صفر تا صد بیماری های مادرزادی قلب؛ علل، انواع و درمان نارسایی قلبی مادرزادی

تولد فرزند، یکی از زیباترین لحظات برای هر پدر و مادری است. از طرفی سلامت فرزند هم مهم‌ترین موضوع برای تمامی والدین محسوب می‌شود. چراکه وجود هرگونه بیماری به‌خصوص بیماری‌های مادرزادی که معمولا از بدو تولد مشخص می‌شوند، باعث نگرانی پدر و مادر می‌شود. بیماری های قلبی مادرزادی، یکی از شایع‌ترین انواع نقص‌های مادرزادی و ارثی به شمار می‌روند. نقص مادرزادی قلب به این اشاره دارد که مشکلی در ساختار قلب وجود دارد که از هنگام تولد تشخیص داده می‌شود. این نقص می‌تواند در دیواره‌های قلب، دریچه‌های قلب و شریان‌ها و رگ‌های نزدیک قلب باشد. علاوه بر این، نقایص ایجاد شده در اثر بیماری‌های مادرزادی قلبی می‌توانند جریان طبیعی خون را از طریق قلب قطع کنند. جریان خون می‌تواند کند شود، به مسیر اشتباه یا به‌جای اشتباه برود، یا به‌طور کامل مسدود شود. به دلیل اهمیت این موضوع و افزایش آگاهی والدین درباره این بیماری، در این مقاله به‌طور مفصل به بیماری های قلبی مادرزادی می‌پردازیم. همراه ما باشید.

نقص مادرزادی قلب (CHD) چیست؟

قلب عضو حیاتی و پیچیده بدن آدمی است که به‌همراه اغلب دستگاه‌های بدن بین هفته 2 تا 10 بارداری تشکیل می‌شود. بیشتر بیماری های قلبی مادرزادی، از بدو تولد وجود دارند؛ اما علائم آن ممکن است در زمان تولد یا سال‌ها بعد بروز کند. این بیماری‌ها ناشی از نقص تکاملی در ساختمان قلب هستند. 

بیماری های قلبی مادرزادی (Congenital Heart Defect)، در اصل ناهنجاری‌ها و نقص‌های ساختاری یا عملکردی هستند که در ۳ ماهه اول حاملگی در فرایند تکامل قلب جنین ایجاد می‌شوند. میزان نقص در نوزادان مختلف فرق می‌کند. ممکن است تنها مشکلی ساده در دیواره بین دهلیزهای قلب وجود داشته باشد یا این نقص در نقاط مختلف قلب دیده شود. نقایص مادرزادی قلب در دوران بارداری یا پس از تولد قابل تشخیص است. برای این منظور پزشکان با انجام آزمایش‌هایی مخصوص می‌توانند این مشکل را شناسایی کنند.

آگاهی از این بیماری و انجام بررسی‌های منظم در دوران حاملگی، می‌تواند از مرگ بسیاری از نوزادان و بزرگسالان پیشگیری کند. زیرا بیماری هایی مثل نارسایی احتقان قلبی علت عمده مرگ‌و‌میر در کشورهای توسعه یافته بوده و از جمله شایع‌ترین و مهم‌ترین بیماری‌ها در کشور ما نیز به شمار می‌روند.

علائم و نشانه های بیماری های نقص مادرزادی قلب

نقص مادرزادی قلب اغلب از طریق سونوگرافی در دوران بارداری قابل تشخیص است. اگر دکتر شما ضربان قلب غیرطبیعی را در جنین تشخیص دهد، ممکن است با انجام آزمایش‌هایی مثل اکوکاردیوگرام، اشعه ایکس قفسه سینه یا اسکن MRI این اختلال را بررسی کند. در مواردی که امکان شناسایی این بیماری در دوران حاملگی وجود ندارد، معمولا بعد از تولد یا چند سال بعد در دوران کودکی، نشانه‌هایی از بیماری نمایان می‌شود. به‌طورکلی علائم بیماری قلبی مادرزادی شامل موارد زیر است:

• احساس سرگیجه
• تنگی نفس
• غش کردن
• اختلال در رشد بقیه اندام‌ها و عضلات بدن
• تورم 
• عفونت‌های تنفسی
• سوفل قلب (وجود صداهای غیرطبیعی قلب که به‌دلیل ریتم غیرطبیعی قلب ایجاد می‌شود)
• خستگی

این نشانه‌ها متناسب با نوع و شدت بیماری در بیماران مختلف متفاوت است. در برخی موارد تشخیص وجود مشکلات قلبی مادرزادی در دوران نوزادی یا کودکی انجام نمی‌شود و ممکن است تا بزرگسالی هم طول بکشد. باید به موضوعاتی مانند ضربان قلب نرمال هم در تشخیص بیماری‌های قلبی توجه شود.

علائم بیماری قلبی مادرزادی در نوزادان

علائم و نشانه‌های نقص‌های شدید قلبی در نوزادان شامل موارد زیر است:

• تنفس سریع و پی‌در‌پی
• بنفش رنگ شدن رنگ لب، پوست و ناخن (سیانوز)
• گردش خون ضعیف
• خستگی مزمن
• تنگی نفس
• عدم‌تمایل به خوردن شیر مادر
• افزایش وزن
• عفونت ریه
• اختلال در رشد نوزاد
• درد در ناحیه قفسه سینه

انواع بیماری های قلبی مادرزادی

انواع مختلفی از بیماری‌های مادرزادی قلبی وجود دارد، به‌طورکلی می‌توان آن‌ها را به 3 دسته اصلی تقسیم کرد:

• نقص دریچه قلب: مسئولیت دریچه‌های داخل قلب کنترل جریان خون است. اگر این دریچه‌ها تنگ یا گشاد شوند، در عملکرد قلب هنگام پمپاژ خون تداخل ایجاد می‌شود.
• نقص‌های دیواره قلب: وجود سوراخ در دیواره بین دهلیز‌ها یا بطن قلب، موجب اختلال در جریان خون به داخل قلب می‌شود. برای برطرف کردن این مشکل، قلب باید سریع‌تر و بیشتر از حالت طبیعی کار کند. همین موضوع می‌تواند منجر به ایجاد فشارخون بالا شود.
• نقص رگ‌های خونی: در این حالت عملکرد شریان‌ها و رگ‌های خونی که خون را به قلب می‌برند، دچار مشکل می‌شود. این مسئله می‌تواند جریان خون را کاهش دهد یا متوقف کند که منجر به عوارض مختلفی برای سلامتی فرد می‌شود. مجرای شریانی باز، یکی از شایع‌ترین مشکلات قلبی در نوزادان زودرس است که به‌دلیل مسدود نشدن به‌موقع، بعد از تولد ایجاد می‌شود. در دوران جنینی این مجرا وظیفه انتقال خون به قلب را به عهده دارد که باید بعد از تولد و تکمیل شدن ریه، بسته شود.

گفتنی است بیماری قلبی مادرزادی می‌تواند در نوزاد نارس شایع‌تر باشد، زیرا نوزادان نارس به دلیل تکامل ناکامل سیستم قلبی و عروقی در معرض خطر بیشتری برای بروز این نوع بیماری‌ها قرار دارند.

بیماری تک بطنی

در قلب معمولی و سالم، 2 تا بطن یا حفره پمپ‌کننده خون وجود دارد که با نام‌های بطن چپ و راست شناخته می‌شوند. بطن چپ، خونی که اکسیژن دارد را از دهلیز چپ می‌گیرد و به اندام‌های دیگر می‌فرستد. بطن راست نیز خون بدون اکسیژن را از دهلیز راست می‌گیرد و به سمت ریه پمپ می‌کند. در این حالت، خونی که اکسیژن دارد با خونی که اکسیژن ندارد ترکیب نمی‌شود.

در بیماری قلب تک بطنی، همان‌طور که از اسم آن پیدا است، نوزاد تنها 1 بطن دارد. وجود این بطن و اختلال در سیستم پمپاژ خون به بدن و ریه، باعث ترکیب شدن خون اکسیژن‌دار با خون بدون اکسیژن می‌شود. این موضوع همچنین موجب آبی شدن پوست، لب و ناخن‌های نوزاد شده که در صورت عدم‌درمان به‌موقع می‌تواند منجر به نارسایی قلبی یا مرگ شود.

سندروم آیزن منگر 

سندروم آیزن منگر نوعی اختلال مادرزادی است که در جداره بطنی (فاصله بین بطن‌های چپ و راست قلب) سوراخی ایجاد می‌کند. این نقص قابل‌درمان نیست و می‌تواند موجب افزایش فشارخون شود. زیرا به‌دلیل وجود این سوراخ، جریان خونی که به‌سمت ریه می‌رود مختل شده و حجم بیشتری از خون وارد این اندام می‌شود. 

این مسئله می‌تواند رگ‌های ریوی را دچار مشکل کند. از طرفی ترکیب شدن خون بدون اکسیژن نیز می‌تواند وارد جریان خون شود و بقیه اندام‌ها برود. این عارضه به‌طورکلی در نوزادان و نوجوانان دیده می‌شود. به همین دلیل فعالیت بدنی شدید برای این افراد ممنوع است.

تترالوژی فالوت

بیماری تترالوژی فالوت قلب نوعی بیماری مادرزادی محسوب می‌شود که به‌دلیل نقص در تکامل قلب جنین به وجود می‌آید. در این بیماری، 4 عامل اصلی در ایجاد و تشدید آن نقش دارند. نقص در جداره بطن، هیپرتروفی بطن راست، تنگی دریچه ریوی و قرار گرفتن آئورت در محل غیرطبیعی مانع رسیدن خون کافی به ریه می‌شوند. همچنین این بیماری، سطح اکسیژن را در خون نیز کاهش می‌دهد که موجب کبودی نوزاد می‌شود. 

شایع ترین بیماری قلبی مادرزادی

نقص‌های مادرزادی قلب انواع مختلفی دارد که در ادامه به شایع‌ترین بیماری قلبی مادرزادی اشاره می‌کنیم.

• دیواره دهلیز

در این نقص، وجود سوراخی در دیواره دهلیز در فرایند انتقال و جریان خون مشکل ایجاد می‌کند. نقص دیواره دهلیز منجر به ترکیب شدن خون اکسیژن‌دار با خون بدون اکسیژن می‌شود. این بیماری می‌تواند باعث بروز نارسایی قلبی و فشارخون بالا شود.

• آئورت

آئورت بزرگ‌ترین سرخ‌رگ بدن است. در این بیماری، آئورت باریک شده و در انتقال خون اکسیژن‌دار به اندام‌های بدن اختلال ایجاد می‌شود.

• سندروم هیپوپلاستی

در این سندروم، بخش چپ قلب به‌خوبی رشد نمی‌کند و همین مسئله باعث اختلال در پمپاژ خون از این ناحیه می‌شود.

• کانال اتریواستاتیک

در این بیماری قلبی، وجود سوراخی در قلب باعث جدا شدن بطن از ناحیه آتریا می‌شود. این مشکل جریان خون را در قلب مختل می‌کند.

• آترزی ریه

وجود نقص در شکل‌گیری دریچه ریوی یا رگ خونی که وظیفه انتقال خون به ریه را دارد، امکان فرستادن خون بدون اکسیژن به این اندام سخت می‌شود.

علت ناهنجاری های قلب جنین و بیماری های مادرزادی قلب

بیماری مادرزادی قلبی می‌تواند به‌دلایل گوناگونی در نوزادان دیده شود. معمولا نقص در فرایند رشد و تکامل این اندام در زمان بارداری، مهم‌ترین علت ایجاد این اختلال‌های مادرزادی به شمار می‌رود. این نواقص می‌توانند به‌دلایل گوناگونی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم، ایجاد شوند.

• وجود سابقه ابتلا به بیماری قلبی مادرزادی در خانواده
• مصرف برخی داروهای تجویزی در دوران بارداری
• استفاده از الکل یا داروهای غیرقانونی در دوران حاملگی
• ابتلا مادران به عفونت ویروسی مانند سرخچه (سرخک آلمانی) در 3 ماه اول بارداری
• اختلال‌های ژنتیکی یا کروموزومی در جنین، مانند سندرم داون
• افزایش سطح قند خون مادر و ابتلا به دیابت در دوران بارداری
• رشد ناکافی جنین
• مشکلات تیروئید در مادر
• مصرف داروهای ضدتشنج و صرع
• فشارخون بالا
• عفونت‌های دوران بارداری
• سابقه سقط‌های مکرر
• تابش اشعه ایکس به مادر در 10 هفته اول حاملگی

شما می‌توانید با مراجعه به دکتر بیماری مادرزادی قلب، این مشکل را درمان کنید.

عوامل افزایش دهنده خطر بروز نارسایی قلبی مادرزادی 

نارسایی قلبی زمانی ایجاد می‌شود که خون و اکسیژن لازم برای اندام‌های بدن از طرف قلب تامین نشود. عوامل اصلی ایجاد و افزایش خطر بروز نارسایی قلبی مادرزادی، مسدود شدن مسیرهای خروجی خون مثل بطن و دهلیزها، ضعیف بودن عضله قلب و وجود سوراخ‌هایی در جداره دهلیز یا بطن است. این دلایل ممکن است باعث افزایش حجم خون ورودی به قلب شوند یا خروج خون از قلب را مسدود کنند. این مشکل معمولا 2 هفته بعد از تولد نوزادان قابل‌شناسایی است.

بیماری قلبی مادرزادی در بزرگسالان

متناسب با نوع نقص قلبی، تشخیص و درمان ممکن است در مدت‌زمان کوتاهی پس از تولد، در دوران کودکی یا در دوران بزرگسالی انجام شود. برخی از نقص‌ها تا زمانی که کودک بالغ شود، علائم و نشانه‌های مشخصی ندارند. بنابراین، تشخیص و درمان ممکن است به تاخیر بیفتد. در این موارد علائم نقص قلب مادرزادی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تنگی نفس
• درد قفسه سینه
• کاهش توانایی در ورزش
• خستگی

درمان بیماری های مادرزادی قلبی در بزرگسالان نیز می‌تواند بسته به شدت نقص قلب متفاوت باشد. بعضی از افراد ممکن است تنها نیاز به نظارت دقیق بر وضعیت خود داشته باشند و برخی دیگر ممکن است به دارو و جراحی احتیاج پیدا کنند. 

در بعضی موارد، نقایصی که ممکن است در دوران کودکی درمان شده باشد، دوباره در بزرگسالی مشکلاتی ایجاد کند. صرف‌نظر از وضعیت کنونی سلامت شما، مهم است که به‌طور منظم توسط پزشک معاینه شوید. رعایت توصیه‌های درمانی می‌تواند به شما در حفظ یک زندگی فعال و مفید کمک کند. همچنین خطر ابتلا به عوارض جدی مانند عفونت قلب، نارسایی قلبی و سکته را کاهش می‌دهد.

راههای تشخیص بیماری مادرزادی قلب

در برخی موارد پزشکان می‌توانند قبل از اینکه نوزاد متولد شود، مشکل قلبی را تشخیص دهند. در این حالت دکتر به ضربان قلب شما گوش می‌دهد تا سلامت قلب را بررسی کند. اگر او یک صدای غیر‌معمول بشنود، ممکن است آزمایش‌های بیشتری را برای بررسی دقیق‌تر تجویز کند. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر است:

• اکوکاردیوگرام: در این آزمایش تصویر قلب شما را می‌گیرند.
• کاتتریزاسیون قلب: پزشک یک لوله بسیار نازک و انعطاف‌پذیر (به نام کاتتر) را از طریق یک رگ خون در بازو یا پا هدایت می‌کند تا به قلب شما برسد.
• اشعه ایکس قفسه سینه: از این طریق می‌توان علائم نارسایی قلبی را شناسایی کرد.
• الکتروکاردیوگرام (ECG) یا (EKG): این آزمایش میزان فعالیت الکتریکی قلب را اندازه‌گیری می‌کند.
• MRI: از این طریق می‌توان به‌وضوح ساختار و عملکرد قلب را بررسی کرد.

از چه زمانی می‌توان مشکلات قلبی جنین را تشخیص داد؟

در 3 ماه اول بارداری، امکان ایجاد نواقص قلبی در جنین بیشتر از ماه‌های دیگر است. از هفته 14 بارداری می‌توان احتمال وجود این مشکلات قلبی را در جنین شناسایی کرد. در صورت وجود هرگونه اختلال، با انجام اکوکاردیوگرافی بعد از تولد می‌توان تا 50 درصد وجود بیماری قلبی مادرزادی را تشخیص داد.

داروها و روشهای درمان بیماری های قلبی مادرزادی

درمان نقص مادرزادی قلبی بستگی به نوع و شدت نقص دارد. بعضی از نوزادان نقایص قلبی خفیف دارند که با مرور زمان خودبه‌خود درمان می‌شوند. برخی دیگر نیز ممکن است نقایص شدید داشته باشند که نیاز به درمان گسترده و پیچیده‌تری دارند. درمان می‌تواند شامل دارو، روش کاتتر، جراحی و پیوند قلب باشد. 

درمان بیماری‌های مادرزادی قلبی متناسب با نوع نقص، شدت آن، سن، اندازه و سلامت عمومی کودک توسط بهترین دکترهای متخصص قلب تهران یا دیگر شهرهای کشور انجام می‌شود. تقریبا تمام کودکان مبتلا به این بیماری‌ها باید به سن بلوغ برسند تا نشانه‌های بیماری بروز کند و درمان آغاز شود. بعضی از آن‌ها به مراقبت مداوم در طول زندگی خود نیاز دارند. این روش‌های درمانی شامل موارد زیر است:

• دارودرمانی: داروهای مختلفی وجود دارد که می‌تواند به کارکرد قلب کمک کند. برخی از آن‌ها از لخته شدن خون جلوگیری می‌کنند و در شکل‌گیری یا کنترل ضربان قلب نامنظم مورداستفاده قرار می‌گیرند.
• دستگاه‌های قلب ایمپلنت: برخی از عوارض ناشی از نقایص قلبی مادرزادی با استفاده از دستگاه‌های خاصی از جمله دستگاه‌های ضربان‌ساز و نقص ایمنی قلبی عروق (ICD) قابل پیشگیری هستند. یک ضربان‌ساز به تنظیم ضربان قلب غیرطبیعی کمک می‌کند.
• روش کاتتر: تکنیک‌های کاتترسازی اجازه می‌دهد تا پزشکان برخی از نقص‌های قلبی مادرزادی را بدون جراحی قلب باز و شکافتن قفسه سینه و قلب ترمیم کنند. در طی این مراحل، دکتر یک لوله نازک را به یک رگ در پا وارد کرده و آن را به سمت قلب هدایت می‌کند. هنگامی که کاتتر در موقعیت صحیح قرار می‌گیرد، پزشک ابزارهای کوچکی را که از طریق کاتتر رشته شده است، برای برطرف کردن نقص قلبی استفاده می‌کند.
• عمل جراحی قلب باز: اگر روش کاتتر برای یک نقص مادرزادی قلب کافی نباشد، این نوع جراحی ممکن است موردنیاز باشد.
• پیوند قلب: در موارد نادر که نقص مادرزادی قلب برای حل کردن بسیار پیچیده است، پیوند قلب ممکن است موردنیاز باشد. در طی این روش، قلب کودک با یک قلب سالم از یک اهدا کننده جایگزین می‌شود.
• کاردیولوژی قلب؛ انواع مختلفی از کاردیولوژی قلب دارد که گاهی قلبی عروقی مادرزادی هم شامل می‌شود.

پیشگیری از بیماری های مادرزادی قلبی

بهتر است قبل از بارداری، اقدامات احتیاطی خاصی را برای اینکه نوزادتان با نقص قلبی متولد نشود انجام دهید. 

• اگر شما در حال برنامه‌ریزی برای بارداری هستید، با پزشک خود درمورد داروهای تجویزی یا بدون نسخه که مصرف می‌کنید مشورت کنید.
• اگر به دیابت مبتلا هستید، قبل از بارداری باید سطح قند خون خود را کنترل کنید. مهم است که با پزشک خود برای مدیریت بیماری در دوران بارداری مشورت کنید.
• اگر شما در برابر سرخجه یا سرخک آلمانی واکسینه نشده‌اید، درباره راهکارهای پیشگیری و واکسیناسیون از پزشک خود سوال کنید.
• اگر سابقه خانوادگی نقایص مادرزادی قلب دارید، از پزشک خود درباره غربالگری ژنتیکی بپرسید.
• از نوشیدن الکل و استفاده از داروهای غیرقانونی در دوران بارداری اجتناب کنید.

کلام آخر

در این مقاله به‌طور کامل به بیماری‌های قلبی نوزادان که به‌صورت مادرزادی منتقل می‌شوند پرداختیم. این نقص‌ها معمولا دلایل ژنتیکی دارند که در رشد و تکمیل قلب اختلال ایجاد می‌کنند. معمولا تا 1 ماه بعد از تولد، این مشکلات قابل‌شناسایی هستند و در برخی موارد بعد از دوران بلوغ یا دوران کودکی نشانه‌های بیماری مشاهده می‌شود.

سوالات متداول

منابع:

healthline

nhs

webmd