بیماری HFMD یا بیماری دست پا دهان نوعی بیماری ویروسی است که از معمولاً از ویروس کوکساکی ایجاد میشود. ویروس دست پا دهان، ممکن است از طریق ویروس‌های خانواده انتروویروس ( مانند انتروویروس 71) نیز بروز کند. این ویروس شیوع کمتری نسبت به ویروس کوکساکی داشته و عوارض شدید‌تری دارد. علائم بیماری دست پا دهان مواردی مانند تب و بثورات، خارش بدن، ایجاد زخم‌های دهان، تاولهای دست و پا و موارد مشابه است. بیماری دست، پا و دهان، معمولاً از طریق تماس با بزاق، ترشحات بینی، مدفوع، و ترشحات زخم‌های تاول‌دار منتقل شده و علائم اولیه بیماری بعد از ۳ تا ۶ روز ظاهر میشوند.
برای درمان بیماری دست پا دهان بایستی به پزشک اطفال مراجعه کنید. این پزشک بعد از بررسی علائم بیماری، داروهای کاهش تب را همراه با درمان‌های خانگی تجویز می‌کند. برای مثال، قرنطینه خانگی، مصرف مایعات و در کل مراقبت از کودک بیمار از این دست هستند. برای توضیح جامع‌تر، این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر را به بررسی بیماری دست پا دهان، تشخیص بیماری، عوارض بیماری دست پا دهان، تصاویر بیماری دست پا دهان و انواع روش‌های درمان اختصاص می‌دهیم.
اگر سوالی داشتید، می‌توانید در انتهای مطلب و در بخش نظرات مطرح کنید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.
بیماری دست پا دهان چیست؟
بیماری HFMD یا همان بیماری دست پا و دهان، نوعی بیماری مسری و عفونت ویروسی است که از نظر شایع بودن در کودکان شناخته میشود. این بیماری در بین کودکان زیر ۵ سال بسیار شایع است؛ اما ممکن است کودکان بزرگتر و حتی بزرگسالان را هم درگیر کند. در اغلب موارد، عامل بروز این بیماری ویروس کوکساکی است. بااینحال، ممکن است گاه‌گاه از طریق ویروس‌های خانواده انتروویروس نیز بروز کند. راه‌های انتقال بیماری، شامل تماس با بزاق، ترشحات بینی، مدفوع، و ترشحات زخم‌های تاول‌دار است.
با استناد به مقاله‌ای منتشر شده در وب‌سایت cdc،
HFMD یک بیماری شایع است که معمولاً باعث تب، زخم های دهان و بثورات پوستی شده و به سرعت در مدارس و مهدکودک‌ها گسترش می‌یابد.
لازم به ذکر است که بیشتر کودکان، بین ۷ تا ۱۰ روز بهبود می‌یابند.
بیماری دست پا دهان در کودکان با چه علائمی بروز می‌کند؟
همانطور که از نام آن مشخص است، علائم بیماری دست پا دهان معمولاً به صورت زخم، تاول و بثورات پوستی در داخل دهان و گلو، پوست دور لب، دست‌ها و پاهای کودکان ظاهر میشوند. نشانههای بیماری دست پا دهان کودکان، معمولاً ۳ تا ۶ روز بعد از آلودگی به ویروس خود را نشان می‌دهند. این دوران به دوره نهفتگی معروف بوده و به نوعی، مدت زمان بروز علائم بیماری بعد از ورود به بدن است. این علائم را بررسی می‌کنیم:
- تب
- سردرد
- بیقراری
- احساس ناخوشی
- کاهش اشتها
- زخم گلو
- خارش و درد دهان
- تاولهای دردناک قرمز در دهان
- ترشح بی‌اختیار آب دهان
- ایجاد زخم قرمز روی دست‌ها و کف پاها
تب و گلودرد، معمولاً نخستین نشانههای بروز بیماری در کودکان هستند. زخم‌ها و تاولها بیشتر بعد از بروز نشانههای اولیه، یعنی ۱ تا ۲ روز بعد از تب‌کردن خود را نشان می‌دهند. لکه‌های پوستی که در این بیماری ظاهر میشوند، در بیشتر موارد صاف و قرمز هستند. این لکه‌ها، معمولاً روی پوست‌های تیره کمتر نمود پیدا می‌کنند. درنتیجه، بهتر است که پزشک متخصص برای بررسی علائم ظاهری بیماری، کف دست‌ها و پاهای کودک را بررسی کند. زیرا بثورات ناشی از بیماری در این نواحی بیشتر به چشم می‌آیند. بیشتر کودکان مبتلا به این بیماری، علائم دهانی ( زخم‌های دهانی) را هم تجربه می‌کنند. به این صورت که بثورات بیماری، در نواحی اطراف زبان و گلو نیر رشد می‌کنند.
بیماری دست پا دهان در بزرگسالان چگونه است؟
بیماری دست پا دهان یا ویروس دست پا دهان در بزرگسالان، کمتر از کودکان دیده میشود. زیرا بیشتر افراد، در معرض ویروس کوکساکی قرار گرفته و در بزرگسالی نسبت به آن ایمن میشوند. بااینحال، بزرگسالانی سیستم ایمنی ضعیفی دارند هم ممکن است با این ویروس درگیر شوند.
ویروس کوکساکی، در بزرگسالان معمولاً خفیف‌‌تر بوده یا حتی ممکن است بدون علامت باشد. در صورت بروز علامت، فرد مبتلا علائمی مانند تب، گلودرد، خستگی، و بثورات قرمز روی دست‌ها، پاها، و گاهی در دهان و گلوی خود مشاهده می‌کند. این بیماری در بزرگسالان معمولاً خطر خاصی نداشته و خودبه‌خود بهبود پیدا می‌کند؛ اما ممکن است مسری باشد و به کودکان هم منتقل شود.
آیا بیماری دست پا دهان خطرناک است؟
برای بسیار از والدین سوال پیش می‌آید که ایا بیماری دست پا دهان خطرناک است یا خیر. بهتر است همین ابتدا بگوییم که این بیماری، آنچنان جدی و خطرناک نبوده و علائم آن بعد از گذشت چند روز از مدت زمان بیماری، خودبه‌خود بهبود می‌یابند. بااینحال، والدین هم نباید از اقدامات حیاتی در دوره نقاهت بیماری غافل نشوند. برای مثال چند مورد از این اقدامات را بررسی می‌کنیم:
- کنترل تب کودک
- استفاده از داروها در ساعات مشخص
- استفاده از پماد‌ها و کرم‌ها برای درمان زخم‌های پوستی کودک
- کنترل عفونت زخم‌ها
- تقویت سیستم ایمنی کودک با تغذیه صحیح
- پختن غذای مناسب هنگام بیماری
- جلوگیری از انتقال بیماری به خود و دیگران
در حالت کلی، شناخت انواع بیماری‌های شایع کودکان و بیماری‌های مشابه ویروس کوکساکی، به والدین کمک می‌کند که بهتر و بیشتر مراقب سلامتی فرزندان خود باشند.
علت بیماری دست پا دهان چیست؟
همانطور که گفتیم، اصلی‌ترین علت و عامل بیماری دست پا دهان، ویروس کوکساکی (A16) و ویروس انتروویروس ۷۱ است. البته انواع دیگری از این خانواده هم می‌توانند عامل ابتلا به این بیماری باشند. ویروس دست پا و دهان، به سادگی از کودکی به کودک دیگر و فردی به فرد دیگر منتقل میشود. سایر دلایل بیماری دست پا دهان در کودکان را بررسی می‌کنیم:
- ترشحات بینی
- ترشحات گلو
- بزاق
- مایع داخل تاولها
- مدفوع
- قطرات تنفسی پس از سرفه یا عطسه (معلق در هوا)
همچنین لمس‌کردن سطح آلوده به ویروس، یا تماس با دست‌های نشسته فرد مبتلا هم از عوامل دیگر انتقال این بیماری هستند. می‌توانیم بگوییم که علت بروز از راه انتقال ویروس دست پا دهان نشات می‌گیرد.
عوارض بیماری دست پا دهان چیست؟
عوارض بیماری دست پا دهان در کودکان، زمانی بسیار شدید است که نسبت به درمان کودک اهمال‌کاری شود، یا اینکه والدین در مورد مراقبت‌های دارویی و خانگی کودک بی‌اعتنا باشند. زیرا بعد از گذشت ۷ تا ۱۰ روز از ابتلا و بروز نشانههای اولیه، کودکان به‌طور کامل بهبود پیدا می‌کنند. حتی بعد از بهبودی، معمولاً ابتلای دوباره به عفونت هم معمولاً رخ نمی‌دهد. چند مورد از عوارض محتمل این بیماری را در جدول زیر آورده‌ایم:
| عوارض | توضیحات مهم |
| ابتلا به مننژیت ویروسی | نوعی عفونت ویروسی با نشانه‌هایی مانند سفت‌شدن گردن، سردرد و نورهراسی است. |
| آنسفالیت | بیماری التهاب حاد بافت مغزی |
| میوکاردیت | التهاب عضله قلب |
| افتادن ناخن انگشتان پا یا دست | ـ |
| فلج‌شدن | ـ |
| کم‌آبی بدن | ـ |
برای جلوگیری از ابتلا به بیماری دست پا دهان و عوارض آن، آموزش راهکار‌های بهداشت فردی مانند شستن دست‌ها، گسترش آموزش اقدامات بهداشتی در مهدکودک و تزریق واکسن کوکساکی بسیار مهم است.
آیا پیشگیری از بیماری مقدور است؟
بهترین روش برای پیشگیری از بیماری دست پا دهن و سایر بیماری‌های عفونت ویروسی کودکان، رعایت بهداشت شخصی و آموزش راهکار‌های پیشگیری در مدارس است. برای مثال، شستن مرتب و اصولی دست‌ها با آب و صابون، دور ماندن از کودکان و افراد مبتلا به بیماری و لمس نکردن وسایل شخصی افراد مبتلا از این دست هستند. جزییات پیشگیری از بیماری ویروسی را مرور می‌کنیم:
- شستن دست‌ها بعد از اجابت مزاج
- شست دست‌ها قبل از خوردن غذا
- نظافت و ضدعفونی کردن سطوح پراستفاده خانه (در صورت حضور فرد بیمار)
- ضدعفونی کردن اسباب‌بازی‌ها و پستانک کودکان مبتلا
نکته مهم! در صورتی که احساس می‌کنید گلوی خودتان یا کودکتان زخم شده است و سرفه می‌کنید، بهتر است که به پزشک متخصص مراجعه کنید. همچنین برای چند روز کودک خود را به مهدکودک یا مدرسه نفرستید.
درمان بیماری دست پا دهان در کودکان چگونه است؟
ویروس دست پا دهان در کودکان و بزرگسالان، معمولاً به درمان خاصی نیاز ندارد و علائم آن در طی ۷ تا ۱۰ روز بهبود پیدا می‌کنند؛ اما در اغلب موارد، پزشکان یکسری داروها را برای کنترل علائم بیماری تجویز می‌کنند. جدا از دارودرمانی، رعایت یکسری نکات بهداشتی و روش‌های درمان خانگی ویروس دست پا دهان نیز بسیار مهم است.
درمان با دارو و پماد
دارودرمانی، پایه‌ترین و زود‌بازده‌ترین درمان برای تمام بیماری‌ها است. از آنجایی که کودکان مبتلا به ویروس دست و پا و دهان تب بسیار بالایی دارند، در قدم اول استفاده از داروهای تب‌بر با مشورت پزشک و کارشناس داروخانه بسیار مهم است. برای مثال، چند مورد از دارو برای ویروس دست پا دهان کودکان را بررسی می‌کنیم:
- داروهای مسکن بدون نسخه مانند ایبو‍پروفن و استامینوفن؛ این داروها در تسکین سردرد‌های ناشی از بیماری موثر هستند.
- پمادهای تسکین‌دهنده زخم‌های پوستی و تاولها؛ این پماد‌ها معمولاً نیازمند نسخه پزشک نیستند و تاول ناشی از بثورات بیماری را کاهش می‌دهند.
- شربت‌ها و قرص‌های مناسب برای درمان زخم‌های دهان؛ بعضی از شربت‌ها و قرص‌ها، برای تسکین زخم‌های گلو و داخل دهان تجویز میشوند.
- نکته مهم! برای درمان عفونت ویروسی، هرگز به کودکان آسپرین ندهید. زیرا این دارو، عوارض بسیار نامطلوبی روی کودکان دارد. حتی ممکن است در مواردی، به ابتلای کودکان به سندروم ری (Reye’s syndrome) هم منجر شود.
درمان ویروس کوکساکی با روش سنتی و خانگی
برای درمان بیماری دست و پا و دهان کودکان در خانه، رعایت یکسری نکات کاربردی بسیار مهم و تاثیرگذار است. در حالت کلی، درمان خانگی بیماری دست، پا و دهان، بیشتر بر استراحت کافی، کاهش علائم و کمک به آسان سپری شدن دوره نقاهت متمرکز است. چند مورد از روش‌های درمان خانگی را بررسی می‌کنیم:
- غرغره با آب نمک ولرم؛ این اقدام در جهت کاهش التهاب و درد زخم‌های دهانی موثر است.
- نوشیدن مایعات خنک؛ مصرف نوشیدنی‌های سرد مانند آب خنک، آب‌میوه‌های طبیعی غیراسیدی از این دست هستند.
- اجتناب از غذاهای تند، شور و اسیدی؛ این نوع از غذا‌ها، موجب تحریک زخم‌ها شده و التهاب را افزایش می‌دهند.
- استفاده از کمپرس سرد؛ برای کاهش التهاب و خارش بثورات روی دست‌ها و پاها احتمالاً مفید است.
درحالت کلی، به منظور جلوگیری از گسترش عفونت این بیماری، بهتر است درمان‌های دارویی و خانگی را همراه هم رعایت کنید.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
بیماری hfmd در کودکان یا بیماری دست پا دهان، معمولاً بین یک هفته تا ۱۰ روز بهبود می‌یابد. بااینحال در صورتی که نشانههای ویروس دست پا دهان بیشتر از ۱۰ روز طول بکشد، مراجعه به دکتر کودکان ضروری است. زیرا در موارد نادر، ویروس کوسکاکی می‌تواند یکسری وضعیت‌های خطرناک و اورژانسی هم ایجاد کند. پزشک متخصص کودکان، با کمک راه‌های تشخیص بیماری ویروسی، علائم بیماری دست پا دهان را بررسی می‌کند. برای مثال، بررسی وضعیت گلو، پرسش سوال در مورد خارش و درد دهان، بثورات پوستی در دهان، دست‌ها و پاها از این دست هستند. سپس روش‌های درمانی مانند تجویز داروهای کاهش تب، تجویز پماد برای درمان زخم‌های پوستی و درمان‌های خانگی را به کار می‌گیرد.
ما در این مطلب، سعی داشتیم تمام نکات مهم را در مورد بیماری دست پا دهان و اقدامات احتیاطی آن بررسی کنیم. بااینحال اگر بازهم در این خصوص سوال دارید، می‌توانید با مراجعه به وب‌سایت آنلاین نوبت‌دهی مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، از بهترین متخصصان اطفال در سراسر ایران زمان ویزیت و مشاوره دریافت کنید.
منابع:
cdc.gov
mayoclinic.org
healthline.com
