اختلالات بویایی ؛ از تشخیص تا درمان انواع اختلال بویایی

بیماری‌‌ها یا اختلالات بویایی، زمانی بروز می‌کنند که عملکرد سیستم بویایی با مشکل مواجه شود. این اختلالات به صورت کاهش در حس بویایی (هیپوسمیا)، از دست دادن کامل بویایی (آنوسمیا) یا تحریف در ادراک بوها (پاروسمیا) ظاهر می‌شوند. علل مختلفی از جمله عفونت‌های تنفسی، ضربه‌های فیزیکی به ناحیه سر، مشکلات سینوسی، کهولت سن، و حتی مصرف برخی داروها می‌تواند منجر به این اختلالات شود. همچنین، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی یا سموم نیز ممکن است به آسیب به سیستم بویایی و کاهش یا از دست دادن توانایی بویایی منجر شود.

درمان این اختلالات بستگی به علت اصلی آن دارد و می‌تواند از جراحی برای رفع انسداد‌های سینوسی تا استفاده از داروهای ضد التهابی متغیر باشد با ما در این مقاله از دکتر دکتر همراه باشید تا به بررسی دلایل بروز این بیماری و راه‌های درمان آن بپردازیم.

در پایان اگر سوالی داشتید، می‌توانید در انتهای مطلب و در بخش نظرات مطرح کنید تا پزشک پاسخ دهد.

آناتومی و فیزیولوژی حس بویایی چگونه است؟

حس بویایی، یکی از مهم‌ترین حواس پنج‌گانه انسان است و نقش مهمی در زندگی روزمره به عهده دارد. برخلاف سایر حواس، حس بویایی مستقیماً با سیستم عصبی مرکز ارتباط دارد و چندین بخش مختلف را شامل می‌شود. باهم بررسی می‌کنیم:

• بافت بویایی؛ این بافت در قسمت فوقانی حفره بینی قرار دارد و شامل سلول‌های پایه، سلول‌های نگهدارنده و سلول‌های بویایی است. 
• عصب بویایی؛ این عصب، در واقع اولین عصب کرانیال است و اطلاعات بویایی را مستقیماً به مغز منتقل می‌کند.
• پیاز بویایی؛ محل قرارگیری گلومرول‌ها ( ساختاری مهم در پردازش اطلاعات بویایی ) است. پیاز بویایی در زیر لوب فرونتال مغز قرار دارد و پردازش اولیه اطلاعات بویایی از این قسمت انجام می‌گیرد.
• مناطق بویایی مغز؛ مناطقی که اطلاعات بویایی را دریافت می‌کنند، آنها را شناسایی می‌کنند، زمینه‌ واکنش‌های ما را فراهم می‌کنند و در نهایت، در حافظه بویایی ذخیره می‌کنند.

 اعصاب کرانیال، اعصابی هستند که از مغز تا بخش‌های مختلف بدن خارج شده و پیام‌های عصبی را به بخش‌های مختلف بدن ارسال می‌کنند. اختلالات بویایی، در نتیجه بروز مشکل درعملکرد حس بویایی به وجود می‌آیند. برای بررسی مشکلات بویایی خود، بایستی به دکتر گوش و حلق و بینی مراجعه کنید. 

انواع اختلالات بویایی

اختلالات بویایی به مشکلاتی در ادراک بوها اشاره دارد که می‌تواند به اشکال مختلف بروز کند. در ادامه، به بررسی انواع اختلالات و دلایل هر یک می‌پردازیم:

هیپوسمیا (Hyposmia)

هیپوسمیا به کاهش نسبی حس بویایی گفته می‌شود. افراد مبتلا به این نوع اختلال قادر به بوییدن برخی از بوها هستند، اما شدت درک آن‌ها کمتر از حالت عادی است. این اختلال می‌تواند ناشی از عفونت‌های تنفسی، آلرژی‌ها، پولیپ‌ بینی یا حتی کهولت سن باشد​.

آنوسمیا (Anosmia)

آنوسمیا به معنای از دست دادن کامل حس بویایی است. افراد مبتلا به آنوسمیا قادر به درک هیچ بویی نیستند. این اختلال می‌تواند به دلیل عفونت‌های ویروسی، آسیب‌های مغزی یا حتی ناشی از بیماری‌هایی مانند آلزایمر و پارکینسون رخ دهد. از دست دادن حس بویایی ممکن است موقت یا دائمی باشد.

​پاروسمیا (Parosmia)

پاروسمیا نوعی اختلال بویایی است که در آن بوها به شکلی تغییر یافته یا ناخوشایند ادراک می‌شوند. افراد مبتلا به این نوع اختلال، ممکن است بوهایی مانند غذای سوخته، زباله یا مواد شیمیایی را احساس کنند، در حالی که هیچ‌کدام از این بوها در واقع وجود ندارند. پاروسمیا معمولاً پس از آسیب عصبی یا عفونت‌های شدید تنفسی مانند سینوزیت بروز می‌کند​.

فانتوسمیا (Phantosmia)

فانتوسمیا به حس کردن بوهایی گفته می‌شود که وجود خارجی ندارند. این اختلال ممکن است به دلایل مختلفی مانند اختلالات عصبی، تومورهای مغزی، یا حتی میگرن‌های شدید ایجاد شود. افراد مبتلا به فانتوسمیا معمولاً بوی‌های ناخوشایند یا نامطلوبی را حس می‌کنند​

اختلالات بویایی به چه دلایلی بروز می‌کنند؟

اختلالات بویایی بنا به دلایل مختلف بروز می‌کنند برخی از این دلایل شامل :

• آلرژی‌های مزمن
• عفونت‌های تنفسی
• عفونت‌ ویروسی
• عفونت قارچی
• آسیب‌های فیزیکی
• پیری و کهولت سن
• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی
• پولیپ بینی 

ابتلا به بیماری‌های مغز و اعصاب مانند میگرن ، آلزایمر و پارکینسون نیز از دلایل بروز اختلالات بویایی هستند.

تشخیص اختلالات بویایی

برای تشخیص اختلال بویایی، بایستی به دکتر گوش، حلق و بینی مراجعه کنید. پزشک متخصص، مراحل تشخیص را با معاینه فیزیکی گوش، بینی و گلو آغاز می‌کند. سپس در مورد شرایط جسمانی شما و مشکلاتی که تاکنون داشته‌اید سوال خواهد پرسید. برای مثال:

• چند وقت است که بو‌ها را احساس نمی‌کنید؟
• آیا در معرض مواد شیمیایی قرار گرفته‌اید؟
• آیا به بیماری خاصی مبتلا هستید؟

پزشک متخصص با دریافت پاسخ این سوال‌ها، روند تشخیص را سریع‌تر جلو می‌برد و گاهی با تشخیص منشا عصبی، بیمار را به متخصص مغز و اعصاب ارجاع می‌دهد.

در حالت کلی، روش‌های تشخیص اختلالات بویایی دشوار است. با‌‌این‌حال، روش‌های مختلفی برای ارزیابی حس بویایی وجود دارند که دو مورد را بررسی می‌کنیم:

• آزمون تشخیص بویایی؛ در این تست، از فرد می‌خواهند که بو‌های مختلف را تست کرده و بگوید که چه بویی را احساس می‌کند. در صورتی که فرد مبتلا به آنسومی باشد، نمی‌تواند هیچ بویی را تشخیص دهد.
• تست تشخیص آستانه بویایی؛ در این آزمایش، فرد کمترین غلظت از بو‌های مختلف را تست می‌کند. سپس در مورد شدت بو‌ها از وی سوال می‌شود. هر بار که فرد نتواند بو را تشخیص دهد، محرک‌ها قوی‌تر می‌شوند. در پایان تست، میانگین امتیاز‌های فرد، بیانگر حد آستانه بویایی خواهند بود.

بعد از مشخص شدن نوع اختلالات بویایی، پزشک متخصص سبک‌ درمانی را مشخص می‌کند. برای آشنایی با حیطه فعالیت پزشک، پیشنهاد می‌کنیم مطلب تخصص گوش و حلق و بینی چیست را مطالعه کنید.

علت تغییر حس بویایی

اختلال بویایی اغلب به دلیل تورم یا انسداد بینی ایجاد می‌شود که از رسیدن بو به بالای بینی جلوگیری می‌کند. آنوسمیا یا همان اختلال بویایی گاهی به دلیل وجود مشکل در سیستم سیگنال‌های ارسالی از بینی به مغز ایجاد می‌شود.

در ادامه دلایل اصلی اختلال بویایی ذکر شده است:

تحریک غشاهای مخاطی پوشاننده بینی که می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:

• عفونت‌های سینوسی که منجر به ایجاد بیماری سینوزیت در دو نوع حاد و مزمن می‌شود.
• سرماخوردگی 
• سیگار کشیدن
• آنفولانزا
• آلرژی (رینیت آلرژیک)
• احتقان مزمن نامرتبط با آلرژی (رینیت غیر آلرژیک)

 شایع‌ترین علت از بین رفتن بویایی جزئی و موقتی سرماخوردگی است. در این موارد، اختلال بویایی به خودی خود برطرف می‌شود.

انسداد مجاری بینی: اگر چیزی از نظر جسمی مانع عبور هوا به داخل بینی شود، از دست دادن حس بویایی می‌تواند رخ دهد. که ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تومورها
• پولیپ بینی
• تغییر شکل استخوان در داخل بینی یا تیغه بینی که به شکل انحراف بینی نیز شناخته می‌شود.

آسیب مغزی یا عصبی: گیرنده‌هایی در داخل بینی وجود دارند که اطلاعات را از طریق اعصاب به مغز می‌رسانند. اگر قسمتی از این مسیر آسیب ببیند، می‌تواند اختلال بویایی رخ دهد. شرایط بسیاری وجود دارد که می‌تواند باعث این آسیب شود، از جمله:

• کهنسالی
• بیماری آلزایمر
• تومورهای مغزی
• بیماری هانتینگتون
• مشکلات هورمونی
• تیروئید کم کار
• داروها، از جمله برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای فشار خون بالا
• ام اس 
• بیماری پارکینسون
• روان‌گسیختگی
• صرع
• دیابت
• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی که داخل بینی را می‌سوزاند
• آسیب به مغز یا سر
• جراحی مغز
• سوء تغذیه و کمبود ویتامین
• پرتو درمانی
• اعتیاد به الکل در درازمدت
• سکته

در موارد نادر‌، افراد به دلیل بیماری ژنتیکی بدون حس بویایی متولد می‌شوند. به این حالت آنوسمی مادرزادی می‌گویند. 

آیا اختلال بویایی درمان دارد؟

برای درمان اختلال بویایی، ابتدا باید علت اختلال بویایی را بدانیم. برای مثال، اگر دلیل بروز این اختلال آلرژی به عطر با بعضی از مواد غذایی باشد، مصرف مسکن‌های ضدآلرژی احتمالاً کارساز است. همچنین، اما در صورتی که اختلال بویایی به دلیل عفونت‌های تنفسی، وجود پولیپ و آسیب‌های عصبی باشد، ماجرا کاملاً فرق می‌کند. در حالت کلی، روش‌های درمانی اختلال بویایی شامل موارد زیر است:

• انجام عمل جراحی؛ این روش در صورت وجود آسیب‌های جدی‌تر تجویز می‌شود.

• انجام تمرینات بویایی مانند رایحه درمانی؛‌ حین دارو درمانی و احتمالاً همراه با سم زدایی یا بعد از عمل جراحی تجویز می‌شود. در رایحه درمانی، احتمال دارد فرد هر روز محرک‌های قوی مانند عطر را بو کند. این تمرینات برای بازیابی حس بویایی موثر هستند.

• آموزش و یادگیری روش‌های مراقبتی؛ در صورت وجود آسیب‌های دائمی و طولانی مدت، پزشک متخصص راهکار‌های مراقبتی را به صورت برنامه‌های روزانه یا هفتگی به بیمار آموزش می‌دهد.

همچنین، درمان‌های دارویی مانند مصرف ویتامین‌ ب 12 ، داروهای محافظت‌کننده عصبی، مصرف منابع غذایی حاوی آنتی اکسیدان نیز می‌توانند مفید باشند. فراموش نکنید که مصرف این دارو‌ها حتماً باید تحت نظر پزشک متخصص باشد.

میزان شیوع اختلالات بویایی

آمارها نشان می‌دهد که 19% از جمعیت بالای 20 سال و 25% از جمعیت بالای 53 سال در معرض اختلالات بویایی قرار دارند. اگر ما تنها از دست دادن قدرت بویایی به دلیل افزایش سن را در نظر بگیریم، یک نفر از هشت نفر بین 53 تا 91 سال در دوره‌ای بیش از پنج ساله با این مشکل درگیر هستند.

عوارض اختلال بویایی چیست؟

افراد مبتلا به اختلال بویایی ممکن است علاقه خود به غذا و غذا خوردن را از دست بدهند و منجر به سوء تغذیه و کاهش وزن آنها شود. این افراد باید همیشه در خانه خود هشداردهنده دود داشته باشند. آنها همچنین باید در نگهداری مواد غذایی و استفاده از گاز طبیعی محتاط باشند، زیرا ممکن است در تشخیص غذاهای خراب و نشت گاز دچار مشکل شوند.

اقدامات احتیاطی توصیه شده عبارتند از:

• به درستی بر روی مواد غذایی دارای تاریخ انقضا برچسب‌گذاری کنید
• خواندن برچسب روی مواد شیمیایی مانند پاک‌کننده‌های آشپزخانه و حشره‌کش‌ها فراموش نشود
• در استفاده از وسایل برقی احتیاط شود

انجام موارد فوق به افراد مبتلا به اختلالات بویایی کمک می‌کند تا احتمال آسیب‌های ناشی از این اختلال را کاهش دهند.

علت احساس بوی بد در بینی چیست؟

در اکثر مواردی که حس بویایی از دست می‌رود، بیماران تجربه بوهای نامطبوعی مانند بوی دود، باتلاق، زباله، کپک و یا مواد شیمیایی را در صورت اختلالات بویایی احساس می‌کنند. از آنجایی که بوی حس شده شبیه هیچ‌کدام از بوهای تجربه شده در گذشته نیست، معمولا افراد به سختی قادر به توصیف آن‌ها هستند. این اختلال، با بیماری پاروزمیا یا فانتوزمیا که حس کردن بوهای غیر واقعی است، تفاوت چشم‌گیری دارد.

چه عواملی خطر ابتلا به اختلالات بویایی را افزایش می دهد؟

عوامل متعددی وجود دارند که ریسک ابتلا به اختلالات بویایی را افزایش می‌دهند. برای مثال، ابتلا به بعضی از بیماری‌ها و آسیب‌ها از این موارد هستند. سایر موارد مهم را در جدول زیر آورده‌ایم:

همچنین، عواملی مانند انحراف بینی ، قرار گرفتن در معرض مواد شیمایی و دود سیگار نیز در این خصوص دخیل‌اند. فراموش نکنید که در صورت مواجهه با هرکدام از موارد فوق، حتماً به پزشک متخصص مراجعه کنید.

ارتباط اختلال بویایی و بیماری‌های دیگر

اختلالات بویایی، احتمال دارد که گاهی به صورت علامت یا نشانه‌ای از بیماری‌های مختلف ظاهر شوند. 

برای مثال، بیماری‌هایی مانند کم‌کاری تیروئید، دیابت، عفونت‌های ویروسی، سینوزیت و رینیت از این دست هستند. اما، مهم‌تر از این بیماری‌ها ابتلا به دو بیماری مهم عصبی یعنی آلزایمر و پارکینسون نیز در ایجاد اختلالات بویایی دخیل‌اند. برای توضیح دقیق‌تر این موضوع، بهتر است در مورد بیماری‌های مرتبط با اختلال بویایی بیشتر بدانیم. 

ارتباط بیماری آلزایمر با اختلالات بویایی

بیماری آلزایمر، نوعی بیماری عصبی است که با گذشت زمان، موجب تخریب سلول‌های عصبی می‌شود. این بیماری، به تدریج قدرت حافظه، مهارت‌های فکری و حتی توانایی انجام کار‌های ساده را نیز تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.

در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر، آن قسمت‌هایی از مغز که در پردازش بویایی نقش دارند، تحت تاثیر قرار می‌گیرند. متاًسفانه بعضی از تحقیقات، حاکی از آن هستند که با پیشرفت بیماری آلزایمر، حس بویایی نیز کاهش می‌یابد.

ارتباط بیماری پارکینسون با اختلالات بویایی

پارکینسون، نوعی اختلال پیش‌رونده عصبی است که به دلیل نابودی سلول‌های تولید کننده دوپامین بروز می‌‌کند. اختلالات بویایی، یکی از شایع‌ترین علایم بیماری پارکینسون است. در افراد مبتلا به پارکینسون، نورون‌های عصبی پیاز بویایی آسیب می‌بینند. از‌این‌رو، به مرور زمان فرد در پردازش محرک‌های بویایی با مشکل مواجه خواهد داشت.

چگونه حس بویایی خود را بسنجیم؟

می‌توانید از وسایل معمول خانه برای آزمایش حس بویایی خود استفاده کنید. اگر مشکل فراتر بود باید به متخصص و دکتر از دست دادن بویایی برای بررسی دقیق مشکل مراجعه کنید.

 چیزی را پیدا کنید که بوی قوی و مشخصی داشته باشد. مواد غذایی مانند دانه‌های قهوه، دارچین یا سیر تازه ممکن است در اینجا گزینه خوبی باشند. همچنین می‌توانید از موارد غیر غذایی مانند پودر بچه یا شمع معطر استفاده کنید.

اختلالات بویایی را جدی بگیرید و به دنبال راه درمان باشید.

اختلالات بویایی، زمانی بروز می‌کنند که ما بنابه دلایل مختلف نمی‌توانیم بو‌ها را احساس کنیم. می‌توان گفت که اختلال بویایی، معمولاً تحت تاثیر مشکلات سینوسی یا بیماری‌های عصبی بروز می‌کند. برای درمان اختلال بویایی، بایستی به دکتر گوش، حلق، بینی مراجعه کنید.

در حالت کلی، درمان اختلالات بویایی بعد از مشخص شدن نوع اختلال و علت بروز آن انجام می‌‌گیرد. در صورتی که علت اختلال مربوط به سینوزیت، آلرژی و موارد مشابه باشد، دکتر گوش حلق بینی اختلال را درمان می‌کند. اما، در صورتی که علت بروز اختلال بیماری‌های مغز و اعصاب باشد، احتمالاً باید به دکتر مغز و اعصاب نیز مراجعه کنید.

ما در این مطلب، سعی داشتیم که تمام موارد مربوط به اختلالات بویایی و درمان‌های آن را توضیح دهیم. با‌این‌حال، اگر به توضیح بیشتری نیاز دارید، می‌توانید با مراجعه به وب‌سایت نوبت‌دهی آنلاین دکتر دکتر، از بهترین پزشکان سراسر ایران نوبت ویزیت و مشاوره دریافت کنید.

منابع:

healthline.com

health.harvard.edu

سوالات متداول اختلالات بویایی

چه عواملی باعث اختلال بویایی می‌شوند؟