آیا با غده فوق کلیه یا غده آدرنال آشنایی دارید؟ وظایف غدد فوق کلیوی در بدن چیست؟ برای شناخت بیشتر غده فوق کلیه و وظایفی که در بدن ما انجام می‌دهد؛ در ادامه این مقاله با ما همراه باشید.
غده فوق کلیه یکی از غدد درون‌ریز بدن محسوب میشود که نقش مهمی در تنظیم هموستاز بدن (ثابت نگاه داشتن مواد موجود در محیط داخلی بدن) و وضعیت کلی آن دارد.
غده فوق کلیوی یا غده آدرنال چیست
غدد فوق کلیوی که در اصطلاح پزشکی با نام غدد آدرنال (Adrenal) شناخته می‌شوند، یک جفت غده درون‌ریز هستند که هر کدام روی یک کلیه قرار گرفته‌اند و وزن هر کدام از غده‌ها تقریبا ۵ گرم است. هر غده از دو بخش قشر (cortex) و مغز یا مدولا (medulla) تشکیل شده است. جالب است بدانید که هرکدام از این دو بخش هورمون‌های جداگانه و متفاوتی ترشح می‌کند.
هورمون‌های غده فوق کلیه
اهمیت قشر غده آدرنال از مدولای آن بسیار بیشتر است؛ به طوری که برداشتن این بخش، موجب مرگ فرد میشود. در حالی که تخریب یا برداشتن بخش مدولا فقط اختلالاتی را در فرد ایجاد می‌کند.
قشر غده آدرنال دسته‌ای از هورمون‌ها را تولید می‌کند که با نام کلی کورتیکواستروییدها شناخته می‌شوند. قشر آدرنال از سه لایه تشکیل شده است که این لایه‌ها به ترتیب از خارج به داخل شامل گلومرولا، فاسیکولا، رتیکولا هستند.
بخش گلومرولا خارجی‌ترین لایه است که مینرالوکورتیکوییدها مانند آلدسترون را تولید و ترشح می‌کند. این هورمون در تنظیم میزان برخی الکترولیت‌های مهم بدن از جمله سدیم و پتاسیم نقش دارد و موجب احتباس سدیم و پتاسیم در بدن میشود.
لایه میانی فاسیکولا بوده که گلوکوکورتیکوییدها مانند کورتیزول و کورتیکوسترون را ساخته و به داخل خون ترشح می‌کند. این هورمون‌ها در مواقع استرس و فشارهای روحی بالا رفته و بدن را اصطلاحا برای حالت ستیز و گریز آماده می‌کنند. به گونه‌ای همچون سیستم سمپاتیک عمل می‌کنند و فشارخون را بالا برده و موجب افزایش ضربان قلب می‌شوند.
نقش مهم این هورمون‌ها در متابولیسم مواد قندی نیز هست؛ به این معنی که در شرایط استرس‌زا موجب افزایش قند خون می‌شوند. این کار را با افزایش متابولیسم قندها، چربی‌ها و پروتئین‌ها انجام می‌دهند.
داخلی‌ترین لایه رتیکولا بوده که وظیفه آن تولید آندروژن‌ها و ترشح آنها به داخل خون است. عمل این هورمون‌ها مشابه هورمون‌های جنسی بوده و نقش مهمی در فعالیت‌های جنسی فرد دارند و در تنظیم فعالیت‌های دستگاه‌های جنسی فرد نقش مهمی را ایفا می‌کنند.
گلوکوکورتیکوییدها چه نقشی را در بدن ایفا می‌کنند
گیرنده‌های هورمون کورتیزول در نقاط مختلف بدن همه افراد وجود دارند. به همین دلیل این هورمون آثار فیزیولوژیک وسیعی را در بدن ایجاد می‌کند. کورتیزول یکی از هورمون‌های ستیز و گریز است. در واقع مهم‌ترین اثر کورتیزول، افزایش مقاومت بدن در مواقع استرس است. در ادامه به شرح دقیق اعمال و اثرات این هورمون غده فوق کلیه در بدن می‌پردازیم.
یکی از اثرات مهم این هورمون تاثیری است که در سوخت‌و‌ساز مواد قندی دارد. هنگامی که گلوکز مورد احتیاج نباشد؛ کلوگز به گلیکوژن تبدیل شده و در کبد ذخیره میشود. ولی در زمانی که فرد تحت استرس قرار می‌گیرد؛ مثلا مدت طولانی مواد مغذی مناسب و کافی به فرد نمی‌رسد؛ کورتیزول سبب میشود که این گلیکوژن ذخیره‌ای مجددا به گلوکز تبدیل شده و مورد استفاده سلول‌های بدن مخصوصا سلول‌های اعضای حیاتی‌تر مانند مغز و قلب قرار بگیرد.
این روال تا زمانی که ذخیره گلیکوژن در بدن موجود باشد انجام میشود اما زمانی که این ذخایر تمام شوند؛ کورتیزول مواد دیگر از جمله چربی‌ها و پروتئین‌ها را برای تامین سوخت مورد نیاز سلول‌ها می‌سوزاند که این موضوع اصلا شرایط خوبی برای بدن نیست.
کورتیزول به اجبار این عمل را برای حفظ بقای فرد انجام می‌دهد. زیرا بعضی سلول‌های بدن مثلا سلول‌های مغزی به شرایط هایپوگلایسمی (کمبود گلوکز) به شدت حساس هستند و در صورتی که گلوکز به اندازه کافی در اختیار آنها قرار نگیرد حیات فرد به خطر می‌افتد.
علاوه بر این هورمون کورتیزول بر سیستم عصبی فرد نیز تاثیرات گسترده‌ای دارد. به طوری که تغییرات میزان کورتیزول، سبب تغییراتی در آستانه حس‌ها، حافظه، هوش و تمرکز مغزی میشود. همچنین موجب بروز اختلالاتی در حواس شنوایی، چشایی و بویایی فرد میشود. محققین احتمال می‌دهند این موضوع به علت تغییرات خون‌رسانی در بخش‌های مختلف مغز است.
یکی از اثرات مهم کورتیزول اثرات ضدالتهابی این هورمون است. داروسازان از این موضوع برای ساخت دسته مهمی از داروهای ضد التهابی یعنی کورتیکواستروئیدها بهره گرفته‌اند. به همین دلیل در شرایطی که فرد به هر دلیلی دچار التهاب شده است به عنوان دارو از این دسته استفاده میشود.
مینرالوکورتیکوییدها چه تاثیراتی در بدن دارند
مهم‌ترین مینرالوکورتیکوئیدها در بدن آلدسترون است که نقش بسیار مهمی در بدن ایفا می‌کند. کاهش دفع سدیم از ادرار، افزایش دفع پتاسیم و یون هیدروژن در ادرار و افزایش جذب آب در کلیه و جلوگیری از هدر رفتن آب بدن اصلی‌ترین تاثیرات این هورمون در بدن هستند که نقش به سزایی در هموستاز بدن و حفظ تعادل مایعات و الکترولیت‌ها در بدن دارند.
اثرات هورمون اندروژنی در بدن
در قشر غده فوق کلیه چند هورمون جنسی نر (آندروژن) و به مقدار کمتری هورمون‌های جنسی ماده (استروژن و پروژسترون) ساخته می‌شوند. آندروژن‌های قشر آدرنال در جنس نر موجب رشد اندام‌های جنسی در دوران کودکی می‌شوند. آندروژن‌های قشر آدرنال اثرات خفیفی در زنان نه تنها قبل از بلوغ بلکه در سراسر زندگی دارند. مثلا قسمت زیادی از رشد موهای زیر بغل و زهار در زنان که نشانه بلوغ است، ناشی از عمل این هورمون‌ها است.
در زنان اگر ترشح آندروژن‌های قشر غده فوق کلیه از حد طبیعی بیشتر شود، نشانه‌هایی از صفات ثانویه جنسی مردانه مانند بم شدن صدا، پرمویی (هیرسوتیسم)، کاهش رشد پستان‌ها و بزرگ شدن کلیتوریس بروز پیدا می‌کند که این اختلال، سندروم ادرنوژنیتال نامیده میشود.
اختلالات غده فوق کلیه (بیماری‌های غدد فوق کلیوی یا آدرنال)
- تولید اضافى هورمون غده فوق کلیه که شامل هايپر آلدوسترونيسم اوليه و سندرم كوشينگ است.
- تولید کم هورمون غده فوق کلیه که شامل بيماری آديسون، كريز آدرنال یا بحران آدرنال، هايپرپلازی مادرزادی آدرنال است.
- ایجاد تومور در غده فوق کلیه که شامل فئوكروموسيتوما و سرطان غده فوق كليه است.
آلدسترون وظیفه کنترل فشار خون را به واسطه تنظیم آب و الکترولیت‌هایی مثل سدیم و پتاسیم خون بر عهده دارد. در هایپرآلدسترونیسم اولیه، غده فوق کلیه بیش از حد آلدسترون تولید می‌کند و همین موضوع منجر به افزایش سطح سدیم خون و کاهش سطح پتاسیم خون میشود.
هایپرپلازی دو طرفه غده آدرنال و تومور غده آدرنال از دو علت شایع هایپرآلدوسترونیسم اولیه محسوب می‌شوند. عللی که کمتر شایع هستند شامل کارسینوما آدنوکورتیکال یک طرفه یا هاپیرپلاز یک طرفه آدرنال و هایپر آلدوسترونیسم خانوادگی است.
این مشکل خود را با علائمی همچون افزایش فشار خون، افت پتاسیم خون، ضخیم شدن عضله قلب و ضعف عضلانی نشان می‌دهد.
درمان هایپر آلدوسترونیسم اولیه قطعا با توجه به علت به وجود آورنده این بیماری متفاوت است. در صورتی که توده‌ای به وجود آمده که باعث افزایش سطح آلدوسترون در فرد شده است؛ درمان انتخابی قطعا جراحی است در غیر این صورت درمان با داروهای مهارکننده آلدوسترون یا سایر داروهای ضد فشار خون صورت می‌گیرد.
سندروم کوشینگ چیست و چه علائمی دارد؟
سندرم کوشینگ زمانی بروز پیدا می‌کند که فرد مقدار زیادی از هورمون کورتیزول را در بدن داشته باشد. کوشینگ ممکن است با مصرف داروهای استروئیدی که شبیه کورتیزول هستند؛ نمایان شود. بعضی از افراد از این داروها برای درمان بیماری‌هایی مانند آسم و آرتریت روماتوئید استفاده می‌کنند.
همچنین گاهی به دلیل وجود بافت غیر طبیعی در غده هیپوفیز یا قسمتی از بدن که دستور تولید مقادیر زیاد کورتیزول را صادر می‌کند؛ فرد مبتلا به سندروم کوشینگ میشود. بعضی اوقات مشکلی در غده فوق کلیه وجود دارد که منجر به تولید مقدار زیادی از هورمون کورتیزول میشود.
افزایش وزن، چاقی مرکزی، نازک شدن پوست، کبود شدن آسان پوست، وجود خطوط ارغوانی در شکم و اندام‌ها، اختلال قاعدگی در زنان، افزایش مو در صورت زنان، آکنه و پوست چرب، ضعف عضلانی، پوکی استخوان و شکستن آسان استخوانها، افزایش قند خون، افزایش فشار خون، تغییر در خلق فرد مانند افسردگی، عصبانی بودن، نگران بودن، مبتلا شدن آسان به عفونت، لخته شدن خون در سیاه‌رگ پاها از جمله نشانه‌های بروز این سندرم در افراد هستند.
منابع:
باسلام واحترام
آیا نارسایی بخش مرکزی آدرنال باعث پوکی وضعف استخوانها می شود؟
سلام و تشکر
به تنهایی پوکی رو نمیتوان به آن نسبت داد
باسلام واحترام مجدد
نارسایی وآسیب کدام بخش و قسمت غده فوق کلیه بعد از چند ماه باعث پوکی وضعف استخوان می شود؟ کلسیم و هورمون های جنسی مردانه در خون نرمال است.اما متخصص ارتوپد گفت نارسایی غده فوق کلیه وجود دارد.آیا درمانی هم برای نارسایی بافت عصبی ومرکزی غده فوق کلیه وجود دارد؟
سلام
با توجه به مطلبی که عنوان کردین با ازمایش نرمال نمیتوان گفت نارسایی هست
توصیه میکنم به فوق تخصص غدد مراجعه
سلام. مطالب عالی بود. تشکر و ممنون
من ریزش مو شدید داشتم آزمایش دادم دکتر داخلی گف هورمون فوق کلیه ات بهم ریخته بخاطره اونه ک یه مدت خوردم ریزش موم خییییلی کم شد
بعد ۳.۴سال باز ریزش مو گرفتم نمیدونم اسم قرصه چی بود ورق قرص آبی رنگ بود میتونید کمکم کنید؟
سلام وقت بخیر تشکر از معلومات مفید تان واقعا خلص و با مفهوم تشریح کردین
بنده استرس زیادی دارم و قدرت جنسی من خیلی ضغیف شده آیا مربوط به غدد فوق کلیوی یا آدرنال است؟ و این که با چه آزمایشی می توانم بفهمم این غدد فوق کلیوی سالم هستند یا خیر؟
یادش بخیر .با خوندن این مطالب منو یاد خاطرات دوران دانشجویی انداختید . چه درس سخت ولی شیرینی بود
ایا از غده ادرنال هورمونی به اسم ادرنوکروم ترشح میشود ؟
سلام بله از قسمت مركزي آدرنال طي متابوليسم آدرنالين ، آدرنوكروم توليذ ميشه
آیا هورمون غده فوق کلیه باعث تبدیل گلیکوژن به گلوکز در مواقع گرسنگی می گردد
سلام نه اين كار انسولين هست كه پانكراس ترشح ميكند
سلام وقت بخیر . خواهرم تومور خوش خیم در یکی از غده فوق کلیه داره ولی فشارشون بالا نیست فقط قند خونشون بالاست اگر جراحی کنن با خارج کردن تومور قند خون تنظیم میشه ؟
سلام
اگر میزان کورتیزول ایشان نرمال است بله ممکن است تاثیر داشته باشد
جهت بررسی دقیق وضعیت آزمایشات با فوق تخصص غدد مشورت کنید