تاکی پنه یا تنفس سریع و کم عمق؛ علل، علائم و درمان ها

تنفس سریع و کم‌عمق اغلب به عنوان تاکی پنه شناخته می‌شود. تاکی پنه زمانی رخ می‌دهد که یک فرد بزرگسال در یک دقیقه بیشتر از ۲۰ بار نفس بکشد. این در حالی است که بزرگسالان به‌طور متوسط ​​در هر دقیقه ۱۲ تا ۲۰ بار نفس می‌کشند. تعداد تنفس کودکان مبتلا به تاکی پنه احتمالاً بیشتر از بزرگسالان است. تیرگی ناخن‌ها، پوست و لب‌ها، تنگی نفس و درد قفسه سینه از نشانه‌های مهم این بیماری به شمار می‌روند. تنفس سریع ناشی از تاکی پنه، ممکن است به‌دلیل ابتلای فرد به آسم، عفونت ریوی، نارسایی قلبی و اضطراب شدید اتفاق بیفتد. اگر علائم فوق را دارید، برای جلوگیری از عوارض این بیماری و پیشرفت آن حتماً به پزشک مراجعه کنید.

برای توضیح جامع‌تر، این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر را به بررسی این بیماری، علل و روش‌های درمان اختصاص می‌دهیم. با ما همراه باشید.

اگر سوالی داشتید، در بخش نظرات مطرح کنید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.

تاکی پنه چیست؟

این بیماری که با نام تند‌نفسی کم‌عمق نیز شناخته می‌شود، نوعی اختلال در ریتم تنفسی است که هم نوزادان و هم بزرگسالان با آن درگیر می‌شوند. میزان شیوع این بیماری در نوزادان نارس و در بزرگسالان مبتلا به آسم بیشتر از سایر افراد است.
براساس مقاله‌ای منتشرشده در وبسایت my.clevelandclinic،

تند‌نفسی کم‌عمق اگر گذرا باشد، با افزایش ضربان قلب آغاز شده و بعد از چند دقیقه تمام می‌شود.

این وضعیت حتی در حالت استراحت نیز ممکن است اتفاق بیفتد.

تندنفسی به چه دلایلی بروز می‌کند؟

این وضعیت ممکن است به‌دلیل بیماری‌ها و شرایط زمینه‌ای مانند عفونت مزمن یا آسم بروز کند. در مقابل، خفگی یا لخته‌شدن خون نیز از دلایل دیگر ابتلای افراد به تند‌نفسی است.

در حالت کلی، دلایل بروز تند‌نفسی کم‌عمق به دو دسته کلی تقسیم‌ می‌شوند:

• دلایل فیزیکی
• دلایل پاتولوژیک

جزئیات و نکات مهم مربوط به هرکدام از موارد فوق را بررسی خواهیم کرد. 

بررسی دلایل فیزیکی

دلایل فیزیکی بروز تنفس سریع عبارتند از:

خفگی

هنگام تجربه خفگی، یک محرک بیرونی به‌طور جزئی یا کامل مسیر تنفس هوایی فرد را مسدود می‌کند. در این حالت اگر فرد بتواند نفس بکشد، این تنفس به‌شکل عمیق یا آرام نخواهد بود. از‌این‌رو، خفگی یکی از دلایل بروز تند‌نفسی است. 

نکته! در موارد خفگی، مداخله فوری پزشکی ضرورت دارد. 

حملات اضطراب

در حالی‌که اضطراب اغلب به‌عنوان یک اختلال صرفاً روانی در نظر گرفته می‌شود، اما معمولاً با علائم فیزیکی نیز همراه است. برای مثال، بعضی از حملات اضطرابی درنتیجه پاسخ‌های فیزیکی بدن به ترس یا استرس شدید بروز می‌کنند. در این وضعیت ممکن است فرد دچار تنگی نفس شود. 

فعالیت بدنی شدید

هنگام افزایش فعالیت بدنی (مانند ورزش سنگین یا رابطه جنسی سریع)، بدن اکسیژن بیشتری مصرف کرده و میزان دی‌اکسید کربن نیز افزایش می‌یابد. در نتیجه، ممکن است فرد سه یا چهار برابر سریع‌تر از حالت عادی نفس بکشد. 

نکته! در این موقعیت‌ها، تند‌نفسی واکنش عادی بدن است و جای نگرانی وجود ندارد. زیرا بدن برای تولید اکسیژن و دفع دی‌اکسید‌کربن ریتم تنفسی را افزایش می‌دهد.

دلایل پاتولوژیک

درصورتی که تند‌نفسی همراه با بیماری‌های زمینه‌ای بروز کند، می‌تواند نوعی هشدار برای سلامتی فرد باشد. به‌بیان دیگر، درصورتیکه به یک بیماری‌ زمینه‌ای مبتلا هستید و همزمان دچار تنگی نفس یا تندنفسی می‌شوید، حتماً به پزشک مراجعه کنید. 

تاکی پنه گذرا نوزاد 

تاکی پنه گذرا نوزاد (TTN)، نوعی بیماری منحصربه‌فرد است که نوزادان تازه متولد شده به آن مبتلا می‌شوند. این نوزادان، تا چند روز پس از تولد ممکن است بیش از ۶۰ بار در دقیقه نفس بکشند. این بیماری با اینکه به‌دلیل تاخیر پاکسازی مایعات در ریه‌های نوزاد اتقاق می‌افتد، اما در حالت کلی چندان علت مشخصی ندارد.

علائم دیگر این بیماری عبارتند از:

• غرغر کردن
• پرش بینی
• فرو رفتن پوست و ماهیچه‌ها هنگام تنفس 

این نوع از تاکی پنه در کودکان، تا ۴۸ ساعت بعد و بدون درمان بهبود می‌یابد.

نکته! تاکی پنه گذرا در هر مرحله از سن بارداری ممکن است بروز کند. با‌این‌حال، احتمال ابتلا نوزاد حاصل از زایمان‌های زودرس بیشتر است. سایر عوامل احتمالی خطر ابتلا به این بیماری را بررسی می‌کنیم:

• زایمان قبل از هفته ۳۹ بارداری
• زایمان سزارین خارج از محیط بیمارستان
• ابتلای مادر به دیابت بارداری
• ابتلای مادر به آسم
• کوچکتر یا بزرگتر بودن از حد طبیعی نوزاد برای سن بارداری (نوزادان SGA یا LGA)
• کاهش انتقال خون و گاز از مادر به جنین یا از جنین به جفت در حدود زمان تولد

اگر علائم بیماری تا ۷۲ ساعت ادامه داشته باشند، پزشک کودک را به بخش مراقبت‌های ویژه نوزاد ارجاع می‌دهد. این اقدام برای دریافت مکمل اکسیژن، نظارت و درمان مستقیم انجام می‌گیرد. 

واکنش‌های آلرژیک

پاسخ آلرژیک بدن به یک محرک خاص، شامل چند واکنش فیزیکی از جمله تنفس سریع است. در صورت شدید بودن و ادامه‌دار بودن واکنش‌ها، به پزشک مراجعه کنید. 

عفونت‌ها

عفونت‌هایی مانند ذات‌الریه یا برونشیت که ریه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند، می‌توانند در تنفس فرد اختلال ایجاد کنند. این اتفاق ممکن است به بروز تند‌نفسی منجر شود.

براساس ادعای سازمان بهداشت جهانی، کودکان بالای یک سال مبتلا به برونشیولیت ممکن است بیش از 40 بار در دقیقه نفس بکشند. در صورت پیشرفت این عفونت‌ها، ریه‌های کودک پر از مایع شده و در تنفس او مشکل ایجاد می‌‌شود. 

نکته! بعضی از عفونت‌های نادر بدون درمان می‌توانند کشنده باشند. از‌این‌رو مداخلات پزشکی ضروری است. 

مشکلات تنفسی

این مشکلات از اصلی‌ترین دلایل بروز تند‌نفسی به‌شمار می‌روند. بدین صورت که اگر آسیب ساختاری، التهاب یا عفونت بر عملکرد ریه‌ها تأثیر بگذارد، تنفس فرد موثر نخواهد بود. این اتفاق خود به بروز مشکلات و بیماری‌های حاد و مزمن منجر می‌شوند که عبارتند از:

اختلال انسداد مزمن ریه (COPD)

اختلال انسداد مزمن ریه، نوعی بیماری شایع ریوی است که به شکل برونشیت مزمن یا آمفیزم بروز می‌کند. برونشیت به معنی التهاب مجرای هوایی بوده و آمفیزم در صورت تخریب کیسه‌های هوایی در ریه‌ها بروز می‌کند. افراد مبتلا به این بیماری‌ها اغلب دچار تندنفسی هستند. لازم به ذکر است که این علائم، هنگام ابتلای فرد به سرماخوردگی یا آنفولانزا نیز اتفاق می‌افتند. 

پلورال افیوژن

این وضعیت، زمانی اتفاق می‌افتد که تجمع مایعات در بین غشاهای نازک ریه که به آن پلورا نیز می گویند، به حداکثر برسد. در این موقعیت ممکن است فرد همراه با تنگی نفس، تند‌نفسی را نیز تجربه کند. 

آسم

یکی از رایج‌ترین دلایل ابتلای کودکان و بزرگسالان به تند‌نفسی، آسم است. دراصل تاکی پنه می‌تواند نشانه‌ای از حمله آسم باشد. آسم، نوعی بیماری التهابی مزمن است که ریه‌ها را درگیر می‌کند.

نکته! حملات بیماری آسم معمولاً بعد از ورزش یا هنگام تماس با آلرژن‌ها و هوای سرد بروز می‌کنند.

آمبولی ریه

آمبولی ریه، به‌معنای وجود یک لخته خون در ریه است که می‌تواند منجر به تند‌نفسی همراه با درد قفسه سینه، سرفه و تنفس نامنظم منجر شود.

مسمومیت با مونوکسید کربن

بیماری تندنفسی ممکن است درنتیجه تنفس گاز مونوکسید کربن نیز اتفاق بیفتد. این وضعیت خطرناک است و با علائمی مانند سردرد، حالت تهوع، سرگیجه و احتمال بیهوشی بروز می‌کند. 

سپسیس

سپسیس، یک حالت اورژانسی پزشکی است که معمولاً به‌عنوان واکنش شدید به عفونت ایجاد می‌شود. در بیان دیگر، سپسیس به نوعی عفونت سراسری در بدن اشاره دارد و کشنده است.

بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، تند‌نفسی یکی از علائم بروز عفونت‌های ریوی ناشی از بیماری  سپسیس است.

کتواسیدوز دیابتی

کتواسیدوز دیابتی (DKA)، وضعیتی جدی است که در نتیجه تولید ناکافی انسولین و تجمع اسید‌های کتون در بدن بروز می‌کند. افراد مبتلا به این مشکل اغلب دچار تند‌نفسی هستند. در صورتی که بدن توانایی تحمل الگوی تنفسی افزایش یافته را نداشته باشد، فرد دچار ناراحتی تنفسی می‌شود. 

بیماری‌های عصبی عضلانی

ابتلا به بیماری‌های عصبی عضلانی و درگیری با مشکلات ناشی از صدمات مغزی، آخرین دلیل پاتولوژیکی تند‌نفسی را شامل می‌شوند. برای مثال، صدمات مغزی ناشی از این بیماری‌ها نیز در تغییر الگوی تنفسی دخیل‌اند.

علائم تند‌نفسی کم‌عمق

این مشکل اغلب با علائم زیر همراه است:

• تنفس سریع و کم‌عمق (مشخصه اصلی بیماری) 
• تنگی نفس
• کبودی لب‌ها و نوک انگشتان به‌دلیل کاهش سطح اکسیژن
• افزایش کشش به داخل و خارج قفسه سینه در حین تنفس

این موارد به‌دلیل تلاش فرد برای تنفس عادی اتفاق می‌افتند.

تفاوت تند‌نفسی و تنگی نفس

برای بررسی تفاوت‌ها، تعاریف مربوط به هریک را بررسی می‌کنیم:

• تاکی پنه؛ یک اصطلاح پزشکی است که به تند‌نفسی کم‌عمق اشاره دارد.
• تنگی نفس؛ وضعیتی است که فرد نمی‌تواند خوب نفس بکشد. برخی از افراد، تند‌نفسی و تنگ‌نفسی را به‌صورت همزمان تجربه می‌کنند. 

نکته! در بعضی موارد، تند‌نفسی کم‌عمق با تند‌نفسی عمیق (Hyperventilation) اشتباه گرفته‌ می‌شود. در حالی که این دو باهم متفاوت هستند. در مورد دوم، فرد تنفس‌های سریع را با عمق تنفسی بیشتر تجربه می‌کند. 

تشخیص تاکی پنه چگونه انجام می‌گیرد؟ 

برای تشخیص این بیماری، پزشک متخصص ابتدا چند سوال از بیمار می‌پرسد که عبارتند از:

• مشکلات تنفسی شما از چه زمانی شروع شد؟
• آیا دارو مصرف می‌کنید؟
• سوابق پزشکی شما چیست؟
• آیا مشکلات تنفسی دارید؟
• آیا به بیماری‌های ریوی مانند آسم، برونشیت یا آمفیزم مبتلا هستید؟
• آیا اخیرا به سرماخوردگی یا آنفولانزا مبتلا شده‌اید؟

پزشک متخصص بعد از دریافت پاسخ‌های بیمار می‌تواند وجود بیماری و علت ابتلای فرد را تخمین بزند. 

مراحل بعدی تشخیص

بعد از تشخیص اولیه، پزشک مراحل زیر را دنبال می‌کند:

بررسی وضعیت قلب و ریه‌ها

پزشک با استفاده از یک پالس اکسیمتر، سطح اکسیژن خون را بررسی می‌کند. این وسیله نوعی مانیتور کوچک است که روی انگشت بیمار نصب می‌شود. همچنین در صورت لزوم، پزشک با استفاده از آزمایش گاز خون شریانی، سطح اکسیژن خون را بررسی کند. برای این آزمایش، مقدار کمی خون را از شریان گرفته و برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه می‌فرستند.

نکته! این آزمایش دردناک است. از‌این‌رو پیش از انجام آن بی‌حسی صورت می‌گیرد. 

تصویربرداری

در این مرحله، پزشک متخصص برای بررسی دقیق ریه‌ها، علائم بیماری یا عفونت و علت تنفس سریع، انجام تصویر‌برداری‌های زیر را تجویز می‌کند:

• سی‌تی‌اسکن از قفسه سینه
• تصاویر رادیولوژی از قفسه سینه
• سونوگرافی (درصورت ارزیابی پلورال افیوژن)

نکته! پزشکان معمولاً برای ارزیابی مشکلات ریوی MRI تجویز نمی‌کنند. 

چگونه از ابتلا به تاکی پنه پیشگیری کنیم؟

روش‌های پیشگیری از این بیماری به علت بروز آن بستگی دارد. برای مثال در صورتی که فرد به‌دلیل ابتلا به آسم دچار تند‌نفسی می‌شود، اقدامات زیر کارساز است:

نکته! اقدامات فوق، هم برای پیشگیری از بیماری و هم جلوگیری از پیشرفت علائم بیماری انجام می‌شوند. 

بیماری تاکی پنه چگونه درمان می‌شود؟

گزینه‌های درمانی این بیماری، به علت تنفس تند و مشکلات تنفسی بیمار بستگی داشته و پزشک متخصص براین اساس روش درمانی را انتخاب می‌کند. برای مثال:

درمان مناسب عفونت‌های ریوی

درمان‌های موثر برای تنفس سریع و کم‌عمق ناشی از عفونت‌های ریوی عبارتند از:

• اسپری تنفسی آلبوترول؛ برای تسکین علائم بیماری و باز شدن مجاری تنفسی
• آنتی بیوتیک؛ برای پاکسازی عفونت باکتریایی

نکته! آنتی بیوتیک‌ها برای درمان عفونت‌های ویروسی مفید نیستند. درنتیجه، بهترین درمان برای باز شدن مجراهای تنفسی، استفاده از اسپری و مراقبت‌های روزانه را شامل می‌شوند.

بیماری‌های مزمن

متاسفانه برای بیماری‌های مانند آسم و COPD درمان قطعی وجود ندارد. این بیماری‌ها فقط با به‌کار گیری روش‌های درمانی زیر کنترل می‌شوند:

• داروهای تجویزی
• اسپری‌های تنفسی
• مخازن اکسیژن

در صورت کنترل بیماری‌های زمینه‌ای، علائم تند‌نفسی نیز کنترل می‌شوند. 

اختلال‌های اضطرابی

در صورتی که فرد به‌دلیل ابتلا به اختلال‌های اضطرابی با تند‌نفسی درگیر است، ترکیبی از درمان‌های زیر می‌توانند کارساز باشند:

• مراجعه به روانشناس و مشاور خانواده
• مصرف دارو با تجویز روانپزشک (مانند آلپرازولام، کلونازپام و بوسپیرون)

درصورت شدید بودن بیماری، فرد باید هردو نوع درمان را پیگیری کند. 

اگر تاکی پنه درمان نشود، فرد با چه عوارضی روبرو خواهد شد؟

در صورت عدم درمان تاکی پنه، ممکن است با عوارض زیر روبرو شوید:

• خستگی شدید

• کاهش اکسیژن‌رسانی موثر به بدن

• سرگیجه یا احساس سبکی سر

• اضطراب و احساس تنگی نفس

در موارد شدید نیز  نارسایی تنفسی یا تشدید بیماری‌های زمینه‌ای مثل آسم، بیماری قلبی و پنومونی همراه خواهد شد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

درصورتی که همراه با تند نفسی علائم زیرا را تجربه می‌کنید، حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید:

• مشاهده رنگ خاکستری مایل به آبی روی ناخن‌ها، لته‌ها، پوست
• سبکی سر
• درد قفسه سینه
• فرو رفتن سینه هنگام تنفس
• شدید شدن تند‌نفسی
• تب

برای دریافت نوبت مشاوره از بهترین پزشکان ریه و متخصصین آسم و آلزژی در سراسر ایران، به پلتفرم آنلاین نوبت‌دهی دکتردکتر مراجعه کنید. 

منابع:

healthline.com

mayoclinic.org

webmd.com

سوالات متداول تاکی پنه