واکسن هپاتیت ب به چه کسانی تزریق می‌شود؟ + عوارض، سن و دوز تزریق

برای جلوگیری از ابتلا به هپاتیت B از واکسن هپاتیت ب استفاده می‌شود. این بیماری نوعی عفونت کبدی است که از راه خون، منی و مایعات واژن منتقل می‌شود. چنین عفونتی معمولاً چند ماه طول می‌کشد، اما برخی از افراد هم در طولانی‌مدت با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. تزریق واکسن هپاتیت ب برای نوزادان و گروه‌های پرخطر واجب است. با وجود آن، از بروز علائم و عوارض بیماری ناخوشایند هپاتیت ب جلوگیری می‌شود. هپاتیت می‌تواند کبد را از کار بیاندازد و شانس ابتلا به سرطان کبد را بالا ببرد. واکسن هپاتیت B نمی‌گذارد که چنین عفونتی به بدن راه پیدا کند. دکتر کبد و گوارش درباره تزریق این واکسن به شما مشورت خواهد داد. در این مقاله، تمام اطلاعات لازم درباره واکسن هپاتیت را با شما درمیان گذاشته‌ایم.

اگر سوالی مخصوصا درباره واکسن هپاتیت ب بدو تولد داشتید، در بخش نظرات بپرسید تا کارشناس سلامتی مجله پزشکی دکتردکتر به شما پاسخ دهد.

واکسن هپاتیت ب چیست؟

بهترین راه برای پیشگیری از هپاتیت ب تزریق واکسن است. نوزادان، کودکان و بزرگسالان می‌توانند این واکسن را تزریق کنند. واکسن هپاتیت هیچ خطر و عارضه خاصی ندارد و بسیار هم موثر است. اگر در نوزادی یا دوران کودکی واکسینه نشده‌اید، باید برای تزریق واکسن با پزشک مشورت کنید. واکسن هپاتیت B بی‌خطر و موثر است. هپاتیت B نوعی بیماری ویروسی بسیار مسری است که به کبد حمله می‌کند. این مشکل در طولانی‌مدت با بروز علامت همراه نیست، اما می‌تواند منجر به آسیب کبدی (سیروز کبدی)، سرطان کبد یا حتی مرگ شود. بهترین راه برای محافظت از خود در برابر هپاتیت B، ایمن‌سازی با واکسن است.

اطلاعات دارویی واکسن هپاتیت B

این واکسن حاوی پروتئین‌های پوششی ویروسی و آنتی ژن سطحی هپاتیت ب (HBsAg) است. این سلول‌ها توسط سلول‌های مخمر تولید می‌شوند. منظور سلول‌هایی است که ژن HBsAg در آن‌ها وارد شده است. پس از تزریق واکسن، آنتی‌بادی سیستم ایمنی به HBsAg در جریان خون وارد می‌شود. این آنتی‌بادی و حافظه سیستم ایمنی در برابر عفونت ویروس هپاتیت B (HBV) مصونیت ایجاد می‌کنند.

واکسن هپاتیت ب چگونه اثر می‌کند؟

واکسن هپاتیت B باعث می‌شود که بدن آنتی‌بادی‌هایی تولید کند و نگذارد که ویروس هپاتیت ب موجب بیماری شود. منظور از آنتی‌بادی هم عوامل جنگنده‌ای هستند که در صورت ورود ویروس به بدن، با آن مقابله می‌کنند. با تزریق واکسن، نسخه ضعیف یا غیرفعالی از ویروس به بدن وارد می‌شود. این ویروس بیماری‌زا نیست، اما محرکی برای هوشیاری سیستم ایمنی بدن است. زمانی که دستگاه ایمنی بدن با ویروسی خارجی مواجه می‌شود، آنتی‌بادی‌هایی برای مقابله با آن، تولید می‌کند.

این آنتی‌بادی‌ها به ویروس می‌چسبند و آن را برای نابودی با سلول‌های دیگر سیستم ایمنی نشانه‌گذاری می‌کنند. با تزریق واکسن هپاتیت ب هم ورود هر ویروسی از این بیماری، با مقابله آنتی‌بادی‌ها روبه‌رو می‌شود. این آنتی‌بادی‌ها نمی‌گذارند که ویروس روی بدن اثر منفی بگذارد و به کبد آسیب برساند. واکسن به بدن یاد می‌دهد که در مقابل ویروسی خطرناک، از خود به بهترین شکل دفاع کند. اگر به مشکلات کبدی دچار هستید، درباره تزریق واکسن با دکتر مشورت کنید؛ منظور پزشکی است که می‌داند تخصص گوارش و کبد چیست و شما را به شکلی مناسب و در مسیری صحیح، راهنمایی می‌کند.

واکسن هپاتیت ب چند مرحله است؟

واکسن هپاتیت ب در سه مرحله تزریق می‌شود. با تزریق دوز اول این واکسن، افراد می‌توانند تا دست‌کم ۱۰ سال از ابتلا به بیماری هپاتیت B در امان باشند. بیشتر واکسن‌ها برای اثرگذاری نیاز به دوز بوستر دارند. یعنی بعد از آنکه مراحل تزریق واکسن به‌طور کامل طی شد، باز هم در زمانی با فاصله‌ای مشخص، دوز تقویت‌کننده تزریق می‌شود. اما درباره واکسن هپاتیت لزوماً به چنین چیزی نیاز نیست.

در پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان مدیریت و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) آمده است:

دوز تقویت‌کننده یا بوستر دوز اضافی واکسن است که می‌تواند اثربخشی واکسن را افزایش دهد. بیشتر افراد سالم نیازی به دوز تقویت‌کننده واکسن هپاتیت ب ندارند.

برنامه تزریق واکسن هپاتیت در کشورهای مختلف متفاوت است. برای مثال، در ایران، در دوره‌ای در سال‌های گذشته از برخی متولدان دهه شصت برای تزریق رایگان واکسن هپاتیت دعوت به عمل آمد و واکسیناسیونی سراسری برای متولدان سال‌هایی مشخص، صورت گرفت.

چه زمانی باید واکسن هپاتیت ب را تزریق کنید؟

زمان تزریق واکسن بنا به سن و شرایط هر فرد متفاوت است. معمولاً واکسن هپاتیت ب در بدو تولد یا در چند روز نخست زندگی، برای نوزادان تزریق می‌شود. دوزهای بعدی هم در یک و شش‌ماهگی تزریق می‌شوند. کودکان و نوجوانانی که در نوزادی، دوزهای واکسن را دریافت نکرده‌اند، محدودیتی ندارند و می‌توانند در هر سنی، واکسن بزنند. این موقعیت برای بزرگسالان هم مشابه است و در هر سنی می‌توانند اقدام به تزریق واکسن کنند. فاصله سه دوز معمولاً از سوی مرکز بهداشتی تزریق‌کننده، مشخص می‌شود.

دوز واکسن هپاتیت ب در کودکان و بزرگسالان

دوز تزریقی واکسن هپاتیت ب برای کودکان و بزرگسالان متفاوت است. با توجه به رده سنی هر فرد، دوزهای واکسن هپاتیت برای او به شکل زیر تزریق می‌شود:

• دوز در هر تزريق براي افراد بزرگ‌تر از ۱۰ سال، معادل ۲۰ميکروگرم است.
• براي نوزادان و افراد کوچک‌تر از ۱۰ سال، معادل ۱۰ میکروگرم است.

تزریق واکسن برای پیشگیری از بیماری‌های عفونی، هنوز هم موثرترین راه حفظ سلامت است.

چه افرادی باید واکسن هپاتیت ب بزنند؟

این واکسن به‌طور معمول برای همه کودکان و بزرگسالان در ایران توصیه می‌شود. برنامه واکسیناسیون هپاتیت ب برای کودکان هم وجود دارد. بزرگسالان هم باید این واکسن را در سه دوز تزریق کنند. به‌طور کلی، تزریق واکسن هپاتیت ب برای همه توصیه می‌شود. اما این افراد همیشه در اولویت هستند:

• کودکانی که از مادران مبتلا به هپاتیت ب متولد شده‌اند.
• افرادی که در معرض خطر ابتلا به هپاتیت ب هستند، مانند معتادان به مواد تزریقی، و کارکنان بهداشتی.

در ضمن، مسافران به کشورهای با شیوع بالای هپاتیت ب باید قبل از سفر به این کشورها، واکسن بزنند.

چه افرادی نباید واکسن هپاتیت B بزنند؟

تزریق این واکسن برای بیشتر افراد توصیه می‌شود و عارضه یا خطری هم به همراه ندارد. با این حال، برخی از افراد باید در زمان تصمیم برای تزریق این واکسن با پزشک خود و متخصص کبدشناسی مشورت کنند:

واکسن هپاتیت B تا چه زمانی، ایمنی بدن را حفظ می‌کند؟

معمولاً برای افرادی که تمام دوزهای واکسن را تزریق می‌کنند، نیازی به تجدید و تمدید واکسن نیست. این واکسن به طور متوسط، در حدود ۲۰ سال، در بدن ایمنی ایجاد می‌کند. در بیشتر موارد هم متخصصان ایمنی‌شناسی نیازی به تزریق دوز بوستر یا همان یادآور واکسن نمی‌بینند. برخی مطالعات نشان می‌دهد که تزریق یک دور کامل دوزهای واکسن هپاتیت B می‌تواند به طور مادام‌العمر هم از بدن در مقابل بیماری هپاتیت محافظت کند.

واکسن هپاتیت ب چند سال دوام دارد؟

مروری بر تحقیقات ویروس‌شناسی نشان می‌دهد که در بیشتر موارد، نیازی به تزریق مجدد واکسن هپاتیت نیست و با یک‌ دور کامل تزریق آن به افراد، تا آخر عمر نسبت به ابتلا به ویروس هپاتیت ب در امان خواهند بود. با این حال، مدت ایمنی‌بخشی این واکسن به‌طور متوسط، ۱۰ تا ۱۵ سال اعلام می‌شود.

واکسن هپاتیت B هر چند سال، یک‌بار تزریق می‌شود؟

روند تزریق این واکسن، هر چند سال، یک‌بار نیست. برای نوزادان که معمولاً در سه دوز و در فواصل مشخص تزریق خواهد شد. برای بزرگسالان هم باید در دو یا سه دوز و در فواصلی تزریق شود که برنامه واکسیناسیون اعلام کرده است. در واقع، نیازی به تزریق مداوم و سالانه یا هر چند سال، یک‌بار نیست.

از کجا بفهمیم واکسن هپاتیت زده‌ایم؟

برای اطمینان از اینکه در برابر هپاتیت B محافظت می‌شوید، یک آزمایش خون ساده وجود دارد. با این آزمایش، تیتر آنتی‌بادی‌های بدن مورد بررسی قرار می‌گیرند. اگر واکسن زده باشید و روند تزریق صحیح و موفق باشد، این آزمایش خون به شما در کسب اطمینان بابت واکسینه‌بودن کمک می‌کند. نتیجه آزمایش آنتی HBs (یا HBsAb) مثبت نشان می‌دهد که فرد در برابر ویروس هپاتیت B محافظت می‌شود.

مراقبت‌های بعد از تزریق واکسن هپاتیت ب چیست؟

پس از تزریق واکسن هپاتیت B، معمولاً نیازی به رعایت نکته‌ای خاص و اصول مراقبتی نیست. اما اگر به توصیه‌های زیر توجه کنید، احتمال بروز عوارض بسیار کمتر هم خواهد شد:

• برای کاهش درد و تورم، می‌توانید از کمپرس سرد (مثلاً کیسه یخ پیچیده در پارچه) روی محل تزریق استفاده کنید.
•  هیدراته‌ماندن یعنی نوشیدن آب کافی هم به تحمل بهتر واکسن از سوی بدن کمک می‌کند.
• پس از تزریق، بهتر است کمی استراحت کنید.

 برخی افراد عوارضی مانند قرمزی، تورم، درد در محل تزریق، تب خفیف، خستگی یا سردرد را تجربه می‌کنند. این عوارض معمولاً جدی نیستند و به سرعت هم برطرف می‌شوند. اگر این عوارض شدیدتر شدند، به پزشک مراجعه کنید.

عوارض واکسن هپاتیت B چیست؟

مانند بسیاری از داروها، تزریق واکسن‌ها هم گاهی اوقات با بروز عوارض و واکنش‌هایی همراه هستند. بروز واکنش‌های خفیف طبیعی است و نشان می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به واکسن پاسخ می‌دهد. این واکنش‌ها و عوارض معمولاً چند روز اول، بعد از تزریق خود را نشان می‌دهند. از عوارض واکسن هپاتیت ب باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• سردرد
• خستگی
• تب خفیف
• تحریک‌پذیری
• اسهال و تغییر بافت مدفوع
• درد، قرمزی یا تورم در محل تزریق
• حالت تهوع، استفراغ، از دست‌دادن اشتها

واکنش‌های آلرژیک جدی معمولاً در چند دقیقه اول واکسیناسیون اتفاق می‌افتند. به همین دلیل باید تا ۲۰ دقیقه بعد از واکسیناسیون صبر کنید. اگر اتفاقی بیفتد، کسانی که واکسن را تزریق می‌کنند، در کنارتان خواهند بود و به اوضاع رسیدگی خواهند کرد.

واکسن هپاتیت ب با چه داروهایی تداخل دارد؟

در زمان تزریق واکسن هپاتیت ب باید به تداخلات احتمالی آن با داروهای دیگر دقت کنید. برخی از داروها باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شوند. اگر از آن‌ها استفاده می‌کنید، نباید واکسن هپاتیت را تزریق کنید. از داروهایی که سیستم بدن را ضعیف می‌کنند، این موارد را در خاطر داشته باشید:

• تاکرولیموس
•  سیکلوسپورین
• کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزون

داروهایی که برای درمان سرطان استفاده می‌شوند و در دسته داروهای شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند هم باعث تضعیف بدن می‌شوند. اگر بیماری در حال مداوای سرطان است، نباید واکسن هپاتیت ب تزریق کند.

واکسن هپاتیت در چه قسمتی از بدن تزریق می‌شود؟

بهترین نقطه بدن برای تزریق واکسن هپاتیت در افراد بزرگسال و نوجوانان، عضله دلتویید (Deltoid Muscle) است. این عضله که به آن ماهیچه دالی هم می‌گویند، در بخش گرد شانه قرار دارد. واکسن هپاتیت ب برای نوزادان و کودکان در این ماهیچه تزریق نمی‌شود. عضله دالی در بچه‌ها کوچک است و امکان تزریق درست واکسن را مقدور نمی‌کند. برای همین، در رده‌های سنی پایین‌تر، واکسن در قسمت قدامی جانبی عضله ران تزریق می‌شود. بنا به برنامه واکسن‌ های نوزاد، باید حواستان به تزریق این واکسن برای آن‌ها هم باشد.

برای مشورت درباره تزریق واکسن هپاتیت به چه پزشکی مراجعه کنید؟

اگر می‌خواهید در مقابل ویروس هپاتیت ب ایمن شوید، لازم است که با پزشکی عمومی درباره تزریق واکسن مشورت کنید. البته اگر دچار مشکلات کبدی هستید، حتماً برای هر اقدام مربوط به این عضو با دکتر کبد مشورت کنید. افراد دارای چندین شریک جنسی یا کسانی که در محیط‌هایی مانند بیمارستان هستند و در معرض ویروس هپاتیت ب (HBV) قرار دارند، باید با مشورت پزشک، اقدام به تزریق واکسن کنند. افرادی که دچار بیماری‌های مزمن کبدی هستند هم پیش از تزریق واکسن هپاتیت ب با دکتر معالج خود صحبت کنند. واکسن هپاتیت ب راهی عالی برای ایمن‌سازی بدن در مقابل این بیماری است. با این حال، باید آگاهانه و در شرایطی امن و مناسب تزریق شود.

برای پیداکردن بهترین پزشکان برای مشورت و معالجه بیماری‌های کبدی هم می‌توانید به سامانه دکتردکتر مراجعه کنید. در این پلتفرم آنلاین، نظر بیماران پیشین هر پزشک را بخوانید و امتیازات دکترها را بررسی کنید. از میان آن‌ها، گزینه مناسب را انتخاب کنید و از او در سامانه آنلاین، نوبت بگیرید. اگر در سلامت کامل نیستید هم برای مشورت درباره تزریق واکسن هپاتیت B، حتماً نظر پزشک را جویا شوید.

منابع:

nhs.uk

info.health.nz

cdc.gov

سوالات متداول واکسن هپاتیت ب