یکی از راه‌های فرزنددار شدن برای زوج‌های بدون فرزند، رحم اجاره ای است. در این فرایند، به‌جای مادر ژنتیکی، مادر جایگزین، جنین را درون رحمش حمل می‌کند. از مهم‌ترین دلایل استفاده از رحم اجاره ای، می‌توان به نازایی زنان، مشکلات رحمی، همجنس‌گرایی و تک‌والدی اشاره کرد. فرایند رحم اجاره ای به‌گونه‌ای‌ست که پس از انتخاب مادر جایگزین، فرایند انتقال جنین و مراقبت‌های دوران بارداری انجام خواهد شد. مادر جایگزین با انجام زایمان و پس از زایمان، بدون هیچ‌گونه ادعایی کودک را به والدین بیولوژیک خود تحویل دهد.
بزرگترین چالش‌های رحم اجاره ای، هزینه‌های رحم اجاره ای، بیمه، پیامدهای روانی، ملاحظات اخلاقی و مشکلات قانونی اجاره رحم هستند. پدر و مادر ژنتیکی و همین‌طور مادر جایگزین باید از پیش، خود را برای این چالش‌ها آماده کنند.
والدین بیولوژیک، باید با شناخت کامل از فرایند رحم جایگزین و مقایسه با دیگر روش‌های بارداری، تصمیمی آگاهانه بگیرند و خود را برای پیامدهای روانی و احساسی آن آماده کنند. همچنین، سلامت جسمی و روانی مادر جایگزین با انجام آزمایش‌های ضروری تحت نظر دکتر زنان، باید اثبات شود.
با مطالعه این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر، با فرایند رحم اجاره ای و شرایط بارداری جایگزین آشنا خواهید شد.
در انتها، اگر سوالی درباره قوانین و شرایط اجاره رحم دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس پزشکی ما به آن پاسخ خواهد داد.
رحم اجاره ای چیست؟
رحم اجاره‌ای یا همان رحم جانشین، فرآیندی پزشکی و حقوقی‌ست که در آن یک زن، به‌طور موقت جنین را در رحم خود حمل می‌کند و پس از زایمان، کودک را به والدین بیولوژیکی خود تحویل می‌دهد. این فرآیند، معمولا به کمک تکنیک‌های باروری مانند لقاح درون‌رحمی (IVF) انجام می‌شود. رحم اجاره‌ای، برای زنانی که قادر به بارداری نیستند یا به دلایل پزشکی نمی‌توانند باردار شوند، گزینه‌ای جایگزین محسوب می‌شود. به‌طور کلی، فرایند اجاره رحم شامل مراحل مختلف حقوقی و پزشکی‌ست که باید به دقت رعایت شوند تا از حقوق تمام طرفین محافظت شود.
درصد موفقیت اجاره رحم به چه چیزهایی بستگی دارد؟
درصد موفقیت اجاره رحم یا رحم جایگزین، به عوامل مختلفی بستگی دارد که هم از نظر پزشکی و هم از نظر اجتماعی و قانونی مهم هستند.
به گزارش کالج زنان و زایمان آمریکا (acog)،
تقریبا ۶۰ درصد از زنانی که به‌عنوان رحم اجاره ای عمل کرده‌اند، تجربه موفقی در بارداری و زایمان داشته‌اند.
برخی از عوامل کلیدی تاثیرگذار بر درصد موفقیت رحم اجاره ای شامل موارد زیر هستند:
- سن و سلامت تخمک‌دهنده؛ یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت رحم اجاره ای، سن و سلامت تخمک‌دهنده است. تخمک‌های سالم‌تر و جوان‌تر، شانس بیشتری برای موفقیت در فرآیند لقاح آزمایشگاهی (IVF) و انتقال جنین به رحم جایگزین دارند. معمولا تخمک‌های زنان زیر ۳۵ سال، از درصد موفقیت بالاتری برخوردار هستند.
- سلامت جسمی و روانی مادر جایگزین؛ مادر جایگزین باید از لحاظ جسمی و روانی در سلامت کامل باشد. تجربه بارداری‌های سالم و موفق و همچنین نداشتن سابقه بیماری‌های مزمن و بارداری‌های پیچیده، شانس موفقیت اجاره رحم را افزایش می‌دهد.
- تطابق پزشکی و دارویی؛ تطابق دقیق داروها برای آماده‌سازی رحم مادر جایگزین و تطابق با چرخه مادر تخمک‌دهنده، یکی از عوامل اصلی موفقیت رحم اجاره ای است. همچنین سلامت رحم مادر جایگزین باید با دقت مورد بررسی قرار گیرد تا محیط مناسب برای رشد جنین فراهم شود.
- آمادگی روانی و حمایت اجتماعی؛ مادر جایگزین باید از آمادگی روانی کافی برای پذیرش بارداری برای فرد یا زوج دیگری برخوردار باشد. همچنین، داشتن حمایت اجتماعی از سمت خانواده و نزدیکان بر موفقیت این فرآیند تاثیر مثبتی بر جای می‌گذارد.
داشتن قراردادهای قانونی مشخص، شامل تمامی جزئیات و تعهدات مادر جایگزین و والدین آینده، اطمینان از موفقیت فرآیند را افزایش می‌دهند. این قراردادها مجموعه‌ای از تعهدات پزشکی، مالی و حقوقی هستند.
دلیل اجاره رحم چیست؟
دلایل اصلی استفاده از رحم اجاره ای از شرایط پزشکی و اجتماعی نشات می‌گیرند. در ادامه، به مهم‌ترین دلایل پذیرش رحم اجاره ای پرداخته‌ایم:
- مشکلات پزشکی و عدم توانایی بارداری؛ برخی از زنان به دلیل نداشتن رحم (برای مثال بعد از عمل هیسترکتومی) یا مشکلات جدی سلامتی مانند فشار خون بالا، دیابت نوع 1، بیماری قلبی یا سرطان، قادر به باردار شدن یا نگه داشتن جنین نیستند. همچنین، مادرانی که سابقه سقط‌های مکرر دارند یا چندین بار در لقاح مصنوعی (IVF) شکست خورده‌اند، از رحم اجاره ای استفاده می‌کنند.
- زوج‌های همجنس‌گرا یا افراد مجرد؛ زوج‌های همجنس‌گرا، به‌ویژه زوج‌های مرد و افراد مجرد که تمایل به داشتن فرزند دارند، از رحم اجاره ای برای تشکیل خانواده استفاده می‌کنند. در این موارد، اسپرم مرد یا تخمک‌های اهداشده برای لقاح استفاده شده و جنین به رحم جایگزین منتقل می‌شود.
- سن بالا؛ زنانی که به دلیل سن بالا احتمال بارداری موفق را ندارند، از رحم جایگزین استفاده می‌کنند. با افزایش سن، خطرات مرتبط با بارداری بیشتر می‌شود و این روش راه حلی ایمن برای جلوگیری از مشکلات بارداری در سنین بالا خواهد بود.
گاهی اهداکننده تخمک، همان مادر جایگزین خواهد بود که با اسپرم والد لقاح داده می‌شود. اما این اتفاق، به دلیل مسائل پیچیده قانونی، به ندرت رخ می‌دهد.
انواع رحم اجاره ای
رحم اجاره ای به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود. درواقع، اجاره رحم به دو شکل انجام می‌شود که در ادامه به آن‌ها اشاره کرده‌ایم:
- رحم اجاره‌ای سنتی (Traditional Surrogacy)؛ در این نوع، مادر جایگزین از تخمک خود برای بارداری استفاده می‌کند و با اسپرم والد مرد، لقاح انجام می‌شود. در این حالت، مادر جایگزین از نظر ژنتیکی با کودک ارتباط خواهد داشت. این روش به دلیل پیچیدگی‌های عاطفی و قانونی کمتر استفاده می‌شود و حتی در برخی مناطق، غیرقانونی است.
- رحم اجاره ای حاملگی (Gestational Surrogacy)؛ در این نوع، مادر جایگزین هیچ ارتباط ژنتیکی با جنین ندارد. جنین از طریق لقاح مصنوعی (IVF) با استفاده از تخمک و اسپرم والدین بیولوژیکی یا اهداکنندگان تولید شده و سپس به رحم جایگزین منتقل می‌شود. این روش، به دلیل شفاف بودن ابعاد قانونی و عاطفی این کار، بیشتر ترجیح داده می‌شود.
این دو نوع، روش‌های اصلی رحم اجاره ای هستند که بسته به شرایط پزشکی، قانونی و ترجیحات والدین انتخاب خواهند شد.
فرآیند اجاره رحم چگونه است؟
فرایند اجاره رحم شامل چند مرحله اساسی است. ابتدا، والدین بیولوژیکی و مادر جایگزین باید توافق‌نامه حقوقی مشخصی امضا کنند که شامل جزئیات مالی و مسئولیت‌های هر طرف است. سپس، جنین‌های حاصل از لقاح درون‌رحمی (IVF) به رحم اجاره ای منتقل می‌شوند. پس از زایمان، مادر جایگزین، نوزاد را به والدین بیولوژیکی تحویل خواهد داد. این فرآیند نیازمند هماهنگی دقیق میان طرفین و رعایت قوانین است تا حقوق و سلامت هر سه طرف حفظ شود. در ادامه، به هر مرحله از فرایند اجاره رحم، با جزئیات بیشتری پرداخته‌ایم:
انتخاب مادر جایگزین
انتخاب مادر جایگزین، یکی از مهم‌ترین مراحل فرآیند رحم اجاره ای است. مادر جایگزین باید از سلامت جسمی و روانی برخوردار بوده و شرایط لازم برای بارداری موفقیت‌آمیز را داشته باشد. براساس دستورالعمل‌های پزشکی، سابقه بارداری‌های موفق و بدون عارضه و سن بین 21 تا 42 سال از مهم‌ترین شرایط مادر جایگزین در فرایند اجاره رحم است. همچنین، شرایط خانوادگی پایدار و حمایت اجتماعی مناسب هم از عوامل موثر در انتخاب مادر جایگزین به شمار می‌آید. مادر جایگزین علاوه‌بر برخورداری از آمادگی روانی و جسمی برای بارداری، باید توانایی اجرای تعهدات خود را به‌طور کامل داشته باشد.
ارزیابی پزشکی و روانی
پس از انتخاب مادر جایگزین، او و والدین باید تحت ارزیابی‌های پزشکی و روانی قرار بگیرند. این ارزیابی‌ها شامل آزمایشات خون برای اطمینان از سلامت عمومی و عدم وجود بیماری‌های عفونی مانند ایدز، هپاتیت و سیفلیس تحت نظر دکتر زنان انجام می‌شود. همچنین، ارزیابی سلامت روانی مادر جایگزین برای اطمینان از آمادگی او برای تحمل فشارهای روانی و عاطفی بارداری ضروری خواهد بود.
این ارزیابی‌ها، با هدف کاهش خطرات بارداری و بهبود شانس موفقیت انجام می‌شود. همچنین، والدین بیولوژیک هم باید تحت مشاوره روانی قرار گرفته تا از لحاظ روانی، برای این فرآیند و چالش‌های احتمالی آن آماده باشند.
عقد قرارداد قانونی
قرارداد قانونی بین والدین بیولوژیک و مادر جایگزین بخش ضروری از فرآیند رحم اجاره ای است. این قراردادها، حقوق و تعهدات هر دو طرف را مشخص کرده و از هرگونه اختلاف و مشکل در آینده جلوگیری خواهد کرد. در این قراردادها، مواردی مانند هزینه‌ها، تعهدات مالی و پزشکی و نحوه برخورد با موقعیت‌های اضطراری (مانند سقط جنین یا مشکلات بارداری) قید می‌شود.
لقاح آزمایشگاهی (IVF)
تخمک و اسپرم از والدین یا اهداکنندگان گرفته شده و در شرایط آزمایشگاهی لقاح داده می‌شود. سپس جنین یا جنین‌های حاصل از لقاح، به رحم اجاره ای منتقل می‌شوند. قبل از این مرحله، مادر جایگزین، آمادگی‌های لازم برای پذیرش جنینرا به کمک داروهای هورمونی به دست می‌آورد. این داروها، پوشش داخلی رحم برای لانه‌گزینی موفق جنین آماده می‌کنند. چگونگی انجام این مرحله، بر شانس موفقیت بارداری تاثیر قابل‌توجهی خواهد داشت. فرآیند لقاح تخمک و اسپرم درون لوله آزمایشگاهی، نیازمند تخصص بالای پزشکی‌ست و توسط تیم‌های تخصصی در کلینیک‌های باروری انجام می‌شود.
مراقبت‌های بارداری
با انجام موفقیت‌آمیز انتقال جنین به رحم اجاره ای، ارائه مراقبت‌های پزشکی و تخصصی برای مادر جایگزین ضروری است. مهم‌ترین این مراقبت‌ها، ارزیابی‌های منظم پزشکی برای اطمینان از سلامت جنین و مادر هستند. پزشک، تا حدود ۱۰ هفته اول بارداری بر روند رشد جنین نظارت داشته و در این مدت داروهای هورمونی ضروری را برای مادر جایگزین تجویز می‌کند. پس از این مرحله، مادر جایگزین، تنها به مراقبت‌های عادی دوران بارداری توسط متخصص زنان و زایمان نیاز خواهد داشت. برای درک بیشتر اهمیت متخصص زنان و زایمان در موفقیت فرایند رحم جایگزین، مطلب تخصص زنان و زایمان چیست را مطالعه کنید.
تولد و انتقال نوزاد
پس از به دنیا آمدن نوزاد، فرآیند انتقال به والدین بیولوژیکی‌اش انجام می‌شود. طبق قراردادهای قانونی تنظیم شده، مادر جایگزین هیچ‌گونه حق قانونی نسبت به نوزاد نخواهد داشت. این مرحله، تحت نظارت پزشکان و وکلای دوطرف انجام می‌شود تا همه چیز به درستی و طبق برنامه پیش برود. انتقال نوزاد به والدین بیولوژیک، بار احساسی و عاطفی بسیار سنگینی دارد که باید حمایت‌های روانی لازم از مادر جایگزین و والدین انجام شود.
مادر جایگزین برای رحم اجاره ای باید چه شرایطی داشته باشد؟
مادر جایگزین در فرآیند رحم اجاره ای باید چندین شرط اساسی از نظر پزشکی، روانی و قانونی داشته باشد. در جدول زیر، به مهم‌ترین شرایط رحم جایگزین اشاره کرده‌ایم:
| شرایط لازم برای اجاره رحم | شرح شرایط |
| سن مناسب | بودن در محدوده سنی ۲۱ تا ۴۲ سال، بالا بودن شانس موفقیت بارداری در زیر 35 سالگی |
| سابقه بارداری موفق | برخورداری از حداقل یک بارداری موفق و نداشتن سابقه بارداری‌های پیچیده یا مشکلاتی مانند فشار خون بالا یا دیابت بارداری |
| سلامت جسمی و روانی | برخورداری از سلامت جسمی و روانی و عدم ابتلا به بیماری‌های عفونی مانند ایدز، هپاتیت و دیگر بیماری‌های عفونی |
| شاخص توده بدنی (BMI) | کمتر از ۳۰ (ترجیحا کمتر از ۲۷) |
| محیط خانوادگی پایدار | دارای محیط خانوادگی و اجتماعی حمایتی برای رویارویی با چالش‌های روانی و عاطفی بارداری |
مادر جایگزین، باید آمادگی کامل برای واگذاری کودک پس از تولد به والدین بیولوژیکش، بدون هیچ‌گونه ادعای قانونی نسبت به نوزاد را داشته باشد.
قیمت رحم اجاره ای چقدر است؟
قیمت رحم اجاره‌ای، به‌طور قابل‌توجهی متغیر بوده و به عوامل مختلفی بستگی دارد. از مهم‌ترین این عوامل می‌توان به موقعیت جغرافیایی، نوع قرارداد و هزینه‌های پزشکی اشاره کرد. به‌طور کلی، هزینه‌های مربوط به رحم اجاره‌ای شامل هزینه اجاره رحم به مادر جایگزین، هزینه‌های پزشکی نظیر لقاح درون‌رحمی (IVF)، مراقبت‌های دوران بارداری و همچنین هزینه‌های حقوقی برای تنظیم توافق‌نامه‌ها و قراردادها می‌شود. در ایران، قیمت رحم اجاره ای در سال 1403، بین 100 میلیون تا 900 میلیون تومان متغیر بوده است.
رحم اجاره ای چه قوانینی دارد؟
قوانین رحم اجاره‌ای در سراسر جهان و گاهی حتی در مناطق مختلف یک کشور متفاوت است. این قوانین، با هدف حمایت از حقوق هر دو طرف یعنی والدین بیولوژیک و مادر جایگزین و تضمین سلامت فرآیند اجاره رحم طراحی شده‌اند. در ادامه، به مهم‌ترین اصول قانونی رحم اجاره ای پرداخته‌ایم:
- شفافیت مفاد قرارداد شامل تعهدات مالی، مراقبت‌های پزشکی، حقوق قانونی هر دو طرف و نحوه برخورد با مشکلات احتمالی مانند سقط جنین
- اثبات مشکل باروری زوج با ارائه گواهی پزشکی مبنی بر وجود مشکل برای باروری والدین بیولوژیک
- نداشتن هیچ‌گونه حق قانونی نسبت به کودک از سوی مادر جایگزین و واگذاری او پس از تولد به والدین بیولوژیکی
- اثبات عدم اعتیاد به مواد مخدر طرفین قرارداد
- برخورداری از صلاحیت اخلاقی طرفین قرارداد
- اثبات تابعیت ایرانی پدر و مادر بیولوژیک
بهتر است والدین، برای پیشگیری از هرگونه مشکلات احتمالی طی فرایند رحم اجاره ای همچون سقط عمدی یا سقط در صورت عدم رعایت موارد پزشکی، تحویل ندادن نوزاد پس از تولد و ناپدید شدن مادر جایگزین اقدامات لازم را انجام دهند.
آیا رحم اجاره ای راه مناسبی برای فرزنددار شدن است؟
رحم اجاره ای، یک راه حل مناسب برای فرزنددار شدن است؛ به‌ویژه برای افرادی که به دلایل پزشکی یا فیزیولوژیکی همچون نازایی، قادر به بارداری نیستند. فرایند اجاره رحم، به والدین بیولوژیکی این امکان را می‌دهد که با استفاده از تکنیک‌های باروری مدرن همچون لقاح آزمایشگاهی، به آرزوی داشتن فرزند برسند. با این حال، این روش نیازمند رعایت دقیق جوانب پزشکی، حقوقی و اخلاقی است.
والدین و مادر جایگزین باید توافق‌نامه‌های روشن و دقیقی داشته باشند و فرایند تحت نظارت پزشکان متخصص و مشاوران حقوقی انجام بگیرد. علاوه‌بر این، توجه به پیامدهای روانی، ملاحظات اخلاقی و مشکلات قانونی بارداری جایگزین هم بسیار مهم است. در نهایت، اگرچه رحم جایگزین راه‌حلی موثر است، اما باید با مقایسه با سایر روش‌های بارداری، همه جوانب آن به دقت بررسی و ارزیابی شود.
اگر شما هم برای بارداری با رحم اجاره ای و چالش‌های آن به مشاوره نیاز دارید، حتما به متخصص زنان مراجعه کنید. شما می‌توانید از انواع خدمات آنلاین، تلفنی و حضوری دکتر زنان در سایت دکتردکتر بهره‌مند شوید.
منابع:
webmd.com
yalemedicine.org
سوالات متداول رحم اجاره ای
بله. ممکن است مسائل حقوقی مربوط به حقوق والدین بیولوژیکی و زن اجاره‌ای وجود داشته باشد که باید به دقت بررسی و تنظیم شوند.
در بسیاری از موارد، داشتن تجربه بارداری موفق برای مادر جایگزین مطلوب است تا اطمینان حاصل شود که او قادر به بارداری و زایمان است.
بارداری از طریق رحم اجاره ای شامل ریسک‌های مشابه بارداری‌های طبیعی است و نیاز به مراقبت‌های پزشکی دارد.
خیر. مادر جایگزین معمولا هیچ‌گونه حقوق قانونی بر نوزاد ندارد و این موضوع در قرارداد به‌طور دقیق مشخص می‌شود.
