انواع اختلال روانی همچون اسکیزوفرنی و شخصیت دوقطبی، باعث ایجاد هذیان در افراد می‌شوند. فرد مبتلا به اختلال هذیان توانایی تشخیص واقعیت از باورهای غیرمنطقی خود را ندارد. علت هذیان گویی در افراد، علاوه‌بر اختلالات روانی، به عوامل محیطی، عوامل ژنتیکی و عوامل زیستی و ترکیبی از آن‌ها مرتبط است. در فرد مبتلا به هذیان، باورهای غلط، احساسات شدید و رفتارهای غیرعادی ظاهر می‌شوند. در این افراد، احتمال بروز انواع هذیان همچون هذیان بزرگ‌نمایی، هذیان تعقیب و هذیان جسمانی وجود دارد.
دکتر روانپزشک به کمک مصاحبه بالینی، آزمایشات روانشناختی و آزمایشات پزشکی برای تشخیص هذیان اقدام می‌کند. این متخصص، برای درمان هذیان، دارودرمانی، روان‌درمانی و درمان ترکیبی این دو روش را توصیه خواهد کرد. به دلیل عوارض هذیان، افزایش آگاهی و شناخت افراد جامعه به علائم هذیان گویی و مراجعه به‌موقع برای دریافت درمان‌های روانپزشکی بسیار اهمیت دارد. از شایع‌ترین عوارض هذیان می‌توان به اختلال در روابط اجتماعی، مشکلات شغلی و خطر خودکشی اشاره کرد.
با مطالعه این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر که به 5 دقیقه زمان نیاز دارد، با انواع اختلال هذیان و عوامل ایجادکننده آن آشنا می‌شوید.
در انتها، اگر سوالی درباره هذیان و درمان آن دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس پزشکی ما به آن پاسخ خواهد داد.
هذیان چیست؟
هذیان، یک باور نادرست و غیرقابل تصحیح است که برخلاف شواهد واضح و مخالف با واقعیت، توسط فرد تصور می‌شود. این باورها، اغلب به شدت غیرمنطقی بوده و با وضعیت فرهنگی یا اجتماعی فرد ناسازگار هستند. درواقع، فرد قادر به تشخیص واقعیت از تصورات غیرواقعی خود نیست. هذیان‌ها، به شکل‌های متفاوتی مانند هذیان‌های بزرگ‌منشی، هذیان‌های آزار و تعقیب یا هذیان‌های جسمی ظاهر می‌شوند.
هذیان، در اختلالات روانی شدید مانند اسکیزوفرنی، اختلالات دوقطبی و افسردگی روان‌پریشی روی می‌دهد. افراد مبتلا به هذیان اغلب هیچ آگاهی از غیرمنطقی بودن باورهایشان ندارند و تلاش برای متقاعد کردن آن‌ها معمولا بی‌نتیجه خواهد بود. دکتر روانپزشک، برای درمان هذیان‌ها، معمولا داروهای ضدروان‌پریشی و روان‌درمانی را توصیه می‌کند.
تفاوت توهم و هذیان چیست؟
توهم و هذیان هر دو از نشانه‌های روان‌پریشی هستند؛ اما تفاوت‌های مهمی بین این دو وجود دارد. توهم تجربه حسی نادرست و بدون محرک خارجی است. به عبارت دیگر، فرد چیزی را می‌بیند، می‌شنود، می‌بوید، مزه می‌کند یا لمس می‌کند که در واقعیت وجود ندارد. شایع‌ترین نوع توهم‌ها، توهم‌های شنیداری هستند؛ مانند شنیدن صداهایی که دیگران نمی‌شنوند. توهم، در هر یک از حواس پنج‌گانه رخ می‌دهد.
اما هذیان یک باور نادرستی‌ست که فرد نمی‌تواند آن را از واقعیت و شواهد مخالف تشخیص دهد. برخلاف توهم که به حواس مربوط می‌شود، هذیان با باورها و تفکرات نادرست مرتبط است. فرد مبتلا به هذیان، به شدت به باورهای خود پایبند است؛ حتی اگر این باورها غیرمنطقی و همراه با شواهد متناقض باشند.
چند نوع هذیان گویی وجود دارد؟
هذیان‌ها به انواع مختلفی ظاهر شده که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. برای مثال، در هذیان بزرگ‌منشی، فرد فکر می‌کند یک شخصیت مهم یا قدرتمند است. فرد مبتلا به اختلال هذیان آزار و تعقیب تصور می‌کند دیگران قصد آسیب رساندن به او را دارند. گاهی فرد، باورهای نادرستی درباره خیانت همسر یا شریک زندگی خود دارد. هر یک از انواع اختلال هذیان، در اختلالات روانی متفاوتی همچون اسکیزوفرنی و اختلالات دوقطبی روی می‌دهد. در ادامه به انواع اختلال هذیان پرداخته‌ایم:
هذیان تعقیب و آسیب
در هذیان تعقیب و آسیب، فرد باور دارد که دیگران قصد آسیب رساندن یا توطئه‌چینی علیه او دارند. این باور، شامل تصورات تعقیب شدن، جاسوسی یا توطئه علیه شخص می‌شود. فرد مبتلا به این نوع هذیان، به شدت احساس خطر می‌کند و رفتارهای دفاعی یا حتی تهاجمی از خود نشان می‌دهد. این نوع اختلال هذیان، اغلب با اختلالات روانی دیگری مانند اسکیزوفرنی همراه است. دکتر روانپزشک، برای درمان این نوع هذیان معمولا ترکیبی از داروهای ضدروان‌پریشی و روان‌درمانی را توصیه می‌کند. هذیان تعقیب و آسیب، به‌طور جدی بر زندگی فرد تاثیر گذاشته و در صورت عدم درمان، فرد با مشکلات قانونی یا اجتماعی بسیاری مواجه خواهد شد.
هذیان خودبزرگ‌بینی
در اختلال هذیان خودبزرگ‌بینی، فرد به‌طور غیرواقعی به توانایی‌ها یا موقعیت‌های فوق‌العاده خود باور دارد. این باور، شامل اعتقاد به داشتن قدرت‌های ویژه، مقام بالای اجتماعی یا انجام کشفیات بزرگ خواهد بود. این نوع هذیان، در افراد مبتلا به اختلالات دوقطبی یا اسکیزوفرنی دیده می‌شود.
طبق مقاله منتشر شده در انتشارات پزشکی WebMd آمریکا،
حدود 50 تا 66 درصد افراد مبتلا به اختلال دوقطبی در مرحله‌ای از بیماری خود روان‌پریشی می‌کنند. هذیان در این اختلال شایع‌تر از توهم است. هذیان در طول دوره‌های شیدایی بسیار شایع‌تر از دوره‌های افسردگی است. شایع‌ترین انواع هذیان در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، هذیان‌های بزرگ‌منشانه هستند.
افراد مبتلا به اختلال هذیان خودبزرگ‌بینی، رفتارهای بزرگ‌منشانه‌ای از خود نشان داده و با دیگران به گونه‌ای رفتار می‌کنند که گویی از آن‌ها برتر هستند. این نوع هذیان معمولا ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است و مشکلات جدی در روابط اجتماعی و شغلی برای فرد مبتلا ایجاد خواهد کرد.
هذیان عشقی
فرد مبتلا به اختلال هذیان عشقی، به طور غیرواقعی باور دارد که شخصی با موقعیت اجتماعی بالاتر، به شدت عاشق او است. این نوع هذیان، منجر به رفتارهایی مانند تعقیب، تماس‌های مکرر و تلاش برای ارتباط با فرد مورد نظر می‌شود و مشکلات قانونی بسیاری برای فرد مبتلا در پی دارد. هذیان عشقی، به دلیل ترکیبی از عوامل روانی، ژنتیکی و محیطی ایجاد می‌شود. این هذیان‌ها با احساس خودمحوری و بزرگ‌منشی در فرد همراه بوده و نتیجه آن، انزوای اجتماعی و ایجاد مشکل در روابط بین‌فردی خواهد بود. دکتر هذیان، با روان‌درمانی و دارودرمانی برای تشخیص باورهای نادرست به فرد مبتلا کمک خواهد کرد.
هذیان حسادت
در هذیان حسادت، فرد به خیانت شریک زندگی‌اش باور دارد؛ حتی اگر هیچ شواهدی برای این ادعا وجود نداشته باشد. این باور، بر اساس تفسیرهای غلط و برداشت‌های نادرست از واقعیت شکل می‌گیرد و منجر به رفتارهای کنترل‌گرایانه و حتی خشونت‌آمیز خواهد شد. این نوع هذیان، در افراد پارانوئید یا افراد مبتلا به اسکیزوفرنی دیده می‌شود. اختلال هذیان حسادت، با اثرگذاری جدی بر روابط خانوادگی و اجتماعی فرد، تنش‌های فراوان و حتی فروپاشی روابط را به دنبال خواهد داشت.
هذیان جسمانی
فرد مبتلا به اختلال هذیان جسمانی باور دارد که دارای یک نقص یا مشکل جسمانی جدی است؛ درحالی‌که، هیچ شواهد پزشکی برای این باورها وجود ندارد. این نوع هذیان، باعث نگرانی شدید فرد درباره سلامتی‌اش شده و او را وادار به مراجعه مکرر به پزشکان و انجام آزمایش‌های پزشکی متعدد می‌کند. هذیان گویی جسمانی، ناشی از اختلالات اضطرابی یا افسردگی بوده و منجر به هزینه‌های غیرضروری پزشکی و ایجاد مشکلات فراوانی در زندگی روزمره فرد می‌شود.
اختلال هذیان چه علائمی دارد؟
علائم هذیان شامل مجموعه‌ای از باورهای ثابت و نادرست است که فرد به شدت به آن‌ها پایبند است؛ حتی زمانی که شواهد قطعی خلاف آن وجود دارد. این علائم بر اساس نوع هذیان گویی متفاوت هستند. در ادامه، به برخی از علائم هذیان اشاره کرده‌ایم:
- داشتن باورهای غیرواقعی و ثابت؛ وجود باورهایی که فرد به شدت به آن‌ها معتقد است به‌عنوان مثال برخورداری از توانمندی‌های خارق‌العاده یا اینکه دیگران قصد دارند به او آسیب بزنند.
- مقاومت در برابر تغییر باورها با ارائه شواهد مخالف؛ حتی زمانی که شواهد واضح و قطعی علیه باورهای نادرست فرد ارائه می‌شود، او همچنان به این باورها پایبند بوده و آن‌ها را واقعی می‌داند.
- انجام رفتارهای مرتبط با باورهای نادرست؛ فرد دست به انجام رفتارهایی می‌زند که با باورهای هذیانی او مطابقت دارد. برای مثال در هذیان گزند و آسیب، فرد مبتلا به پیگیری یا جاسوسی از دیگران می‌پردازد یا فرد مبتلا به هذیان عشقی با شخص مورد علاقه خود به‌طور مکرر تماس می‌گیرد.
- اختلال در عملکرد اجتماعی و شغلی؛ باورهای ناصحیح فرد مبتلا به هذیان گویی، منجر به مشکلات جدی در روابط بین فردی، اجتماعی و حرفه‌ای او می‌شوند و این مشکلات، انزوای اجتماعی یا کاهش کارکرد شغلی فرد را به دنبال دارد.
- شکاکیت و بی‌اعتمادی مفرط؛ در بسیاری از موارد، افراد مبتلا به انواع اختلال هذیان، نسبت به دیگران بی‌اعتماد بوده که این بی‌اعتمادی، به رفتارهای تهاجمی و خشونت‌آمیز منجر خواهد شد.
اصولا، این علائم در اختلالات اسکیزوفرنی، اختلالات دوقطبی و اختلالات هذیانی رخ می‌دهد و برای تشخیص و درمان آن‌ها به مداخلات تخصصی روانپزشکی نیاز خواهد بود. برای درک بیشتر اهمیت و ضرورت این مداخلات، مطلب تخصص روانپزشکی چیست را مطالعه کنید.
علت ایجاد هذیان چیست؟
علت ایجاد اختلال هذیان، به‌طور دقیق مشخص نیست؛ اما طبق تحقیقات، ترکیبی از عوامل زیستی، روانی و محیطی در بروز این اختلالات نقش دارند. گاهی، این عوامل به صورت ترکیبی عمل کرده و منجر به بروز هذیان‌ها در فرد می‌شوند. در ادامه، مفصل‌تر به عوامل ایجادکننده اختلال هذیان گویی پرداخته‌ایم:
عوامل ژنتیکی
تحقیقات نشان داده‌اند افرادی که دارای سابقه خانوادگی اختلالات روان‌پریشی مانند اسکیزوفرنی هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به هذیان قرار دارند. درواقع، می‌توان گفت شاید ژن‌های خاصی در ایجاد و بروز این اختلالات نقش داشته باشند. همچنین، مطالعات روی دوقلوها و خانواده‌ها نشان داده که احتمال ابتلا به هذیان در افرادی که یکی از اعضای خانواده آن‌ها مبتلا به اختلالات روانی‌ست، بیشتر است. این ارتباط ژنتیکی، بر وجود عوامل وراثتی در ایجاد هذیان گویی تاکید می‌کند؛ البته، ژن‌های خاص مسئول این اختلال، هنوز به‌طور دقیق شناسایی نشده‌اند. عوامل ژنتیکی، در ترکیب با عوامل زیستی و محیطی منجر به بروز هذیان می‌شوند.
عوامل زیستی
عوامل زیستی ایجادکننده هذیان، شامل ناهنجاری‌های ساختاری مغز و متعادل نبودن مواد شیمیایی مغز می‌شود. یکی از اصلی‌ترین مواد شیمیایی مرتبط با هذیان گویی، دوپامین است. عدم تعادل در سطح دوپامین، منجر به بروز اختلالات شناختی و ایجاد هذیان می‌شود. همچنین، براساس برخی از مطالعات، نواحی خاصی از مغز مانند قشر پیش‌پیشانی و سیستم لیمبیک، در افراد مبتلا به هذیان دچار ناهنجاری‌های ساختاری یا عملکردی هستند. این ناهنجاری‌ها، بر نحوه پردازش اطلاعات و شکل‌گیری باورها تأثیر گذاشته و باعث ایجاد هذیان خواهند شد. این عوامل زیستی، همراه با عوامل روانی و محیطی، به‌طور قابل‌توجهی در شکل‌گیری و تداوم انواع اختلال هذیان نقش دارند.
عوامل محیطی و روانی
عوامل محیطی و روانی همچون تجربیات به شدت استرس‌زا، مانند از دست دادن عزیزان یا تجربه تروماتیک، محرک‌های قوی برای بروز هذیان‌ها هستند. سوءمصرف مواد مخدر و الکل هم به‌عنوان یکی از عوامل موثر در ایجاد هذیان شناخته شده است. این مواد، با ایجاد اختلال در عملکرد طبیعی مغز، بروز باورهای نادرست را باعث می‌شوند. علاوه‌براین، انزوای اجتماعی و کمبود تعاملات مثبت با دیگران، زمینه‌ساز شکل‌گیری هذیان گویی است. از نظر روانی، مکانیزم‌های دفاعی مانند فرافکنی و انکار، به ایجاد و تثبیت باورهای هذیانی کمک می‌کنند. این عوامل روانی و محیطی، به همراه عوامل زیستی و ژنتیکی، به‌طور پیچیده‌ای در بروز هذیان‌ها نقش داشته و درمان آن‌ها به رویکردی جامع و چندجانبه نیاز دارد.
اختلال هذیان چه افرادی را درگیر می‌کند؟
اختلال هذیان، بیشتر در بزرگسالی، افراد را درگیر می‌کند و معمولا در سنین میانسالی یا بالاتر، تقریبا بعد از 40 سالگی، شروع می‌شود. این اختلال، در هر دو جنس زن و مرد رخ دهد، اما برخی مطالعات نشان داده‌اند که گاهی احتمال شیوع آن در زنان، کمی بیشتر از مردان است.
افرادی که در معرض استرس‌های شدید، تنهایی مزمن، انزوا اجتماعی یا تجربه‌های ناگوار روانشناختی قرار دارند، به شدت در معرض خطر ابتلا به اختلال هذیان گویی هستند. همچنین، هذیان گویی در افرادی با سابقه خانوادگی اختلالات روانی بیشتر رخ می‌دهد. به‌طورکلی، اختلال هذیان در افراد دچار اختلالات روانشناختی مانند اسکیزوفرنی یا اختلالات خلقی، شایع‌تر است.
هذیان چگونه درمان می‌شود؟
درمان هذیان، نیازمند رویکردی ترکیبی از روان‌درمانی و دارودرمانی است. این درمان‌ها، با هدف کاهش شدت باورهای هذیانی و بهبود عملکرد فرد در زندگی روزمره طراحی شده‌اند. در جدول زیر، به موثرترین روش‌های درمان هذیان پرداخته‌ایم:
| روش درمانی | نحوه اثرگذاری |
| درمان شناختی رفتاری | کمک به بیمار برای شناسایی الگوهای فکری نادرست، بررسی این الگوها و تغییر آن‌ها |
| روان‌درمانی فردی | کمک به بیمار برای فاصله گرفتن تدریجی از باورهای هذیانی و آموختن روش‌های جدید برای مواجهه با استرس و اضطراب |
| درمان‌های خانوادگی | کمک به بهبود روابط خانوادگی و کاهش تنش‌ها با توانمندسازی افراد خانواده برای حمایت از فرد مبتلا به اختلال هذیان |
| مصرف داروهای ضدروان‌پریشی | مصرف دو نسل اول و دوم داروهای ضدروان‌پریشی همچون هالوپریدول، ریسپریدون و اولانزاپین برای کاهش شدت هذیان‌ها و بهبود علائم |
| مصرف داروهای ضداضطراب یا ضدافسردگی | همراه داروهای ضد روان‌پریشی برای کاهش علائم همزمان اضطراب و افسردگی |
در موارد شدید که فرد، در معرض خطر آسیب رساندن به خود یا دیگران قرار می‌گیرد، بستری کردن بیمار در بیمارستان برای پایداری وضعیت او و نظارت مداوم ضروری است. به‌طورکلی، موفقیت در درمان هذیان گویی به میزان همکاری بیمار، شدت هذیان‌ها و میزان حمایت اجتماعی بستگی دارد.
از ابتلا به اختلال هذیان چگونه پیشگیری کنیم؟
پیشگیری کامل و قطعی از ابتلا اختلال هذیان، ممکن نیست؛ زیرا عواملی مانند ژنتیک و عوامل زیستی در بروز این اختلال نقش دارند. با این حال، با انجام اقداماتی پیشگیرانه، می‌توان خطر ابتلا به هذیان را کاهش دهند. موثرترین این اقدامات برای پیشگیری از هذیان گویی شامل موارد زیر هستند:
- مدیریت استرس؛ کاهش احتمال ابتلا به هذیان به کمک تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، تمرینات تنفسی و یوگا
- حفظ روابط اجتماعی سالم؛ پیشگیری از این اختلال با ایجاد و حفظ روابط اجتماعی مثبت و حمایت‌کننده
- دوری از مواد مخدر و الکل؛ افزایش خطر ابتلا به هذیان در اثر سوءمصرف مواد مخدر و الکل
- مراقبت‌های پزشکی و روانی منظم؛ قرار گرفتن تحت مراقبت‌های پزشکی و روانی شامل ارزیابی‌های روانی، مشاوره‌های روانشناختی و در صورت لزوم درمان دارویی به‌ویژه برای افرادی با سابقه خانوادگی اختلالات روان‌پریشی و افراد مستعد ابتلا به هذیان گویی
- آموزش و آگاهی‌بخشی؛ افزایش آگاهی و آموزش خانواده‌ها و افراد در معرض خطر درباره نشانه‌ها و علائم اولیه هذیان
پیشگیری از اختلال هذیان، نیازمند توجه به مجموعه‌ای از عوامل فردی، اجتماعی و پزشکی بوده و در صورت بروز هرگونه علائم اولیه، مراجعه به متخصصان روانپزشکی ضروری است.
برای درمان هذیان به چه دکتری باید مراجعه کرد؟
برای درمان هذیان، مراجعه به دکتر روانپزشک و دریافت خدمات روانپزشکی ضروری است. این متخصص، با انجام مصاحبه بالینی و آزمایشات روانشناختی به تشخیص هذیان می‌پردازد. دکتر روانپزشک با مشاهده علائم اختلال هذیان همچون باورهای غلط در فرد، احساسات شدید و رفتارهای غیرعادی، دارودرمانی، روان‌درمانی و ترکیبی از این دو را برای فرد تجویز خواهد کرد. مراجعه به روانپزشک در مراحل بروز علائم اولیه هذیان بسیار موثرتر خواهد بود و از عوارض آن جلوگیری خواهد کرد. فرد مبتلا به هذیان گویی، در صورت عدم درمان به‌موقع، با اختلال در روابط اجتماعی، مشکلات شغلی و خطر خودکشی مواجه می‌شود.
اگر شما هم علائم انواع هذیان همچون هذیان بزرگ‌نمایی، هذیان تعقیب و هذیان بیماری‌های جسمی را در اطرافیان خود مشاهده می‌کنید، بهتر است در اولین فرصت با دریافت نوبت از دکتر روانپزشکی، او را تحت مراقبت‌های لازم قرار دهید. برای دریافت نوبت از متخصص روانپزشکی، از امکان نوبت دهی آنلاین دکتر روانپزشک در سایت دکتردکتر استفاده کنید.
منابع:
nimh.nih.gov
ncbi.nlm.nih.gov
سوالات متداول هذیان
آیا هذیان در سنین خاصی بیشتر رخ می‌دهد؟
هذیان‌ها معمولا در اواخر میانسالی و بزرگسالی بروز می‌کنند، اما ممکن است در هر سنی ظاهر شوند.
چه کسانی بیشتر مستعد ابتلا به هذیان هستند؟
افراد با سابقه خانوادگی اختلالات روانی، افراد مسن و کسانی که تحت استرس شدید هستند، بیشترین خطر ابتلا به هذیان را دارند.
آیا هذیان درمان قطعی می‌شود؟
بله. هذیان با ترکیبی از دارودرمانی و روان‌درمانی قابل درمان است، هرچند که درمان ممکن است زمان‌بر باشد.
آیا هذیان به خودی خود درمان می‌شود؟
معمولا نه. هذیان نیاز به درمان تخصصی دارد و بدون مداخله مراقبت‌های روانپزشکی تشدید می‌شود.
آیا هذیان گفتن در سرماخوردگی هم خطرناک است؟
هذیان گفتن در سرماخوردگی به تنهایی خطرناک نیست، اما اگر همراه با تب شدید یا عفونت‌های جدی باشد، ممکن است به دلیل التهاب مغزی یا عوارض دیگر شدت یافته و نیاز به ارزیابی پزشکی دارد.
