تنبلی چشم کاهش بینایی در یک چشم است که به‌دلیل رشد غیرطبیعی بینایی در سنین پایین ایجاد می‌شود. چشم ضعیف‌تر یا تنبل اغلب به سمت داخل یا بیرون تمایل دارد. تنبلی چشم معمولاً در سنین زیر 6 سال ایجاد و اغلب توسط والدین کشف می‌شود. اما در سنینی که کودک قادر به بیان مشکلات خود باشد ممکن است از ضعف بینایی، خستگی چشم یا سردرد شکایت کند. درمان تنبلی چشم با پوشاندن چشم تنبل در سنین پایین و با تشخیص درست امکان‌پذیر است؛ اما اگر چشم تنبل به‌خوبی تحریک نشود، عصب‌های چشم تکامل پیدا نکرده و کودک دچار اختلال بینایی خواهد شد.
در ادامه این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر حدود 10 دقیقه با ما همراه باشید تا با علت تنبلی چشم، عوارض و درمان آن آشنا شوید.
اگر سوالی درخصوص تنبلی چشم دارید، در انتهای همین صفحه و در بخش نظرات بپرسید تا مشاور سلامت یا پزشک متخصص پاسخ شما را بدهد.
تنبلی چشم چیست؟
تنبلی چشم یا آمبلیوپی (Amblyopia) یک اختلال بینایی است که معمولاً در یک چشم دیده می‌شود. در این اختلال، مغز بیشتر بر یک چشم تمرکز کرده و عملاً چشم «تنبل» را نادیده می‌گیرد. این اختلال معمولا از بدو تولد تا 7 سالگی شایع است و یک چشم را درگیر می‌کند. البته تنبلی چشم در بزرگسالان نیز اتفاق میفتد و علائم و درمان آن مشابه با تنبلی چشم در کودکان است.
اگر متوجه علائمی مثل عدم تمرکز بر اشیا در کودک خود شدید، بهتر است به یک متخصص چشم‌پزشک مراجعه و درمان تنبلی چشم را شروع کنید.
علائم تنبلی چشم در کودکان و بزرگسالان
نشانه‌های تنبلی چشم معمولاً در سنین زیر شش سال ظاهر می‌شوند. در این سن، مغز هنوز در حال رشد است و می‌تواند بینایی چشم‌ها را تنظیم کند. اگر یک چشم دید ضعیف‌تری داشته باشد، مغز ممکن است آن چشم را نادیده بگیرد و از آن برای دیدن استفاده نکند. تشخیص تنبلی چشم ممکن است تا قبل از شدید شدن آن سخت باشد. علائم هشدار دهنده اولیه عبارتند از:
- چشمی که به درون یا بیرون سرگردان است
- درک ضعیف از عمق
- دوک زدن یا بستن چشم
- کج شدن سر
- ضعف بینایی در یک چشم
- خستگی چشم
- سردرد
- نتایج غیرطبیعی تست‌های غربالگری بینایی
- تمایل به برخورد با اشیاء در یک طرف
- دوبینی چشم
- چشمک زدن و پرش چشم.
علت تنبلی چشم چیست؟
آمبلیوپی با مشکلات رشدی در مغز مرتبط است. به‌این‌معنی که مسیرهای عصبی که وظیفه پردازش بینایی در مغز را به‌عهده دارند، به درستی عمل نمی‌کنند. البته علت دقیق تنبلی چشم مشخص نیست، اما عواملی که می‌توانند باعث آن شوند عبارتند از:
- عیوب انکساری: عیوب انکساری مانند دوربینی چشم، نزدیک بینی، یا آستیگماتیسم باعث می‌شوند که تصاویر روی شبکیه چشم به‌طور واضح تشکیل نشوند. این امر می‌تواند باعث شود که مغز یک چشم را نادیده بگیرد.
- انحراف چشم: انحراف چشم، استرابیسم یا لوچی نیز می‌تواند باعث تنبلی چشم شود. در انحراف چشم، چشم‌ها به‌طور همزمان به یک نقطه نمی‌نگرند.
- عدم شفافیت مسیر بینایی: عدم شفافیت مسیر بینایی مانند آب مروارید، کدر بودن قرنیه، یا افتادگی پلک نیز می‌تواند باعث تنبلی چشم شود. این اختلالات باعث می‌شوند که تصاویر به درستی به شبکیه چشم نرسد.
- عوامل ژنتیکی: برخی مطالعات نشان داده‌اند که تنبلی چشم ممکن است تاحدی به عوامل ژنتیکی مربوط باشد.
- آسیب فیزیکی: ضربه خوردن به چشم نیز یکی از عواملی است که می‌تواند کودکان را در سنین پایین با تنبلی چشم مواجه کند.
علاوه‌بر موارد فوق کمبود ویتامین A، زخم قرنیه یا اسکار، جراحی چشم و گلوکوم نیز از عواملی هستند که تنبلی چشم را به‌دنبال خواهند داشت.
ریسک فاکتورهای تنبلی چشم
با انجام معاینه چشم منظم کودکان در سنین زیر شش سال، می‌توان از تنبلی چشم پیشگیری کرد. در این معاینه‌ها، چشم پزشک می‌تواند بینایی هر دو چشم را ارزیابی کند و در صورت وجود هرگونه مشکل، درمان را به موقع شروع کند. برخی از عواملی که می‌توانند خطر ابتلا به تنبلی چشم را افزایش دهند عبارتند از:
- سابقه خانوادگی تنبلی چشم
- سابقه بیماری‌های چشمی در دوران بارداری
- تولد زودرس
- وزن کم هنگام تولد
- مشکلات بینایی در یک چشم.
راه‌های تشخیص تنبلی چشم
تشخیص تنبلی چشم معمولاً توسط چشم‌پزشک انجام می‌شود. پزشک با انجام آزمایش‌های بینایی مختلف، می‌تواند بینایی هر دو چشم را ارزیابی کند. برای تشخیص و درمان تنبلی چشم نوزاد بهتر است که کودکان را در 6 ماهگی و 3 سالگی پیش یک متخصص چشم ببرید. توصیه می‌شود برای سنجش و کنترل وضعیت سلامت بینایی، کودکان مرتب و هر 2 سال یکبار تا سن 18 سالگی معاینات چشم را دریافت کنند.
توجه داشته باشید که این اختلال در بیشتر مواقع به‌صورت پنهان اتفاق میفتد و بیشتر والدین حتی متوجه آن نمی‌شوند. اما چشم‌پزشک یک معاینه استاندارد چشم را برای ارزیابی بینایی هر دو چشم انجام می‌دهد. این معاینات شامل یک‌سری آزمایشات است، مانند:
- شناسایی حروف یا اشکال در نمودار
- دنبال کردن نور با هر چشم و سپس توسط هر دو چشم
- معاینه چشم با ذره‌بین توسط پزشک
در روش‌های دیگر، پزشک وضوح دید، قدرت عضلات چشم و میزان تمرکز چشمان را بررسی خواهد کرد.
درمان تنبلی چشم در بزرگسالان
درمان تنبلی چشم در بزرگسالان معمولاً دشوارتر از درمان آن در کودکان است؛ به‌این‌دلیل که مغز بزرگسالان در حال رشد نیست. با توصیه چشم‌پزشک بزرگسالان نیز می‌توانند برای درمان این اختلال با استفاده از چسب چشم، چشم تنبل را بپوشانند. همچنین ممکن است پزشک استفاده از عینک یا لنز را توصیه کند. در جدول زیر برخی از نکات برای بهبود چشم تنبل در بزرگسالان ذکر شده است:
| روش درمانی | هدف | موارد استفاده | مزایا | معایب |
|---|---|---|---|---|
| پوشاندن چشم سالم | تحریک چشم تنبل | تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری، انحراف چشم، یا عدم شفافیت مسیر بینایی | موثرترین روش درمانی برای تنبلی چشم در بزرگسالان | ممکن است برای مدت طولانی‌تر و به طور منظم‌تر مورد نیاز باشد |
| تجویز عینک یا لنزهای طبی | اصلاح عیوب انکساری | تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری مثل نزدیک‌بینی چشم | می‌تواند به بهبود بینایی چشم تنبل کمک کند | ممکن است برای بهبود کامل بینایی کافی نباشد |
| تجویز قطره‌های چشمی | تحریک چشم تنبل | تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری | می‌تواند به بهبود بینایی چشم تنبل کمک کند | ممکن است عوارض جانبی داشته باشد |
| جراحی | اصلاح انحراف چشم یا عدم شفافیت مسیر بینایی | تنبلی چشم ناشی از انحراف چشم یا عدم شفافیت مسیر بینایی | می‌تواند به بهبود بینایی چشم تنبل کمک کند | ممکن است عوارض جانبی داشته باشد |
راه‌های درمان تنبلی چشم در کودکان
درمان بیماری‌های زمینه‌ای چشم موثرترین راه برای درمان آمبلیوپی است. به‌عبارت‌دیگر، باید به رشد طبیعی چشم آسیب‌دیده و تنبل کمک کنید. اقدامات اولیه درمانی ساده است و ممکن است شامل اقداماتی نظیر استفاده از عینک، لنزهای تماسی، چسب‌های چشمی و قطره باشد.
1. پوشاندن چشم تنبل
درمان تنبلی چشم در کودکان معمولاً شامل پوشاندن چشم سالم برای تحریک چشم تنبل است. این روش درمانی به نام “پوشاندن چشم” (patching) شناخته می‌شود. پوشاندن چشم باید به‌مدت چند ساعت در روز انجام شود. میزان زمان مورد نیاز برای پوشاندن چشم، بسته به شدت تنبلی چشم، متفاوت است. در برخی موارد، ممکن است پوشاندن چشم به مدت 2 تا 3 ساعت در روز برای چندماه یا حتی سال‌ها ضروری باشد.
هنگام پوشاندن چشم، باید نکات زیر را رعایت کنید:
- چشم سالم را به‌طور کامل بپوشانید.
- کودک را به انجام فعالیت‌هایی که به بینایی نیاز دارند، تشویق کنید.
پوشاندن چشم ممکن است برای کودک دشوار باشد. والدین باید صبوری کرده و کودک را در طول درمان تشویق کنند.
2. استفاده از عینک یا لنزهای طبی
اگر عیوب انکساری مانند دوربینی، نزدیک‌بینی، یا آستیگماتیسم چشم در ایجاد تنبلی چشم نقش داشته باشند، تجویز عینک یا لنزهای طبی می‌تواند به بهبود بینایی کمک کند.
3. عمل جراحی
در موارد شدید، ممکن است پزشک برای اصلاح انحراف چشم یا عدم شفافیت مسیر بینایی، روش جراحی را پیشنهاد کند.
4. قطره‌های چشمی
برخی از قطره‌های چشمی می‌توانند به تحریک چشم تنبل کمک کنند. استفاده از این قطره‌ها و دوز مصرفی تنها با تجویز پزشک مجاز است.
فرق نبلی چشم با ضعیفی چشم چیست؟
تفاوت اصلی بین تنبلی چشم و ضعیفی چشم این است که تنبلی چشم ناشی از یک مشکل بینایی در مغز است، درحالی‌که ضعیفی چشم از یک مشکل بینایی در چشم ناشی می‌شود. ضعیفی چشم (Myopia) یک بیماری بینایی است که در آن تصاویر در فاصله دور به وضوح دیده نمی‌شوند. دلیل این موضوع آن است که کره چشم بیش‌ازحد کشیده شده و تصاویر قبل از رسیدن به شبکیه چشم متمرکز می‌شوند.
سوالات متداول تنبلی چشم
آبا تنبلی چشم درمان قطعی دارد؟
بله، تنبلی چشم درمان قطعی دارد. با تشخیص و درمان زودهنگام، می‌توان بینایی چشم تنبل را به طور قابل توجهی بهبود بخشید.
آیا تنبلی چشم عمل دارد؟
در بیشتر موارد، تنبلی چشم با پوشاندن چشم سالم برای تحریک چشم تنبل درمان می‌شود. بااین‌حال، عمل جراحی تنها در برخی موارد برای درمان تنبلی چشم مورد نیاز است.
مهمترین علائم تنبلی چشم چیست؟
دید ضعیف در یک چشم یا هر دو چشم، کج شدن سر برای دیدن بهتر، احساس خستگی در چشمان و پرش پلک برخی از نشانه‌های تنبلی چشم هستند.
منبع:
