سودوافدرین (Pseudoephedrine) داروی ضداحتقان و گرفتگی گلو و بینی است که به شکل‌های مختلف از جمله شربت، کپسول و قرص عرضه میشود. این دارو آبریزش یا گرفتگی بینی، احتقان و فشار سینوسی را درمان میکند، تورم بینی را کاهش میدهد و تنفس را آسان‌تر میکند.
مصرف سودوافدرین میتواند با بی‌اشتهایی و عوارض دیگری مانند سرگیجه همراه باشد. امکان خرید دارو بدون نسخه وجود دارد اما باید بدانید که چه کاربردی دارد و چطور مصرف میشود.
در این مقاله از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، از کارکرد سودوافدرین، اشکال، نام تجاری، موارد احتیاط و تداخلات آن با داروهای دیگر می‌خوانید.
اگر سوالی داشتید، در انتها مطرح کنید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.
سودوافدرین چیست؟
ترکیبات سودوافدرین برای رفع گرفتگی بینی یا سینوس ناشی از سرماخوردگی، سینوزیت، تب یونجه و سایر آلرژی‌های تنفسی استفاده میشود. ضمن اینکه سودوافدرین برای گوش هم مناسب است و در رفع گرفتگی گوش ناشی از التهاب یا عفونت گوش هم کاربرد دارد. این دارو میتواند در شمار داروهای سرماخوردگی و احتقان ناشی از موارد دیگر کاربرد داشته باشد.
اَشکال دارویی سودوافدرین
این محصول در اشکال دارویی زیر موجود است:
- قرص
- شربت
- سودوافدرین کپسول
- محلول (سودوافدرین تزریقی)
شربت سودوافدرین برای چی خوبه؟
از این شربت، درمان گرفتگی بینی و سینوس‌ها استفاده میشود. برای شربت سودوافدرین برای کسانی مناسب است که مشکل در بلع دارند یا کودک و سالمند هستند و نسبت به داروهای مایع، واکنش بهتری نشان می‌دهند. همچنین شربت، نسبت به دیگر اشکال دارویی، جذبی سریع‌تر و البته مزه بهتری دارد. البته شربت سودوافدرین برای بزرگسالان هم تجویز میشود.
چرا برخی از پزشکان، شربت سودوافدرین برای گوش تجویز می‌کنند؟
از دیگر استفاده‌های این شربت، درمان گرفتگی گوش ناشی از التهاب یا عفونت گوش است. از این رو به صلاح‌دید پزشک، از آن برای درمان این مشکل نیز استفاده میشود.
نام تجاری سودوافدرین
این دارو با اسامی زیر هم در بازار موجود است:
- آفرینول
- سودافد
نحوه عملکرد دارو سودوافدرین
سودوافدرین با اثر ضد گرفتگی در ناحیه بینی و گلو و تاثیر بر گیرنده‌های آلفا-آدرنرژیک، باعث کاهش تورم رگ‌های خونی در بینی و سینوس‌ها میشود. در نتیجه، جریان هوا بهتر وارد مجرای بینی شده، مخاط تا حد زیادی از بین می‌روند و در نتیجه، گرفتگی بینی در اثر سرماخوردگی، آنفولانزا، آلرژی و سینوزیت، از بین می‌رود.
دوزهای سودوافدرین
در ادامه، دوزهای معمول سودوافدرین برای بزرگسالان و کودکان را آورده‌ایم:
| گروه سنی | دوز معمول | حداکثر دوز روزانه | نکات ویژه |
|---|---|---|---|
| بزرگسالان و کودکان بالای ۱۲ سال | ۶۰ میلی‌گرم هر ۴ تا ۶ ساعت | ۲۴۰ میلی‌گرم | حداکثر ۴ بار در روز مصرف شود. |
| کودکان ۶ تا ۱۲ سال | ۳۰ میلی‌گرم هر ۴ تا ۶ ساعت | ۱۲۰ میلی‌گرم | مصرف با مشورت پزشک برای کودکان توصیه میشود. |
| کودکان زیر ۶ سال | مصرف مجاز نیست بدون دستور پزشک | – | به دلیل خطر عوارض جدی، بدون تجویز پزشک ممنوع است. |
نکات مهم درباره درباره دوزهای سودوافدرین
درباره دوز مناسب دارو، به این نکات توجه کنید:
- دوز شربت بر اساس وزن و سن کودک توسط پزشک تعیین میشود.
- از مصرف بیش از دوز تعیین‌شده پرهیز کنید.
نحوه مصرف سودوافدرین
مصرف سودوافدرین باید با دقت و طبق دستور متخصص گوش و حلق و بینی یا دستورالعمل‌های موجود در بسته‌بندی انجام شود.
توجه داشته باشید که این دارو را معمولا هر ۴ تا ۶ ساعت، یک‌بار استفاده می‌کنند و نباید تعداد دفعات از ۴ بار در طول شبانه‌روز بیشتر شود. سودوافدرین 60 میلی لیتر در بازار موجود است.
نکات مهم درباره نحوه مصرف
به این نکات قبل از مصرف این دارو درباره نحوه مصرف، دقت کنید:
- اگر این دارو را به‌صورت قرص یا دارو میل می‌کنید، حتما آب زیادی بنوشید؛
- از مصرف بیش‌ازحد این دارو خودداری کنید؛
- آن را نجوید یا خرد نکنید.
در صورت بروز هرگونه علائم غیرمعمول یا عوارض، مصرف دارو را متوقف کرده و سریعاً با پزشک مشورت کنید.
بهترین زمان مصرف سودوافدرین
برای کمک به جلوگیری از مشکلات خواب، آخرین دوز سودوافدرین را در هر روز، چند ساعت قبل از خواب مصرف کنید. اگر در این مورد سوالی دارید، با پزشک خود مشورت کنید. این دارو را فقط طبق دستور مصرف کنید.
نگهداری از سودوافدرین
دارو را دور از دسترس اطفال نگه دارید و شرایط زیر را رعایت کنید:
- در دمای اتاق بین ۱۵ تا ۲۵ درجه سانتیگراد نگهداری شود.
- از گرما و رطوبت دور بماند.
تفاوت سودوافدرین با داروهای مشابه
برخی از داروها هستند که عملکردی مشابه با سودوافدرین دارند. در ادامه، هر کدام را به تفکیک بررسی خواهیم کرد:
سودوافدرین و فنیل‌افرین
هر دو دارو به‌عنوان ضداحتقان استفاده می‌شوند، اما:
| ویژگی | سودوافدرین | فنیل‌افرین |
|---|---|---|
| نوع دارو | ضداحتقان خوراکی | ضداحتقان خوراکی |
| قدرت اثر | قوی‌تر و مناسب برای احتقان‌های شدید | ضعیف‌تر و مناسب برای احتقان‌های خفیف |
| مدت زمان اثر | طولانی‌تر (۴ تا ۶ ساعت) | کوتاه‌تر (کمتر از ۴ ساعت) |
| عوارض جانبی | بی‌خوابی، عصبی‌شدن، افزایش فشار خون | عوارض کمتر، اما ممکن است باعث تهوع یا ناراحتی معده شود |
| دسترسی بدون نسخه | محدودتر و نیاز به ثبت خرید در برخی کشورها | آزادتر و به‌راحتی در داروخانه‌ها قابل تهیه است |
| مناسب برای چه شرایطی | سرماخوردگی، آنفولانزا، سینوزیت و آلرژی‌های تنفسی شدید | سرماخوردگی و احتقان خفی |
سودوافدرین و کلرفنیرامین
تفاوت‌های این دو دارو را در ادامه خواهیم گفت:
| ویژگی | سودوافدرین | کلرفنیرامین |
|---|---|---|
| نوع دارو | ضداحتقان خوراکی | آنتی‌هیستامین |
| هدف مصرف | کاهش تورم عروق بینی و رفع گرفتگی | کاهش علائم آلرژی مانند عطسه و آبریزش بینی |
| اثرگذاری بر احتقان | قوی و مستقیم | ضعیف‌تر و غیرمستقیم |
| عوارض جانبی | بی‌خوابی، افزایش ضربان قلب | خوابآلودگی، خشکی دهان |
| موارد استفاده رایج | احتقان ناشی از سرماخوردگی و آنفولانزا | آلرژی‌های فصلی و عطسه |
سودوافدرین و آنتی‌هیستامین‌های ترکیبی
برخی داروها مثل سودافد پلاس ترکیبی از سودوافدرین و آنتی‌هیستامین هستند. در جدول زیر، این دو دارو را با هم مقایسه کرده‌ایم:
| ویژگی | سودوافدرین | داروهای ترکیبی (سودافد پلاس) |
|---|---|---|
| ترکیبات | تنها شامل سودوافدرین | شامل سودوافدرین و آنتی‌هیستامین |
| هدف مصرف | درمان احتقان و گرفتگی بینی | درمان همزمان احتقان، آلرژی و آبریزش بینی |
| عوارض جانبی | بی‌خوابی، افزایش فشار خون | ترکیب عوارض سودوافدرین و آنتی‌هیستامین (مانند خوابآلودگی) |
| مناسب برای چه شرایطی | سرماخوردگی و آنفولانزا | سرماخوردگی همراه با علائم آلرژی |
سودوافدرین و داروهای موضعی مثل اسپری بینی (اکسی‌متازولین)
در جدول زیر، این دارو را با داروهای موضعی همچون اکسی‌متازولین، مقایسه کرده‌ایم:
| ویژگی | سودوافدرین | اسپری‌های موضعی (اکسی‌متازولین) |
|---|---|---|
| نوع مصرف | خوراکی | موضعی (بینی) |
| اثرگذاری | سیستمیک و با تأخیر (۳۰ دقیقه) | موضعی و سریع (چند دقیقه) |
| مدت زمان اثر | طولانی‌تر (۴ تا ۶ ساعت) | کوتاه‌تر (تا ۳ ساعت) |
| عوارض جانبی | افزایش فشار خون، بی‌خوابی | برگشت احتقان در صورت استفاده بیش از ۳ روز |
| مناسب برای چه شرایطی | احتقان بینی و سینوس در کل بدن | احتقان بینی محدود |
عوارض سودوافدرین
عوارض رایج سودوافدرین، شامل موارد زیر میشود:
- احساس بیماری
- سردرد
- خشکی دهان
- احساس بی قراری و عصبی‌شدن
- بروز مشکل در خوابیدن
عوارض جانبی جدی‌تر مصرف این دارو هم به‌شرح زیر است:
- ضربان قلب تند و نامنظم
- بالارفتن درجه حرارت بدن
- قرمزشدن پوست و ایجاد جوش
البته این دارو، عوارض جدی‌تری هم دارد که در صورت دیدن آنها، باید استفاده از دارو را سریعا قطع کنید:
- افزایش شدید فشار خون
- تنگی نفس یا درد قفسه سینه
- تحریک‌پذیری بیش از حد، اضطراب شدید یا توهم
- تورم در ناحیه صورت، زبان یا گلو
- تغییر در میزان ادرار
- علائم اوردوز (وزوز گوش، تاری دید، تعریق شدید، تهوع یا استفراغ شدید، اضطراب شدید)
نسبت به عوارض هوشیار باشید و با پزشک درباره‌شان صحبت کنید. یکی از بهترین روش‌های دریافت نوبت ملاقات پزشکان هم استفاده از سیستم نوبت دکتر در سایت دکتردکتر است.
تداخلات دارویی سودوافدرین
امکان بروز تداخلات دارویی در مصرف سودوافدرین و موارد زیر وجود دارد:
| داروی تداخل‌کننده | نوع تداخل | علائم و مشکلات احتمالی |
|---|---|---|
| مهارکننده‌های مونوآمین‌اکسیداز (MAOIs) مانند فنلزین، سلژیلین | افزایش اثرات محرک سودوافدرین | افزایش شدید فشار خون، سردرد ناگهانی، تپش قلب، اضطراب، یا حالت تهوع |
| بتابلاکرها مانند آتنولول، پروپرانولول | کاهش اثرات بتابلاکرها یا سودوافدرین | کاهش اثر درمانی بتابلاکر (مانند کنترل فشار خون یا تپش قلب) |
| ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای مانند آمی‌تریپتیلین | تشدید اثرات فشارخونی سودوافدرین | افزایش خطر فشار خون بالا و آریتمی قلبی |
| دیورتیک‌ها (مدرها) مانند فوروزماید | کاهش اثربخشی دیورتیک‌ها | افزایش احتباس مایعات و فشار خون |
| داروهای حاوی کافئین یا محرک‌ها مانند آمفتامین | تشدید اثرات محرک سودوافدرین | بی‌خوابی، تحریک‌پذیری، افزایش ضربان قلب، یا فشار خون بالا |
| داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن | تشدید اثرات افزایش فشار خون | افزایش احتمال فشار خون بالا یا آسیب کلیوی در استفاده طولانی‌مدت |
| داروهای تیروئید مانند لووتیروکسین | تشدید اثرات محرک سیستم عصبی | افزایش ضربان قلب، تعریق زیاد، اضطراب، یا بی‌قراری |
| داروهای ضداحتقان دیگر مانند فنیل‌افرین | افزایش خطر عوارض جانبی | افزایش فشار خون، اضطراب، تحریک قلبی، یا احتباس ادرار |
| داروهای ضدقلبی مانند دیگوکسین | خطر آریتمی یا تشدید مشکلات قلبی | ضربان قلب نامنظم، سرگیجه یا تشدید عوارض قلبی |
| داروهای درمان آسم مانند تئوفیلین | تشدید عوارض تحریک‌کننده | افزایش ضربان قلب، لرزش دست، اضطراب، یا بی‌خوابی |
این فهرست کامل نیست و سایر داروها هم می‌توانند با سودوافدرین تداخل داشته باشند. باید درباره داروهای مصرفی‌تان با پزشک صحبت کنید.
موارد احتیاط در مصرف سودوافدرین
به این موارد احتیاط درباره سودوافدرین دقت کنید:
- سودوافدرین یا سایر داروهای ضداحتقان در بسیاری از داروهای ترکیبی موجود است. مصرف برخی محصولات با هم میتواند باعث شود تا مقدار زیادی از یک داروی خاص دریافت کنید.
- اگر از مهارکننده‌های MAO مانند فورازولیدون (فوروکسون)، ایزوکاربوکسازید (مارپلان)، فنلزین (ناردیل)، رازاگیلین (ازیلکت)، سلژیلین (الدپریل، امسام، زلاپار) یا ترانیل سیپرومین (پارنات) استفاده کرده‌اید، از سودوافدریناستفاده نکنید.
آیا مصرف سودوافدرین در بارداری و شیردهی مجاز است؟
مشخص نیست که اثرگذاری منفی این دارو در دوران شیردهی چقدر است. برای همین، بهتر است که قبل از مصرفش در دوران شیردهی، حتما با پزشک مشورت کنید و وضعیتتان را دقیق شرح بدهید.
مصرف سودوافدرین در بارداری توصیه نمی‌شود چون میتواند جریان خون در جفت و جنین را کاهش دهد. شواهدی وجود دارد که سودوافدرین مصرف شده در ۱۲ هفته اول بارداری میتواند منجر به شکل‌گیری نقایض مادرزادی شود. البته این شواهد نیاز به بررسی بیشتر دارند.
آیا مصرف شربت سودوافدرین برای کودکان مشکل‌آفرین است؟
به نوزاد یا کودک زیر ۴ سال هیچ داروی بدون نسخه (OTC) سرفه و سرماخوردگی ندهید. استفاده از این داروها در کودکان بسیار کوچک میتواند عوارض جانبی جدی یا حتی تهدید کننده زندگی ایجاد کند. مصرف سودوافدرین در نوزادان خطرناک است.
شرایط مصرف سودوافدرین برای سالمندان
مصرف سودوافدرین برای سالمندان، به دلیل حساسیت بیشتر بدن آنها به عوارض داروها، نیازمند احتیاط و توجه بیشتری است. سالمندان، معمولا باید دوز کمتری از این دارو مصرف کنند و نظارت بیشتری بر عوارض احتمالی در اثر خورد این دارو بر روی آنها، اعمال شود. افزایش فشار خون، بی‌خوابی و سردرد، از این دسته نشانه‌ها هستند.
چه افرادی نباید از سودوافدرین استفاده کنند؟
سودوافدرین برای برخی افراد مناسب نیست. برای اطمینان از بی‌خطربودن آن برای شما، قبل از مصرف با پزشک یا داروساز در داروخانه مشورت کنید. افرادی که در وضعیت‌های زیر هستند هم نباید دست به مصرف این دارو بزنند:
- مصرف‌کنندگان داروهای افسردگی به نام مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs) در ۲ هفته گذشته
- کسانی که به این دارو یا داروهای دیگر حساسیت داشته‌اند.
- سودوافدرینو فشار خون هم‌خوانی ندارند
- بیماری قلبی
- دیابت
- پرکاری تیروئید
- گلوکوم (افزایش فشار در چشم)
- بزرگ‌شدن پروستات
- مشکلات کبدی یا کلیوی
اوردوز با سودوافدرین
مصرف دوز بالایی از این دارو با خطر مرگ همراه است. علائم مصرف بیش از حد نیز شامل این‌ها خواهد بود:
- سردرد
- سرگیجه
- اضطراب
- سرخوشی
- وزوز گوش
- تاری دید
- درد قفسه سینه
- تپش قلب
- افزایش یا کاهش فشار خون
- افزایش تشنگی
- تعریق
- مشکل در ادرار کردن
- تهوع و استفراغ
جایگزین سودوافدرین چه دارویی است؟
سودوافدرین و فنیل افرین هر دو ضداحتقان بینی هستند و در مواردی جایگزین می‌شوند اما دقت کنید که می‌توانند عوارض جانبی متفاوتی داشته باشند.
حتما از مشورت متخصصان در استفاده از هر دارویی استفاده کنید و به بهانه اینکه دارویی بی‌نسخه هم در دسترس است، آن را سرخودانه مصرف نکنید. قرص سودوافدرین خارجی و ایرانی در داروخانه‌ها موجود است اما باید تحت نظارت پزشک اقدام به مصرف کنید.
منابع:
drugs.com
mayoclinic.org
nhs.uk
my.clevelandclinic.org
