همه چیز درباره انحراف چشم (استرابیسم)؛ علل و روش‌های درمان

وضعیتی که در آن چشم‌ها به سمت‌های مختلفی نگاه می‌کنند و نتوانند بر روی یک هدف متمرکز شوند،  انحراف چشم (استرابیسم) نام دارد. این وضعیت می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما معمولاً از دوران کودکی شروع می‌شود. انحراف چشم ممکن است ناشی از عوامل ژنتیکی، ضعف عضلات چشم، مشکلات عصبی یا بیماری‌های مادرزادی باشد. در برخی موارد، استرابیسم می‌تواند باعث مشکلات بینایی مانند تنبلی چشم نیز شود.

روش‌های درمان انحراف چشم بسته به شدت و علت آن متفاوت‌اند. در برخی موارد، درمان‌های غیرجراحی مانند عینک‌های مخصوص یا درمان بینایی (پچینگ) ممکن است مؤثر باشد. در موارد شدیدتر، جراحی برای تنظیم عضلات چشم می‌تواند پیشنهاد شود. در ادامه این مقاله به بررسی روش‌های تشخیص، علائم و درمان استرابیسم می‌پردازیم با ما همراه باشید. 

اگر سوالی درباره انحراف چشم دارید، در قسمت نظرات بنویسید تا پزشک ما به آن پاسخ دهد.

انحراف چشم یا استرابیسم چیست؟

استرابیسم یا انحراف چشم وضعیتی است که در آن چشم‌ها با یکدیگر هم‌راستا نمی‌شوند. به عبارت دیگر، یک چشم به سمتی می‌چرخد ​​که با چشم دیگر متفاوت است. در شرایط عادی، ۶ ماهیچه‌ای که حرکت چشم را کنترل می‌کنند، با هم در هماهنگی‌اند و هر دو چشم را در یک جهت قرار می‌دهند. با وجود ابتلا به استرابیسم یا همان انحراف چشم‌ها، این ماهیچه‌ها در کنترل حرکت چشم مشکل دارند و نمی‌توانند تراز طبیعی چشم را حفظ کنند.

 استرابیسم عمدتا در دوران کودکی دیده می‌شود، اما بزرگسالان هم می‌توانند استرابیسم را تجربه کنند. در بیشتر موارد، سکته مغزی باعث ناهماهنگی چشم در بزرگسالان می‌شود. علت دیگر ضربه جسمی است. امکان عود یا بازگشت انحراف چشم کودکی در بزرگسالی هم وجود دارد.

انواع انحراف و لوچی چشم

در این بیماری، یک چشم به نقطه‌ای خیره می‌شود و چشم دیگر به نقطه‌ دیگری نگاه می‌کند. انواع انحراف چشم عبارت‌اند از:

• ایزوتروپی (esotropia)؛ انحراف چشم به داخل یا انحراف چشم پنهان
• اگزوتروپی (exotropia)؛ انحراف چشم به خارج
• هایپر تروپی (hypertropia)؛ انحراف چشم به بالا
• هیپوتروپی (hypotropia)؛ انحراف چشم به پایین

انحراف چشم ممکن است دائمی باشد یا به صورت دوره‌ای و متناوب رخ بدهد. گاهی هم‌ترازنبودن در یک چشم (استرابیسم یک‌طرفه) و گاهی در دو چشم رخ می‌دهد. انحراف چشم گذرا هم رفع می‌شود و به‌واسطه عاملی مانند یک بیماری رخ می‌دهد. 

برای جلوگیری از دوبینی حاصل از استرابیسم مادرزادی، مغز، پیام‌های دریافتی حاصل از چشمِ دارای انحراف را نادیده می‌گیرد و در نهایت این وضعیت منجر به تنبلی چشم در کودک می‌شود.

علائم انحراف چشم

در استرابیسم، به‌صورت مشخصی چشم‌ها در یک راستا نیستند و این نشانه‌ اولیه‌ اختلال چشمی مذکور است. در چنین وضعیتی، چشم‌ها به طرف بالا، پایین، داخل (انحراف چشم کاذب) یا خارج انحراف دارند.

زمانی که عدم هم‌ترازی چشم‌ها زیاد و واضح باشد، به آن استرابیسم با زاویه بزرگ گفته می‌شود. در این نوع از انحراف چشم، زاویه انحراف بین خط دید چشم سالم و چشم دارای انحراف مورد نظر است. انحراف کمتر استرابیسم با زاویه کوچک خوانده می‌شود. 

به طور معمول استرابیسم با زاویه بزرگ دایمی، نشانه‌هایی مانند خستگی چشم یا سردرد را به همراه ندارد. چرا که مغز برای اصلاح وضعیت چشمِ دارای انحراف، هیچ کاری انجام نمی‌دهد.

به همین علت، اگر استرابیسم با زاویه بزرگ با تشخیص دکتر چشم درمان نشود، انحراف منجر به بروز تنبلی چشم می‌شود. انحراف خفیف‌ چشم با زاویه کوچک، با مشکلات آزاردهنده‌ای مانند موارد زیر همراه است:

• سردرد 
• خستگی چشم
• ناتوانی در مطالعه
• خستگی هنگام مطالعه 
• دید بی‌ثبات همراه با حالت عصبی

اگر استرابیسم با زاویه کوچک به طور دائمی و یک طرفه باشد، در صورت درمان نشدن ممکن است، باعث تنبلی  شدید در چشم منحرف شود.

هر دو نوع استرابیسم می‌توانند بر روی کودکان و بزرگسالان، اثرات منفی روانی گذاشته و  اعتماد به نفسشان را تحت تاثیر قرار بدهند. فرد مبتلا هنگام تماس رو در رو با افراد سالم احساس خجالت خواهد داشت.

انحراف چشم در نوزادان

نوزادان اغلب به دلیل عدم تکامل سیستم بینایی به انحراف متناوب چشم‌ دچار می‌شوند. این مشکل از بیماری‌های چشم با رشد کودک و تکامل سیستم بینایی او از بین می‌رود. اما بیشتر انواع استرابیسم با رشد جسمی کودک برطرف نخواهد شد. 

بهترین راه برای تشخیص انحراف چشم کودکان، معاینه‌ مرتب چشم است. استرابیسم در مراحل اولیه، با معاینه چشم کودک قابل تشخیص است و هر چه زودتر تشخیص داده شود، احتمال درمان آن بیشتر است.

اگر استرابیسم درمان نشود، کودک به مشکلاتی همچون دوبینی، تنبلی چشم و دیگر مشکلات بینایی دچار خواهد شد. این مشکلات بر فرایند یادگیری کودک و خواندن و نوشتن در مدرسه اثر منفی می‌گذارند.

دلیل انحراف چشم  

هر چشم ۶ ماهیچه‌ی خارجی دارد، که مسئول حرکات چشم هستند. برای داشتن دید طبیعی، زاویه دید، کنترل عصبی و عملکرد هر کدام از این ماهیچه‌ها باید به درستی تنظیم شود.

زمانی که وجود مشکلی عصبی و آناتومیکی منجر به اختلالی در عملکرد و نحوه‌ کنترل ماهیچه‌های خارجی چشم شود، انحراف چشمها رخ می‌دهد. دلایل انحراف به‌شرح زیر هستند:

•  این مشکل از ماهیچه‌‌ها، رشته‌های عصبی یا در مراکز بینایی مغز ناشی می‌شود که دید طبیعی دو چشمی را کنترل می‌کنند.
• ژنتیک هم نقش موثری در این زمینه ایفا می‌کند. اگر یکی از والدین یا هر دوی آنها به این مشکل مبتلا باشند، فرزندشان در معرض خطر بیشتری قرار خواهد داشت.

گاهی اوقات کودک با دید دوربین، برای جبران مشکلات بینایی خود، تمرکز زیادی در دیدن به خرج می‌دهد. در این شرایط، نوعی خاص از انحراف در چشم در نتیجه‌ی فوکوس زیاد ایجاد می‌شود که به آن ایزوتروپیای تطابقی می‌گویند.  این مشکل معمولا قبل از دو سالگی رخ می‌دهد و به‌طور کامل با عینک‌زدن یا استفاده از لنز تماسی چشمی درمان می‌شود. 

دلیل انحراف ناگهانی چشم در بزرگسالان

علت ناگهانی انحراف چشم یا استرابیسم بزرگسالان موارد زیر است:

• دیابت نوع II
• بیماری گریوز
• ضربه به سر

گاهی اوقات، دلیل انحراف ناگهانی چشم، جراحی چشم یا جراحی عضلات اطراف آن است.

تشخیص انحراف چشم

تشخیص انحراف چشم (استرابیسم) نیازمند بررسی‌های دقیق و ارزیابی‌های پزشکی است. این فرایند شامل مراحل زیر است:

1. معاینه بالینی: پزشک با معاینه فیزیکی چشم‌ها، نشانه‌های اولیه استرابیسم را شناسایی می‌کند. در این مرحله، پزشک به حرکات چشم، هم‌راستایی آن‌ها و واکنش به نور توجه می‌کند.
2. آزمون چشمی: پزشک ممکن است آزمون‌های بینایی مانند تست بینایی دور و نزدیک را انجام دهد تا توانایی بینایی هر چشم را به‌طور جداگانه بررسی کند. این تست‌ها کمک می‌کند تا مشخص شود که آیا یکی از چشم‌ها درست کار نمی‌کند.
3. تست پوششی: در این تست، یک چشم به مدت کوتاهی پوشانده می‌شود و پزشک تغییرات در حرکات چشم دیگر را نظارت می‌کند. این تست می‌تواند به شناسایی تنبلی چشم یا اندازه‌گیری شدت انحراف کمک کند.
4. تصویربرداری: در برخی موارد، ممکن است نیاز به تصویربرداری‌های خاص مانند سونوگرافی یا MRI باشد تا مشکلات ساختاری یا تغییری در عضلات چشم شناسایی شوند.

تشخیص به موقع و دقیق انحراف چشم می‌تواند به ارائه درمان‌های مناسب و جلوگیری از مشکلات بینایی در آینده کمک کند.

عوارض انحراف چشمی

انحراف چشم (استرابیسم) می‌تواند عوارض متعددی داشته باشد که تأثیرات آن بر کیفیت زندگی افراد متفاوت است. در ادامه به برخی از این عوارض اشاره می‌کنیم:

1. مشکلات بینایی: یکی از عوارض شایع استرابیسم، تنبلی چشم (آمبلیوپی) است. در این حالت، مغز از اطلاعات یک چشم صرف‌نظر می‌کند و باعث کاهش بینایی در آن چشم می‌شود. این مشکل می‌تواند طی سال‌های اولیه رشد به وجود آید و بر ترقی بینایی در دوران کودکی تأثیر بگذارد.
2. دو بینی: در صورت عدم توانایی در هم‌راستایی چشم‌ها، فرد ممکن است دچار دو بینی شود. این مشکل باعث اختلال در درک عمق و فاصله اجسام می‌شود و می‌تواند کیفیت دید را کاهش دهد.
3. سختی در خواندن یا کارهای دقیق: افرادی که دچار استرابیسم هستند، ممکن است در فعالیت‌هایی مانند خواندن یا کار بر روی جزئیات دچار مشکل شوند. این امر می‌تواند منجر به خستگی و درد چشم شود.
4. تأثیرات روانی و اجتماعی: عوارض استرابیسم می‌تواند بر روی اعتماد به نفس فرد و تعاملات اجتماعی تأثیر بگذارد. افراد مبتلا ممکن است به خاطر ظاهر خود احساس شرمندگی کنند یا از فعالیت‌های اجتماعی دوری گزینند.

تشخیص و درمان به موقع استرابیسم می‌تواند مانع از بروز این عوارض و بهبود کیفیت زندگی افراد باشد. عوارض انحراف چشمی را جدی بگیرید و حتما به دکتر انحراف چشم مراجعه کنید.

درمان انحراف چشم چیست؟

راه‌های درمان انحراف در چشم عبارت‌اند از:

• عینک یا لنز
• تمرینات ورزشی
• پچ چشمی
• جراحی

در جدول زیر درمان با هر یک از روش های فوق  را شرح دادیم.

جراحی انحراف چشم چگونه انجام می شود؟

جراحی طول یا موقعیت ماهیچه‌های چشم را تغییر می‌دهد تا چشم‌ها به‌درستی تراز شوند. این عمل تحت بیهوشی عمومی با بخیه‌های تحلیل‌رونده انجام می‌شود. 

در بیشتر موارد، موثرترین روش برای درمان انحراف چشم دائمی جراحی است. موفقیت در جراحی استرابیسم به عوامل زیادی مانند جهت و میزان انحراف در چشم بستگی دارد. در برخی موارد، ممکن است بیش از یک عمل جراحی برای درمان استرابیسم مورد نیاز باشد.

جراح قبل از انجام عمل اطلاعات بیشتری در اختیار فرد بیمار قرار خواهد داد. درصد موفقیت عمل انحراف چشم بالای ۶۰درصد است. هزینه عمل انحراف چشم در سال 1403 بین ۸ تا ۱۸ میلیون تومان اعلام می‌شود. با آگاهی از اینکه تخصص چشم پزشکی چیست، می‌توانید به پزشکی در این حوزه مراجعه کنید.

مراجعه به پزشک در موارد خاص می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر در زمینه انحراف چشم (استرابیسم) جلوگیری کند. بهتر است در شرایط زیر فوراً به پزشک متخصص مراجعه کنید:

درمان انحراف چشم را جدی بگیرید

اولاً، اگر کودک شما در سنین ابتدایی، مانند ۶ ماهگی تا ۲ سالگی، نشانه‌های واضحی از انحراف چشم نشان می‌دهد، ضروری است که به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام می‌تواند به درمان‌های مؤثر کمک کند و احتمال بروز عوارضی مانند تنبلی چشم را کاهش دهد. به یاد داشته باشید که تشخیص به موقع و درمان مناسب می‌تواند تأثیر بسیاری بر کیفیت زندگی شما یا کودکتان داشته باشد. بنابراین، اگر هر یک از این علائم را مشاهده کردید، حتماً به دکتر مراجعه کنید. همچنین می‌توانید برای دریافت نوبت یا مشاوره به وب‌سایت دکتر دکتر مراجعه کرده و یا سوالات خود را در قسمت کامنت درج کنید تا به شما کمک شود.

منابع:

my.clevelandclinic.org

healthline.com

allaboutvision.com

سوالات متداول انحراف چشم