چگونه درد رشد کودکان را مدیریت کنیم؟

برخی از کودکان در سنین 3 تا 12 سال نوعی درد عضلانی با عنوان درد رشد را تجربه می‌کنند. برخلاف باور عموم که رشد سریع استخوان‌ها را علت درد رشد می‌دانند، ولی هنوز شواهد علمی کافی برای اثبات این علت وجود ندارد. درواقع مهم‌ترین علت این درد، فعالیت بدنی زیاد کودکان است. دکتر ارتوپد برای تشخیص درد رشد، پیش از انجام معاینه فیزیکی، به علائم درد رشد همچون شب هنگام بودن درد در پا توجه می‌کند. درمان درد رشد قد با استراحت، ماساژ و استفاده از کمپرس گرم امکان‌پذیر خواهد بود. همچنین برخورداری از تغذیه مناسب، انجام ورزش و فعالیت بدنی متعادل به پیشگیری از این درد منجر خواهد شد.

با مطالعه این مطلب از مجله پزشکی و سلامتی دکتردکتر به تفاوت انواع درد استخوانی عضلانی و درد شبانه رشد پی خواهید برد.

در انتها، اگر سوالی درباره درد شبانه رشد کودکان دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی ما به آن پاسخ خواهد داد.

درد رشد کودکان چیست؟

درد رشد کودکان (Growing Pains) به‌عنوان یکی از علل شایع دردهای عضلانی در کودکان شناخته می‌شود. این دردها معمولا در عضلات پا، به‌ویژه در نواحی پشت زانو، جلوی ران‌ها و ساق پاها رخ می‌دهند و در ساعات عصر یا شب تشدید می‌شوند. با وجود نام «درد رشد» هیچ شواهدی مبنی بر ارتباط مستقیم آن با رشد سریع بدن وجود ندارد. در واقع، فعالیت‌های فیزیکی شدید روزانه با ایجاد خستگی عضلانی دلیل درد ساق پا در کودکان می‌شوند. این دردها غیرتهاجمی بوده و به طور معمول بدون عوارض جدی بهبود می‌یابند.

استفاده از مسکن‌های ملایم، ماساژ و استفاده از کمپرس گرم به تسکین درد رشد قد کمک می‌کنند. اگر درد شدید یا همراه با علائم دیگری همچون تورم یا تب باشد، باید به دکتر غدد یا دکتر ارتوپد مراجعه شود.

انواع درد رشد

درد رشد کودکان، به دو دسته اصلی دردهای ناشی از فعالیت و دردهای شبانه تقسیم می‌شود. درد شبانه رشد، باعث بیدار شدن کودک از خواب می‌شود.در حال حاضر، هیچ شواهدی مبنی بر ارتباط این دردها با فرآیند رشد فیزیکی بدن وجود ندارد. در ادامه به انواع درد رشد قد کودکان پرداخته‌ایم:

دردهای شبانه رشد

درد رشد شبانه، شایع‌ترین نوع این دردها در کودکان بین 3 تا 12 سال است. این دردها بیشتر در ماهیچه‌های نواحی ران، ساق پا و پشت زانو در هر دو پا احساس شده و کودک به درد استخوان دچار نمی‌شود. معمولاً این دردها در ساعات پایانی روز و شب، خصوصاً پس از فعالیت بدنی شدید، بروز کرده و باعث بیدار شدن کودک از خواب طی شب می‌شود.

برخلاف دردهای التهابی، دردهای شبانه رشد هیچ نشانه‌ای از تورم، قرمزی یا التهاب ندارند و پس از استراحت یا ماساژ بهبود پیدا می‌کنند. این دردها از نظر پزشکی با رشد استخوانی یا بافت‌های خاص ارتباطی ندارند و بیشتر ناشی از فعالیت‌های فیزیکی پرتحرک کودکان در طول روز هستند.

دردهای عضلانی روزانه

انواع درد رشد عضلانی روزانه نوع دیگری از دردهای رشد هستند که معمولا پس از فعالیت‌های بدنی شدید مانند دویدن و پریدن در کودکان ظاهر می‌شوند. این نوع دردها، برخلاف دردهای شبانه، در طول روز کودک را درگیر می‌کنند. دردهای عضلانی روزانه بیشتر ناشی از خستگی عضلات پس از فعالیت‌های فیزیکی زیاد است و معمولاً بدون نشانه‌های التهاب، قرمزی یا ورم رخ می‌دهند. این دردها همچون درد رشد شبانه به‌عنوان نشانه‌ای از مشکلات جدی تلقی نشده و با استراحت، ماساژ و گرمای موضعی یا استفاده از مسکن‌های بدون نسخه قابل تسکین هستند.

درد رشد در نوجوانان با چه علائمی همراه است؟

انواع درد رشد در کودکان و نوجوانان با علائم متنوعی همراه هستند. این دردها، به صورت دردهای عمیق و خفیف تا شدید در نواحی پاها مانند جلوی ران‌ها، پشت زانوها و ساق‌ها تجربه می‌شوند. این درد در هر دو پا و بیشتر در شب اتفاق می‌افتد و در خواب کودک اختلال ایجاد خواهد کرد. با این حال، تا صبح معمولا دردها ناپدید شده و نوجوان بدون درد یا انقباض از خواب بیدار می‌شود. گاهی علت درد بازو در کودکان هم می‌تواند ناشی از درد شبانه رشد باشد.

براساس مقاله منتشرشده در سایت خدمات ملی سلامت آمریکا (NHS)،

گاهی، برخی کودکان و نوجوانان علاوه‌بر درد رشد در پاها، سردرد یا درد شکمی را هم تجربه می‌‌کنند. این علائم به خصوص در نوجوانانی با مفاصل بسیار انعطاف‌پذیر یا دارای کف پای صاف شایع‌تر هستند.

به یاد داشته باشید که این درد همیشه در هر دو پا احساس می‌شود. احساس درد در یک پا ممکن است نشانه یک بیماری جدی‌تر باشد. همچنین، انواع درد رشد تنها ماهیچه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد و مفاصل را درگیر نمی‌کند. بنابراین، علائمی همچون لنگیدن یا تب نشانه درد شبانه رشد کودکان نیستند.

فرق درد رشد با دیگر دردهای استخوانی و عضلانی چیست؟

درد رشد و دیگر دردهای استخوانی و عضلانی تفاوت‌های مهمی دارند که باعث تشخیص دقیق آن‌ها می‌شود. در جدول زیر، به مهم‌ترین تفاوت‌های دردهای استخوانی عضلانی و درد رشد کودکان پرداخته‌ایم:

دردهای استخوانی عضلانی برای تشخیص و درمان به انجام آزمایش‌ها و مراقبت‌های پزشکی پیچیده‌تری نیاز دارند؛ درحالی‌که دردهای ناشی از رشد کاملا موقتی بوده و در بیشتر مواقع خودبه‌خود بهبود می‌یابند.

علت درد رشد در کودکان و نوجوانان چیست؟

علت پا درد در کودکان در شب به‌طور دقیق مشخص نیست و برخلاف نام آن، ارتباط مستقیمی با رشد استخوان‌ها ندارد. نظریه‌های متعددی درباره منشا درد شبانه رشد وجود دارد. برای شناسایی دقیق علت آن باید به متخصصانی همچون دکتر ارتوپد یا دکتر غدد کودکان مراجعه کرد. در ادامه به مهم‌ترین علل این درد اشاره کرده‌ایم:

• خستگی عضلات و درد شبانه رشد در اثر فعالیت‌های فیزیکی شدید مانند دویدن، پریدن و بازی‌های پرتحرک
• ابتلا به درد رشد در کودکانی با سطح پایین ویتامین D
• تجربه این درد در کودکانی با مفاصل بسیار انعطاف‌پذیر
• مواجهه با درد رشد در کودکانی با آستانه تحمل درد پایین‌تر
• درد شبانه رشد در کودکان مبتلا به شرایط خاص مانند سندرم پای بی‌قرار

این دردها معمولا در شب و بیشتر در نواحی پاها رخ می‌دهند و با استراحت و درمان‌های ساده مانند ماساژ یا استفاده از کمپرس گرم قابل کنترل هستند.

چگونه درد رشد قد تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص درد رشد قد در کودکان و نوجوانان معمولاً بر اساس تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی انجام می‌شود. پزشک ابتدا برای تشخیص این درد، سؤالاتی در مورد زمان و شدت درد، فعالیت‌های روزانه کودک و میزان فعالیت بدنی او می‌پرسد. معاینه فیزیکی هم معمولا شامل بررسی محدوده حرکتی مفاصل، ناحیه دردناک و اطمینان از عدم وجود تورم، قرمزی یا محدودیت حرکتی است. اگر در معاینه فیزیکی هیچ علامت غیرعادی دیده نشود و علائم حاکی از درد رشد باشند، نیازی به انجام آزمایش خون یا تصویربرداری نیست.

اگر دردها با علائم دیگری همچون تورم یا تب همراه باشند، دکتر ارتوپد ممکن است برای رد سایر مشکلات جدی‌تر همچون اختلال رشد کودکان، آزمایشات تکمیلی مانند آزمایش خون یا تصویربرداری مانند اشعه ایکس را توصیه کند.

آیا درد رشد می‌تواند نشانه بیماری باشد؟

دردهای رشد معمولا نشانه بیماری جدی نیستند و به‌عنوان بخشی طبیعی از رشد کودکان تلقی می‌شوند. انواع درد رشد به صورت دردهای تکرارشونده در نواحی پاها، به‌ویژه در شب و پس از فعالیت بدنی شدید رخ می‌دهند. با این حال، اگر این درد همراه با علائم غیرمعمولی مانند تورم، قرمزی، تب، لنگیدن یا درد در مفاصل ظاهر شود، می‌تواند نشانه وجود مشکلات دیگر مانند عفونت‌ها، آرتریت یا دیگر اختلالات استخوانی و عضلانی باشد. در چنین مواردی، باید به دکتر ارتوپد مراجعه کرده تا با انجام آزمایشات تخصصی‌تر علت اصلی درد شناسایی شود.

چگونه درد رشد کودکان و نوجوانان کنترل و درمان می‌شود؟

درد رشد کودکان معمولا نیازی به درمان پیچیده ندارد و با روش‌های ساده مدیریت می‌شود. البته در بیشتر مواقع، این دردها خودبه‌خود بهبود یافته و در نهایت با گذشت زمان از بین می‌روند؛ اما در صورت تشدید آن‌ها، با ساده‌ترین روش‌های درمانی تسکین پیدا می‌کنند. در ادامه، به موثرترین روش‌های درمان این درد پرداخته‌ایم:

تاثیر ماساژ برای کاهش درد شبانه رشد

یکی از ساده‌ترین و موثرترین روش‌ها برای تسکین درد رشد در کودکان، ماساژ نواحی دردناک است. این روش به خصوص زمانی که درد در شب شدت می‌گیرد، بسیار تسکین‌دهنده خواهد بود. ماساژ عضلات پاها، با کاهش تنش‌های عضلانی و بهبود جریان خون همراه بوده که در نتیجه باعث تسکین درد می‌شود. والدین باید با حرکات ملایم و کنترل‌شده عضلات پشت پاها، ساق و ران‌ها را ماساژ دهند. انجام این کار بعد از یک روز فعالیت بدنی سنگین بسیار موثر واقع خواهد شد.

این روش، بدون نیاز به دارو، تاثیر زیادی در آرامش کودک و بهبود کیفیت خواب او برجای می‌گذارد. علاوه‌براین، والدین با این کار به کودک حس مراقبت و امنیت داده و استرس و اضطراب ناشی از درد رشد را در او از بین می‌برند.

استفاده از گرما برای کاهش درد رشد

گرما باعث آرامش عضلات شده و به کاهش درد و ناراحتی در کودک کمک می‌کند. استفاده از پد گرمایی یا کمپرس گرم روی نواحی دردناک پا، به‌خصوص هنگام شب، درد شبانه رشد را تسکین داده و کیفیت خواب کودک را بالا خواهد برد. گرما با بهبود جریان خون در عضلات و کاهش گرفتگی‌های عضلانی باعث بهبود درد رشد کودک خواهد شد. این روش، در کنار ماساژ و استراحت، به‌ویژه برای کودکانی با فعالیت بدنی زیاد در طول روز بسیار کارآمد است.

مصرف داروهای مسکن برای درد شبانه رشد

درصورتی‌که درد رشد قد شدید بوده و روش‌های خانگی مانند ماساژ و استفاده از گرما به اندازه کافی موثر نباشند، پزشک مصرف داروهای مسکن را توصیه می‌کند. داروهایی مانند پاراستامول (استامینوفن) یا ایبوپروفن در کاهش درد و بهبود خواب کودک بسیار موثر هستند. این داروها معمولا در صورت لزوم و با دوز مناسب برای کودکان تجویز می‌شوند. با این حال، باید از مصرف خودسرانه آن‌ها به‌ویژه در سنین پایین پرهیز شود.

مصرف آسپیرین برای کودکان زیر 16 سال به دلیل خطر ابتلا به سندرم ری ممنوع است. داروهای مسکن، تسکین‌دهنده‌های موقتی درد هستند و در صورت مداومت درد نباید به‌عنوان تنها راه‌حل درمان در نظر گرفته شوند.

تمرینات کششی برای کاهش درد رشد

تمرینات کششی به‌عنوان یکی از روش‌های پیشگیرانه و درمانی برای انواع درد رشد مفید هستند. کشیدن عضلات پاها، با کاهش تنش و فشار عضلانی از بروز دردهای شبانه جلوگیری می‌کند. این تمرینات به‌ویژه برای کودکانی با فعالیت بدنی زیادی و تحت فشار عضلانی در طول روز توصیه می‌شوند. همچنین، تمرینات ساده کششی مانند خم کردن و کشیدن پاها، با افزایش انعطاف‌پذیری عضلات، خطر بروز این درد را کاهش می‌دهند.

انجام این تمرینات به‌صورت منظم و قبل از خواب، کیفیت خواب کودک را بهبود خواهد داد. از سوی دیگر، انجام تمرینات کششی علاوه‌بر کاهش درد، به بهبود وضعیت کلی عضلات و افزایش دامنه حرکتی کودک هم کمک می‌کند.

کاهش استرس کودک ناشی از درد رشد

یکی از مهم‌ترین جنبه‌های مدیریت درد ناشی از رشد کودکان، اطمینان دادن به آن‌ها در مورد بی‌خطر بودن این دردهاست. کودک، با احساس درد رشد شبانه مضطرب شده و فکر می‌کند با مشکلی جدی روبه‌رو است. والدین باید از طریق صحبت کردن با کودک درباره طبیعی بودن این دردها و بهبودی سریع آن‌ها، اضطراب او را کنترل کنند. ارائه این اطمینان به کودک که هیچ مشکل جدی وجود ندارد، به بهبود وضعیت روانی، کاهش دردهای ناشی از استرس و کیفیت خواب او کمک خواهد کرد.

برای درمان درد رشد به چه دکتری مراجعه کنیم؟

در صورت ادامه‌دار بودن یا شدت یافتن درد رشد، مراجعه به دکتر ارتوپد یا دکتر غدد کودکان ضروری است. بهتر است در ابتدا با مراجعه به دکتر ارتوپد از عدم ابتلا به بیماری‌های استخوانی عضلانی مطمئن شوید. برای آگاهی از اهمیت مراجعه به دکتر ارتوپد در این شرایط، مطلب تخصص ارتوپد چیست را مطالعه کنید. در مواردی که نگرانی‌هایی درباره هورمون‌ها و تاثیر آن‌ها بر رشد کودک وجود دارد، باید به دکتر غدد کودکان مراجعه کنید.

این متخصصان در شناسایی علت درد رشد کودکان مهارت داشته و با انجام معاینه فیزیکی و مصاحبه‌های بالینی اولیه به تشخیص درد رشد می‌پردازند. شب هنگام بودن درد در پا، از بارزترین علائم درد رشد قد به شمار می‌آید. بنابراین، درد کودک با استراحت، دریافت ماساژ و استفاده از کمپرس گرم تسکین پیدا می‌کند.

در صورت تشدید درد و ظهور علائمی همچون تب و محدودیت حرکتی، حتما باید به پزشک مراجعه کنید. برای دریافت نوبت از دکتر ارتوپد یا دکتر غدد اطفال، می‌توانید از امکان نوبت‌دهی آنلاین این متخصصان در سایت دکتردکتر بهره‌مند شوید.

منابع:

webmd.com

ped-rheum.biomedcentral.com

سوالات متداول درد رشد