کورک پوستی (Boil) یک نوع عفونت دردناک و ناراحت‌کننده است که معمولا به دلیل رشد باکتری استافیلوکوک در فولیکول مو یا غدد چربی زیر پوست ایجاد میشود. این عارضه با علائم مشخصی مانند درد موضعی، قرمزی، تورم و گاهی تب همراه است. خوشبختانه کورک پوستی در اکثر موارد با اقدامات دارویی یا خانگی برطرف میشود و با مراقبت صحیح و رعایت بهداشت میتوان از بروز آن پیشگیری کرد.
در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر با علائم این عارضه پوستی و همچنین روش‌های پیشگیری و درمان آن آشنا خواهید شد.
در انتها اگر سوالی دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به سوالات شما پاسخ خواهد داد.
کورک پوستی یا دمل چیست؟
کورک پوستی که در زبان پزشکی به آن فورونکل (Furuncles) و در زبان عامیانه به آن دمل چرکی گفته میشود، نوعی عفونت موضعی و التهاب پوستی است که در عمق فولیکول مو یا غدد چربی اطراف آن شکل می‌گیرد. این ضایعه با تجمع چرک و التهاب در زیر سطح پوست همراه است و معمولا به صورت یک برآمدگی گرد، قرمز و متورم با درد زیاد بروز می‌کند.
وقتی باکتری استافیلوکوک اورئوس، وارد فولیکول مو شود و تکثیر پیدا کند، سیستم ایمنی بدن، با التهاب و تشکیل چرک در محل به آن پاسخ می‌دهد. تجمع چرک معمولا به صورت یک نقطه سفید یا زرد رنگ (سر کورک) در مرکز برآمدگی دیده میشود و به تدریج بزرگ‌تر و گاهی خودبه‌خود تخلیه میشود.
مهم‌ترین تفاوت کورک (Boil) با سایر مشکلات و بیماری های پوستی مثل جوش چرکی یا آبسه در عمق درگیری و اندازه ضایعه است. جوش‌های چرکی کوچک‌تر، سطحی‌تر و محدود به منافذ پوست هستند، اما کورک‌ها عمق و اندازه بزرگ‌تری دارند و گاهی در بافت‌های اطراف نیز گسترش پیدا می‌کنند و با التهاب و درد شدیدتری همراه هستند. به خاطر داشته باشید که نادیده گرفتن یا درمان نادرست این عارضه پوستی میتواند باعث پیشرفت عفونت و بروز عوارض جدی شود.
کورک پوستی در کدام قسمت بدن تشکیل میشود؟
کورک معمولا در بخش‌هایی از بدن که پوست در معرض اصطکاک، تعریق زیاد یا آسیب‌های جزئی قرار دارد، ظاهر میشود. این شرایط باعث میشود باکتری‌ها راحت‌تر وارد فولیکول‌های مو یا غدد چربی شوند و عفونت ایجاد کنند. به همین دلیل نواحی پوشیده از مو یا بخش‌هایی که در طول فعالیت‌های روزانه تحت فشار و اصطکاک قرار می‌گیرند، بیشتر مستعد ابتلا به این عارضه پوستی هستند.
این عوامل در کنار ضعف سیستم ایمنی یا بیماریهای زمینهای می‌توانند شانس بروز کورک را افزایش دهند. در جدول زیر می‌توانید مهم‌ترین بخش‌های آسیب‌پذیر در برابر دمل را مشاهده کنید:
| ناحیه بدن | عوامل ایجاد کورک |
| گردن | اصطکاک و تعریق زیاد |
| ران‌ها | اصطکاک و فشار زیاد مخصوصا در افراد فعال یا چاق |
| جوش روی باسن | گرما و رطوبت زیاد و مستعد برای رشد باکتری‌ها |
| زیر بغل | تعریق بالا و اصطکاک زیاد |
| صورت در ناحیه لب و چانه | پوست حساس و نازک، گاهی به دلیل اصلاح نادرست |
| کف سر | محل فولیکول‌های مو و مستعد کورک‌های چرکی |
| پشت بدن | در صورت پوشیدن لباسهای تنگ یا ایجاد زخم‌های کوچک |
این نقاط به دلیل شرایط خاص محیطی و تماس با لباس یا پوست نواحی مجاور، بیشتر در معرض تشکیل دمل‌های چرکی قرار دارند. رعایت بهداشت و مراقبت ویژه در این نواحی میتواند به پیشگیری از بروز کورک کمک کند.
علائم کورک پوستی
کورک پوستی معمولا با مجموعه‌ای از علائم مشخص بروز می‌کند که شدت و گستردگی آن‌ها به مرحله پیشرفت عفونت و وضعیت سیستم ایمنی بدن بستگی دارد. در مراحل اولیه، کورک ممکن است فقط به صورت یک برجستگی کوچک و قرمز روی پوست ظاهر شود که با گذشت زمان بزرگ‌تر و دردناک‌تر میشود. این ضایعه معمولا گرم و حساس به لمس است و بیمار ممکن است ناراحتی و سوزش زیادی را در محل آسیب‌دیده احساس کند.
با پیشرفت عفونت، ناحیه متورم‌تر و به تدریج پر از چرک میشود که اغلب به صورت یک سر سفید یا زرد رنگ در مرکز کورک قابل مشاهده است. این تجمع چرک باعث افزایش فشار داخل پوست و تشدید درد میشود.
در موارد شدیدتر و زمانی که عفونت به عمق بیشتری نفوذ کند یا سیستم ایمنی ضعیف باشد، علائم عمومی بیماری نیز ظاهر میشود. این علائم می‌توانند شامل تب، لرز، احساس خستگی، سردرد و گاهی بزرگ شدن غدد لنفاوی مجاور باشند که نشان‌دهنده واکنش بدن به عفونت است. در این وضعیت ممکن است تورم و قرمزی در اطراف کورک گسترش پیدا کند و به بافت‌های مجاور سرایت کند.
در ادامه، به برخی از علائم مهم و رایج کورک پوستی اشاره کرده‌ایم:
- قرمزی و التهاب پوست اطراف کورک
- برجستگی دردناک و حساس به لمس
- تجمع چرک به صورت یک نقطه سفید یا زرد رنگ
- تب و لرز در عفونت‌های شدید یا گسترده
- احساس گرما در محل
- تورم غدد لنفاوی نزدیک محل عفونت
- خستگی و بی‌حالی در موارد پیشرفته
- گسترش قرمزی یا التهاب در اطراف کورک
در صورت مشاهده هر یک از این علائم، به خصوص تب، گسترش سریع قرمزی یا درد شدید، حتما در اولین فرصت از یک دکتر پوست برای تشخیص و درمان کمک بگیرید.
علت ایجاد کورک یا دمل چیست؟
کورک پوستی یا دمل زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها، به ویژه باکتری استافیلوکوک اورئوس وارد فولیکول‌های مو یا غدد چربی پوست می‌شوند و در آن بخش التهاب و چرک ایجاد می‌کنند. این عفونت معمولا در پوست‌های آسیب‌دیده یا افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، ایجاد میشود. در ادامه، به مهم‌ترین دلایل ایجاد این عارضه پوستی پرداخته‌ایم:
باکتری استافیلوکوک
باکتری استافیلوکوک اورئوس، یکی از معمول‌ترین میکروب‌هایی است که به طور طبیعی روی سطح پوست و غشاهای مخاطی بدن انسان زندگی می‌کند. زمانی که پوست دچار خراشیدگی، بریدگی، التهاب یا آسیب‌های کوچک شود، این باکتری میتواند به داخل فولیکول‌های مو نفوذ کند و موجب عفونت شود. این باکتری با تولید سموم و ایجاد عوامل التهابی، باعث تخریب بافت و تجمع چرک میشود و نهایتا کورک را ایجاد می‌کند.
سیستم ایمنی ضعیف
سیستم ایمنی نقش حیاتی در مقابله با عفونت‌های پوستی دارد. افرادی که به دلیل بیماریهای مزمن، مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مانند کورتون‌ها، داروهای شیمی‌درمانی یا بیماریهای ویروسی مانند HIV سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بیشتر در معرض ابتلا به کورک قرار می‌گیرند.
دیابت
دیابت، یکی از عوامل مهم در بروز کورک پوستی است. افزایش سطح قند خون باعث اختلال در عملکرد سلول‌های ایمنی و کاهش توانایی بدن در مبارزه با عفونت‌ها میشود. دیابت میتواند جریان خون به پوست را کاهش دهد و فرایند بهبود زخم‌ها و عفونت‌ها را کندتر کند. به همین دلیل، بیماران دیابتی معمولا دوره درمان طولانی‌تری دارند و علائم شدیدتری را تجربه می‌کنند.
عدم رعایت بهداشت فردی
بهداشت نامناسب پوست، استفاده از لباس‌ها و حوله‌های کثیف یا عدم شستشوی منظم بدن و دست‌ها میتواند موجب تجمع باکتری‌ها روی پوست و انتقال آن‌ها به نقاط آسیب‌دیده شود. در بسیاری از موارد میتوان با رعایت نکات بهداشتی از بروز این مشکل تا حد زیادی پیشگیری کرد.
تعریق زیاد یا اصطکاک پوست
تعریق بیش از حد، خصوصا در شرایط گرم و مرطوب محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌کند. از طرف دیگر پوشیدن لباسهای تنگ یا جنس پلاستیک، باعث افزایش اصطکاک و رطوبت روی پوست میشود. در این شرایط باکتری راحت‌تر به داخل پوست نفوذ می‌کند و ممکن است فرد به کورک مبتلا شود.
آیا کورک پوستی واگیردار است؟
کورک به صورت مستقیم و از طریق هوا منتقل نمی‌شود. این عفونت پوستی میتواند از طریق تماس مستقیم با چرک، ترشحات یا بافت‌های آلوده به باکتری استافیلوکوک اورئوس به دیگران منتقل شود. این انتقال معمولا زمانی رخ می‌دهد که فرد سالم به ناحیه آسیب‌دیده دست بزنید یا از اشیا، لباس، حوله و وسایل شخصی فرد آلوده استفاده کند.
باکتری استافیلوکوک اورئوس میتواند روی پوست سالم نیز زندگی کند و در صورت ایجاد شرایط مناسب مانند آسیب پوستی یا ضعف سیستم ایمنی، تبدیل به عفونت و کورک شود. بنابراین، تماس‌های نزدیک خانوادگی یا رعایت نکردن بهداشت، خطر انتقال باکتری و بروز کورک را افزایش می‌دهد.
انواع کورک
کورک یا دمل پوستی، با توجه به شدت، تعداد ضایعات و عمق عفونت انواع مختلفی دارد که هر کدام از نظر بالینی و درمانی دارای ویژگی‌های خاصی هستند. شناخت انواع این عارضه پوستی به تشخیص دقیق‌تر و انتخاب روش درمان مناسب کمک می‌کند. در ادامه، به بررسی سه نوع اصلی کورک پرداخته‌ایم:
کورک ساده
کورک ساده معمول‌ترین و شایع‌ترین نوع کورک است که به صورت یک ضایعه کوچک تا متوسط، قرمز، متورم و دردناک ظاهر میشود. این کورک دارای یک مرکز چرکی مشخص است که به آن سر کورک می‌گویند. چرک این نوع کروک معمولا به صورت خودبه‌خود تخلیه میشود. در بیشتر موارد، کورک ساده محدود به یک فولیکول مو است و عفونت به بافت‌های اطراف گسترش پیدا نمی‌کند.
در این عارضه درد و التهاب در محل آسیب دیده وجود دارد، اما در اکثر مواقع، تب یا علائم عمومی بدن دیده نمی‌شود. برای درمان این نوع کورک میتوان از مراقبت‌های خانگی، کمپرس گرم و در صورت نیاز آنتیبیوتیکهای موضعی یا خوراکی استفاده کرد.
کورک خوشه‌ای یا کاربانکل
کاربانکل زمانی ایجاد میشود که چند کورک ساده که در نزدیکی هم قرار دارند، به یکدیگر متصل و به یک ضایعه بزرگ و عمیق تبدیل شوند. این نوع کورک معمولا با درد و التهاب شدیدی همراه است. در برخی مواقع ممکن است فرد دچار تب، لرز و علائم عمومی عفونت شود که نشان‌دهنده پاسخ سیستم ایمنی به عفونت گسترده‌تر است. کاربانکل‌ها معمولا در مناطقی از بدن مانند پشت گردن و شانه‌ها که پوست ضخیم‌تر است، بروز می‌کنند.
این عارضه برای درمان به مراقبت‌های پزشکی تخصصی شامل تخلیه چرک توسط پزشک، مصرف آنتیبیوتیکهای قوی و مراقبت‌های حمایتی نیاز دارد. در صورت عدم درمان مناسب، کاربانکل ممکن است باعث ایجاد اسکار عمیق و عفونت‌های گسترده‌تر شود.
کورک چرکی با آبسه
این نوع کورک یک وضعیت پیچیده و جدی است که با تشکیل آبسه‌های بزرگ و عمیق در بافت‌های زیرین پوست همراه میشود. آبسه به تجمع چرک در یک فضای بسته و محصور در بافت‌های بدن گفته میشود که نیازمند تخلیه کامل است. کورک چرکی با آبسه معمولا درد بسیار شدید، تورم گسترده، قرمزی فراوان و گاهی علائم تب و ضعف عمومی را به دنبال دارد.
این نوع عفونت ممکن است در نقاط مختلف بدن ایجاد شود و اغلب به درمان فوری پزشکی نیاز دارد. تخلیه آبسه توسط پزشک به صورت جراحی کوچک یا برش انجام میشود. برای درمان و جلوگیری از تشدید این عارضه باید از آنتیبیوتیکهای سیستمیک به صورت خوراکی یا تزریقی استفاده شود.
روش‌های درمان کورک پوستی
درمان کورک پوستی به شدت عفونت، اندازه و محل تشکیل ضایعه بستگی دارد و معمولا به دو دسته کلی درمان خانگی و درمان پزشکی تقسیم میشود. در موارد خفیف و ساده که کورک کوچک و محدود به یک ناحیه است و از طرفی علائم عمومی مانند تب یا التهاب گسترده وجود ندارد، میتوان با مراقبت‌های خانگی به بهبود آن کمک کرد.
در موارد پیشرفته‌تر که کورک بزرگ، دردناک و همراه با علائم عمومی مانند تب، گسترش قرمزی و تورم باشد، درمان پزشکی ضروری است. به خاطر داشته باشید که حتی پس از بهبودی ظاهری، پیگیری و مراقبت پزشکی زیر نظر دکتر پوست اهمیت زیادی دارد تا از عود مجدد یا بروز عوارض جدی پیشگیری شود. در ادامه، به روش‌های رایج برای درمان کورک اشاره کرده‌ایم:
- کمپرس گرم؛ استفاده از پارچه گرم و مرطوب چند بار در روز میتواند جریان خون را افزایش و درد را کاهش دهد. این کار به تخلیه کورک نیز کمک زیادی می‌کند.
- آنتی‌بیوتیک موضعی یا خوراکی؛ پزشک ممکن است برای کورک‌های چرکی یا بزرگ‌تر از آنتی‌بیوتیک استفاده کند. در موارد سطحی، پمادهای موضعی کافی هستند؛ اما در موارد گسترده یا در صورت وجود تب، آنتی‌بیوتیک خوراکی توصیه میشود.
- تخلیه چرک توسط پزشک؛اگر کورک با تجمع زیاد چرک و درد شدید و گسترش التهاب همراه باشد، پزشک با ایجاد یک برش روی ناحیه آسیب‌دیده، چرک را تخلیه می‌کند.
درمان خانگی یا دارویی؟
درمان خانگی دمل چرکی معمولا در موارد خفیف بسیار موثر است. مراقبت‌هایی مانند استفاده مکرر از کمپرس گرم باعث افزایش جریان خون به محل عفونت میشود و به تسریع روند تخلیه طبیعی چرک و بهبود ضایعه کمک می‌کند. همچنین رعایت بهداشت، خشک نگه داشتن محل آسیب‌دیده و جلوگیری از فشار دادن یا باز کردن کورک به صورت خودسرانه، مانع گسترش عفونت میشود. این روش‌ها به طور طبیعی به بدن کمک می‌کنند تا با عفونت مقابله کند و در بسیاری از موارد، درمان خانگی به تنهایی موفقیت‌آمیز است.
در مواردی که کورک بزرگ و دردناک یا همراه با علائم سیستمیک مانند تب و التهاب گسترده باشد، درمان دارویی ضرورت پیدا می‌کند. مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و تخلیه چرک نیز در شرایطی که عفونت شدید یا سیستم ایمنی بدن ضعیف باشد، نقش حیاتی در کنترل و از بین بردن باکتری‌ها دارند و می‌توانند از پیشرفت عفونت و بروز عوارض جلوگیری کنند.
به طور کلی درمان خانگی و دارویی هر دو مکمل هم هستند و پزشک با توجه به شدت کورک و شرایط بیمار، مناسب‌ترین روش را انتخاب می‌کند.
برای خرید انواع سرم، محلول و دارو، می‌توانید از داروخانه دکتردکتر کمک بگیرید.
چگونه از کورک پوستی پیشگیری کنیم؟
رعایت نکات ساده اما موثر در بهداشت و مراقبت از پوست، نقش مهمی در پیشگیری از کورک دارد. در ادامه این بخش به روش‌های پیشگیری از کورک اشاره کرده‌ایم:
- رعایت بهداشت پوست با شستشوی منظم و خشک نگه داشتن نواحی مستعد
- اصلاح صحیح با تیغ تیز و تمیز، برای جلوگیری از آسیب به پوست
- کنترل و درمان بیماریهای زمینهای مثل دیابت برای جلوگیری از ضعف سیستم ایمنی
- پرهیز از فشار دادن کورک برای جلوگیری از گسترش عفونت
- استفاده از لباسهای نخی و آزاد برای جلوگیری از اصطکاک
- اجتناب از به اشتراک گذاشتن حوله، لباس و وسایل شخصی
- مراقبت از زخم‌ها و خراش‌های پوستی
- تقویت سیستم ایمنی بدن از طریق تغذیه سالم و استراحت کافی
- اجتناب از پوشیدن لباسهای تنگ و پلاستیکی
- مراجعه به دکتر پوست در صورت مشاهده علائم اولیه عفونت
- حفظ بهداشت دست‌ها و استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده در مواقع لزوم
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در بسیاری از موارد، کورک ساده، خودبه‌خود و با مراقبت‌های خانگی بهبود پیدا می‌کند؛ اما در صورت بروز برخی نشانه‌ها مراجعه فوری به پزشک ضروری است. در صورتی که علائمی مثل تب و لرز را تجربه می‌کنید یا قرمزی و تورم پوست اطراف دمل به سرعت گسترش پیدا کرده است و بزرگ‌تر میشود، باید به سرعت از یک پزشک کمک بگیرید.
اگر کورک در نواحی حساس و خطرناکی مانند صورت، خصوصا اطراف بینی و لب‌ها یا در ناحیه ستون فقرات ایجاد شود، نیاز به مراقبت ویژه دارد. عفونت در این مناطق ممکن است به سرعت به بخش‌های داخلی بدن سرایت کرده و خطراتی جدی برای سلامت ایجاد کند. فراموش نکنید که حتی پس از بهبودی کامل این عارضه، امکان عود کردن آن وجود دارد. بنابراین با مشاهده علائم اولیه، بهتر است در اولین فرصت از یک پزشک کمک بگیرید.
طبق یک مطالعه در British Journal of General Practice،
حدود ۱۰ درصد از بیماران مبتلا به کورک یا آبسه بعد از ۱۲ ماه دوباره به این بیماری مبتلا دچار می‌شوند.
این موضوع معمولا به دلیل باقی ماندن باکتری استافیلوکوک اورئوس در پوست یا بینی، ضعف سیستم ایمنی یا بهداشت ناکافی اتفاق می‌افتد.
آیا کورک پوستی قابل درمان است؟
کورک پوستی در نگاه اول یک عفونت ساده و گذرا به نظر می‌رسد، اما میتواند نشانه‌ای از مشکلات عمیق‌تر در سلامت پوست یا سیستم ایمنی باشد. شناخت علائم، اقدام به‌موقع برای درمان و رعایت اصول پیشگیری، کلید جلوگیری از درد، التهاب و عود دوباره این مشکل است.
درمان به موقع، زیر نظر پزشک حتی پس از بهبود ظاهری اهمیت زیادی دارد و از بازگشت بیماری جلوگیری می‌کند. رعایت بهداشت، استفاده از محصولات مراقبت پوست مناسب برای شستشوی روزانه و تقویت سیستم ایمنی بدن میتواند به حفظ سلامت پوست و پیشگیری از عفونت‌هایی مانند کورک پوستی کمک کند. در صورت مواجهه با علائم این عارضه به دکتر پوست آنلاین مراجعه کنید. با ورود به سایت دکتردکتر می‌توانید به صورت آنلاین یا حضوری نوبت خود را ثبت کنید.
منابع:
