سرم تراپی برای تامین مایعات و مواد مغذی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش درمانی، به‌ویژه در شرایطی مانند کمبود آب بدن، کم‌خونی، بهبود سریع پس از جراحی یا بیماریهای حاد اهمیت دارد.
سرم درمانی با تزریق مواد مورد نیاز به جریان خون، به سرعت سطح هیدراسیون بدن را بازمی‌گرداند و به بهبود عملکرد اندام‌ها کمک می‌کند. این روش همچنین برای تقویت سیستم ایمنی، افزایش انرژی و تسریع در فرآیند درمانی کاربرد دارد.
در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر به این شیوه درمانی پرداختهایم.
در انتها اگر سوالی در این مورد دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن‌ها پاسخ خواهد داد.
سرم تراپی چیست؟
سرم تراپی برای تامین مایعات و مواد مغذی بدن تجویز میشود. همچنین، آنتی‌بادی‌های موجود در سرم، سموم یا میکروب‌ها را بی‌اثر می‌کند. برخلاف داروهای خوراکی، در این روش، آنتی‌بادی‌ها به‌طور مستقیم به جریان خون تزریق میشوند.
این فرایند، پاسخ سریع‌تر سیستم ایمنی و درمان سریع‌تر را به دنبال خواهد داشت. درحالی‌که، داروهای خوراکی تنها پس از جذب و متابولیزه شدن، موثر واقع میشوند.
کاربردهای سرم تراپی
سرم درمانی، برای حفاظت فوری در برابر بیماری‌ها و مسمومیت‌ها بسیار موثر عمل می‌کند. این روش، برای درمان گزش‌های سمی و درمان برخی عفونتهای ویروسی همچون اسهال ویروسی هم تجویز میشود. در ادامه، به مهم‌ترین کاربردهای سرم درمانی پرداختهایم:
درمان کمآبی بدن
سرم درمانی برای درمان کمآبی ناشی از اسهال، استفراغ یا تعریق زیاد بسیار مهم است. این شرایط پزشکی، با از دست رفتن قابل توجه مایعات و الکترولیت‌ها، عملکرد بدن را مختل می‌کند.
تزریق سرم نمکی با ایجاد تعادل در سطح مایعات، ناهماهنگی‌های الکترولیتی را بهبود خواهد داد. انجام این روش، در صورت عدم پاسخگویی درمان‌های خوراکی، از ابتلا به شوک هیپوولمیک یا همان کاهش ناگهانی حجم خون بدن جلوگیری می‌کند.
تقویت سیستم ایمنی
تزریق وریدی ترکیبی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و ریزمغذی‌ها به تقویت عملکرد سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند. این روش، با بازگرداندن سطح مواد مغذی، به افزایش انرژی، کاهش استرس، خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد، حذف سموم و تقویت سیستم ایمنی منجر میشود.
سرم تراپی با دور زدن سیستم گوارشی، جذب این مواد مغذی را به‌ویژه در شرایطی مانند استرس، پیری یا فعالیت بدنی شدید تضمین خواهد کرد.
درمان کم‌خونی و فقر آهن
تزریق وریدی آهن، به‌طور مستقیم ذخایر آهن بدن را جبران کرده و با تحریک تولید گلبول‌های قرمز، انتقال اکسیژن را بهبود می‌بخشد.
براساس مطالعات منتشر شده در وب‌سایت دانشگاه ساسکس انگلستان،
درمان با آهن وریدی به بهبود سریع سطح هموگلوبین و وضعیت کلی بیمار منجر خواهد شد.
این روش، به‌ویژه برای بیمارانی با بیماریهای کلیوی مزمن، اختلالات گوارشی یا افراد ناتوان در جذب آهن مفید است.
سم‌زدایی بدن از طریق دفع سموم
سرم درمانی، به‌ویژه از طریق تکنیک‌های تصفیه خون مانند هموپرفیوژن شامل عبور خون بیمار از دستگاهی است که مواد جاذب در آن قرار دارد و سموم را از خون حذف می‌کند.
این روش، به‌ویژه در درمان سریع مسمومیت‌های حاد موثر است. علاوه‌براین، آلبومین سرم به‌عنوان عاملی برای تجزیه متابولیت‌های سموم شناسایی شده است.
تحقیقات نشان می‌دهند که آلبومین سرم اثرات محافظتی در برابر مسمومیت‌ها دارد. این یافته‌ها، اهمیت سرم درمانی را در حذف موثر سموم از بدن در مسمومیت‌ها ارائه می‌دهند.
درمان بیماری‌ها و معالجات پس از جراحی
سرم درمانی، برای مبارزه با بیماری‌ها و حمایت از بهبود پس از جراحی موثر است. این روش، با تامین ایمنی فوری، توانایی بدن برای بهبود و ترمیم را افزایش می‌دهد.
در مراقبت پس از جراحی، درمان مایعات برای حفظ خون‌رسانی به اندام‌ها و حفظ تعادل الکترولیتی ضروری است. مدیریت صحیح مایعات در قبل و بعد از جراحی به کاهش عوارض و بهبود نتایج بیماران کمک می‌کند.
انواع سرم‌ها در سرم تراپی
پزشک، با توجه به کاربردهای متفاوت سرم‌ها، هر یک از انواع آن را برای بهبود شرایط متفاوتی تجویز خواهد کرد. در ادامه، به انواع سرم تراپی پرداختهایم:
سرم نمکی (نرمال سالین)
سرم نمکی یا سدیم کلراید 0.9 درصد، برای جبران کمآبی، اصلاح اختلالات الکترولیتی و رقیق‌سازی داروها استفاده میشود. این محلول با غلظت سدیم و کلرید مشابه پلاسمای خون، حجم مایعات خارج سلولی بدن را افزایش می‌دهد.
سرم قندی (دکستروز)
سرم دکستروز، یک محلول قندی است که برای درمان هیپوگلیسمی (قند خون پایین)، شوک انسولینی و کمآبی استفاده میشود. این محلول با تامین سریع انرژی، در افزایش سطح قند خون و هیدراتاسیون بدن نقش دارد. همچنین، برای بیمارانی که قادر به مصرف خوراکی نیستند، به‌عنوان منبع اصلی کربوهیدرات عمل می‌کند.
سرم تغذیه‌ای (ویتامین‌ها و مواد معدنی)
سرم‌های تغذیه‌ای، محلول‌های داخل وریدی غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند. این سرم‌ها مواد مغذی ضروری را مستقیما به جریان خون منتقل می‌کنند.
این فرایند، باعث جذب سریع‌تر و موثرتر آن‌ها نسبت به مکمل‌های خوراکی میشود. ویتامین C، ویتامین‌های گروه B، منیزیم و کلسیم از جمله مواد مغذی معمولی در این سرم‌ها هستند. تزریق سرم‌های تغذیه‌ای، به‌ویژه برای افرادی با مشکلات جذب یا نیازمند به تامین فوری مواد مغذی بسیار کاربرد دارد.
سرم دارویی (حاوی آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای خاص)
هدف سرم‌های دارویی، تامین سریع و موثر داروهای مورد نیاز بدن است. برای مثال، آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند آمیکاسین و جنتامایسین برای درمان عفونتهای باکتریایی شدید به شکل سرم‌های دارویی به بیمار تزریق میشوند. این نوع درمان، به‌ویژه برای بیماران ناتوان از مصرف داروهای خوراکی یا نیازمند به دوز بالای دارو مفید است.
فواید سرم تراپی
فواید روش درمانی تزریق وریدی سرم‌ها، شامل موارد زیر میشود:
جذب سریع‌تر مواد مغذی و داروها
سرم درمانی با وارد کردن مستقیم مواد مغذی و داروها به جریان خون، باعث جذب سریع و اثرگذاری فوری داروها میشود. این روش، علاوه‌بر کاهش خطر عوارض جانبی گوارشی، دسترسی بیولوژیکی مواد و ترکیبات مورد نیاز بدن را افزایش می‌دهد.
بهبود سریع‌تر شرایط حاد
این روش، جذب سریع و موثر مواد را تضمین می‌کند. به‌عنوان مثال، در درمان سکته مغزی حاد، تزریق سیتی‌کولین به‌عنوان درمان نگهدارنده، به بهبود سریع‌تر بیماران کمک می‌کند. همچنین، در درمان لوکمی حاد، تزریق اینترلوکین-2 فرایند درمان را سرعت می‌بخشد. این ویژگی‌ها، سرم درمانی را به گزینه‌ای موثر برای تسریع بهبودی در شرایط حاد تبدیل می‌کنند.
کاهش فشار بر دستگاه گوارش
در روند درمان با سرم، با کاهش التهاب سیستمیک، فشار بر سیستم گوارشی کاهش پیدا می‌کند. این کاهش التهاب منجر به کاهش ناراحتی‌های شکمی و افزایش کارایی دستگاه گوارش خواهد شد.
همچنین، با تزریق وریدی ویتامین‌ها، مواد مغذی مورد نیاز بدن تامین شده و فشار وارده بر دستگاه گوارش کم میشود. این مداخلات، بهبود عملکرد سیستم گوارش و کاهش علائم اختلالات گوارشی را در پی دارد.
نحوه انجام سرم تراپی
روند معمول سرم درمانی شامل آماده‌سازی، تزریق و تحت نظر داشتن بیمار حین تزریق است. پیش از انجام این مراحل، باید از عدم وجود پاتوژن‌ها یا عوامل بیماری‌زا در سرم‌ها اطمینان حاصل کنید. همچنین، سرم برای جلوگیری از عوارض احتمالی باید با نیازهای بیمار مطابقت داشته باشد.
فرآیند انجام سرم تراپی توسط پزشک یا پرستار
مراحل تزریق و نحوه سرم تراپی توسط پزشک یا پرستار به شرح زیر است:
- آماده‌سازی تجهیزات؛ تجهیزات مورد نیاز همچون سرنگ، سوزن، پد الکلی، دستکش و سرم
- بررسی دارو؛ بررسی نوع سرم، دوز و تاریخ انقضا
- انتخاب محل تزریق؛ بسته به عواملی مانند سن بیمار، حجم عضلانی و میزان سرم. تزریق زیرجلدی، در ناحیه شکم یا ران و تزریقات عضلانی در عضلات بازو و ران
- بررسی شرایط محل تزریق؛ عاری بودن از هرگونه علائم عفونت، التهاب یا آسیب
- شستشوی دست‌ها؛ شستشو به‌طور کامل با آب و صابون یا ضدعفونی کردن دست با الکل
- استفاده از دستکش؛ پوشیدن دستکش یک‌بار مصرف برای حفظ محیط استریل
- ضد عفونی کردن محل تزریق؛ با پد الکلی و به صورت دورانی از مرکز به سمت بیرون
- ورود سوزن؛ وارد شدن سوزن به پوست به صورت عمودی و با حرکتی سریع و کنترل‌شده
- آسپیره کردن (در صورت لزوم)؛ بررسی قرار نداشتن سوزن در رگ با کشیدن پیستون به عقب بسته به محل تزریق
- تزریق سرم؛ تزریق به آرامی و با سرعت کنترل‌شده برای جلوگیری از ایجاد التهاب در بافت
- برداشتن سوزن؛ خارج کردن سوزن به آرامی از بدن و فشار دادن محل تزریق برای چند ثانیه
- نظارت بر بیمار؛ برای اطمینان از عدم بروز واکنشهای آلرژیک یا عفونت
ثبت اطلاعاتی همچون نوع سرم، میزان آن، محل تزریق، زمان و هرگونه واکنشهای بیمار در پرونده پزشکی او لازم است.
انتخاب نوع سرم بر اساس شرایط بیمار
انتخاب نوع سرم برای درمان، بستگی به شرایط بالینی و نیازهای خاص هر بیمار دارد. سرم‌ها معمولا به 2 دسته سرم‌های ایمنی (مانند ایمونوگلوبولین‌ها) و سرم‌های درمانی (مانند آلبومین) تقسیم میشوند. در جدول زیر، به بررسی انتخاب نوع سرم بر اساس شرایط بیمار پرداختهایم:
| نوع سرم | شرایط پزشکی | نحوه اثرگذاری |
| سرم‌های ایمنی (مانند ایمونوگلوبولین‌ها) | عفونتهای باکتریایی و ویروسی مانند هپاتیت B و C | تقویت سیستم ایمنی و کاهش شدت بیماری |
| اختلالات خودایمنی مانند لوسمی | تعدیل پاسخ ایمنی | |
| سرم‌های درمانی (مانند آلبومین) | نارسایی قلبی حاد مانند ادم محیطی و ریوی | کاهش خطر ناشی از سطوح پایین آلبومین |
| نارسایی کبدی | افزایش خطر عوارض مرتبط با کبد مانند آسیت و ادم | |
| نارسایی کلیوی | بهبود وضعیت همودینامیک و کاهش خطر نارسایی کلیوی حاد | |
| سرم‌های حاوی الکترولیت‌ها | در شرایطی مانند هیپوناترمی یا هیپوکالمی | تعادل الکترولیتی بدن |
| سرم‌های حاوی مواد مغذی | کمبودهای تغذیه‌ای ناشی از درمان‌های خاص مانند شیمی‌درمانی | تامین ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن |
انتخاب نوع سرم با توجه به تشخیص پزشک و شرایط بالینی هر بیمار انجام میشود.
مدت زمان موردنیاز برای سرم تراپی
مدت زمان درمان با سرم، بستگی به وضعیت خاص بیمار و نوع سرم مورد استفاده دارد. برای مثال، در درمان پوکی استخوان با دنوزوماب، درمان معمولا برای ۳ تا ۵ سال توصیه میشود.
در مقابل، درمان با آنتی‌بادی‌های غیرفعال (درمان سرم) شامل تجویز آنتی‌بادی‌ها برای هدف قرار دادن و از بین بردن پاتوژن‌ها یا سلول‌های سرطانی است. مدت زمان این درمان، به بیماری خاص و پاسخ بیمار به درمان بستگی دارد.
وسایل موردنیاز برای تزریق سرم در منزل
برای سرم تراپی در منزل، به‌ویژه با اهداف پزشکی مانند انسولین یا سایر داروهای قابل تزریق، داشتن لوازم مناسب و رعایت پروتکل‌های ایمنی بسیار ضروری است. وسایل مورد نیاز برای تزریق سرم در خانه شامل موارد زیر هستند:
- سرم؛ سرم یا داروی قابل تزریق تجویز شده توسط پزشک
- سرنگ؛ انتخاب سرنگ مناسب با اندازه و دوز دارو، معمولا در اندازه‌های ۰.۳ میلی‌لیتر تا ۳ میلی‌لیتر برای بیشتر تزریقات
- سوزن؛ سوزن‌های کوتاه و ظریف برای تزریقات زیرجلدی (طول ۴ میلی‌متر تا ۱۲ میلی‌متر و قطر ۲۸ تا ۳۱ میلی‌متر) و سوزن‌های بلندتر و ضخیم تر برای تزریقات عضلانی
- پد الکلی؛ برای ضدعفونی کردن محل تزریق و هرگونه ویال یا ظرف دارویی قبل از کشیدن یا تزریق دارو
- پد پنبه‌ای یا گاز؛ برای مراقبت بعد از تزریق و اعمال فشار ملایم به محل تزریق جهت توقف خونریزی
پس از استفاده از تمام سوزن‌ها، سرنگ‌ها و سایر لوازم تزریق، برای جلوگیری از هرگونه آلودگی و آسیب، آن‌ها را در ظرفی مخصوص و به شیوه‌ای ایمن دور بیاندازید.
عوارض احتمالی سرم تراپی
مهم‌ترین عوارض احتمالی این روش درمانی شامل موارد زیر هستند:
واکنشهای آلرژیک
گاهی، سرم درمانی، به واکنشهای آلرژیک منجر میشود. این موارد از واکنشهای خفیف تا سیستمیک متغیر هستند:
- واکنشهای محلی؛ شامل واکنشهای خفیف در محل تزریق، مانند قرمزی، تورم یا خارش
- واکنشهای سیستمیک؛ از قبیل عطسه، احتقان بینی، کهیر یا علائم شدیدتری مانند تورم گلو، خس خس سینه یا تنگی نفس
این عوارض جانبی نسبتا نادر هستند و مزایای سرم درمانی در مدیریت آلرژی‌ها اغلب از خطرات آن بیشتر است.
تورم یا درد در محل تزریق
عوارضی مانند تورم، قرمزی یا درد در محل تزریق پس از این شیوه درمانی معمولا خفیف هستند و در عرض چند ساعت برطرف میشوند. در موارد نادر، واکنشهای شدیدتری مانند خارش، کهیر یا مشکل در تنفس رخ می‌دهند. نظارت بر بیمار در طول تزریق و پس از آن در مدیریت این خطرات نقش بسیار مهمی برعهده دارد.
عفونتهای نادر در محل ورود سرم
در موارد نادر، درمان با سرم منجر به عفونت در محل تزریق میشود. گاهی، این عفونت‌ها به صورت درد و سوزش در محل تزریق خود را نشان می‌دهند. در موارد شدیدتر، علائمی همچون تب، درد عضلانی و خستگی هم ظاهر میشوند.
اقدامات قبل و حین سرم تراپی
درمان با سرم برای تضمین ایمنی بیمار به برخی مراقبت‌‌ها، آمادگی و نظارت دقیق نیاز دارد. در ادامه، به مهم‌ترین این اقدامات قبل از تزریق و حین سرم درمانی پرداختهایم:
- ارزیابی بیمار؛ بررسی تاریخچه پزشکی بیمار همچون آلرژی‌ها، واکنشهای قبلی به سرم و داروهای فعلی
- آزمایش‌های آزمایشگاهی؛ بررسی وضعیت عمومی سلامت بیمار با انجام آزمایش‌های لازم مانند سطح آلبومین سرم
- داروهای پیشگیرانه؛ در صورت لزوم، تجویز آنتی‌هیستامین‌ها یا کورتیکواستروئیدها برای کاهش خطر واکنشهای حساسیتی
- نظارت؛ بررسی مداوم علائم حیاتی بیمار همچون فشار خون، ضربان قلب و نرخ تنفس، کهیر و تورم برای شناسایی هرگونه واکنش نامطلوب
- سرعت تزریق؛ تزریق سرم با سرعت توصیه‌شده پزشک برای جلوگیری از بروز واکنشهای مربوط به تزریق
انجام این اقدامات، به کاهش خطرات مرتبط با درمان با سرم و فراهم کردن ایمنی بیمار منجر خواهد شد.
مراقبت‌های پس از سرم تراپی
اقدامات مراقبتی پس از درمان با سرم شامل موارد زیر میشوند:
بررسی وضعیت عمومی بیمار
ارزیابی وضعیت کلی بیمار پس از درمان با سرم شامل اطمینان از بهبودی و شناسایی عوارض احتمالی است. همچنین، این ارزیابی‌ها برای تصمیم‌گیری‌های درمانی بعدی و تضمین ایمن‌ترین نتایج برای بیمار ضروری خواهند بود.
نوشیدن مایعات کافی
مصرف مایعات کافی پس از درمان با سرم، با حفظ سطح هیدراسیون، جریان و جذب مواد مغذی منتقل شده به بدن در طول درمان را تسهیل می‌کند.
اجتناب از فعالیت سنگین بلافاصله پس از تزریق سرم
پس از درمان با سرم، برای خوب پیش رفتن فرایند بهبودی باید از انجام فعالیت‌های سنگین اجتناب کرد. بلند کردن اجسام سنگین یا ورزش‌های پرتحرک فشار خون را افزایش داده و روند بهبودی را مختل می‌کند. بهتر است حداقل به مدت ۴۸ ساعت پس از چنین درمان‌هایی از فعالیت‌های شدید بدنی پرهیز شده تا بهترین نتایج حاصل شود.
نقش سرم درمانی در بهبود سریع و تقویت سیستم ایمنی
سرم تراپی در مواردی همچون کمآبی، کم‌خونی، بهبود پس از جراحی، تقویت سیستم ایمنی و سم‌زدایی از بدن کاربرد دارد. در این شیوه درمانی، با تزریق مواد به جریان خون، سریعا سطح هیدراسیون بدن را بهبود بخشیده و عملکرد اندام‌ها را تقویت می‌کنند.
این روش، به تسریع درمان و بهبود شرایط حادی همچون اسهال کمک کرده و با توجه به نوع سرم، نتایج متفاوتی در درمان بیماری‌ها و شرایط خاص ارائه می‌دهد. تجویز درمان با سرم، باید توسط پزشک انجام شود. بنابراین، چنانچه با شرایط بالا مواجه شدید، برای دریافت این نوع درمان حتما به پزشک مراجعه کنید. برای دریافت نوبت از پزشک، می‌توانید از امکان نوبت‌دهی آنلاین دکتر در سایت دکتردکتر بهره‌مند شوید.
منابع:
pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
jstage.jst.go
