افسردگی چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟ از کجا می‌توانیم بفهمیم که دچار افسردگی شده‌ایم؟ آیا افسردگی قابل درمان است؟ در این مقاله به این سوالات پاسخ خواهیم داد.
افسردگی انواع مختلفی دارد، وقایع مختلف رخ داده در طول زندگی علت بروز برخی از آنها هستند و گاهی تغییراتی در مواد شیمیایی مغز رخ می‌دهد که باعث ایجاد برخی دیگر از انواع افسردگی خواهد شد.
دلیل افسردگی هر چه باشد، باید در درجه اول در مورد احساسات خود با پزشک صحبت کنید. پزشک برای تشخیص بهتر نوع افسردگی فرد را به یک متخصص اعصاب و روان ارجاع خواهد داد.
انواع افسردگی
برای اینکه بهترین درمان برای افسردگی انجام شود در درجه اول تشخیص نوع افسردگی اهمیت دارد.در ادامه انواع افسردگی را بررسی خواهیم کرد.
افسردگی شدید چیست؟
در افسردگی شدید یا ماژور(major depressive disorder)، فرد بیش‌تر اوقات برای روزها و هفته‌ها احساس افسردگی و غم شدید دارد. برخی دیگر از علائم این نوع از افسردگی عبارتند از:
- از دست دادن علاقه و اشتیاق برای انجام فعالیت‌های شخصی
- اضافه وزن و یا کاهش وزن
- مشکلات خواب و یا خواب آلود بودن در بیش‌تر ساعات روز
- احساس بی‌تابی و بیقراری و یا پایین بودن از نظر توان بدنی و روانی
- خستگی و بدون انرژی بودن
- احساس گناه و بی ارزشی
- مشکلات تمرکز و تصمیم‌گیری
- افکار خودکشی
اگر شخص از علائم بالا ۵ مورد و یا بیش‌تر را داشته باشد و این علائم را برای روزها تا دو هفته یا بیش‌تر تجربه کرده باشد، پزشک تشخیص می‌دهد که فرد به افسردگی شدید مبتلا است. حداقل یکی از این علائم باید از دست دادن علاقه به انجام فعالیت‌های روزانه یا داشتن خلق و خوی افسرده باشد.
صحبت کردن با روانشناس بسیار کمک کننده است. برای کنترل و مدیریت افسردگی هم می‌توان با یک متخصص اعصاب و روان مشورت کرد. از طرفی دیگر داروهای ضد افسردگی هم تا حدود زیادی موثر هستند
زمانی که روانشناس و داروها اثربخش نباشند، دو روش درمانی دیگر پیشنهاد می‌شود:
- درمان با ضربه الکتریکی تشنج‌آور یا درمان با الکتروشوک ( Electroconvulsive therapy (ECT))
- تحریک مغناطیسی مغز از راه جمجمه (Repetitive transcranial magnetic stimulation (rTMS)
در روش اول از پالس‌های الکتریکی و در روش دوم از نوع مخصوصی از امواج مغناطیسی برای تحریک قسمت‌های مشخصی از فعالیت‌های مغزی استفاده می‌شود. این کار به بخش‌هایی از مغز کمک میکند که کنترل خلق و خوی فرد عملی شود.
اختلال افسردگی پایدار چیست؟
اگر افسردگی به مدت ۲ سال و یا بیش‌تر ادامه داشته باشد، فرد به اختلال افسردگی پایدار (persistent depressive disorder) مبتلا است. پیش از این از این واژه برای توصیف دو شرایط مختلف تحت عنوان کج‌خلقی، افسرده‌خویی یا دیس تایمیا ( dysthymia) و افسردگی شدید مزمن (chronic major depression) استفاده می‌شد.
در این حالت فرد ممکن است علائم زیر را داشته باشد:
- تغییر در اشتها (به اندازه‌ی کافی غذا نخوردن و یا بیش‌تر از معمول غذا خوردن)
- زیاد خوابیدن و یا کم خوابیدن
- کمبود انرژی یا خستگی
- کمبود اعتماد به نفس
- عدم تمرکز و سخت تصمیم گرفتن
- احساس ناامیدی و بی پناهی
در این شرایط فرد تحت روان درمانی و دارو درمانی و یا ترکیبی از هر دو قرار می‌گیرد.
اختلال دو قطبی چیست؟
شخص مبتلا به اختلال دوقطبی ( bipolar disorder) که گاهی افسردگی شیدایی (manic depression) هم خوانده می‌شود، حالت‌ها و دوره‌های مختلف خلق و خو را تجربه میکند. گاهی فرد یک حالت پر انرژی و بسیار در اوج را تجربه میکند و گاهی بسیار کم انرژی و در پایین‌ترین حد خود، افسردگی شدید را تجربه خواهد کرد.
زمانی که فرد در پایین‌ترین سطح خود باشد، علائم افسردگی شدید را نشان خواهد داد. داروها این تغییر خلق و خو و رفتار را تحت کنترل قرار می‌دهند. در هر حالت رفتاری و سطح انرژی که فرد مبتلا به اختلال دوقطبی قرار داشته باشد، داروهای تثبیت کننده‌ی خلق و خو همچون لیتیوم پیشنهاد می‌شود.
از مصرف خودسرانه داروهای ضدافسردگی بدون تجویز پزشک جدا خودداری کنید، مصرف بدون نسخه هر دارویی می‌تواند عوارض بسیار شدیدی در پی داشته باشد. داروهای ضدافسردگی صددرصد باید زیر نظر پزشک مصرف شود.
سازمان غذا و داروی آمریکا استفاده از این سه دارو برای درمان فاز افسردگی اختلال دو قطبی را مجاز دانسته است:
- کوئتیاپین تحت نام تجاری سروکوئل (Seroquel)
- لورا زیدول تحت نام تجاری لاتودا (Latuda)
- داروی ترکیبی اولانزاپین – فلوکستین (Olanzapine-fluoxetine combination)
برخی دیگر از داروها همچون لاموتریژین (anticonvulsant lamotrigine) یا داروهای ضد جنون آتیپیک (atypical antipsychotic Vraylar) هم برای اختلال دوقطبی تجویز می‌شود.
داروهای معمول ضد افسردگی معمولاً برای درمان اختلال دوقطبی تجویز نمی‌شوند. چرا که تحقیقات نشان داده است که میزان اثر بخشی آنها در درمان افسردگی در افراد دارای اختلال دو قطبی بیش‌تر از دارونماها نیست. علاوه بر این گروه اندکی از افراد مبتلا بعد از مصرف داروهای ضد افسردگی وارد فاز اوج این بیماری شده و حالت‌های شیدایی از خود نشان می‌دهند و یا اینکه با گذشت زمان دوره‌های بیش‌تری از شیدایی را تجربه خواهند کرد.
روان‌درمانی در این مورد به فرد مبتلا و خانواده او کمک خواهد کرد.
اختلال عاطفی فصلی چیست؟
اختلال عاطفی فصلی (Seasonal affective disorder) دوره‌ای از افسردگی ماژور است که معمولاً در طول ماه‌های فصل زمستان زمانی که روزها کوتاه‌تر است و فرد کم‌تر در معرض تابش نور خورشید قرار دارد، رخ می‌دهد. این نوع از افسردگی معمولاً در فصل بهار و تابستان از بین می‌رود.
اگر به اختلال عاطفی فصلی مبتلا هستید، داروهای ضد افسردگی تا حدود زیادی کمک کننده خواهند بود. از طرفی دیگر نور درمانی هم تا حدود زیادی موثر است.
در این روش درمانی فرد هر روز به مدت ۱۵ تا ۳۰ دقیقه جلوی یک جعبه‌ی نوری مخصوص می‌نشیند و در معرض نور قرار می‌گیرد.
افسردگی روانپریشی
افراد مبتلا به افسردگی روانپریشی (psychotic depression) علاوه بر داشتن علائم افسردگی، علائم روانپریشی را هم تجربه می‌کنند، این علائم عبارتند از:
- توهم و خیال (دیدن و شنیدن چیزهایی که وجود ندارند)
- پندار بیهوده (باورهای غلط)
- سوظن شدید (اعتقاد بر اینکه دیگران قصد آسیب رساندن به فرد را دارند)
ترکیبی از داروهای ضد افسردگی و ضد روانپریشی برای درمان این نوع از افسردگی استفاده می‌شود. از طرفی دیگر ممکن است روش ECT هم برای درمان به کار رود.
افسردگی پس از زایمان
زنان مبتلا به افسردگی ماژور در هفته‌ها و ماه‌های بعد از تولد نوزاد ممکن است به افسردگی پس از زایمان (peripartum depression) مبتلا شوند. داروهای ضد افسردگی در این موارد برای رفع مشکلات افسردگی که به تولد نوزاد مرتبط نیست، کمک کننده هستند.
افسردگی پیش از قاعدگی چیست؟
زنان مبتلا به افسردگی پیش از قاعدگی (PMDD) در آغاز دوره پریود خود حالت‌های افسردگی و دیگر علائم را نشان می‌دهند.
علاوه بر احساس افسردگی این حالت باعث بروز علائم زیر هم می‌شود:
- تغییر خلق و خو
- بی قراری و تحریک پذیری
- اضطراب
- عدم تمرکز
- خستگی
- تغییر اشتها و الگوی خواب
- احساس فشار بیش از حد
داروهای ضد افسردگی و گاهی داروهای خوراکی ضد بارداری تا حدود زیادی به درمان این نوع از افسردگی کمک میکند.
افسردگی موقعیتی
افسردگی موقعیتی (Situational depression) یک واژه‌ی تخصصی و فنی در روانشناسی و روانپزشکی نیست. اما گاهی فرد در مواجه با موقعیت‌های استرس‌زای زندگی مانند مرگ یکی از اعضای خانواده، جدایی و یا از دست دادن شغل و ناتوانی در مقابله و مدیریت شرایط دچار حالت‌های افسردگی می‌شود. پزشکان به این حالت سندروم واکنش استرس (stress response syndrome) می‌گویند.
روان‌درمانی تا حد زیادی به فرد برای پشت سر گذاشتن این حالت کمک میکند.
افسردگی غیر معمول یا آتیپیکال
در افسردگی معمول فرد با حضور دائمی یک احساس غم عمیق رو به رو است، در حالی که در افسردگی غیر معمول ( atypical depression) این حالت وجود ندارد. در این نوع از افسردگی یک رخداد مثبت به صورت موقت باعث بهبود خلق و خوی فرد خواهد شد
دیگر علائم افسردگی غیر معمول عبارتند از:
- افزایش اشتها
- خوابیدن بیش از حد
- احساس سنگینی در بازوها و پاها
- حساسیت بیش از حد در برابر انتقادات
داروهای ضد افسردگی تا حد زیادی کمک کننده خواهند بود. علاوه بر این داروهای مهارکننده‌های بازجذب سروتونین با نام مخفف اس اس آر آی (selective serotonin reuptake inhibitor) هم ممکن است تجویز شوند.
علاوه بر این گاهی نسل قدیمی‌تر داروهای ضد افسردگی موسوم به مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (monoamine oxidase inhibitor) هم برای درمان این نوع از افسردگی تجویز می‌شود. روی این گروه از داروها برای درمان افسردگی غیر معمول تاکنون مطالعات زیادی انجام شده است.
شناخت بیش‌تر افسردگی شدید یا ماژور
افسردگی یک اختلال در خلق و خو است که باعث ایجاد احساس غم عمیق و از دست رفتن علاقه می‌شود. افسردگی روی چیزی که فرد احساس میکند، چگونگی نگرش و رفتار او اثر گذاشته و در نهایت منجر به مشکلات روحی و جسمی زیادی می‌شود.
از طرفی دیگر فرد به دلیل این مشکل قادر به انجام فعالیت‌های معمول روزمره‌ی خود نیست و حتی گاهی شاید احساس کند که این زندگی ارزش ادامه دادن ندارد.
افسردگی یک ضعف ساده نیست و به سادگی هم نمی‌توان آن را نادیده گرفت. درمان افسردگی گاهی به فرایندی طولانی تبدیل می‌شود و در این مسیر نباید ناامید شد. بیش‌تر افراد مبتلا به افسردگی با روان‌درمانی و دارو و یا هر دوی این‌ها درمان می‌شوند.
علائم و نشانه‌های افسردگی شدید
در حالی‌که افسردگی معمولاً تنها یکبار در زندگی رخ می‌دهد ولی مردم معمولاً آن را در چندین دوره تجربه خواهند کرد. در جریان این دوره‌ها، علائم در بیش‌تر ساعات یک روز و تقریبا در هر روز دوره وجود دارند.
این علائم عبارتند از:
- احساس غم عمیق، گریه کردن زیاد، احساس توخالی بودن یا ناامیدی
- فوران خشم، بیقراری یا احساس بیهودگی حتی در هنگام مواجه با کوچکترین مسائل
- از دست دادن علاقه و لذت از انجام کارهای معمول روزمره مانند رابطه جنسی، تفریحات و ورزش
- اختلالات خواب مانند بی‌خوابی (insomnia) و یا بیش از اندازه خوابیدن
- خستگی و کمبود انرژی. در این حالت حتی کوچکترین کارها هم برای فرد سخت و طاقت فرساست
- کاهش اشتها و کاهش وزن یا افزایش میل به غذا و افزایش وزن
- اضطراب، بی‌تابی یا بیقراری
- کند شدن فرایند تفکر، صحبت کردن با حرکات بدنی
- احساس بی ارزش بودن یا احساس گناه داشتن، فکر کردن مدام به شکست‌های گذشته و سرزنش مداوم خود
- سخت شدن عمل فکر کردن، تمرکز، تصمیم گیری و یادآوری وقایع
- فکر کردن مداوم به مرگ، داشتن افکار خودکشی و حتی اقدام به خودکشی
- مشکلات جسمی بدون دلیل و یکباره از جمله کمر درد یا سردرد
در بسیاری از افراد مبتلا به افسردگی علائم آن چنان شدید می‌شود که مشکلات قابل توجهی در فعالیت‌های روزانه در محیط کار، مدرسه، روابط اجتماعی و فردی با دیگران ایجاد میکند. بسیاری از افراد مبتلا بدون اینکه دلیل آن را بدانند غم و بدبختی زیادی را در طول روز تجربه می‌کنند.
علائم افسردگی شدید در کودکان و نوجوانان
نشانه‌های رایج افسردگی در کودکان و نوجوانان مشابه علائم این عارضه در بزرگسالان است، اما تفاوت‌هایی هم وجود دارد.
در کودکان کوچک‌تر علائم افسردگی شامل:
- غم
- تحریک‌پذیری
- وابسته بودن
- نگرانی
- درد
- سرباز زدن از رفتن به مدرسه
- زیر وزن طبیعی بودن
در نوجوانان علائم افسردگی شامل:
- غم
- تحریک پذیری
- منفی نگری و احساس بی ارزش بودن
- خشم
- عملکرد و تمرکز ضعیف در مدرسه
- احساس درک نشدن توسط دیگران
- حساس بودن بیش از حد
- استفاده از داروهای مخدر شادی آور یا مصرف الکل
- خوابیدن و خوردن بیش از حد
- آسیب رساندن به خود
- از دست دادن علاقه برای انجام فعالیت های روزمره
- پرهیز از روابط اجتماعی
علائم افسردگی شدید در افراد بزرگسال
افسردگی جزئی معمول و طبیعی از فرایند رشد نیست و هرگز نباید آن را دستکم گرفت. متاسفانه افسردگی اغلب در افراد بزرگسال بدون تشخیص و درمان باقی مانده و این افراد برای مشکل خود کمکی از کسی درخواست نمی‌کنند.
علائم افسردگی در بزرگسالان به نسبت کودکان و نوجوان متفاوت بوده و ممکن است کم‌تر نمایان باشد. این علائم عبارتند از:
- اختلالات حافظه و یا تغییر شخصیت
- درد جسمی
- خستگی، از دست دادن اشتها، مشکلات خواب، از دست دادن میل انجام رابطه جنسی بدون مصرف داروی خاص و یا ابتلا به بیماری خاصی
- تمایل به ماندن در خانه به جای رفتن در میان اجتماع و انجام تجربه‌های جدید
- داشتن افکار و احساسات خودکشی، به خصوص در افراد با سن بالاتر
چه زمانی برای درمان افسردگی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر احساس افسردگی می‌کنید هر چه سریع‌تر باید به یک روانشناس و یا یک روان درمانگر مراجعه کنید. اگر برای شروع فرایند درمان بی میل هستید، مشکل را با یکی از دوستان، اعضای خانواده و یا با پزشک خود در میان گذاشته و از آنها بخواهید که به شما کمک کنند.
چه زمانی نیاز به کمک اورژانسی وجود دارد؟
اگر فکر می‌کنید احتمال اینکه به خود آسیب بزنید وجود دارد و یا اینکه اگر قصد اقدام به خودکشی دارید هر چه سریع‌تر با اورژانس تماس بگیرید.
در صورت داشتن افکار خودکشی می‌توانید راه‌های زیر را هم امتحان کنید
- با پزشک خود تماس بگیرید
- با دوست نزدیک خود و یا یکی از اعضای خانواده صحبت کنید
- با یک روحانی تماس بگیرید
اگر یکی از نزدیکان شما اقدام به خودکشی کرده است و یا قصد آن را دارد، مطمئن شوید که او تنها نخواهد ماند و بعد به سرعت با اورژانس تماس بگیرید. اگر احساس می‌کنید خطری متوجه فرد نیست، خود شما هم می‌توانید آن فرد را هر چه سریع‌تر به بیمارستان منتقل کنید.
علت افسردگی شدید
علت افسردگی به درستی مشخص نیست. به مانند بسیاری از بیماری‌های روانی عوامل مختلفی ممکن است موثر باشد، این عوامل عبارتند از:
- تفاوت‌های زیستی : به نظر می‌رسد که در مغز افراد مبتلا به افسردگی تغییرات فیزیکی رخ می‌دهد. نوع دقیق این تغییرات تاکنون مشخص نشده است، اما ممکن است به تدریج این عوامل شناخته شده و به کشف علت بروز افسردگی کمک کنند.
- نوروترنسمیترهای مغز : پیام‌رسان‌های عصبی گروهی از مواد شیمیایی مغز هستند که نقش بسیار مهمی را در افسردگی ایفا می‌کنند. تحقیقات جدید ثابت کرده که تغییر در عملکرد و اثر این نوروترانسمیترها و چگونگی تقابل آنها با جریانات عصبی درگیر در ثبات خلق و خو ممکن است نقش مهمی را در بروز افسردگی و درمان آن ایفا کند.
- هورمون‌ها: تغییر در تعادل هورمونی بدن ممکن است باعث تحریک بروز افسردگی شود. تغییرات هورمونی ناشی از بارداری و یا تغییرات هورمونی هفته‌ها و ماه‌های اول بعد از زایمان از جمله عوامل برهم زننده‌ی تعادل هورمونی طبیعی بدن هستند. از طرفی دیگر مشکلات تیروئید، یائسگی و گروه دیگری از بیماری‌ها و مشکلات باعث ایجاد تغییراتی در سطح هورمون‌های بدن می‌شود.
- عوامل وراثتی: افرادی که یکی از اعضای نزدیک خانواده شان به افسردگی مبتلا است، بیش‌تر از سایر افراد در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارد. پژوهشگران در تلاش اند تا ژنی که احتمالاً در بروز این مشکل موثر است را کشف کنند.
عوامل خطر برای بروز افسردگی
افسردگی اغلب در نوجوانی و دهه‌ی ۲۰ یا ۳۰ زندگی رخ می‌دهد، اما با این همه احتمال بروز آن در هر سنی وجود دارد. افسردگی بیش‌تر از مردان در زنان تشخیص داده می‌شود و شاید دلیل آن هم به این برمی‌گردد که زنان بیش‌تر از مردان به دنبال درمان افسردگی خود می‌روند.
عواملی که به نظر می‌رسد در افزایش خطر ابتلا به افسردگی موثر باشند، عبارتند از:
- برخی ویژگی‌های رفتاری مانند اعتماد به نفس پایین، وابسته بودن زیاد، خود انتقادی و منفی نگری زیاد
- وقایع استرس زا در زندگی مانند سو رفتار و آزار جنسی، مرگ و یا از دست دادن یکی از دوستان و یا اعضای خانواده، یک رابطه احساسی سخت و پر از مشکل و یا مشکلات مالی
- رابطه‌ی خونی با افرادی با سابقه افسردگی، اختلال دوقطبی، اعتیاد به الکل و یا افرادی که اقدام به خودکشی کرده‌اند.
- همجنسگرایان، بایسکشوال‌ها یا ترنس‌هایی که حمایت کافی را دریافت نمی‌کنند و یا افرادی که به دلیل وجود مشکلی در دستگاه تناسلی خود از نظر هویت جنسی دچار سردرگمی هستند.
- داشتن سابقه ابتلا به دیگر بیماری‌های روانی، اختلال اضطرابی، اختلالات غذای یا اختلال استرسی پس از حادثه
- سو مصرف الکل یا مواد مخدر
- ابتلا به بیماری‌های حاد و شدید. مانند سرطان، سکته، درد سینه یا بیماری قلبی
- برخی از داروها مانند داروهای فشار خون بالا و قرص‌های خواب‌آور
(پیش از قطع مصرف هر گونه دارویی حتماً با پزشک مشورت کنید)
مشکلات و عوارض افسردگی شدید
افسردگی اختلالی جدی است که می‌تواند بار و صدمات زیادی به شخص و خانواده او وارد کند. اگر افسردگی درمان نشود، شدت آن زیادتر می‌شود و باعث بروز مشکلات احساسی، رفتاری و سلامتی شده و همه‌ی جنبه‌های زندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
مثال‌هایی از عوارض و مشکلات جانبی ناشی از افسردگی عبارتند از:
- اضافه وزن یا چاقی، که منجر به بیماری‌های قلبی و دیابت می‌شود.
- درد و بیماری‌های جسمی
- سو مصرف مواد مخدر و الکل
- اضطراب، حمله وحشت زدگی یا ترس مواجه شدن با اجتماع
- مشکلات خانوادگی، مشکلات در رابطه‌های فردی، کاری و مشکلات در محیط تحصیل
- فاصله گیری از جامعه
- احساسات و فکرهای خودکشی، اقدام به خودکشی و یا حتی عملی کردن آن
- آسیب زدن به خود مانند بریدن نقطه‌ای از بدن
- مرگ زودرس ناشی از ابتلا به ببماری‌ها
راه‌های پیشگیری از افسردگی شدید
راه مطمئنی برای پیشگیری از افسردگی وجود ندارد، با این همه این راه‌کارها هم تا حدود زیادی کمک کننده خواهد بود.
- قدم‌هایی برای کنترل استرس و افزایش اعتماد به نفس خود بردارید.
- در مواقع بحرانی با دوستان و اعضای خانواده خود در ارتباط باشید، این افراد به فرد مبتلا کمک میکند تا از این موقعیت سخت گذر کند
- به محض دیدن اولین نشانه‌ها باید درمان را شروع کرد تا شدت افسردگی بدتر نشود
- درمان افسردگی یک فرایند زمان‌بر و طولانی است، باید آن را ادامه داد تا علائم افسردگی دوباره عود نکند.
تشخیص افسردگی شدید
پزشک با بررسی عوامل مختلف افسردگی را تشخیص خواهد داد، این عوامل عبارتند از:
- معاینه جسمی بیمار: پزشک در حین معاینه فرد، سوالاتی هم در مورد وضعیت سلامتی بیمار خواهد پرسید. در برخی از موارد، افسردگی با برخی از بیماری‌های زمینه‌ای دیگر مرتبط است.
- تست‌های آزمایشگاهی: برای بررسی عملکرد تیروئید و برای اندازه‌گیری پارامترهایی در خون آزمایش خون گرفته می‌شود.
- ارزیابی روانپزشکی: پزشک متخصص سوالاتی در مورد علائم، افکار، احساسات و الگوهای رفتاری فرد مطرح خواهد کرد. گاهی از فرد خواسته می‌شود که یک پرسش‌نامه را پر کرده و در آن به سوالات خواسته شده، پاسخ داده شود.
- نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی: یک شیوه‌نامه‌ی استاندارد برای طبقه‌بندی اختلالات روانی است که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا تهیه شده‌است. پزشک برای تشخیص افسردگی ممکن است از این راهنما استفاده کند.
انواع افسردگی شدید یا ماژور
علائمی که افسردگی ایجاد میکند از فردی به فرد دیگر متفاوت است. برای مشخص کردن نوع افسردگی فرد، پزشک یک یا چند تصریح کننده (specifier) اضافه میکند. به این معنی که فرد به افسردگی با نوع خاصی از ویژگی‌ها مبتلا است، این تصریح کننده‌ها شامل:
- اضطرابی (Anxious distress): افسردگی به همراه بیقراری غیر معمول یا نگرانی در مورد رویدادهای احتمالی و یا از دست دادن کنترل
- ترکیبی مختلط (Mixed features): ترکیب همزمانی از افسردگی و شیدایی، که ترکیبی از اعتماد به نفس بالا، زیاد صحبت کردن و افزایش انرژی است.
- مالیخولیایی (Melancholic features): افسردگی شدید به همراه عدم پاسخ به چیزهایی که پیش از این باعث لذت و آسایش فرد می‌شده به همراه خستگی بعد از بیدار شدن از خواب، بدتر بودن خلق و خو در هنگام صبح، تغییرات شدید در اشتها، احساس گناه، بی تابی شدید و تنبلی و کندی
- آتپیک (Atypical features): نوعی افسردگی که با شادی موقتی در مواجهه با رویدادها، افزایش اشتها، نیاز بیش‌تر به خواب، حساس شدن به طرد شدن و احساس سنگینی در پاها و بازوها همراه است.
- روانپریشی (Psychotic features): افسردگی به همراه توهم و افکار بیهوده که منجر به احساس بی کفایتی یا دیگر افکار منفی می‌شود.
- کاتاتونیا (Catatonia): در این نوع افسردگی موتور حرکتی تحت تاثیر قرار گرفته و فرد مبتلا حرکات کنترل نشده و بدون هدف داشته و از نظر ساختار بدنی هم در وضعیتی ثابت و یا غیر انعطاف پذیر قرار می‌گیرد.
- بعد از زایمان (Peripartum onset): این نوع از افسردگی در دوران بارداری یا در هفته‌ها یا ماه‌های بعد از زایمان رخ می‌دهد.
- الگوهای فصلی (Seasonal pattern): افسردگی ناشی از تغییرات فصلی و کاهش قرارگیری در معرض تابش نور خورشید
اختلالات دیگری که باعث بروز علائم افسردگی می‌شوند:
افسردگی به عنوان یک علامت در برخی دیگر از اختلالات وجود دارد. تشخیص درست اولین مرحله برای انتخاب بهترین روش درمانی است و شناخت این اختلالات در این مرحله اهمیت پیدا میکند.
- اختلال دو قطبی نوع یک و نوع دو
- متناوب‌خُلقی یا خُلق ادواری و سایکلوتایمیا
- اختلال نامنظمی خلقی اخلال‌گرانه
- اختلال افسردگی پایدار
- اختلال ملال پیش از قاعدگی
- دیگر اختلالات افسردگی
درمان افسردگی شدید
داروها و روان‌درمانی هر دو برای درمان افسردگی موثر هستند. پزشک برای کم کردن از شدت علائم افسردگی داروهای تجویز میکند ولی برخی دیگر از مبتلایان نیاز به مراجعه به روانپزشک دارند.
اگر افسردگی فرد شدید باشد، فرد در بیمارستان بستری شده و برنامه‌های درمانی مخصوص برای آنها اجرا می‌شود.
در ادامه نگاهی دقیق‌تر به انواع روش‌های درمان افسردگی خواهیم انداخت:
داروها:
انواع مختلفی از داروهای ضد افسردگی در دسترس است. در مورد عوارض جانبی احتمالی این داروها حتماً با پزشک خود صحبت کنید.
از مصرف خودسرانه داروهای ضدافسردگی بدون تجویز پزشک جدا خودداری کنید، مصرف بدون نسخه هر دارویی می‌تواند عوارض بسیار شدیدی در پی داشته باشد. داروهای ضدافسردگی صددرصد باید زیر نظر پزشک مصرف شود.
- داروهای مهار کننده‌ی بازجذب سروتونین (Selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs))
پزشکان معمولاً با تجویز این دسته از داروها فرایند درمان را آغاز می‌کنند. این داروها معمولا به نسبت دیگر داروهای افسردگی عوارض جانبی کمتری دارند. داروهای مهارکننده‌ی بازجذب سروتونین شامل:
- سیتالوپرام (Citalopram)
- اس‌سیتالوپرام (Escitalopram)
- فلوکستین (fluoxetine)
- پاروکستین (paroxetine)
- سرتالین (sertraline)
- ویلازودون (vilazodone)
- داروهای مهار کننده‌ی بازجذب نور اپی نفرین – سروتونین (Serotonin-norepinephrine reuptake inhibitors (SNRIs))
برای مثال:
- دولوکستین (duloxetine)
- ونلافاکسین (venlafaxine)
- دزونلافاکسین (desvenlafaxine)
- لوومیلناسیپران (levomilnacipran)
- داروهای ضد افسردگی آتپیک (Atypical antidepressants.):
این دسته از داروها در دیگر دسته داروهای ضد افسردگی قرار نمی‌گیرند و شامل:
- بوپروپیون (bupropion)
- میرتازاپین (mirtazapine)
- نفرازودن (nefazodone)
- تزازودن (trazodone)
- ورتی اوکستین (vortioxetine)
داروهای ضد افسردگی تری سیکلیک (Tricyclic antidepressants):
این داروها در عین موثر بودن به نسبت داروهای ضد افسردگی جدیدتر عوارض جانبی شدیدتری دارند. بنابراین تنها در صورتی تجویز می‌شوند که مصرف داروهای مهارکننده‌ی بازجذب سروتونین اثری در بهبود بیماری نداشته باشد. این دسته از داروها شامل:
- ایمی‌پرامین (imipramine)
- نورتریپتیلین (nortriptyline)
- آمی‌تریپتیلین (amitriptyline)
- دوکسپین (doxepin)
- تریمیپرامین (trimipramine)
- دسیپرامین یا دزیپرامین (desipramine)
- پروتریپتیلین (Protriptyline)
- داروهای مهار کننده‌ی مونوآمین اکسیداز (Monoamine oxidase inhibitors (MAOIs)):
این دسته از داروها به دلیل عوارض جانبی شدیدی که دارند معمولاً در صورتی تجویز می‌شوند که داروهای دیگر در درمان افسردگی موثر نباشند، این دسته از داروها عبارتند از:
- ترانیل سیپرومین (Tranylcypromine)
- فنلزین (Phenelzine,)
- ایزوکاربوکسازید (Isocarboxazid)
مصرف این دسته از داروها نیازمند رعایت یک رژیم غذایی سخت و محدود است، چرا که مصرف آنها با برخی از غذاها مانند گروهی از پنیرها، ترشی‌ها و شراب‌ها ممکن است بسیار خطرناک باشد. از طرفی دیگر گروهی از داروها و گیاهان دارویی هم با این داروها تداخل دارند.
سلژیلین (Selegiline) نوع جدیدتری از داروهای مهارکننده‌ی مونوآمین اکسیداز است که روی پوست قرار داده می‌شود و به نسبت دیگر داروهای این گروه عوارض جانبی کمتری دارد. این دسته از داروها نباید به همراه داروهای مهارکننده‌ی بازجذب سروتونین مصرف شوند.
- دیگر داروها:
دیگر داروها برای افزایش اثر بخشی داروهای ضد افسردگی ممکن است برای بیماران تجویز شوند. پزشک گاهی دو داروی ضد افسردگی را با هم ترکیب خواهد کرد یا دسته‌ی دیگری از داروها تحت عنوان پایدار کننده‌های خلق و خو و یا داروهای ضد روانپریشی را تجویز خواهد کرد. داروهای ضد اضطرابی و داروهای محرک هم ممکن است در دوره‌های زمانی کوتاه مدت تجویز شوند.
انتخاب داروی مناسب
اگر یکی از اعضای خانواده در صورت مصرف داروی ضد افسردگی نتیجه خوبی کسب کرده است، ممکن است این دارو برای شما هم موثر باشد. گاهی هم برای پیدا کردن داروی موثر و مناسب وضعیت فرد، باید چندین دارو و یا ترکیبی از چند دارو مصرف شود.
مصرف هر داروی جدیدی نیازمند صبر و حوصله زیاد است. گاهی هفته‌ها یا حتی بیش‌تر زمان لازم است تا بدن خود را با اثرات جانبی دارو تنظیم کند.
عوامل موروثی در چگونگی اثر داروی ضد افسردگی روی بدن شخص نقش بسیار مهمی دارند. گاهی آزمایش ژنتیک برای یافتن سرنخ‌های چگونگی اثر دارو روی فرد موثر است، هر چند این نوع از آزمایش به راحتی در دسترس همگان نیست. با این همه علاوه بر عوامل ژنتیکی، دیگر عوامل هم روی چگونگی اثر دارو روی فرد موثر خواهد بود.
خطرات قطع مصرف ناگهانی داروهای درمان افسردگی
بدون مشورت با پزشک مصرف دارو را قطع نکنید. داروهای ضد افسردگی جز داروهای اعتیاد آور محسوب نمی‌شوند ولی گاهی مصرف آنها باید وابستگی جسمی خواهد شد که این مورد با اعتیاد به دارو تفاوت‌هایی دارد.
قطع ناگهانی مصرف دارو گاهی باعث شدت گرفتن علائم افسردگی و گاهی هم باعث شبه علائم ترک مصرف مواد می‌شود. برای کم کردن مقدار مصرف دارو به صورت تدریجی حتماً با پزشک مشورت کنید.
داروهای ضد افسردگی و بارداری
مصرف برخی از داروهای ضد افسردگی در طی دوران بارداری و شیردهی ممکن است روی جنین و نوزاد اثرات سو بگذارد. در صورتی که باردار هستید و یا اینکه قصد بارداری دارید و دارو مصرف می‌کنید، حتماً با پزشک مشورت کنید.
داروهای ضد افسردگی و افزایش خطر خودکشی
بیش‌تر داروهای ضد افسردگی بدون خطر هستند ولی سازمان غذا و داروی امریکا تاکید دارد که روی تمام بسته‌های داروهای ضد افسردگی یک علامت هشدار سیاه رنگ نصب شود. در واقع این نشان یک نوع محدودیت برای تجویز ایجاد میکند. در برخی از موارد، خطر بروز افکار خودکشی در چند هفته‌ی اول آغاز مصرف داروهای ضد افسردگی و یا تغییر مقدار مصرف این داروها در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان زیر 25 سال وجود دارد.
هر کسی که داروهای ضد افسردگی را به تازگی مصرف میکند و یا مقدار مصری خود را تغییر می‌دهد باید به دقت زیر نظر گرفته شود. در صورتی که این داروها را مصرف می‌کنید و مدام فکر خودکشی دارید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید و از او کمک بخواهید.
توجه کنید که این دسته از داروها دراز مدت با بهتر کردن حال فرد، بروز افکار خودکشی و آسیب به خود را کاهش خواهند داد.
روان درمانی برای درمان افسردگی
روان‌درمانی یک روش درمانی است که در آن بیمار در مورد شرایط خود با یک متخصص روانشناسی یا روانپزشکی صحبت میکند. از این روش درمانی تحت عنوان تراپی هم یاد می‌شود. انواع مختلف روان درمانی مانند روان درمانی شناختی – رفتاری (cognitive behavioral therapy) و روان درمانی بین فردی (interpersonal therapy) برای درمان افسردگی موثر است.
روان درمانی در موارد زیر به فرد کمک میکند:
- تنظیم بحران‌ها و دیگر شرایط دشوار زندگی
- شناسایی باورها، افکار و رفتارهای منفی و جایگزین کردن آنها با افکار و رفتارهای شاد و مثبت
- بسط دادن روابط و تجربیات و ایجاد تبادلات مثبت با دیگران
- پیدا کردن راه‌های بهتر برای مقابله و حل مشکلات
- تشخیص مشکلاتی که باعث تشکیل حالت‌های افسردگی شده و تغییر رفتارهایی که باعث بدتر شدن آن می‌شود
- به دست آوردن دوباره حس رضایت از خود و حس کنترل زندگی و کمک به کاهش حالت و علائم افسردگی، همچون خشم و ناامیدی
- کمک به داشتن یک سری اهداف واقعی در زندگی
- بهبود توانایی تحمل و پذیرش مشکلات با استفاده از رفتارهای سالم‌تر
انواع جایگزین روان درمانی
بهترین نوع روان‌درمانی شرکت کردن منظم در جلسات چهره به چهره در مطب روانشناس یا روانپزشک است. اما علاوه بر این برنامه‌های کامپیوتری، جلسات تراپی آنلاین، ویدئویی هم وجود دارد. این جلسات گاهی با حضور تمام وقت روانشناس انجام می‌شوند ولی گاهی هم روانشناس در آنها حضور تمام وقت نداشته و یا اینکه کاملا مستقل از پزشک عمل می‌کنند.
پیش از انتخاب یکی از این روش‌ها حتماً با پزشک خود مشورت کنید. پزشک بهترین روش روان درمانی را به شما پیشنهاد خواهد داد. برخی از این روش های جایگزین تحت بیمه‌های درمانی نبوده و برخی از آنها توسط افراد آموزش دیده اجرا نمی‌شود، بنابراین باید در انتخاب آنها همه‌ی جوانب امر سنجیده شود. اپلیکیشن‌های روانشناسی در گوشی‌های هوشمند، جایگزین کاملی برای روان درمانی نیستند.
بستری شدن در بیمارستان یا آسایشگاه
گاهی افسردگی چنان شدید می‌شود که نیاز به بستری شدن فرد در بیمارستان وجود دارد. در مواقعی که خود شخص قادر به مراقبت از خود نباشد، یا اگر شخص در معرض خطر جدی آسیب به خود و دیگران قرار داشته باشد، بستری شدن در بیمارستان تجویز می‌شود.
درمان‌های روانپزشکی در بیمارستان تا زمانی که خلق و خوی فرد بهبود پیدا کند، ادامه خواهد داشت.
دیگر روش‌های درمان افسردگی
برای برخی از مبتلایان به افسردگی روش‌های تحریک مغزی به عنوان روش‌های درمان افسردگی تجویز می‌شود، این روش‌ها شامل:
- درمان با ضربه الکتریکی تشنج‌آور یا درمان با الکتروشوک (ECT)
در این روش ار امواج الکترونیکی برای تحت تاثیر قرار دادن پیام رسان های شیمیایی مغز استفاده می‌شود و به این طریق علائم افسردگی بهبود خواهند یافت. این روش معمولاً برای افرادی به کار می‌رود که به کمک دارو بهبودی در وضعیت آنها ایجاد نمی‌شود یا اینکه به دلیل ابتلا به بیماری‌های دیگر قادر به مصرف داروهای ضد افسردگی نبوده و یا در معرض خطر بالای اقدام به خودکشی قرار دارند.
- تحریک مغناطیسی مغز از راه جمجمه (RTMS)
این روش درمانی هم برای افرادی به کار می‌رود که به داروهای ضد افسردگی پاسخ نمی‌دهند. در این روش یک سیم پیچ مخصوص درمانی زیر جمجمه قرار داده می‌شود که امواج مغناطیسی از خود تولید میکند. این امواج سلول‌های عصبی مغز را که مسئول تنظیم خلق و خو و افسردگی هستند را تحریک می‌کنند.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی برای مداوای افسردگی
افسردگی اختلالی نیست که خود شخص قادر به درمان آن باشد. اما در کنار درمان‌های اصلی و حرفه‌ای، رعایت اصول خود مراقبتی زیر تا حد زیادی کمک کننده است:
- برنامه درمانی به صورت دقیق اجرا کنید: جلسات روان‌درمانی و ملاقات با پزشک را متوقف و نیمه کاره رها نکنید. حتی اگر احساس بهتری دارید، مصرف داروها را قطع نکنید. در این صورت ممکن است علائم فرد دوباره ظاهر شده و یا فرد شبه علائم ترک داروها را تجربه کند. در نظر داشته باشید که رسیدن به حال بهتر در طی فرایند درمان زمان‌بر خواهد بود.
- اطلاعات خود را در مورد افسردگی بالا ببرید: افزایش اطلاعات در مورد افسردگی قدرت فرد را بالا برده و انگیزه‌ی او برای ادامه‌ی فرایند درمان را بیش‌تر خواهد کرد. اعضای خانواده را تشویق کنید تا در مورد افسردگی مطالعه کنند، شناخت بیش‌تر اعضای خانواده در مورد این بیماری به حمایت بیش‌تر آنها از بیمار منجر خواهد شد
- به علائم هشدار دهنده توجه کنید: در مورد عواملی که باعث تحریک بروز علائم افسردگی می‌شوند با پزشک خود مشورت کنید. یک برنامه منظم تنظیم کنید، در این صورت خواهید دانست که در مواقعی که علائم شدیدتر شدند، چه کاری باید انجام دهید. در صورت هر گونه تغییر در علائم و احساس خود با پزشک تماس بگیرید. از دوستان و اعضای خانواده بخواهید که به شما در مشاهده‌ی علائم هشدار دهنده کمک کنند.
- از مصرف الکل یا داروهای مخدر خودداری کنید: شاید به نظر برسد که الکل یا مواد مخدر باعث کم شدن شدت علائم افسردگی خواهند شد، اما در دراز مدت این مواد باعث بدتر شدن علائم شده و درمان افسردگی را سخت‌تر خواهند کرد. در صورتی که برای ترک مصرف این مواد نیاز به کمک دارید، حتما با پزشک خود مشورت کنید
- از خود مراقبت کنید: غذاهای سالم بخورید، از نظر بدنی فعال باشید و به اندازه کافی بخوابید. پیاده‌روی، دویدن، شنا کردن، باغبانی و یا دیگر فعالیت‌های لذت بخش را در برنامه روزانه خود قرار دهید. خوب خوابیدن نقش بسیار مهمی در سلامت جسمی و روانی شما دارد. اگر در خوابیدن مشکل دارید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
داروها و درمان‌های جایگزین برای مداوای افسردگی
در طب جایگزین یا آلترناتیو به جای درمان‌های سنتی از درمان‌های غیرمحافظه‌کارانه و غیر سنتی استفاده می‌شود. اگر قصد امتحان طب جایگزین و داروهای این نوع درمان را دارید، اطلاعات لازم را در مورد آنها کسب کنید و خطرات احتمالی و مزایای آن را پیش از استفاده بشناسید. هرگز این نوع از درمان نباید جایگزین داروها و روان درمانی باشد. در مورد افسردگی این نوع درمان‌ها جایگزینی برای روش‌های درمانی معمول نیستند
مکمل‌ها
برخی از مکمل‌هایی که برای درمان افسردگی استفاده می‌شوند، عبارتند از:
- داروی گیاهی گل راعی (St. John’s wort)
هر چند این دارو برای درمان افسردگی به تایید سازمان غذا و دارو آمریکا نرسیده است ولی در مواردی برای درمان افسردگی خفیف تا متوسط کمک کننده است.
اما در صورت مصرف این داروی گیاهی باید به شدت احتیاط کنید، چرا که این دارو با گروهی از داروهای قلبی، داروهای رقیق کننده خون، داروهای ضد بارداری، شیمی درمانی، داروهای اچ آی وی ایدز و داروهای ضد پس زدگی عضو پیوندی تداخل دارد. از طرفی دیگر از مصرف این دارو در هنگام مصرف دیگر داروهای ضد افسردگی باید خودداری کرد، چرا که منجر به بروز عوارض جانبی جدی خواهد شد.
- اس-ادنوزیل متیونین (S-adenosylmethionine)
یک مکمل غذایی است که از مواد شیمیایی موجود در بدن ساخته می‌شود. این دارو برای درمان افسردگی در آمریکا به تایید سازمان غذا و دارو آن کشور نرسیده است. این دارو ممکن است در درمان افسردگی موثر باشد، اما مصرف آن نیازمند تحقیقات بیش‌تر است. از طرفی دیگر امکان تحریک بروز شیدایی در بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی که این دارو را مصرف می‌کنند، وجود دارد.
- اسید چرب امگا سه (Omega-3 fatty acids)
این چربی مفید در ماهی‌های آب‌های سرد، دانه‌های کتان، روغن کتان، گردو و گروهی دیگر از غذاها وجود دارد. محققان در حال تحقیق در مورد اثر این اسید چرب روی درمان افسردگی هستند. با وجود اینکه مصرف این دارو در حالت کلی مشکلی به دنبال ندارد، مقدار مصرف زیاد آن ممکن است با دیگر داروها تداخل ایجاد کند. برای اینکه مشخص شود آیا خوردن غذاهایی سرشار از اسید چرب امگا سه در بهبود افسردگی موثر است یا خیر، باید تحقیقات بیش‌تری انجام شود.
توجه کنید که مکمل‌های تغذیه‌ای به مانند سایر داروها توسط سازمان غذا و دارو کنترل نمی‌شوند. بنابراین همیشه نمی‌توان با اطمینان خاطر آنها را مصرف کرد. از طرفی دیگر برخی از داروهای گیاهی و مکمل‌ها با داروهای تجویزی دیگر تداخل داشته و منجر به مشکلات جدی خواهند شد. پس پیش از مصرف این گروه از داروها باید با پزشک مشورت کرد.
ارتباطات ذهنی – بدنی
طب جایگزین معتقد است که ایجاد یک هارمونی و توازن بین ذهن و بدن یکی از اصول سلامتی است. مثال‌هایی از این روش که به فرد در بهبود افسردگی کمک میکند عبارتند از:
- طب سوزنی
- روش‌های ریلکس شدن، مانند یوگا و تای چی
- مدیتیشن
- ماساژ درمانی
- موسیقی یا هنر درمانی
- ورزش‌های هوازی
- عالم روحانی، مذهب و معنویت
- شبیه سازی و تصویرسازی هدایت شده
اتکای صرف به این روش های درمانی معمولا برای درمان افسردگی کافی نیست. این روش‌ها زمانی کمک کننده خواهند بود که به همراه داروها و روان درمانی مورد استفاده قرار گیرند.
مقابله با افسردگی و حمایت از بیمار
در مورد چگونگی بهبود مهارت‌های مقابله با افسردگی با تراپیست خود صحبت کنید. توصیه‌های زیر را به کار گیرید:
- زندگی را سخت نگیرید: تا حتی که امکان دارد تعهدات و وظایف خود را محدود کرده و یک سری اهداف معقول برای خود تنظیم کنید. در مواقعی که از نظر روحی در موقعیت خوبی نیستید، از حجم کار خود کم کرده و در این مورد خود را سرزنش نکنید.
- وقایع روزانه خود را بنویسید: این کار را به عنوان یک بخش از فرایند درمان انجام دهید. زمانی که خشم، درد، ترس و یا دیگر احساسات خود را در قالب کلمات بیان می‌کنید، حلق و خوی کلی شما هم تا حد زیادی بهبود خواهد یافت.
- کتاب‌ها و وب‌سایت‌های مناسب را مطالعه کنید: منابع زیادی در مورد خودشناسی وجود دارد که می‌تواند به فرد افسرده کمک کند. از پزشک خود بخواهید که تعدادی از این منابع را به شما معرفی کند.
- در گروه‌های حمایتی عضو شوید: در این گروه‌ها امکان به اشتراک گذاری تجربیات بین افراد وجود دارد و از طرفی دیگر کارکنان آموزش دیده‌ی این سازمان‌ها در مواقع لزوم کمک‌های موثر خود را در موارد مختلف ارائه خواهند داد
- تنها و به دور از جمع نمانید: در فعالیت‌های اجتماعی شرکت کنید و هر چند وقت یکبار اعضای خانواده و دوستان خود را ملاقات کنید. از طرفی دیگر شرکت در گروه‌های حمایتی و هم صحبت شدن با افرادی با مشکلات مشابه تا حدود زیادی کمک کننده خواهد بود
- راه‌های ریلکس شدن و کنترل استرس را امتحان کنید: داروها، ورزش‌های شل کننده عضلات، یوگا و تای‌چی تا حدود زیادی کمک کننده هستند.
- زمان خود را مدیریت کنید: برای روز خود برنامه داشته باشید. از برگه‌های یادداشت چسب‌دار برای یادآوری کارهای روزانه خود استفاده کنید. از دفتر برنامه ریزی استفاده کنید، این کار به نظم دادن به کارها کمک بسیار زیادی میکند.
- از تصمیم گیری های مهم در مواقعی که از نظر روحی در وضعیت مناسبی نیستید، خود داری کنید: در مواقعی که احساس افسردگی شدید می‌کنید، ممکن است به درستی قادر به فکر کردن و سنجیدن همه‌ی جوانب امر نباشید، بنابراین از گرفتن تصمیمات مهم در این زمان به شدت خودداری کنید.
آماده شدن برای ملاقات با پزشک
در ابتدا فرد با پزشک عمومی خود ملاقات میکند و این پزشک ممکن است فرد را به یک روانشناس و یا یک پزشک متخصص اعصاب و روان ارجاع دهد.
در ادامه اطلاعاتی که به شما در طول ملاقات با پزشک کمک خواهد کرد را مرور می‌کنیم:
بیمار چه کاری باید انجام دهد؟
پیش از ملاقات با پزشک یک لیست تهیه کنید:
- علائم و نشانه‌هایی که تجربه می‌کنید، حتی اگر به ظاهر به مشکل حال حاضر شما ارتباطی نداشته باشند
- اطلاعات شخصی مهم شامل موقعیت‌های استرس زا و تغییرات مهم اخیر زندگی را یادداشت کنید.
- تمام داروها، ویتامین‌ها، مکمل‌های غذایی و مقدار مصرف آنها را یادداشت کنید
- سوالاتی که قصد پرسیدن آنها را دارید، یادداشت کنید
- در صورت امکان یکی از اعضای خانواده و یا دوستان را به همراه خود ببرید، این کار به شما کمک میکند تا راحت تر موارد مطرح شده را به خاطر بسپارید.
برخی از سوالات مهم که می توان با پزشک در میان گذاشت عبارتند از:
- آیا افسردگی مهم‌ترین دلیل علائم بیماری من است؟
- دیگر دلایل احتمالی بروز علائم من چیست؟
- چه نوع آزمایش‌هایی باید انجام دهم؟
- چه نوع درمانی برای من مناسب است؟
- درمان‌های اولیه چه جایگزین‌های مناسب دیگری دارد؟
- من به بیماری‌های دیگری هم مبتلا هستم، چگونه می‌توان آنها را در کنار هم مدیریت کرد؟
- آیا هیچ محدودیتی را باید رعایت کرد؟
- آیا لازم است که یک روانپزشک و یا متخصص بیماری های روانی را ملاقات کنم؟
- مهم‌ترین و اصلی‌ترین عوارض جانبی داروهای تجویزی چیست؟
- آیا داروهای جایگزینی برای داروهای تجویزی وجود دارد؟
- از کدام وب‌سایت‌ها و یا بروشورها می‌توانم اطلاعات بیش‌تری در مورد مشکلم به دست بیاورم؟
اگر غیر از سوالات مطرح شده، سوال دیگری دارید بدون معطلی آن را با پزشک خود در میان بگذارید.
پزشک چه کاری انجام می‌دهد؟
پزشک ممکن است سوالاتی را مطرح کند. آماده کردن جواب این سوالات کمک میکند تا وقت کمتری تلف شده و پزشک زمان کافی برای ارائه راهکار در مورد مشکل فرد را داشته باشد:
سوالاتی که پزشک مطرح میکند، عبارتند از:
- چه زمانی شما و یا فرد نزدیک به شما متوجه علائم شدید؟
- چه مدت احساس افسردگی می‌کنید، آیا به صورت مداوم از نظر روحی در پایین‌ترین سطح خود هستید و یا اینکه خلق و خوی شما نوسان دارد؟
- آیا تاکنون خلق و خوی شما به یکباره از پایین ترین سطح ممکن به بالاترین سطح شادی رسیده است؟
- آیا تاکنون زمانی که از نظر روحی در موقعیت مناسبی نبوده‌اید به خودکشی فکر کرده‌اید؟
- آیا علائم افسردگی خللی در روابط و امور روزمره زندگی شما ایجاد کرده است؟
- آیا هیچ کدام از اعضای نزدیک خانواده به افسردگی و یا بیماری‌های روانی مبتلا هستند؟
- آیا الکل و یا مواد مخدر مصرف می‌کنید؟
- چه مدت در طول شب می‌خوابید و آیا این مقدار در روزهای مختلف ثابت است؟
- آیا عاملی وجود دارد که باعث بهبود و یا بدتر شدن علائم شما شود؟
تفاوت بین افسردگی و اختلال دو قطبی
اختلال دوقطبی و افسردگی در حال داشتن شباهت‌های زیاد در موارد مهمی هم با هم متفاوت هستند. برای درمان این دو عارضه در درجه اول باید بتوان این دو را از هم تشخیص داد
افسردگی چیزی بیش‌تر از احساس پایین‌بودن است. غم عمیق و احساس توخالی بودن ناشی از افسردگی را به سادگی نمی‌توان تغییر داد. فرد در این حالت ممکن است احساس ناامیدی، بی ارزشی و خستگی زیاد داشته باشد. فرد دیگر قادر به لذت بردن از کارهای مورد علاقه‌ی خود نیست. افسردگی که گاهی از آن تحت عنوان اختلال افسردگی عمده یا ماژور یاد می‌شود، اغلب رابطه‌ی مستقیمی با اختلالات خواب، تغییر اشتها و مشکلات تمرکز دارد.
همه‌ی این موارد باعث ایجاد فکر و یا عمل خودکشی در فرد می‌شود. افراد مبتلا به افسردگی گاهی روزهای خوبی را هم تجربه می‌کنند ولی بدون درمان مناسب مود و خلق و خوی کلی آنها هم‌چنان در پایین‌ترین سطح خود خواهد ماند.
اختلال دوقطبی که گاهی از آن تحت عنوان افسردگی شیدایی (manic depression) یاد می‌شود، با افسردگی تفاوت‌هایی دارد. اگر فرد به آن مبتلا باشد، تغییر خلق و خوی شدیدی را تجربه خواهد کرد. فرد دوره‌هایی از افسردگی را تجربه میکند و در عین حال در دوره‌هایی در بالاترین سطح انرژی خود خواهد بود.
اختلال دوقطبی به دو قطب طیف احساسات (emotional spectrum) یعنی قطب شیدایی یا قطب بالا و قطب افسردگی یا قطب پایین اشاره دارد. در اختلال دو قطبی فرد ممکن است پیش از ورود به دوره شیدایی، برای ساعت‌ها، روزها، هفته‌ها و یا حتی ماه‌ها یک دوره افسردگی شدید را تجربه کند. دوره شیدایی بین چند روز تا دو ماه یا حتی بیش‌تر طول خواهد کشید.
گاهی فرد به نوعی از اختلال دوقطبی مبتلا می‌شود که در آن به صورت همزمان دو دوره‌ی شیدایی و افسردگی را تجربه خواهد کرد. در این حالت فرد علاوه بر احساس غم و ناامیدی زیاد می‌تواند بسیار هیجان‌زده، بی‌تاب و بی‌قرار باشد.
ممکن است، دوره‌های اوج اختلال دو قطبی برای فرد بسیار لذت بخش و در عین حال خطرناک باشد. در این دوران رفتارهای پرخطر فرد را در معرض اسیب‌های جسمی قرار خواهد داد. مانیا یا شیدایی معمولاً با افسردگی شدید همراه است.
تقریباً ۶ میلیون آمریکایی بزرگسال به اختلال دوقطبی مبتلا هستند. شاید این عدد زیاد به نظر برسد ولی توجه کنید که همین مقدار هم به نسبت درصد شیوع افسردگی ناچیز است. به عبارتی دیگر ۱۶ میلیون آمریکایی بزرگسال از افسردگی رنج می‌برند.
تشخیص شیدایی
در صورت ابتلا به اختلال دو قطبی و بودن در مرحله‌ی شیدایی، فرد ممکن است حالت‌های زیر را از خود نشان دهد:
- بسیار پرانرژی باشد
- خواب کمی داشته باشد
- به دلیل هجوم افکار سریع‌تر حرف بزند
- چندین کار را با هم انجام دهد و تصور کند که در این مورد در جهان از همه بهتر عمل میکند
- خطراتی را به جان بخرد که بیش از این انجام نداده است. برای مثال به ولگردی و عیاشی یا رانندگی پر سرعت و خطرناک روی بیاورد.
گاهی تشخیص این رفتارها آسان است ولی گاهی هم این‌گونه نیست. این مورد مخصوصا در حالت خفیف‌تری از مانیا یعنی هیپومانیا (hypomania) رخ می‌دهد. در این حالت فرد احساس خوب بودن و شادی و انرژی زیادی میکند و گمان میکند که فرد موثر و خلاقی است. دوستان و اعضای خانواده بهتر از دیگران متوجه این خواهند شد که فرد خلاف شخصیت واقعی خود رفتار میکند.
درمان درست و مناسب
تشخیص درست همیشه آسان نیست. یک روانشناس یا پزشک اعصاب و روان گاهی فقط زمانی فرد را ملاقات میکند که او در دوره‌ی فرود بیماری خود قرار دارد. خود شخص و یا دوستانی که به خوبی او را می‌شناسند می‌توانند در مورد دوره‌ی شیدایی و علائم فرد به پزشک اطلاعات بدهند.
از طرفی دیگر برخی از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است مشکلات و بیماری‌های دیگری داشته باشند که تشخیص و درمان را با چالش‌های بیش‌تری مواجه کند. این مشکلات شامل سوء مصرف مواد و یا داروهای مخدر، اضطراب و یا اختلال غذایی است.
اگر احساس می‌کنید به اختلال دوقطبی مواجه هستید باید هر چه سریع‌تر به روانشناس و یا متخصص اعصاب و روان مراجعه کرده و تا رسیدن به تشخیص درست با او همکاری کنید. اختلال دوقطبی یک مشکل مادام العمر است و درمان درست ترکیبی از جلسات مشاوره و داروها است. در واقع این دو در کنار هم بهترین راه کنترل و مدیریت علائم است.
داروهای پایدار کننده‌ی خلق و خو و مود مانند لیتیوم (lithium) و دی والپروئکس سدیم (divalproex) اغلب برای کنترل اختلال دوقطبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از افراد علاوه بر این داروها باید داروهای ضد افسردگی و یا داروهای ضد روان پریشی هم مصرف کنند. مصرف داروهای ضد افسردگی به خودی خود باعث تحریک آغاز دوباره‌ی دوره‌ی شیدایی خواهد شد. به همین دلیل است که تشخیص افسردگی از اختلال دو قطبی اهمیت پیدا میکند.
به مرور زمان شرایط فرد ممکن است تغییر کرده و در این حالت لازم است که داروها هم اندکی تغییر کنند. پزشک از بیمار می‌خواهد تا علائم خود را به دقت ثبت کند. ثبت خلق و خوی روزانه، الگوهای خواب، وقایع زندگی و دیگر جزئیات به پزشک کمک میکند تا به خوبی در جریان شرایط فرد قرار گرفته و بهترین روش درمانی را برای او به کار گیرد.
منابع:
