حتما شما هم درباره بیش فعالی کودکان شنیده‌اید اما شاید دقیق ندانید که این اختلال با نام کامل بیش‌فعالی-کم‌توجهی (ADHD) چه ویژگی‌هایی دارد و چطور باید با آن روبه‌رو شد. شایعات زیادی هم درباره این اختلال مطرح می‌شود و درک عموم نسبت به آن کاملاً درست نیست. بنابراین، توجه به این موضوع و یادگیری درباره‌اش برای بسیاری از ما لازم به نظر می‌رسد.
بیش‌فعالی از اختلالات رایج رشد عصبی در کودکی است. برای رسیدگی به آن باید به روانشناس مراجعه کنید. در این مقاله هم سعی کرده‌ایم، اطلاعات جامعی درباره اختلال مذکور در اختیارتان قرار بدهیم.
اگر سوالی درباره بیش فعالی کودکان دارید، می‌توانید در انتهای همین مطلب و در بخش نظرات بنویسید تا پزشک پاسخ دهد.
بیش فعالی کودکان چیست؟
اختلال بیش فعالی همراه با نقص توجه در کودکان وضعیت نسبتاً رایجی است که گاهی تا بزرگسالی هم ادامه دارد. این وضعیت با رفتارهای تکانه‌ای و آنی، فعالیت زیاد و ناتوانی در حفظ تمرکز و توجه همراه است.
افرادی که به بیش فعالی مبتلا هستند، عملکرد تحصیلی مناسبی ندارند و در مدیریت روابط هم با مشکلاتی روبه‌رو می‌شوند. معمولاً مشکل کمبود عزت نفس هم در این افراد دیده می‌شود. امکان درمان کامل و صددرصد اختلال بیش‌فعالی وجود ندارد اما برخی از افراد موفق به کنترل و مدیریت علائم ناشی از آن می‌شوند. درمان‌های مناسب توسط دکتر روانشناس با شرایط هر فرد می‌تواند موجب بهبود وضعیت شوند.
علائم بیش فعالی کودکان چیست؟
چگونه بفهمیم کودک بیش فعال است؟ از نخستین نشانه‌های ابتلا به بیش‌فعالی-کم‌توجهی باید به رفتارهای تکانشی و بی‌توجهی اشاره کنیم. علائم این اختلال از قبل از ۱۲سالگی شروع می‌شوند و گاهی حتی در ۳سالگی و حوالی آن هم رخ می‌دهند. بنابراین باید انتظار داشته باشیم که کودک بیش فعال ۲ ساله یا ۳ ساله هم وجود داشته باشد.
نشانه‌های این مشکل می‌تواند خفیف، متوسط و شدید باشد. امکان تداومشان تا بزرگسالی هم وجود دارد. بیش‌فعالی در جنس مذکر بیشتر رخ می‌دهد. در واقع، اختلال بیش‌فعالی در پسران بیشتر از دختران است. از نشانه‌ها و علائم بیش‌فعالی کودکان باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- تحرک مداوم
- گوش‌ندادن به حرف
- مشکل‌داشتن در بازی‌کردن آهسته
- زیاد از حد حرف‌زدن
- ناتوانی در توجه و تمرکزکردن
این علائم در صورت تداوم و تأثیرگذاری بر عملکرد کودک، نیازمند بررسی و مداخله توسط دکتر روانشناس هستند تا بهترین روش درمان یا مدیریت انتخاب شود.
بیش فعالی در نوزادان و علائم آن
امکان بروز بیش‌فعالی در نوزادان هم وجود دارد. این دسته از بچه‌ها به سختی در آغوش قرار می‌گیرند و به راحتی هم به خواب نمی‌روند. در واقع، نوعی بیش‌فعالی و بی‌قراری در آنها دیده می‌شود.
دلایل بیش فعالی کودکان چیست؟
هنوز مشخص نیست که علت و دلیل بروز بیش فعالی دقیقاً چیست. با این حال، برخی از پژوهش‌ها نشان می‌دهند که بروز بیش‌فعالی می‌تواند ریشه‌های ژنتیکی داشته باشد. در کنار آن، امکان بروز بیش‌فعالی به دلایل زیر هم وجود دارد:
- آسیب‌های مغزی
- قرارگرفتن مادر باردار در معرض آلودگی‌های محیطی مانند سرب
- مصرف الکل و تنباکو در دوران بارداری
- زایمان زودرس
- وزن کم هنگام تولد
درک دلایل بیش‌فعالی کودکان برای انتخاب روش‌های درمانی مناسب و مدیریت بهتر این وضعیت اهمیت زیادی دارد.
انواع بیش فعالی در کودکان چیست؟
متخصصان بیش فعالی کودکان را در ۳ دسته‌بندی تکانش‌گری،بی‌توجهی و نوع ترکیبی تقسیم می‌کنند:
بیش‌فعالی/تکانش‌گری
کودکان در این نوع از بیش فعالی رفتارهای پرتحرک از خود نشان می‌دهند و واکنش‌های تکانشی یعنی بدون پشتوانه فکری از خود نشان می‌دهند. با این حال، از نظر ابراز توجه ناتوان نیستند و می‌توانند در این زمینه تمرکز داشته باشند.
بی‌توجهی
مبتلایان به این نوع از بیش فعالی تحرک زیادی ندارند اما از نظر ابراز توجه به موضوعات دچار اختلال و مشکل هستند. از آنجا که رفتارهای پرهیجان و شلوغی و تحرک از این دسته از مبتلایان سر نمی‌زند، تشخیصشان راحت نیست. در این نوع از اختلال، کودک بیش فعال در مدرسه بی‌نظمی به وجود نمی‌آورد یا در محیط رفتارهای پرهیاهویی ندارد و این‌ها از دلایل دشواری تشخیص وضعیتش هستند.
نوع ترکیبی
بیش فعالی کودکان از نوع ترکیبی دارای ویژگی‌های هر دو دسته است و در واقع، تلفیقی از علائم بالا در فرد مبتلا دیده می‌شود.
تشخیص بیش فعالی کودکان چگونه است؟
تشخیص این موضوع کار ساده‌ای نیست و حتماً باید با کمک متخصص صورت بگیرد. متخصصان برای رسیدن به نتیجه‌گیری درباره تشخیص بیماری از تست یا آزمون خاصی استفاده نمی‌کنند.
مقایسه رفتارهای کودکان مبتلا به بیش‌فعالی با هم‌سن و سال‌های معمولی‌شان فرق دارد. دست‌کم باید ۶ نشانه و ویژگی از این اختلال در فردی وجود داشته باشد تا متخصصان به ابتلای او مشکوک شوند.
درمان بیش فعالی کودکان چگونه است؟
برای درمان بیش فعالی کودکان از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. هم روش‌های دارویی و هم استفاده از جلسات روانشناسی و راه‌کارهای جانبی دیگر در مسیر درمان بیش فعالی کاربرد دارند.
دارویی
از داروهای مختلفی برای درمان بیش فعالی در کودکان استفاده می‌شود. این داروها باید فقط و فقط با تجویز متخصص مصرف شوند. از استفاده از آنها بی‌دستور پزشک به طور جدی پرهیز کنید.
بهترین دارو برای کودکان بیش‌فعال
برخی داروها که در دسته‌بندی محرک‌های روان قرار دارند، برای درمان بیش فعالی به کار می‌روند. از جمله این داروها باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- آدرال ( Adderall)
- کنسرتا (Concerta)
- فوکالین ( Focalin)
- دی‌ترانا (Daytrana)
- ریتالین (Ritalin)
علاوه بر این داروها از موارد دیگری که نقش محرک روان ندارند هم برای درمان استفاده می‌شود. از جمله این داروها باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- اینتونیو ( Intuniv)
- کلبری (Qelbree)
- استراترا ( Strattera)
داروهای بیش فعالی می‌توانند اثرگذاری فوری، متوسط یا بلندمدت داشته باشند. متخصصان برای رسیدن به بهترین دارو، دوز و برنامه مصرف به کمی زمان نیاز دارند. مصرف داروها معمولاً عوارض هم دارد اما این عوارض آن‌قدر جدی و اثرگذار نیستند. فقط قبل از انتخاب پزشک بهتر است اطلاعاتی درباره اینکه تخصص روانشناسی چیست کسب کنید.
روان درمانی
از روش‌های روان‌درمانی هم برای بهبود وضعیت بیش‌فعالی کودکان استفاده می‌شود. از جمله درمان‌های مهم در این زمینه هم رفتار درمانی است که در ادامه به آن می‌پردازیم.
رفتاردرمانی
در این روش درمانی تلاش می‌شود که با ایجاد چارچوب‌هایی به کودک شیوه رفتار صحیح آموزش داده شود. روند این درمان با تشویق و تعریف انتظارات واضح از کودک هم همراه است.
روش‌های دیگری هم برای درمان بیش‌فعالی در کودکان وجود دارند. برای نمونه از جلسات گروهی با والدین یا جلساتی که بیمار با روانشناس تنها هست در راستای آموزش مهارت‌های زندگی استفاده می‌شود.
اختلال زبان در کودک بیش فعال
کودکان بیش فعال با احتمال بیشتری نسبت به دیگران به اختلالات گفتاری و زبانی دچار می‌شوند. برای مثال، مشکلات بیانی دارند و در تلفظ برخی از حروف دچار ناتوانی می‌شوند.
گفتار درمانی کودک بیش فعال
برای رفع مشکلات گفتاری کودکان بیش فعال باید از متخصصان گفتاردرمانی کمک بگیرید. آنها می‌توانند به کودک آموزش‌های لازم برای بیان درست واژه‌ها و حروف را بدهند.
والدین کودکان مبتلا به بیش‌فعالی چطور رفتار کنند؟
اگر والدین یا سرپرست کودکی بیش فعال هستید، حتما باید درباره این اختلال بیشتر بدانید و حواستان را به نکات لازم جمع کنید. در ادامه توصیه‌هایی در این زمینه مطرح شده که مرورشان خالی از لطف نخواهد بود.
روش‌های نگهداری از فرزند بیش فعال
در مراقبت و نگهداری از فرزند بیش‌فعال باید به دستوران متخصصان توجه کنید. اگر دارویی از سوی روانپزشک تجویز شده یا توصیه‌ای در این زمینه به شما شده، حتما به اجرایش پای‌بند باشید. ارتباط با چنین کودکانی ساده نیست اما صبر به خرج بدهید و مدیریت استرس و اعصاب را به دست بگیرید.
همیشه نگاه مثبتی داشته باشید و با رویکرد حرکت به سوی بهبود کودک و اوضاع خانواده پیش بروید. مثبت‌نگری به شما انگیزه و توان مضاعفی می‌دهد.
تربیت کودک بیش فعال
والدین و سرپرستان کودکان بیش‌فعال باید زمان زیادی را صرف شکل‌دادن به پایه‌های تربیتی آنها کنند. بچه‌های مبتلا به این اختلال در بسیاری از مهارت‌ها از جمله ایجاد روابط اجتماعی با دیگران ضعیف هستند.
باید شیوه برقراری ارتباط را به کودک یاد بدهید و نگذارید که دور و اطرافش زیاد شلوغ باشد. با دعوت از کودکانی که امکان برقراری ارتباط با فرزندتان را دارند و ایجاد محیطی امن و آرام به شکل‌گیری ارتباط میان بچه‌ها کمک کنید.
کتک زدن کودک بیش فعال
کتک‌زدن هیچ کودک و انسانی جایز و درست نیست. در این مورد هیچ‌گونه شکی وجود ندارد. به هیچ‌وجه حق و اجازه کتک‌زدن دیگران در هیچ‌کس وجود ندارد. اما یادتان باشد که مقوله تنبیه می‌تواند در مدیریت رفتارهای کودکان بیش‌فعال اثرگذار باشد.
هر زمانی که کودک، رفتار ناشایسته‌ای از خود بروز می‌دهد، او را متوجه عواقب کارهایش کنید. اگر سیستم پاداش و تشویقی لحاظ کرده‌اید، با منع کودک از بهر‌ه‌مندی از آن می‌توانید به او درسی درباره عواقب کارهای نامناسبش بدهید.
از پوشک گرفتن کودک بیش فعال
کودکان بیش‌فعال نسبت به علائم و سیگنال‌هایی که بدنشان صادر می‌کند، کم‌دقت‌تر از دیگران هستند. نقص سیستم عصبی‌شان هم مانع از آن می‌شود که مانند کودکان دیگر از پوشک گرفته شوند. برای اینکه آنها را از پوشک بگیرید، باید از دستورات دکتر کودکان استفاده کنید، صبور باشید و کم‌کم بچه را به استفاده از توالت و پوشیدن شورت عادت بدهید.
ورزش کودک بیش فعال
ورزش‌کردن در کنار درمان‌های دیگر می‌تواند به بهبود وضعیت بیش‌فعالی کودکان کمک کند. متخصصان توصیه می‌کنند که روزی ۱ ساعت ورزش متوسط یا شدید برای کودکان مبتلا به این اختلال در کاهش نشانه‌های بیش‌فعالی مؤثر خواهد بود.
کودک بیش فعال و خواب
حدود ۷۰درصد از کودکان بیش‌فعال دچار اختلال خواب هستند. برای خواباندن آنها باید محیط آرامی ایجاد کنید که فاقد عناصری برای پرت‌کردن حواس کودک است. از سوی دیگر ایجاد برنامه‌ای منظم هم در این زمینه راه‌گشا خواهد بود.
رژیم غذایی کودکان بیش فعال چیست؟
رژیم غذایی کودکان بیش‌فعال ارتباط مستقیمی با بهبود یا وخیم‌ترشدن وضعیتشان ندارد. با این حال، به طور غیرمستقیم می‌تواند روی سلامت روانشان اثراتی بگذارد.
بهتر است که برنامه غذایی سالم و منظمی برای کودک تدارک ببینید و از دادن مواد فاقد ارزش غذایی پرهیز کنید. باید ریتم مناسبی برای غذادادن به کودکان بیش‌فعال پیدا کنید. فاصله وعده‌ها را کم کنید و به مثلا ۳ساعت برسانید.
در هر وعده مقدار مناسبی از غذا و مواد خوراکی مغذی را بگنجانید. کودکان بیش‌فعال نسبت به غذاخوردن بی‌اعتنا هستند و اگر خودتان مدیریت این موضوع را به دست نگیرید، آنها با مشکلات متنوع جسمانی روبه‌رو می‌شوند.
کودکان بیش فعال در بزرگسالی چطور خواهند شد؟
اگر کودکان بیش‌فعال درمان نشوند، در بزرگسالی با مشکلاتی روبه‌رو خواهند شد. روابط اجتماعی‌شان ضعیف خواهد بود و عملکردشان در تحصیل و کار هم دچار اختلالاتی می‌شود.
کمبود عزت‌نفس و مشکلاتی نظیر شکل‌گیری اختلالات اضطرابی و استرس هم از این افراد دور نخواهد ماند. بروز افسردگی و مشکلاتی مشابه هم در آنها بعید نیست.
فرق کودک شیطان با بیش فعال چیست؟
علائم پرخاش‌گری و بی‌قراری در کودکان بیش‌فعال و پرشیطنت گاهی شبیه به هم است اما تفاوت در این است که مبتلایان به اختلال این علائم را برای مدتی طولانی و به طور پیوسته در زندگی با خود همراه دارند. روند وجود نشانه‌های پرخاش و شیطنت طوری در بیش‌فعالان وجود دارد که مانع از عملکرد مثبت تحصیلی و مدیریت روابط اجتماعی‌شان می‌شود.
فرق کودکان بیش فعال و مبتلایان به اوتیسم چیست؟
بیش‌فعالی کودکان ارتباطی با اختلال اوتیسم ندارد. در واقع، مبتلایان به این اختلال در نقطه‌ای از طیف اوتیسم قرار نمی‌گیرند. علائمشان هم با یکدیگر فرق دارد. برای مثال، اگرچه هر دو در برقراری ارتباط ناتوان عمل می‌کنند اما این ناتوانی به شکل‌های گوناگون خود را نشان می‌دهد. کودکان بیش‌فعال گاهی بیش از حد تحرک دارند و صحبت می‌کنند اما مبتلایان به اوتیسم در برقراری ارتباط چشمی و زبانی ناتوان هستند.
شناخت دقیق بیش‌فعالی مهم است
باید بدانید که شایعات زیادی درباره بیش‌فعالی وجود دارد. از آنجا که این عبارت تاحدی شیطنت و فعالیت زیاد را در ذهن متبادر می‌کند، بسیاری به اشتباه به کودکان پرهیجان و اصطلاحاً پرشیطنت هم چنین عنوانی را پیشکش می‌کنند. چنین چیزی بسیار اشتباه است.
با شناخت اختلالات روان کودکان، قضاوت‌های بیهوده درباره اصطلاحات روانشناسی را کنار بگذارید. یادتان باشد که بیش‌فعالی کودکان نیازمند پیگیری اختلال نزد متخصصان را دارد.
برای دریافت وقت ملاقات با بهترین دکتر روانشناس می‌توانید از روش نوبت دهی آنلاین سایت دکتردکتر استفاده کنید. اگر درباره این اختلال، سؤال دیگری هم دارید، ما را در جریان بگذارید.
منابع:
helpguide.org
mayoclinic.org
webmd.com
سوالات متداول بیش فعالی کودکان
باید بدانید که این شایعه اشتباه است. پژوهش‌ها هیچ شواهدی مبنی بر باهوش‌بودن کودکان دچار اختلال بیش‌فعالی نشان نمی‌دهند. ارتباطی میان ابتلا به این اختلال و درجه هوشی افراد وجود ندارد.
درمان‌نشدن کودکان بیش‌فعال مشکلات و عوارض زیادی برایشان به وجود می‌آورد. کسانی که با این مشکل و اختلال به نوجوانی و بزرگسالی پا می‌گذارند در توسعه مهارت‌های مختلف از جمله روابط اجتماعی با مشکلات زیادی روبه‌رو خواهند شد. این مشکل می‌تواند عوارضی مانند اضطراب و افسردگی را به همراه داشته باشد. ترس مداوم، آسیب‌پذیری و کاهش عزت نفس هم از نتایج درمان‌نشدن اختلال بیش‌فعالی کودکان است.
بله با صلاح‌دید متخصصان، داروهایی برای کنترل علائم کودکان مبتلا به بیش‌فعالی تجویز می‌شود. این داروها دسته‌بندی‌های مختلفی دارند و متخصصان هستند که نوع و دوز آن را مشخص می‌کنند.
