اطمینان بیش از حد به تواناییهای خود، باعث بروز اعتماد به نفس کاذب میشود. اگر دقیق‌تر بگوییم که اعتماد به نفس کاذب چیست، به این نتیجه میرسیم که به معنای داشتن باوری اشتباه نسبت به ویژگی‌های واقعی خود است. برای مثال، کسی که دچار نوع کاذب اعتماد به نفس است، خود را باهوش‌تر، زیباتر یا توانمندتر از چیزی می‌بیند که در واقعیت است. تفاوت اعتماد به نفس کاذب و واقعی در این است که مورد اول براساس توهمات و درک نادرست از خود شکل می‌گیرد و دومی براساس تجربه‌های موفق فرد در زندگی شکل می‌گیرد. ترس از شکست، نیاز به تایید دیگران و روابط ناسالم از جمله دلایل و علت اعتماد به نفس کاذب هستند. مقایسه با دیگران یا شکست در اهداف هم باعث بروز چنین نوعی از اعتماد به نفس در برخی از افراد می‌شوند. در این مقاله از نیاز به خودشناسی و اعتماد به نفس کاذب برایتان می‌گوییم.
در پایان، پرسش‌های خود درباره راه‌های مقابله با اعتماد به نفس کاذب را مطرح کنید تا کارشناس سلامتی مجله سلامتی و پزشکی دکتردکتر به شما پاسخ دهد.
اعتماد به نفس کاذب چیست؟
شخصی که به توانایی، دانش یا ارزش واقعی خود واقف نیست و آن‌ها را بیش از حد حقیقی می‌داند، دچار خودباوری کاذب است. این فرد متوجه نیست که واقعیت زندگی او چطور می‌گذرد و برآوردی اشتباهی نسبت به تواناییهای خود در زمینه‌های مختلف دارد. مثلاً بر این باور است که هوشی بیشتر از حد واقعی دارد یا فکر می‌کند که در انجام کاری به خصوصی بسیار خبره و ماهر است. در حالی که هیچ‌یک از این‌ها صحبت ندارد. کسی که دچار چنین ادراکی نسبت به خود است، احتمالا شکست می‌خورد و طعم موفقیت را نمی‌چشد.
در پایگاه علمی psychologytoday درباره اعتماد به نفس آمده است:
به طور کلی، اعتماد به نفس به میزان ارزشی گفته میشود که فرد برای خود قائل است و شامل ظرفیت حفظ باورهای مثبت نسبت به خود میشود.
بهره‌مندی از اعتماد به نفس واقعی بسیار مطلوب است و باعث میشود تا در چالش‌های مختلف زندگی، به موفقیت برسیم. اما زمانی که ادراکمان نسبت به ارزش و تواناییهای واقعی‌مان صحیح و حقیقی نباشد، با مشکلات بیشتری هم روبه‌رو خواهیم شد.
سوگیری اعتماد به نفس کاذب
اگر بخواهیم خیلی ساده بگوییم که سوگیری اعتماد به نفس کاذب چیست، باید به این جمله اکتفا کنیم؛ باور به اینکه خیلی خوبیم، یعنی دچار سوگیری اعتماد به نفس کاذب هستیم. افرادی که دچار چنین نوعی از سوگیری می‌شوند، معمولاً تجربه‌های ناخوشایندی در زندگی داشته‌اند یا نیاز به جلب توجه در آن‌ها بسیار قوی است. برای مثال، شاید مجبور به پاسخ‌گویی مداوم به والدین یا معلمان خود بوده‌اند و هر شکستی باعث می‌شده که تنبیه شوند. در مواجهه با چنین وضعیتی، برای دفاع از خود در مقابل شکست‌ها و محافظت از خود در مقابل احساس شکست، مجبور به بزرگ‌نمایی توانایی‌هایشان بوده‌اند.
ویژگی‌های افراد با اعتماد به نفس کاذب
افرادی که اعتماد به نفس کاذب دارند، ویژگی‌های شاخصی از خود بروز می‌دهند که تشخیص آن‌ها را راحت می‌کند. برای مثال، ضمن اینکه ارزیابی نادرستی از توانمندی‌های خود دارند، ویژگی‌های زیر را هم بروز می‌دهند:
- نیاز به تأیید دیگران: این افراد مدام به دنبال دریافت تحسین و تمجید دیگران هستند و از اینکه پذیرفته شوند، لذت زیادی می‌برند.
- نادیده گرفتن انتقادات: چنین افرادی نسبت به انتقاد حساسیت دارند و به منتقدان خود حمله می‌کنند و واکنش‌های نامناسب نشان می‌دهند.
- تلاش برای کنترل همه چیز: برای ارضای کمبودهای عمیق درونی، چنین افرادی سعی می‌کنند که کنترل همه‌چیز را به دست بگیرند و نمی‌گذارند که دیگران هم ابراز نظر یا اعمال قدرت داشته باشند.
- دروغگویی: کسانی که اعتماد به نفس کاذب زیادی دارند، مجبورند برای حفظ تصویری که از خود در ذهنشان ساخته‌اند و به دیگران نشان داده‌اند،
غرور و خودشیفتگی و عدم مسئولیت‌پذیری هم از ویژگی‌های دیگر چنین افرادی است. بروز چنین نشانه‌هایی در رفتار هر فرد، نیازمند مراجعه به دکتر روانشناس است. متخصصان روانشناسی می‌توانند با بررسی علائم موجود در رفتار و واکنش‌های فرد، به اعتماد به نفس کاذب او پی ببرند و راه‌کارهایی علمی برای مقابله پیشنهاد دهند.
انواع اعتماد به نفس کاذب
برای اینکه درک درستی نسبت به انواع اعتماد به نفس داشته باشید، لازم است که بدانید تخصص روانشناسی چیست و دلایل بروز چنین رفتاری در هر فرد، ریشه در چه مشکلاتی دارد. با این حال، در ادامه، مروری داریم بر انواع اعتماد به نفس کاذب و ویژگی‌هایی که هریک دارند. به طور کلی، تشخیص مشکلات روان کار ساده‌ای نیست و آگاهی از دسته‌بندی‌ها و مطالعه اندک درباره هریک، نمی‌تواند ما را به فردی کارشناس در این زمینه تبدیل کند.
اعتماد به نفس ظاهری
این نوع از اعتماد به نفس کاذب با بروز رفتارهایی پرخاشگر و زورگویی همراه است. در واقع، فرد تلاش می‌کند تا خلأ درونی خود را با ایجاد ظاهری قوی و غیرشکننده پنهان کند. چنین نوعی از اعتماد به نفس کاذب باعث آزار روح و روان فرد و دیگران میشود. چنین فردی با حفظ ظاهر و شکننده‌نبودن خود تلاش می‌کند که برتر به نظر برسد. از آنجا که واقعا قدرت کافی و اعتماد به خود در وجود او نیست، رفتارهایی منفی نشان می‌دهد که روی ارتباطاتش با دیگران اثر منفی می‌گذارد.
اعتماد به نفس ناشی از مقایسه
چنین افرادی سعی می‌کنند که مدام خود را با دیگران مقایسه کنند و با شناسایی نقاط ضعف و اشتباهات دیگران، به خود امیدوار و مفتخر می‌شوند. آن‌ها ارزش و اعتماد به نفس خود را از کوچک‌کردن دیگران به دست می‌آورند. بنابراین، زمانی که در مسیر مقایسه خود با دیگری، متوجه برتری او می‌شوند، بسیار به هم می‌ریزند و احساس حقارت در آن‌ها، تشدید میشود.
اعتماد به نفس ناشی از ترس
برخی افراد برای پنهان‌کردن ترس از شکست یا طردشدن، خود را در دسته توانمندها قرار می‌دهند. در واقع، به خودشان القا می‌کنند که توانا هستند و می‌توانند پا به پای افرادی حرکت کنند که واقعاً برخی توانمندی‌ها را دارا هستند. این افراد با ایجاد چنین نوعی از مکانیزم دفاعی، ترس از شکست و ناکافی‌بودن را پنهان می‌کنند.
اعتماد به نفس ناشی از تجربیات گذشته
گاهی اوقات، برخی از افراد دارای موفقیت‌هایی در گذشته یا کودکی بوده‌اند. بعد از گذر از آن دوران، چنین تجربه‌هایی برای آن‌ها تکرار نشده، اما هنوز به پشتوانه خاطراتی که دارند، خود را مجهز به تواناییها و ارزش‌های بالا می‌دانند. چنین رویکرد اشتباه و دوری از خودشناسی باعث میشود که اعتماد به نفس کاذب در افراد شکل بگیرد و از موفقیت واقعی دور شوند.
تفاوت اعتماد به نفس واقعی و کاذب چیست؟
اگر مرز میان اعتماد به نفس واقعی و کاذب را شناسایی کنید، مدیریت سلامت روان برای شما مقدور میشود. گاهی اوقات، نیاز به شناسایی این ویژگی‌ها و تفکیک این دو در افراد دیگر هم وجود دارد. اگر بتوانید اعتماد به نفس واقعی را از کاذب تشخیص دهید، در بسیاری از مواقع در مواجهه با این افراد، روابطتان را بهتر کنترل خواهید کرد.
اعتماد به نفس واقعی
اعتماد به نفس واقعی بر پایه تواناییها، تجربیات و دانش واقعی فرد بنا شده است. فردی که اعتماد به نفس واقعی دارد، ویژگی‌هایی به این شرح دارد و رفتارهای سالمی بروز می‌دهد:
- آگاهی از نقاط قوت و ضعف
- پذیرش انتقاد
- روابط سالم
- واقع‌بین
این فرد نسبت به شکست‌ها و چالش‌ها انعطاف‌پذیر است و سعی می‌کند که بالاخره، راهی مناسب برای مدیریت اوضاع طراحی و کشف کند. کسانی که اعتماد به نفس دارند، خود را قوی و ارزشمند می‌دانند و با تکیه بر نقاط قوت و کنترل نقاط ضعفشان در مسیری درست گام برمی‌دارند.
اعتماد به نفس کاذب
اعتماد به نفس کاذب بر پایه تصورات واهی و اغراقآمیز فرد بنا شده است. فردی که اعتماد به نفس کاذب دارد، ویژگی‌ها و رفتارهای زیر را از خود بروز می‌دهد:
- اغراق در تواناییها
- ترس از شکست
- نیاز به تأیید دیگران
- نادیده گرفتن انتقادات
- تلاش برای کنترل همه چیز
غرور و خودشیفتگی هم از نشانه‌های چنین افرادی است. آن‌ها به خودشان بیش از حد اهمیت می‌دهند و دیگران را کمتر از خود می‌بینند. البته از درون معتقدند که اشتباه می‌کنند، اما دروغی که به خود می‌گویند و تلاش برای تغییر ظاهری اوضاع باعث میشود که در عمل، نسبت به دیگران بی‌توجه باشند.
در تقویت اعتماد به نفس نوجوانان و کودکان باید مراقب اعتماد به نفس کاذب باشید.
علت ایجاد اعتماد به نفس کاذب چیست؟
اعتماد به نفس کاذب بر پایه واقعیتها شکل نمی‌گیرد و دلایل متنوعی در بروز آن نقش دارند. برای مثال، برخی برای ترس از شکست، خود را بسیار توانا می‌دانند و این دروغ موجب میشود که از ریسک‌کردن و پاگذاشتن به زمینه تجربه‌های تازه، خود را دور نگه دارند. دلایل متنوع دیگری هم در این زمینه نقش دارند. از علل اعتماد به نفس کاذب باید به موارد زیر اشاره کنیم.
تجربه‌های قدیمی
موفقیت‌های زودهنگام در بسیاری از موارد باعث میشود که فرد در تله اعتماد به نفس کاذب اسیر شود. چنین فردی با اتکا به موفقیتی که در کودکی یا در دوره‌ای از زندگی خود داشته، از رشد‌کردن و توسعه فردی دور می‌ماند. بدیهی است که در جهان پرچالش و پررقابت امروز، مدام باید در تلاش بود و راکدشدن و ماندن در خیال موفق‌بودن و تجربه‌های خوش گذشته، نتیجه خوشایندی به همراه ندارد.
خانواده و فرهنگ
محیط خانواده و تربیت والدین میتواند تأثیر زیادی بر شکل‌گیری اعتماد به نفس در کودکان داشته باشد. اگر بیهوده و بی‌دلیل از فردی تحسین شود و دستاوردهای مختلف او، بیش از حدی که باید مورد تمجید قرار بگیرند، احتمال دارد که به ادراک اشتباهی نسبت به تواناییهای خود برسد. تشویق هم آدابی دارد و زندگی در محیط خانواده و در سایه فرهنگی که بیهوده به انسان‌ها اعتباری برخلاف تواناییهای واقعی‌شان می‌دهد، موجبات اعتماد به نفس کاذب را فراهم می‌کند.
رسانه‌های اجتماعی
تصویر ایده‌آل و غیر واقعی که رسانه‌ها از افراد موفق ارائه می‌دهند، میتواند باعث ایجاد احساس ناامنی شدیدی شود. افراد در تلاش برای رسیدن به این تصویر هستند و اگر به دستاوردهایی مشابه برسند، خیال می‌کنند که آن‌ها هم واقعاً فردی موفق و خاص هستند. در صورتی که شاید استانداردهایی که ارائه میشود، لزوماً نشانه برتری و ارزشمندبودن نباشند.
عواقب اعتماد به نفس کاذب چیست؟
همان‌طور که از نام این عبارت هم مشخص است، کاذب‌بودن اعتماد به نفس نتایج خوشایندی ندارد. فردی که به این نوع از اعتماد به نفس دچار میشود، رویکردی غیرواقعی نسبت به خود دارد و در نتیجه، نمی‌تواند موفقیت واقعی را در زمان و مکان درست در آغوش بکشد. از عواقب این مشکل باید به موارد زیر هم اشاره کنیم:
| عواقب | توضیحات |
|---|---|
| شکست‌های غیرمنتظره | برآورد بیش از حد تواناییها منجر به پذیرش مسئولیت‌هایی میشود، که فرد آمادگی لازم برای انجام آن‌ها را ندارد. |
| روابط بین‌فردی آسیب‌دیده | رفتارهای تحقیرآمیز، دفاعی و عدم پذیرش انتقاد باعث دورشدن دیگران میشود. |
| کاهش فرصت‌های یادگیری | تصور اینکه همه چیز را می‌دانند، مانع از جستجوی دانش جدید و بهبود میشود. |
| افزایش استرس و اضطراب | نگرانی مداوم از افشای واقعیت و حفظ ظاهر باعث افزایش استرس و اضطراب میشود. |
| مشکلات در تصمیم‌گیری | تصمیم‌گیری‌های عجولانه و بدون در نظر گرفتن همه جوانب به دلیل اعتماد بیش از حد به خود. |
| کاهش رضایت از زندگی | تلاش مداوم برای اثبات خود و عدم پذیرش نقاط ضعف، منجر به عدم رضایت از زندگی میشود. |
مقایسه اعتماد به نفس واقعی و کاذب
اعتماد به نفس واقعی در سایه تجربه‌هایی به دست می‌آید که فرد در مواجهه با چالش‌ها داشته است. زمانی که یک بار موفق شده و توانسته از عهده مشکلات برآید یا به موفقیت برسد، به خود مطمئن میشود و می‌داند که امکان تکرار این تجربه باز هم وجود دارد. کسانی که دچار اعتماد به نفس کاذب هستند، بدون وجود تجربه و خاطره‌ای واقعی از موفقیت، صرفاً به خیال و فکری واهی درباره ارزش‌های خود اکتفا می‌کنند.
| ویژگی | اعتماد به نفس واقعی | اعتماد به نفس کاذب |
|---|---|---|
| بنیان | تواناییها و تجربیات واقعی | تصورات واهی و اغراقآمیز |
| هدف | رشد شخصی و بهبود مستمر | جلب توجه و تأیید دیگران |
| واکنش به انتقاد | پذیرش و استفاده برای بهبود | رد و توجیه |
| روابط بین‌فردی | سالم و پایدار | سطحی و متزلزل |
| واقع‌بینی | بله | خیر |
| انعطاف‌پذیری | بله | خیر |
| عواقب | رشد شخصی، موفقیت | شکست، روابط آسیب‌دیده، استرس |
بهره‌مندی از اعتماد به نفس واقعی مطلوب است. اما اسیرشدن در تله تفکرات اشتباه درباره خود، مضرات شدیدی برای موفقیت واقعی در زندگی دارد.
آیا اعتماد به نفس کاذب در کودکان هم وجود دارد؟
بله این نوع از اعتماد به نفس در کودکان هم دیده میشود. در بسیاری از مواقع، ریشه بروز آن هم چیزی نیست جز تربیت اشتباه والدین. ایجاد این تفکر که کودک دارای توانایی‌هایی بیشتر از واقعیت است، او را در مسیر اعتماد به نفس کاذب قرار می‌دهد. شاید فکر کنید که در ظاهر، چنین روندی از تربیت مناسب است، اما در آینده باعث بروز مشکلات عاطفی و ادراکی زیادی در کودک میشود.
درمان اعتماد به نفس کاذب در کودکان
نباید کودک را درباره توانمندی‌های خود دچار توهم کنید. داشتن نگاهی واقع‌بینانه به ویژگی‌های هر فرد، راه صحیح توسعه فردی است. اگر هرکس بداند که نقاط ضعف و قوت واقعی‌اش چیست، به راحتی میتواند مسیر پیش رو برای از بین‌بردن اشکالات و پیروزی بیشتر با تکیه بر توانمندی‌ها را طی کند. از روش‌های درمان اعتماد به نفس کاذب در کودکان باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- ایجاد محیطی امن و حمایت از کودک
- تشویق کودک به بیان احساسات واقعی
- تلاش برای یاددادن مهارت‌های مختلف به کودک
- پذیرش کودک بدون قضاوت‌کردن او و انتقاد مداوم
یادتان باشد که همیشه، به جای تمرکز بر نتیجه نهایی، بر تلاش و کوشش کودکان تأکید کنید.
راه‌های مقابله با اعتماد به نفس کاذب
شاید فکر کنید که داشتن هر نوعی از اعتماد به نفس جذاب است. باید بگوییم که اشتباه می‌کنید. اعتماد به نفس دروغین نمی‌تواند شما را در مسیر درست زندگی و پیشرفت قرار بدهد. برای اینکه بتوانید طعم اعتماد به خود و تواناییهای واقعی‌تان را بچشید، باید اعتماد به نفس ظاهری و قلابی را کنار بگذارید. در ادامه، روش‌هایی برای مقابله با این مشکل به شما پیشنهاد شده‌اند.
خودشناسی عمیق
شناسایی نقاط قوت و ضعف به شما کمک می‌کند که دید دقیقی درباره توانایی‌هایتان پیدا کنید. در این صورت، نقص‌هایتان را می‌پذیرید و با تمرکز بر نقا قوت خود، به دنبال رفع آن‌ها می‌روید. اگر بدانید که چه امکانات و ویژگی‌هایی در نهادتان وجود دارد، راحت‌تر می‌توانید خودتان را در مسیر توسعه فردی تغییر دهید.
تغییر باورهای منفی
افکاری را که باعث تقویت اعتماد به نفس کاذب می‌شوند، شناسایی کنید و آن‌ها را به چالش بکشید. سعی کنید که به جای افکار منفی، به دنبال نیمه پر لیوان در هر زمینه‌ای باشید. تمرکزتان را از فشارها بردارید و ببینید که با خود واقعی‌تان و ارزش‌هایی که در اختیارتان است، به چه دستاوردهای محتملی خواهید رسید.
تقویت مهارت‌ها
یادگیری مهارت‌های جدید، اعتماد به نفس شما را افزایش می‌دهد و به شما نشان می‌دهد که توانایی یادگیری و توسعه فردی دارید. مدام خود را وارد زمینه‌های تازه‌ای از تجربه‌ها قرار دهید و سعی کنید که با تقویت توانایی‌هایتان به خودتان اعتماد بیشتری پیدا کنید. تلاش برای انجام کارهایی که قبلاً انجام نداده‌اید، به شما کمک می‌کند تا از محدودیت‌های خود عبور کنید.
برای مقابله با اعتماد به نفس کاذب باید به چه دکتری مراجعه کرد؟
اگر به دلیل تجربیات کودکی یا مقایسه با دیگران و عوامل مختلف، دچار کمبود اعتماد به نفس واقعی هستید و با اعتماد به نفس کاذب دست و پنجه نرم می‌کنید، باید به مشاور روانشناس مراجعه داشته باشید. مشاوران با آگاه‌کردن شما نسبت به تفاوت اعتماد به نفس کاذب و واقعی، راه را برای قرارگرفتن در مسیر واقع‌بینی هموار می‌کنند. باید بدانید که اعتماد به نفس کاذب چیست و چه مضراتی برای موفقیت در زندگی دارد. در نتیجه، با دیدی باز و واقع‌بینانه به حل اشکالات شخصیتی خود می‌پردازید. یادتان باشد که برخلاف تفکر بسیاری از افراد، عواقب اعتماد به نفس کاذب جدی است و میتواند شما را از آرامش و پیروزی در زمینه‌های مختلف زندگی دور نگه دارد. استرس و اضطراب یا احساس پوچی از عارضه‌های دچاربودن به نوع کاذب اعتماد به نفس هستند.
برای پیداکردن بهترین مشاوران و روانشناسان می‌توانید به سامانه دکتردکتر مراجعه کنید. در آنجا، نظرات بیماران قبلی هر متخصص را بخوانید و ببینید که چه تجربه‌ای از مراجعه به مشاور داشته‌اند. سپس مورد مناسب را انتخاب کنید و از او به شکل اینترنتی وقت بگیرید. برای درمان اعتماد به نفس کاذب و اختلالات روانی مرتبط باید زمان صرف کنید و مراجعه به مشاور را جدی بگیرید. با آگاهی از تفاوت بین اعتماد به نفس واقعی و کاذب می‌توانید روش‌های غلبه‌کردن به این وضعیت را پیدا کنید. ایجاد روابط سالم، توسعه مهارت‌ها و پذیرش نقاط ضعف از جمله راه‌کارهایی هستند که در سایه حضور مشاوری خبره به شما در رسیدن به سلامت بیشتر روان کمک می‌کنند.
منابع:
muriellemarie.com
collinsdictionary.com
