصبی‌بودن
- مشکلات خواب
- احساس لرزش
- افزایش فشار خون
امکان غیرعادی‌شدن ضربان قلب یا بروز سایر ناهنجاری‌های قلبی با اعتیاد به قهوه وجود دارد. اعتیاد به قهوه و سردرد هم رابطه مستقیمی دارند. بسیاری از افراد وابسته به کافئین دچار چنین وضعیتی می‌شوند.
چرا به قهوه معتاد می‌شویم؟
کافئین موجود در قهوه باعث اعتیاد به آن می‌شود. این ماده نوعی محرک طبیعی است که سیستم عصبی مرکزی را تحریک می‌کند و باعث افزایش هوشیاری، انرژی و تمرکز می‌شود. مصرف زیاد قهوه اعتیاد می‌آورد، چون بدن مایل است که آن اثرات مثبت را مدام تکرار کند. برای رسیدن به چنین نقطه‌ای، نیاز به مصرف مداوم ماده کافئین وجود دارد.
از دلایل اعتیاد به قهوه باید به موارد زیر اشاره کنیم:
| شیمی مغز | کافئین انواع گیرنده‌های آدنوزین (adenosine) را در مغز مسدود می‌کند و آن را فریب می‌دهد تا احساس هوشیاری کند. این موضوع باعث می‌شود که برخی برای احساس هوشیاری به کافئین وابسته شوند. |
| ژنتیک | مطالعات نشان داده‌اند که اعتیاد به کافئین می‌تواند (تا حدی) تحت تأثیر ژنتیک باشد. نشانگرهای وراثت وابسته به کافئین مشابه نشانگرهای نیکوتین و الکل هستند. |
| تحمل دارویی | استفاده منظم از کافئین باعث افزایش تحمل دارویی می‌شود. پس از مدتی، فرد برای رسیدن به همان سطوح هوشیاری و تمرکز، به کافئین بیشتری نیاز دارد. |
یکی دیگر از علل اعتیاد به کافئین روندی است که فرد به آن دچار می‌شود. به عبارت دقیق‌تر، او در تلاش برای کاهش علائم ترک کافئین (خستگی، سردرد و …) به مصرف روزانه قهوه ادامه می‌دهد. بنابراین وابستگی خود را به کافئین افزایش می‌دهد.
اعتیاد به قهوه چه عوارضی دارد؟
اعتیاد به کافئین در کوتاه مدت روی قلب و سیستم ادرار اثر می‌گذارد. افزایش ضربان قلب و بالارفتن فشار خون از جمله عوارض مصرف کافئین زیاد هستند. وابستگی به قهوه در درازمدت باعث مشکلات مختلفی از جمله موارد زیر می‌شود:
- اضطراب مداوم
- بی‌خوابی مزمن
- مشکلات معده و افسردگی
اگر دچار فشار خون بالا هستید، بهتر است که مصرف قهوه را به طور جدی کنترل کنید. نگذارید که کافئین وضعیت فشار خون را وخیم‌تر کند و سلامتی‌تان را بیشتر به خطر بیاندازد.
چگونه می‌توان اعتیاد به قهوه را ترک کرد؟
برای درمان اعتیاد به قهوه باید عادت‌هایی را در خود تغییر بدهید و اقداماتی را امتحان کنید. مروری بر مطالعات منابع مورد اعتماد در مورد مصرف کافئین نشان داده، افرادی با وابستگی بسیار شدید به قهوه نمی‌توانند به سادگی از آن خلاص شوند. نخستین گام برای رفع چنین نوعی از وابستگی، مراجعه به پزشک است. برای ترک چنین نوعی از اعتیاد باید:
- مصرف آب خود را افزایش دهید.
- یک نوشیدنی کافئین‌دار در روز را با یک نوشیدنی بدون کافئین جایگزین کنید. به عنوان مثال، اگر به طور معمول صبح‌ها ۳ فنجان قهوه می‌نوشید، سعی کنید یکی از آن‌ها را با یک دمنوش گیاهی یا آب داغ با لیمو جایگزین کنید.
- ورزش را در برنامه روزانه خود بگنجانید. تمرینات بدنی می‌توانند حس خوبی در بدن ایجاد کنند و محرک شکل‌گیری و ترشح دوپامین باشند، در کل ورزش برای ترک اعتیاد از هر نوعی تاثیرگذار است.
از دارو، تغییر سبک زندگی و مشاوره روانی برای درمان اعتیاد به قهوه استفاده می‌شود. در ادامه، به هریک از این موارد نگاهی خواهیم داشت.
مشاوره روانی
شرکت در جلسات مشاوره روانشناسی به فرد کمک می‌کند تا افکار یا احساسات نگران‌کننده را شناسایی کند و تغییر دهد. اغلب برای حل مسائل روحی یا عاطفی از جمله اعتیاد از چنین روشی استفاده می‌شود. درمان می‌تواند به فرد کمک کند تا با چالش‌های عاطفی و وابستگی‌های مربوط به کافئین و مصرف قهوه بجنگد.
مصرف دارو
دارو برای پیشگیری یا درمان بیماری‌های جسمی یا روانی استفاده می‌شود. هیچ دارویی برای مقابله با اعتیاد به کافئین وجود ندارد. با این حال، می‌توان از دارو برای کاهش علائم ناخوشایند اعتیاد به کافئین یا ترک، مانند سردرد استفاده کرد. حتماً باید مصرف مسکن‌های بدون نسخه را با یک پزشک در میان بگذارید، چون مصرف نامناسب داروها موجب طولانی‌ترشدن زمان ترک می‌شود.
تغییر سبک زندگی
تغییرات سبک زندگی تحولات کوچکی در زندگی روزانه و برای ارتقای سلامت کلی هستند. از جمله این موارد می‌توان به خواب کافی در طول شب و کاهش تدریجی مصرف کافئین اشاره کرد. مثلاً قهوه را با چای جایگزین کنید تا عادت به نوشیدن یک نوشیدنی گرم را حفظ کنید اما از معایب کافئین زیاد دور بمانید. تغییرات سبک زندگی موثرترین راه برای درمان اعتیاد به کافئین است.
ترک قهوه چند روز طول می‌کشد؟
زمان مورد نیاز به ترک قهوه به عوامل مختلفی بستگی دارد. اولا که ابتدا، به دکتر عمومی مراجعه کنید. بعد از آن، توجه داشته باشید که شرایط هر فرد با دیگری متفاوت است و برای کنارگذاشتن این ماده به زمان‌های متفاوتی احتیاج است. به طور کلی، میزان مصرف روزانه و مدت زمان آن، روی مدت ترک اثرگذارند. واکنش بدن افراد نسبت به ترک ماده هم با یکدیگر تفاوت دارد. برخی حساسیت و واکنش خاصی نشان نمی‌دهند و بعضی هم بیشتر اذیت می‌شوند.
هرچه مصرف قهوه بیشتر باشد، علائم ترک شدیدتر و طولانی‌تر خواهد شد. افرادی که مدتی طولانی قهوه مصرف می‌کنند، احتمالاً نشانه‌های ترک شدیدتری را احساس خواهند کرد. با این حال، ترک قهوه معمولاً بین ۲ تا ۹ روز طول می‌کشد. البته لزوماً، پس از این مدت، تمام علائم از بین نمی‌روند. شاید بعضی از آن‌ها تا چند هفته یا حتی چند ماه ادامه داشته باشند.
کدام نوشیدنی‌ها را می‌توان جایگزین قهوه کرد؟
به جای نوشیدن قهوه می‌توانید از طیف متنوعی از دمنوش‌های گیاهی استفاده کنید. اگر نوشیدنی‌های متنوع و مفید را بشناسید، نه درگیر اعتیاد به آن‌ها می‌شوید و نه بدنتان عوارض مختلفی را تجربه می‌کند. از جمله جایگزین‌های مناسب برای قهوه باید به این موارد اشاره کنیم:
- ترکیب آب گرم، عسل و لیمو
- چای‌های گیاهی مختلف مانند چای سبز یا چای بابونه
- نوشیدنی‌های طبیعی مانند آب انار یا پرتقال و اسموتی‌ها
بنا به ذائقه و سلیقه‌تان، موارد منتخب را جایگزین قهوه کنید و عادت مصرف آن را در خود از بین ببرید.
از اعتیاد به قهوه چطور می‌توان پیشگیری کرد؟
برای اینکه درگیر اعتیاد به قهوه نشوید، حواستان به تعداد فنجان‌های مصرفی در طول روز باشد. سعی کنید که هر روز قهوه ننوشید. مصرف آن را به چند روز در هفته محدود کنید تا بدل به عادت نشود. برای اینکه نوشیدن این ماده خوشمزه را تحت کنترل درآورید، به توصیه‌های پیشگیرانه زیر هم دقت داشته باشید:
- اگر به طعم قهوه علاقه‌مند هستید، از قهوه‌های بدون کافئین استفاده کنید.
- قهوه را در ساعات مشخصی از روز مصرف کنید و از نوشیدن آن نزدیک به زمان خواب بپرهیزید.
- از دمنوش‌های گیاهی، آب میوه‌های طبیعی، اسموتی و سایر نوشیدنی‌های سالم هم استفاده کنید و خود را محدود به نوشیدن قهوه نکنید.
چنانچه احساس می‌کنید به قهوه وابسته هستید، باید تدریجاً مصرف آن را کاهش دهید. انواع رژیم لاغری و غذایی متعادل و سرشار از میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل به شما انرژی کافی می‌دهد و دیگر نیازی به مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌داری مانند قهوه نخواهید داشت.
آیا لازم است برای ترک اعتیاد به قهوه به دکتر مراجعه کنیم؟
برای ترک اعتیاد به کافئین، بهتر است به پزشک عمومی یا متخصص داخلی مراجعه کنید. این پزشکان می‌توانند وضعیت شما را ارزیابی کنند و در صورت لزوم، شما را به متخصصان دیگری در حوزه‌های روانپزشکی یا روانشناسی ارجاع دهند. اگر بدانید که تخصص عمومی چیست، متوجه می‌شوید که پزشکان در این سطح از تخصص، توانایی ارزیابی وضعیت بدن و کمک به تعیین برنامه درمانی مناسب را دارند. پزشک می‌تواند داروهایی برای مدیریت علائم ترک مانند سردرد، خستگی و تحریک‌پذیری تجویز کند. در صورتی که اعتیاد به قهوه تغییرات شدیدی در زندگی به وجود بیاورد، نیاز به مراجعه به روانشناسان و روانپزشکان هم خواهد بود.
متخصصان تغذیه هم در تنظیم رژیمی جدید و بدون کافئین به شما کمک می‌کنند. آن‌ها با شناخت دقیقی که از مواد مختلف و انواع قهوه دارند، رژیم غذایی مناسبی تجویز می‌کنند. با تغییر سبک زندگی، یعنی مصرف غذاهای مفید، ورزش کردن و کاهش مصرف قهوه می‌توانید از این وابستگی دور شوید. اعتیاد به قهوه وضعیت ناخوشایندی است و بدن را در شرایط نامطلوبی قرار می‌دهد. اختلالات گوارشی و عصبی از بیماری‌های مرتبط با کافئین هستند. برای شناسایی پزشکی خبره و مراجعه جهت ترک اعتیاد به قهوه می‌توانید به سامانه دکتردکتر مراجعه کنید. در این سامانه آنلاین، نظر بیماران قبلی هر پزشک را بخوانید و از فرد موردنظر، اینترنتی وقت بگیرید.
منابع:
verywellmind.com
healthline.com
health.clevelandclinic.org
سوالات متداول اعتیاد به قهوه
خیر، ترک کافئین خطرناک تلقی نمی‌شود. در واقع، با کم‌کردن مقدار مصرف عوارض ناخوشایندی در فرد به وجود نمی‌آیند و وضعیت مشابه عوارض ترک مواد مخدر و داروها نیست.
برای جلوگیری از اعتیاد به کافئین، مصرف آن را در طی چند هفته به تدریج کاهش دهید. قهوه بدون کافئین را جایگزین قهوه معمولی کنید.
در مقایسه با سایر داروهای محرک مانند کوکائین یا آمفتامین‌ها، قهوه اصلاً اعتیادآور نیست. کافئین مانند سایر محرک‌ها بر مغز تأثیر نمی‌گذارد.
ترک قهوه می‌تواند با نشانه‌هایی نظیر سردرد، تحریک‌پذیری، خلق و خوی افسرده، خواب‌آلودگی و کاهش هوشیاری همراه باشد.
سرگیجه، احساس لرزش، سردرد، افزایش فشار خون، عصبی‌بودن، ضربان قلب بالا یا سایر ناهنجاری‌های ضربان قلب و مشکلات خواب از علامت‌های معتادشدن به مصرف قهوه هستند.
