با وارد شدن به سه ماهه دوم بارداری ، علائم و چالش‌های مختلفی را تجربه می‌کنید. این سه ماه از هفته ۱۳ تا ۲۸ را شامل می‌شود. از علائم سه ماهه دوم بارداری می‌توان به احساس درد در زیر شکم، کمردرد، خونریزی لثه‌ها، بزرگ شدن سینه‌ها، ترشحات، سرگیجه، تکرر ادرار و سردرد اشاره کرد. تغذیه مادر در سه ماهه دوم حاملگی باید شامل ویتامین‌ها و پروتئین‌ها باشد. در این مقاله از مجله سلامتی دکتر دکتر قصد داریم سه ماه دوم بارداری را به صورت کامل توضیح دهیم و شما را از علائم، چالش‌ها، میزان رشد جنین، مراقبت‌های لازم، آزمایش‌ها و سونوگرافی های لازم آشنا کنیم.
در انتهای مقاله می‌توانید سوال‌هایتان را در رابطه با دوران بارداری در بخش کامنت مطرح کنید. کارشناسان سلامت دکتر دکتر آماده پاسخگویی به شما هستند.
تغییرات بدن در سه ماهه دوم بارداری
برای رسیدن به سه ماه دوم بارداری، مادر چالش‌های ماه‌های اول بارداری را پشت سر می‌گذارد. تغییرات بدن در سه ماه دوم نیز بسیار محسوس است. در این بازه زمانی، شکم مادر شروع به بزرگ شدن می‌کند و علائم بارداری به اوج می‌رسد. در این دوران، تهوع صبحگاهی که در سه ماهه اول رایج بود، کاهش می‌یابد.
برای آگاهی از تغییرات هفتگی جنین و مادر، مقاله تقویم بارداری هفته به هفته را مطالعه کنید. در آن مقاله، بارداری را به صورت هفته به هفته تفکیک کرده و توضیحاتی ارائه داده‌ایم.
در ادامه این مقاله، شما را با تغییرات بدن مادر در ۳ ماه دوم بارداری آشنا می‌کنیم:
کمردرد
اضافه وزن ایجاد شده در سه ماه دوم حاملگی به کمر مادر فشار می‌آورد و کمردرد شروع می‌شود. مادر برای این که بتواند کمردرد خود را قابل تحمل‌تر کند، باید همیشه به صورت صاف بنشیند و از صندلی‌های حمایت کننده کمر استفاده کند. همچنین خوابیدن به پهلو و قرار دادن بالش بین پاها از درد کمر پیشگیری می‌کند. در این بازه زمانی، به هیچ عنوان اجسام سنگین بلند نکنید و کفش‌های پاشنه بلند نپوشید. ماساژ کمر نیز برای کاهش درد آن مفید است.
احساس درد در زیر شکم
از علائم سه ماه دوم بارداری می‌توان به احساس درد در زیر شکم اشاره کرد. علت گرفتگی‌ها و احساس درد در زیر شکم، بزرگ شدن رحم در بارداری است. به دنبال این اتفاق، ربات‌ها و عضلات اطراف، تحت فشار قرار می‌گیرند. گرفتگی‌ها و دردهای جزئی در زیر شکم، طبیعی تلقی می‌شود. برای کاهش این دردها می‌توانید تمرینات آرامسازی بدن را انجام دهید و یا یک دوش آب گرم بگیرید. همچنین می‌توانید یک بطری آب گرم پیچیده شده در حوله را در زیر شکم خود قرار داده و وضعیت بدنی خود را تغییر دهید.
بزرگ شدن سینه‌ها
حساسیت سینه‌ها در سه ماه دوم حاملگی افزایش می‌یابد و سینه‌ها بزرگتر از قبل می‌شوند. علت این امر، آماده شدن سینه‌ها برای تغذیه کودک است. برای احساسی راحتی بیشتر، سایز سوتین خود را تغییر دهید.
سرگیجه
سرگیجه از علائم سه ماهه دوم بارداری است. در سه ماهه دوم جنین بزرگتر می‌شود و همین امر موجب تحت فشار قرار گرفتن عروق خونی خواهد شد. به دنبال این اتفاق، مادر باردار ممکن است سرگیجه احساس کند. از دیگر دلایل سرگیجه می‌توان به کاهش قند خون یا تغییرات هورمونی در این دوران اشاره کرد.
برای کاهش دفعات سرگیجه بهتر است زیاد سر پا نایستید و هنگام بلند شدن از روی تخت یا صندلی، این کار را به آرامی انجام دهید. میل کردن وعده‌ها و میان وعده‌های منظم، پوشیدن لباس‌های گشاد و خودداری از دوش آب گرم، سرگیجه را در این دوران کاهش می‌دهد.
سردرد
سردرد از علائم رایج دوران بارداری است. برای جلوگیری از سردرد می‌توانید تکنیک‌های آرامسازی ذهن مثل تنفس عمیق را انجام دهید و به صورت کامل استراحت کنید. معمولا برای درمان سردرد بارداری، پزشک قرص و یا داروی تجویز نمی‌کند، اما اگر میزان سردرد شما بسیار زیاد است با پزشک مشورت کنید. شاید پزشک زنان به شما استامینوفن تجویز کند. اگر مایل به آشنایی بیشتر با تخصص زنان و زایمان هستید، مقاله دکتر زنان کیست را از دست ندهید.
رشد مو
برخلاف تصور عمومی، هورمون‌های بارداری موجب تقویت رشد مو می‌شوند. علاوه بر موهای سر ممکن است در قسمت بازوها و پشت نیز شاهد رشد موهایی باشید که قبلا رشد نمی‌کردند. یادتان باشد که مطمئن راه برای از بین بردن موهای بدن، اصلاح و بند انداختن است. شما در دوران بارداری نمی‌توانید از روش‌های تخصصی مثل لیزر، الکترولیز، وکس و یا حتی موبر استفاده کنید.
گرفتگی عضلات پا
بسیاری از مادران باردار، انقباض و گرفتگی عضلات پا در سه ماهه دوم را تجربه می‌کنند. علت این امر مشخص نیست، اما برای جلوگیری از گرفتگی‌های عضلانی می‌توانید اقداماتی انجام دهید.
این اقدامات عبارتند از:
- کشش عضلات پا قبل از خوابیدن
- ورزش منظم
- مصرف غذاهای سرشار از منیزیم مثل لوبیا
- نوشیدن مایعات زیاد
- مصرف کلسیم به میزان مورد نیاز
- پوشیدن کفش‌های راحت
با رعایت نکات ذکر شده در بالا، گرفتگی‌های عضلات پای شما کاهش می‌یابد. در هنگام گرفتگی عضلات نیز می‌توانید ماساژ انجام دهید و یا از یخ درمانی و گرما درمانی استفاده کنید.
تغییرات پوستی
در سه ماهه دوم حاملگی به علت تغییر سطح هورمون‌ها، رنگ پوست برافروخته‌تر می‌شود. ایجاد خطوط تیره در پایین شکم، ایجاد لکه‌های قهوه‌ای در صورت نیز از تغییرات پوستی محتمل در دوران بارداری است. احتمالا این تغییرات پوستی پس از تولد کودک از بین می‌رود. استفاده از کرم ضد آفتاب، استفاده از لباس آستین بلند، شلوار، عینک آفتابی و کلاه لب پهن می‌تواند از لکه‌های پوست جلوگیری کند.
در سه ماهه دوم بارداری ممکن است خطوط نازک و بنفش مایل به قرمز را در بخش ران، سینه یا شکم مشاهده کنید. علت این ترک‌های پوستی، گسترش پوست برای جا دادن به شکم است. برای درمان این ترک‌ها می‌توانید از کرم‌ها و لوسیون‌های تجویز شده توسط پزشک استفاده کنید.
حرکات قابل تشخیص جنین داخل رحم
حرکات قابل تشخیص جنین داخل رحم از اواسط دوران بارداری، یعنی از ۲۰ هفتگی آغاز می‌شود. مهم‌ترین تفاوت سه ماهه دوم بارداری با سه ماهه اول، تشخیص حرکات جنین داخل رحم است. البته اگر در ۲۰ هفتگی حرکات جنین را حس نمی‌کنید، نگران نباشید. برخی از مادران تا ماه ششم بارداری، جنین درون رحم خود را احساس نمی‌کنند. اگر قصد زایمان سزارین را دارید، مقاله جراحی سزارین را مطالعه کنید. در این مقاله به تشریح کامل این روش زایمان پرداخته‌ایم.
سوزش سردل و یبوست
افزایش هورمون پروژسترون در بدن باعث سوزش سردل و یبوست می‌شود. کاهش حجم وعده‌های غذایی و افزایش تعداد آنها باعث کنترل این مشکل می‌شود. در سه ماهه دوم حاملگی، غذاهای ادویه‌دار، اسیدی و چرب مصرف نکنید. برای کاهش یبوست، مصرف مایعات و فیبر را افزایش دهید. همچنین فعالیت بدنی داشته باشید.
خونریزی لثه‌ها
خیلی از خانم‌های باردار در سه ماهه دوم، حساسیت لثه پیدا می‌کنند و ممکن است خونریزی لثه برایشان اتفاق بیفتد. علت این اتفاق، انتقال خون بیشتر به لثه‌ها در اثر تغییرات هورمونی است. معمولا این مشکل پس از متولد شدن کودک بهبود می‌یابد. برای کاهش خونریزی لثه در دوران بارداری، مسواک نرم را جایگزین مسواک خود کنید و موقع نخ دندان کشیدن، این کار را با احتیاط انجام دهید.
ترشحات
مشاهده ترشحات از علائم سه ماهه دوم بارداری است. ترشحات در این بازه زمانی، سفید یا شیری شفاف هستند. در صورتی که بوی بدی در ترشحات احساس کردید و یا رنگ آنها سبز یا زرد بود، حتما به پزشک مراجعه کنید.
وریدهای عنکبوتی و واریسی
با افزایش گردش خون در بدن وریدهای ریز قرمز که به عنوان وریدهای عنکبوتی شناخته می‌شوند، روی پوست ظاهر خواهند شد. با متولد شدن کودک، این وریدها کمرنگ می‌شوند؛ پس نگران نباشید. برای پیشگیری از واریسی شدن وریدها، روشی وجود ندارد، اما می‌توانید از بدتر شدن آنها جلوگیری کنید. به عنوان مثال، هنگام نشستن، پاهایتان را روی چهارپایه قرار دهید و در طول روز حرکت داشته باشید.
عفونت‌های مجرای ادراری
در سه ماهه دوم ممکن است مادران باردار عفونت‌های باکتریایی مجاری ادراری یا مثانه را تجربه کنند. علائم این عفونت‌ها شامل تکرر ادرار، ادرار کدر یا بدبو، درد در هنگام رابطه جنسی و درد یا سوزش در زمان ادرار است. عفونت‌های مجرای ادراری می‌تواند زایمان زودرس را دنبال داشته باشد، بنابراین مراجعه به پزشک و درمان آن اهمیت زیادی دارد.
خون دماغ شدن
تورم غشاهای مخاطی پوشاننده بینی که در اثر تغییرات هورمونی ایجاد می‌شود، باعث گرفتگی بینی و خرخر شبانه خواهد شد. همچنین این تغییرات می‌تواند خون دماغ شدن را نیز به دنبال داشته باشد. اگر این علائم را دارید، بهتر است با پزشک زنان و زایمان خود مشورت کنید. کارهایی که خودتان برای پیشگیری از این اتفاق می‌توانید انجام دهید، شامل استفاده از رطوبت ساز برای مرطوب نگه داشتن هوا و صاف نگه داشتن سر است.
انقباض عضلات رحم
انقباض عضلات رحم از علائم سه ماهه دوم بارداری است. بعضی از مادران باردار به مدت یک یا دو دقیقه احساس می‌کنند که عضلات رحم آنها سفت و منقبض شده است. شاید مادران با تجربه این اتفاق، نگران شوند و آن را از نشانه‌های زایمان بدانند، در حالی که اینگونه نیست. علت انقباض بریکستون هیکس ممکن است ورزش شدید، کم آبی بدن، لمس کردن برآمدگی کودک، پر بودن مثانه و یا رابطه جنسی باشد. دوش آب گرم، تکنیک‌های تنفسی، تغییر پوزیشن بدن و نوشیدن آب بیشتر موجب آرام شدن آن خواهد شد.
رشد جنین در سه ماهه دوم بارداری
رشد جنین در سه ماهه دوم بارداری به نقل از clevelandclinic:
«جنین در سه ماهه دوم بارداری، تغییرات زیادی را تجربه می‌کند. در این مدت، جنین بیشتر شبیه یک کودک به نظر می‌رسد. انگشتان دست و پای جنین به خوبی مشخص می‌شود و تا ماه چهارم، پلک، ابرو، مژه، ناخن و مو خواهد داشت. جنین همچنین قادر به کشش، چهره‌سازی و حتی مکیدن انگشت شست خود است. پزشک می‌تواند جنسیت جنین را در سونوگرافی تعیین کند. در چند هفته آخر سه ماهه دوم، جنین می‌تواند صدای شما را بشنود.»
رشد جنین در سه ماه دوم بارداری به شرح زیر است:
- شروع سفت شدن استخوان‌های جنین
- شروع ضخیم شدن پوست
- شکل‌گیری ناخن‌های پا
- شروع رشد سیستم عصبی
- شروع رشد شنوایی
- تشکیل بخشی از مغز برای کنترل حرکتی
- باز و بسته شدن پلک‌ها
- قوی شدن ضربه‌های جنین به شکم مادر
- شروع به کار دستگاه گوارش
- تشکیل ریه‌ها به صورت کامل
جنین در ابتدای سه ماهه دوم حاملگی، حدود ۱۰ سانتی‌متر و وزن آن حدود ۲۸ گرم است. در پایان این سه ماه، وزن کودک به ۱ تا ۲ کیلوگرم و قد آن به ۳۵ سانتی‌متر می‌رسد.
در ماهه دوم بارداری حتما یکی از انواع زایمان را انتخاب کرده و خودتان را برای آماده کنید. در این راستا توصیه می‌کنیم مقاله انواع زایمان را از دست ندهید.
مراقبت های سه ماه دوم بارداری
در این سه ماه نیز مانند سه ماه اول بارداری، باید تست‌ها و چکاپ‌های منظمی را انجام دهید و به صورت منظم با پزشک ملاقات داشته باشید. در چکاپ‌هایی که در سه ماهه دوم انجام می‌شود، پزشک موارد زیر را اندازه‌گیری می‌کند:
- اندازه رحم
- وزن جنین
- ضربان قلب کودک
- ارتفاع فوندوس (بالای رحم)
کنترل قند، فشار خون و وزن مادر در سه ماهه دوم باید انجام گیرد. همچنین پزشک توصیه‌هایی به عنوان مراقبت های بارداری مثل تغذیه سالم، کنترل وزن و فعالیت‌های بدنی مناسب پیشنهاد می‌کند.
آزمایش‌های سه ماهه دوم بارداری
از ماه چهارم بارداری تا ششم، آزمایش‌هایی توسط پزشک برای بررسی وضعیت مادر و جنین انجام می‌شود. در سه ماه دوم بارداری مانند سه ماه گذشته، سونوگرافی‌های انجام خواهد شد. اولین سونوگرافی که در سه ماه دوم بارداری انجام می‌شود، جنسیت نوزاد شما را مشخص می‌کند. همچنین از طریق این سونوگرافی، پزشک به بررسی آناتومی جنین مانند اندام‌ها و قلب می‌پردازد و مقدار مایع آمنیوتیک را اندازه می‌گیرد.
غربالگری‌هایی که در سه ماهه دوم انجام می‌شود را در جدول زیر مشاهده می‌کنید:
| آزمایش‌های سه ماه دوم بارداری | توضیحات |
| دیابت بارداری | احتمال دیابت بارداری در سه ماه دوم بارداری زیاد است و باید قند خون مادر بررسی شود. |
| غربالگری مجدد سیفلیس | این آزمایش برای تست عفونت ضروری است، زیرا امکان انتقال به جنین وجود دارد. |
| فاکتور Rh | پزشک، گلبول‌های قرمز را بررسی می‌کند و نوع گروه خونی شما بر اساس فاکتور RH تعیین می‌شود. |
| شمارش کامل خون برای بررسی کم خونی | مادر در طول بارداری باید از نظر کم خونی بررسی شود. کم خونی در دوران بارداری، خطرناک است. |
در صورتی که تست‌های غربالگری مرحله اول مشکوک باشد، پزشک تست‌های بیشتری را برای بررسی انجام می‌دهد. آزمایش مهم خون در هفته بیستم انجام می‌گیرد. این تست‌ها و آزمایش‌ها برای جلوگیری از بیماری های شایع بارداری انجام می‌شود.
تغذیه سه ماهه دوم بارداری
سالم و مغذی بودن تغذیه بارداری در سه ماه دوم نیز اهمیت بسیار زیادی دارد. مادران باردار باید به یاد داشته باشند که منبع اصلی تغذیه جنین هستند و باید غذاهای مفیدی به بدن او برسانند. با رعایت تغذیه سالم، رشد کودک شما به صورت طبیعی پیش می‌رود.
تغذیه سه ماه دوم بارداری باید شامل ترکیبی از چربی‌ها، پروتئین‌ها، ویتامین‌ها، مواد معدنی، فیبر، مقدار کافی آب و کربوهیدرات‌ها باشد. در این دوران، مادران باردار باید لبنیات پاستوریزه، سبزیجات و میوه‌های تازه، دانه‌ها، غلات و پروتئین کافی مصرف کنند. برای رشد مغز کودک خود می‌توانید غذاهای حاوی چربی‌های امگا ۳ را میل کنید.
آناناس یکی از میوه‌های مغذی و مفیدی است که میل کردن آن در سه ماه دوم حاملگی توصیه می‌شود. این میوه برای رشد جنین به علت داشتن انواع ویتامین‌های ضروری و فیبر تاثیر مفیدی خواهد داشت.
ممنوعیات در سه ماهه دوم بارداری
از ماه چهارم تا ماه ششم بارداری نیز ممنوعیاتی وجود دارد که شما باید از مصرف آنها خودداری کنید. این ممنوعیات عبارتند از:
- مصرف سوشی
- مصرف گوشت‌های نیم پز و تخم مرغ عسلی
- شیرین کننده مصنوعی
- فست فودها
- غذاهای کنسروی
- مصرف الکل و سیگار
- مصرف محصولات غیر پاستوریزه مثل پنیر و ماست سنتی
- مصرف غذاهای دریایی
مصرف کافئین در این دوران را کاهش دهید و به میزان قند مصرفی خود توجه داشته باشید. همچنین در مورد مصرف زعفران در سه ماهه دوم احتیاط کنید. در 3 ماهه دوم، مصرف زعفران ممنوع نیست، اما در مورد مصرف آن بهتر است با پزشک مشورت داشته باشید.
مکمل های مورد نیاز در سه ماهه دوم بارداری
از جمله مکمل‌های مورد نیاز در ماه چهارم، ماه پنجم بارداری و ماه ششم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مصرف قرص آهن
- کلسیم
- مکمل‌های امگا ۳
- مکمل‌های مولتی ویتامین
- مصرف ویتامین د
البته توجه داشته باشید که هیچ یک از مکمل‌ها را به صورت خودسرانه مصرف نکنید و در مورد مصرف آنها حتما نظر پزشک را جویا شوید.
ورزش در سه ماهه دوم بارداری
بی‌ضررترین و مفیدترین ورزش بارداری، پیاده‌روی است. اگر ورزش را از ماه اول بارداری شروع کرده‌اید که می‌توانید به مرور مدت زمان آن را افزایش دهید. اگر در سه ماه اول بارداری هیچ ورزشی نکرده‌اید، بهتر است ورزش را با ۱۰ دقیقه در روز شروع کنید.
از جمله ورزش‌های بی‌خطری که در دوران ماده بارداری می‌توانید انجام دهید، ورزش یوگا است. ورزش یوگا منجر به سلامت کبد، گردش بهتر خون، کاهش دردها و تقویت عضلات شما خواهد شد. اگر بارداری پرخطری را تجربه می‌کنید، در مورد ورزش و تحرک حتما نظر پزشک خود را بپرسید.
خطرات و چالش‌های سه ماهه دوم بارداری
در سه ماهه اول بارداری که مهم‌ترین خطر سقط جنین بود؛ این خطر در سه ماه دوم به طرز چشمگیری کاهش می‌یابد؛ به شرطی که اتفاق خاصی در ۳ ماه دوم بارداری نیفتد. از جمله دلایلی که می‌تواند سقط جنین در سه ماهه دوم بارداری را به دنبال داشته باشد، می‌توان به عفونت رحم، ناهنجاری‌های جنینی، مشکلات فیزیکی رحم، دیابت و فشار خون بارداری اشاره کرد.
از خطرات و چالش‌هایی که مادران باردار در سه ماهه دوم با آن مواجه هستند، می‌توان به درد شدید شکم تب بالا و خونریزی شدید واژن اشاره کرد. همه این علائم به عنوان علائم خطر بارداری شناخته می‌شوند.
همچنین از آن جایی که دیابت بارداری از هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ شروع می‌شود، بنابراین مادران باردار باید نسبت به علائم آن هوشیار باشند. اگر علائمی مثل خستگی مفرط، خروپف، تکرر ادرار و تشنگی شدید را تجربه می‌کنید، این موضوع را حتما با پزشک در میان بگذارید. همچنین در صورت مشاهده علائم عفونت دستگاه ادراری نیز مشورت با پزشک ضروری است.
سلامت روان در سه ماهه دوم بارداری
ممکن است مواجه شدن با چالش‌ها و علائم سه ماه دوم بارداری شما را خسته کند و سلامت روان‌تان به هم بریزد. در این دوران می‌توانید از یک روانشناس برای بهبود سلامت روان خود کمک بگیرید. همچنین حمایت همسر، خانواده و دوستان نیز در این مسیر کمک زیادی به شما می‌کند. انجام تمرین‌های تنفسی و شرکت در کلاس یوگا نیز برای کاهش استرس و اضطراب این دوران از بارداری بسیار مفید عمل خواهد کرد. همچنین یوگا و تمرینات تنفسی باعث زایمان طبیعی راحت‌تر می‌شود. برای آشنایی با این نوع زایمان، مقاله زایمان طبیعی دکتر دکتر را از دست ندهید.
وضعیت خواب در سه ماهه دوم بارداری
وضعیت خواب در همه ماههاي بارداری به خصوص با بزرگ شدن شکم، اهمیت زیادی دارد. در سه ماه دوم بارداری، خوابیدن به پهلوی چپ توصیه می‌شود. مادر با قرار گرفتن در این وضعیت، میزان جریان خون به رحم افزایش می‌یابد.
در سه ماهه دوم بارداری حتما تحت نظر متخصص باشید
توجه به نکات مراقبتی و مراجعه منظم به متخصص زنان و زایمان در سه ماه دوم بارداری اهمیت زیادی دارد. پزشک در این دوران، آزمایش‌ها و سونوگرافی‌های را برای بررسی سلامت مادر و جنین انجام می‌دهد. همچنین مکمل‌هایی را برای افزایش رشد جنین برای شما پیشنهاد می‌دهد. برای گذر آسان از مراحل سخت بارداری باید بهترین پزشک را برای خودتان انتخاب کنید. بهترین مرجع برای یافتن متخصص زنان ، سایت دکتر دکتر است. ما در سایت دکتر دکتر لیستی از بهترین متخصصان را در اختیار شما قرار می‌دهیم تا با مقایسه آنها بتوانید بهترین و مناسب‌ترین دکتر را برای خودتان پیدا کنید و از آنها نوبت سریع دریافت کنید. اگر سوالی در رابطه با سه ماه دوم بارداری دارید، در بخش کامنت برای ما بنویسید تا در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ دهیم.
منبع:
clevelandclinic
سوالات متداول سه ماهه دوم بارداری
پیاده‌روی بهترین و بی‌خطرترین ورزش در سه ماه دوم بارداری است.
با افزایش هورمون‌ها سلامت روان مادر نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد و ممکن است خسته‌تر و عصبی‌تر از گذشته باشد.
مصرف مواد غذایی سرشار از چربی‌ها، پروتئین‌ها، ویتامین‌ها، مواد معدنی، فیبر، مقدار کافی آب، کربوهیدرات‌ها، لبنیات پاستوریزه و میوه‌هایی مثل آناناس در سه ماه دوم بارداری توصیه می‌شود.
دیابت بارداری – غربالگری مجدد سیفلیس – فاکتور Rh -شمارش کامل خون برای بررسی کم خونی
مصرف قرص آهن، کلسیم، مکمل‌های امگا ۳، مکمل‌های مولتی ویتامین و مصرف ویتامین د از مکمل‌های 3 ماه دوم بارداری است.
