حساسیت چشم به نور، هراس از نور، نورگریزی یا فوتوفوبیا (Photophobia) حالتی است که در آن فرد تحمل نور را ندارد. نورهای طبیعی و مصنوعی به چشم‌ها آسیب می‌رسانند و باعث سوزش جزئی یا مشکلات چشمی شدید میشوند، تا جایی که فرد به فرار از نور می‌رسد. به همین دلیل به آن، «فرار از نور» هم می‌گویند.
این مشکل معمولا به‌خاطر ابتلا به بیماری‌های عصبی مثل میگرن یا عفونت‌های چشمی، خشکی چشم یا مصرف داروهای خاص رخ میدهد. البته مهم‌ترین دلیل ابتلا به آن، خیره‌شدن طولانی‌مدت به نمایشگر‌های دیجیتال است. از اثرات ناخوشایند آن می‌توانیم به درد یا فشار در چشم، سرخی و التهاب، اشک‌ریزی، کم‌بینی یا دوبینی اشاره کنیم.
حساسیت چشم‌ها به نور، به‌خودی خود درمان نمیشود. این یک عارضه جدی و پرخطر است! درصورت بی‌توجهی به این مسئله، اختلال در بینایی و آسیب‌های جدی‌تر به این عضو، دور از انتظار نیست.
در این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، درباره علت، علائم، عوارض و راه‌های درمان حساسیت چشم‌ها به نور صحبت می‌کنیم.
در انتها اگر همچنان سوالی دارید، می‌توانید در قسمت نظرات بنویسید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ دهد.
دلایل حساسیت چشم به نور
علت حساسیت چشم به نور در کودکان و بزرگسالان متفاوت نیست و میتواند نتیجه ابتلا به بیماری های چشمی، انواع التهاب یا موارد دیگر باشد. در این بخش نگاهی به بیماریهایی که عامل فوتوفوبیا هستند، می‌اندازیم تا علت بیزاری از نور را بررسی کنیم.
میگرن
میگرن شایع‌ترین دلیل هراس از نور است و میتواند به دلایل پرشمار ظاهر شود. علت ابتلا به میگرن، تغییرات هورمونی، خوردن غذاهای محرک، استرس و تغییرات محیطی و یا مشکلات است. این مسئله بیشتر زنان را درگیر میکند و در قالب سردرد در یک سمت سر، حالت‌تهوع و استفراغ ظاهر می‌شود.
عفونت‌های چشمی
عفونت‌های چشمی با ایجاد التهاب و آسیب به بخش‌های مختلف چشم، حساسیت به نور یا نورهراسی را تحریک می‌کنند. این حساسیت به دلیل تغییرات در ساختارهای چشمی و پاسخ‌های التهابی به نور افزایش پیدا میکند. دلایل اصلی بروز نورهراسی در اثر انواع مختلف عفونت‌های چشمی، عبارتند از:
| دلیل | توضیح |
|---|---|
| التهاب قرنیه (کراتیت) | التهاب قرنیه باعث کاهش توانایی چشم در تمرکز نور می‌شود و در نتیجه حساسیت به انواع نور افزایش می‌یابد. |
| عفونت‌های پلکی | تورم پلک‌ها و التهاب آنها میتواند باعث درد و حساسیت شدید به نور شود. |
| ورم ملتحمه | التهاب در ملتحمه چشم به عصبی شدن چشم و هراس از نور می‌انجامد. |
| ترشحات چشمی | ترشحات چشمی می‌توانند به تحریک چشم‌ها در برابر نور منجر شوند. |
| عفونت‌های داخلی چشم | آسیب به ساختارهای داخلی چشم باعث هراس از نور و مشکلات بینایی می‌شود. |
خشکی چشم
خشکی چشم با کاهش رطوبت سطح چشم باعث نازک شدن لایه اشک و کاهش توانایی چشم در مقابله با تحریکات محیطی می‌شود. این اتفاق در نهایت، میتواند باعث تحریک و حساسیت به نور و البته احساس درد شود.
بیماری‌های قرنیه
بیماری‌های قرنیه باعث بروز آسیب و تحریک عصب‌های حساس در سطح قرنیه میشوند و همین امر به فوتوفوبیا می‌انجامد. آسیب به شفافیت یا ساختار قرنیه، مانند زخم یا التهاب، باعث پراکندگی یا انکسار نامنظم نور می‌شود و تحریک‌پذیری چشم در برابر نور افزایش پیدا میکند. در جدول زیر، انواع بیماری‌های قرنیه را آورده‌ایم:
| بیماری قرنیه | علت فوتوفوبیا | ارتباط با نورهراسی |
|---|---|---|
| زخم قرنیه (Corneal Ulcer) | آسیب به سطح قرنیه و التهاب عصب‌های حساس | درد شدید و حساسیت بیش از حد به نور |
| کراتیت (التهاب قرنیه) | التهاب و عفونت قرنیه که عصب‌های آن را تحریک میکند. | تحریک‌پذیری و ایجاد حساسیت در برابر نور |
| قوز قرنیه (Keratoconus) | نازک شدن و تغییر شکل قرنیه که باعث انکسار نامنظم نور می‌شود. | افزایش حساسیت به نور به دلیل پراکندگی غیرطبیعی نور در چشم |
| دیستروفی قرنیه | تجمع مواد غیرطبیعی در قرنیه که شفافیت آن را کاهش میدهد. | حساسیت به نور به دلیل کاهش شفافیت و پراکندگی نور |
| خشکی شدید قرنیه | اختلال در لایه اشکی که از قرنیه محافظت میکند. | خشکی باعث افزایش تحریک نور و حساسیت بیشتر می‌شود. |
| ادم قرنیه | تجمع مایعات در قرنیه که باعث تورم و کاهش شفافیت می‌شود. | حساسیت به نور به دلیل پراکندگی و جذب غیرطبیعی نور |
مشکلات سیستم عصبی
ارتباط مشکلات سیستم عصبی با نورهراسی، به حساسیت بیش از حد مسیرهای عصبی بین چشم و مغز بازمی‌گردد. عصب بینایی و بخش‌هایی از مغز مانند تالاموس و قشر بینایی به دلیل تحریک‌پذیری یا آسیب، به نور واکنش شدیدتری نشان می‌دهند. همچنین، اختلالات عصبی مانند میگرن یا مشکلات در سیستم اعصاب، می‌توانند حساسیت به نور را تقویت کرده و منجر به بروز فوتوفوبیا شوند.
مصرف داروهای خاص
حساسیت چشم‌ها به نور گاهی نتیجه مصرف داروهای زیر است:
- آمیودارون
- بلئومایسین
- ایزوترتینوئین
- سولفونامیدها
- کینین
- سیپروفلوکساسین
- دوکسوروبیسین
- دیورتیک‌های تیازیدی
- کلروکین
- آنتی‌هیستامین‌ها
استفاده طولانی‌مدت از دستگاه‌های دیجیتال
خیره‌شدن طولانی‌مدت به صفحه نمایشگر، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به چشم وارد میکند. این عادت باعث حساسیت چشم‌ها به نور سفید نمیشود، اما همان نور آبی به‌شدت برای شبکیه چشم مضر است. انرژی فوق‌العاده زیاد این نور به‌راحتی به سلول‌های شبکیه آسیب می‌زند. از‌طرفی افراد هنگام تماشای صفحات دیجیتال کمتر پلک می‌زنند؛ همین موضوع باعث خشکی، فشار و نهایتا حساسیت چشم به نور تلویزیون و نمایشگر‌ها می‌شود.
درد پشت چشم
ایجاد هرگونه فشار و در نتیجه آن احساس درد در عصب‌های پشت چشم و اطراف آن، باعث ایجاد درد پشت چشم می‌شود. فوتوفوبیا، یکی از علائم ایجاد این درد است.
دیگر دلایل بروز نور هراسی
در ادامه، برخی از دیگر دلایل فوتوفوبیا را نام خواهیم برد:
- بروز التهاب در پوشش محافظتی مغز و نخاع (مننژیت)
- مشکلات در تعادل، کنترل و حرکات چشم
- وجود تومور در غده هیپوفیز
- خشکی چشم
- تورم داخل چشم
- آب مروارید
- خراش در قرنیه
- صدمه دیدن لایه حساس به نور در بخش پشتی چشم
- بسته شدن غیرارادی چشم
- افسردگی
- اختلال دو قطبی
- انزواطلبی
- استفاده از لنزهای نامناسب
علائم حساسیت به نور
علائم نور هراسی در افراد مختلف، معمولا متفاوت است و هر فرد، به‌شکل متفاوتی با آن روبه‌رو می‌شود. رایج‌ترین علائم حساسیت چشم‌ها به نور عبارت‌اند از:
درد یا فشار در چشم
حساسیت چشم‌ها به نور معمولا باعث درد و فشار می‌شود، بنابراین فرد ناخودآگاه چشم‌هایش را در نور زیاد جمع می‌کنند یا کاملا می‌بندد. این درد به‌قدری میتواند شدید باشد که فرد به‌خاطر خستگی چشم، تمایل به بستن پلک‌ها داشته باشد. حتی زمانی که چشمانش را می‌بندد، ممکن است هاله‌های قهوه‌ای‌رنگ ببیند.
قرمزی و التهاب
یکی از رایج‌ترین نشانه‌های فوتوفوبیا، سرخی و التهاب چشم‌ها است. بعضی اوقات التهاب به‌قدری شدید است که فرد برای جلوگیری از تابش نور مستقیم خورشید، دست‌ها را بالا نگه می‌دارد یا در روزهای آفتابی، خانه‌نشینی را ترجیح میدهد.
کودکان بیشتر از بزرگسالان قرمزی و التهاب به‌خاطر حساسیت به نور را تجربه می‌کنند.
اشک‌ریزی یا خشکی بیش از حد
دلیل حساسیت چشم به نور خورشید هرچه باشد، اشک‌ریزی یا خشکی بیش‌از‌اندازه یکی از رایج‌ترین علائم آن است. فرد برای رفع این خشکی ناخودآگاه زیاد پلک می‌زند یا ترشحات غلیظ چشمی را تجربه میکند. در این صورت، علت حساسیت چشم‌ها به نور باید هرچه سریع‌تر مشخص و عارضه درمان شود.
کاهش دید در نور زیاد
کم‌بینی یا اشکال دیداری در شرایطی که چشم‌ها ضعیف و بی‌حال میشوند، بعید نیست. فرد در این شرایط:
- دوبینی هر یک از چشم‌ها و یا هر دو چشم را تجربه میکند؛
- برای خواندن متون در نور زیاد با مشکل مواجه است؛
- خیلی وقت‌ها قدرت دیدن تصاویر و تشخیص آنها را ندارد.
دیگر علائم فوتوفوبیا
در ادامه، برخی از دیگر علائم نور هراسی را نام خواهیم برد:
- ناسازگاری چشم با نور
- حساسیت به نور
- احساس دیدن هاله‌هایی از رنگ قهوه‌ای در تاریکی و حتی زمانی که چشم‌ها بسته است
- احساس درد یا ناراحتی چشم هنگام نگاه کردن به نور یا اجسام نورانی
- دوبینی هر یک از چشم‌ها یا هر دو چشم
- سردرد یا میگرن
- احساس خشکی چشم
- خستگی چشم و تمایل به بستن چشم‌ها
- فرو رفتگی چشم
روش‌های پیشگیری از حساسیت چشم‌ها به نور
فوتوفوبیا قابل پیشگیری نیست اما میتوان با مراقبت از چشم‌ها در شرایط مختلف، سلامت دید را حفظ کرد. برای مثال از محرک‌هایی که باعث حملات میگرنی میشوند، اجتناب کنید یا مراقب این چند مورد باشید:
استفاده از عینک‌های مخصوص
اگر فتوفوبیا دارید، نباید در معرض تابش مستقیم نور خورشید باشید. با هر وسیله‌ای که دارید، مانع برخورد مستقیم اشعه ماورا بنفش نور خورشید به قرنیه چشم‌ها شوید. می‌توانید از عینک‌های پلاریزه یا محافظ نور آبی استفاده کنید و زمانی که از خانه بیرون می‌روید، کلاه لبه‌دار بگذارید.
محدود کردن استفاده از دستگاه‌های دیجیتال
بهترین و موثرترین راه پیشگیری از حساسیت به نور خورشید، کاهش استفاده از دستگاه‌های هوشمند و دیجیتال یا قراردهی آنها در حالت تنظیم خودکار است. برای حفظ سلامت چشمانتان، قانون ۲۰، ۲۰، ۲۰ را همیشه رعایت کنید. به‌ازای هر ۲۰ دقیقه‌ای که به نمایشگر دیجیتال خیره می‌شوید، ۲۰ ثانیه به نقطه‌ای در فاصله ۲۰ فوتی (معادل ۶ متر) نگاه کنید.
رعایت بهداشت چشم‌ها
رعایت نکات بهداشتی میتواند حساسیت چشم به نور جلوگیری کند. موارد ساده‌ای مثل عدم لمس چشم‌ها یا استفاده از لوازم آرایش چشم مشترک جلوی ورم ملتحمه را می‌گیرد.
با شستن مرتب دست‌ها و پرهیز از تماس با افراد آلوده، میتوان خطر ابتلا به مننژیت چشم را کاهش داد یا از بروز آنسفالیت (التهاب مغز) جلوگیری کرد. البته برای جلوگیری از ابتلا به آنسفالیت، دریافت واکسن و دوری از پشه‌ها و کنه‌ها نیز میتواند مفید باشد.
استفاده از قطرههای چشمی تجویز شده
کار قطرههای چشمی، کاهش موقتی خشکی چشم است. این قطرهها حساسیت را درمان نمی‌کنند، بلکه فقط از قرمزی چشم می‌کاهند و برای استفاده کوتاه‌مدت مناسب‌اند.
درباره عوارض قطرههای تجویزی با پزشک صحبت کنید و اگر باعث تحریک، بثورات چشمی یا هر عارضه‌ی جانبی منفی دیگری شدند، مصرف را قطع کنید. تحت هیچ شرایطی سراغ قطرههای غیرتجویزی نروید.
روش‌های درمان حساسیت چشم به نور
تا زمانی که دلیل حساسیت چشم‌ها به نور روشن نشود، نمی‌توان درمانی برای این عارضه معرفی کرد. بنابراین معاینه پزشک معالج و تشخیص علت، اولین گام درمان است. سپس پزشک تصمیم می‌گیرد درمان بیماری‌های زمینهای را آغاز کند، دارو برای حساسیت به نور تجویز کند یا تنظیم نور محیط و استفاده از لنزهای تماسی را پیشنهاد دهد.
درمان بیماری‌های زمینهای
اگر علت فوتوفوبیا ابتلا به بیماری‌های زمینهای مثل میگرن، بیماری‌های مغزی یا عفونت باشد، باید عامل تحریک‌کننده را برطرف کرد. پزشک تلاش میکند با تجویز داروهای مختلف، بیماری زمینهای را درمان و علائم حساسیت را مدیریت کند. در این حالت، طول دوره درمان بسته به نوع بیماری زمینهای، میتواند چند هفته تا چند ماه باشد.
نکته! اگر علت حساسیت ابتلا به بیماری‌های بلفارواسپاسم، فلج پیش رونده هسته‌ای، فیبرومیالژیا و سکته مغزی باشد، داروی حساسیت چشم‌ها به نور کارساز نیست. این موارد، درمان‌پذیر نیستند و باید با عوارض آنها مدارا کرد.
دارو درمانی
رایج‌ترین انواع قرص و قطره برای حساسیت چشم به نور که پزشک برای شما تجویز میکند، عبارت‌اند از:
- آنتیبیوتیک برای درمان ورم ملتحمه؛
- قطرههای ضد آلرژی مثل آنتی‌هیستامین برای تسکین عوارض حساسیت (قرمزی، خارش و ورم چشم)؛
- قطرههای چشمی برای کاهش التهاب اسکلریت؛
- قطره چشمی آنتیبیوتیک برای درمان خراش قرنیه؛
- آنتیبیوتیک برای درمان مننژیت باکتریایی؛
- آنتیبیوتیک برای ورم سفیدی چشم؛
- داروهای ضدالتهابی برای درمان موارد خفیف آنسفالیت.
تنظیم نور محیط کار یا منزل
نور محیطی را بیش‌از‌اندازه کم یا زیاد نکنید! سعی کنید در معرض نور مستقیم نباشید یا لامپ‌های خیلی روشن در محیط کار یا منزل را با نور ملایم و تنظیم‌شده جایگزین کنید. بهترین انتخاب ممکن برای منزل یا محیط کار، پخش نور طبیعی خورشید به‌صورت غیرمستقیم در فضاست؛ اما اگر شرایط مهیا نیست، از لامپ‌های LED با نور سفید و طبیعی استفاده کنید. به‌هیچ‌وجه سراغ چراغ‌های فلوئورسنت نروید.
استفاده از لنزهای تماسی خاص
درمان حساسیت چشم‌ها به نور در شدید‌ترین و درمان‌ناپذیرترین حالت، شامل استفاده از لنزهای تماسی است. این لنزها جلوی ورود نور به قرنیه چشم را می‌گیرند و به‌این‌ترتیب از چشم‌های شما مراقبت می‌کنند.
درمان خانگی حساسیت چشم به نور
بخش بزرگی از درمان حساسیت چشم‌ها به نور، مربوط به کنترل محیط کار و زندگی است. از این رو، توصیه‌های زیر را جدی بگیرید:
- جلوی ورود نور را کامل ببندید یا کامل باز بگذارید؛ پرده‌های نیمه‌باز، نیمه‌بسته برای شما اصلا مناسب نیست.
- نگذارید گرد‌و‌خاک در خانه بماند. چشم شما مستعد جذب آلودگی‌هاست و به‌راحتی آسیب می‌بیند.
- تا حد امکان، سطوح آینه‌ای و بازتابنده نور را از دکور خانه حذف کنید. بازتاب نور طبیعی و مصنوعی از سطوح براق برای شما دردسرساز است.
- هرازگاهی کمپرس سرد را امتحان کنید. این کار فوتوفوبیا را درمان نمی‌کند، اما باعث تسکین سریع التهاب، خارش و قرمزی است.
درمان حساسیت چشم به نور در طب سنتی
طب سنتی چند راهکار موثر برای درمان حساسیت چشم به نور پیش پای ما می‌گذارد:
- مصرف روزانه دمنوش زنجبیل یا دمنوش نعنا برای بهبود علائم میگرن؛
- قرارداد چای کیسه‌ای سرد روی چشم‌ها به‌مدت چند دقیقه برای تسکین التهاب و خارش؛
- ماساژ چشم با روغن‌های طبیعی نارگیل، بابونه و کرچک (فقط با مشورت پزشک)؛
- استفاده از ژل آلوئهورای طبیعی (فقط با مشورت پزشک).
درمان حساسیت به نور در کودکان
درمان حساسیت به نور در کودکان بسته به علت اصلی متفاوت است. استفاده از عینک‌های محافظ، مصرف داروهای تجویزشده توسط پزشک و رعایت بهداشت چشم‌ها است. همچنین کاهش استفاده از دستگاه‌های دیجیتال و جلوگیری از تابش مستقیم نور به چشم، میتواند به بهبود وضعیت کمک کند.
چه زمانی باید برای درمان فوتوفوبیا به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر علائم زیر را داشتید، اورژانسی به دکتر چشم مراجعه کنید:
- تشدید ناگهانی حساسیت به نور همراه با درد چشم، قرمزی یا کاهش دید.
- همراهی فوتوفوبیا با علائمی همچون سردرد شدید، حالت تهوع، یا سفتی گردن.
- پس از مصرف داروهای خاص که باعث تشدید هراس از نور می‌شود.
این حساسیت، به‌مرور میتواند باعث اختلال در بینایی شود و زندگی روزمره فرد را مختل کند. در‌حالی‌که با مراقبت‌های ساده مثل استفاده از عینک‌های مخصوص یا رعایت بهداشت چشم‌ها، میتوان جلوی آن را گرفت. درمان‌های پزشکی مثل مصرف قطرههای چشمی و لنزهای تماسی نیز در مراحل اولیه کارسازترند.
اگر علائم ذکرشده را به‌شکل شدید و مداوم تجربه می‌کنید و کیفیت زندگی‌تان را در خطر می‌بینید، هرچه زودتر در سامانه دکتردکتر، نوبت ویزیت حضوری یا غیرحضوری بگیرید و با پزشک مشورت کنید.
منابع:
my.clevelandclinic.org
healthline.com
mountsinai.org
theraspecs.com
