ایست قلبی چیست؛ زمانی که قلب از تپیدن بازمی‌ایستد

احتمالاً ایست قلبی زیاد به گوشتان خورده است و شاید حتی شنیده‌اید که اطرافیان و اقوام هم چنین تجربه‌ای را از سر گذرانده‌اند اما می‌دانید که این مشکل چرا به‌ وجود می‌آید؟ دلیلش چیست؟ بازایستادن قلب مشکلی جدی است و با وجود آن، این عضو از تپیدن می‌ایستد. برای رسیدگی به این وضعیت نیاز به مراجعه به پزشک متخصص در حوزه قلب و عروق دارید. در مقاله پیش رو درباره این مشکل به طور مفصل برایتان می‌گوییم. با دکتردکتر همراه باشید.

ایست قلبی چیست؟

زمانی قلب می‌ایستد که مشکلاتی الکتریکی در آن نگذارند خون به اعضای بدن پمپاژ شود. بدون گردش خون در بدن، بیهوش می‌شوید و نبض نخواهید داشت. ایست قلبی یا ارست قلبی (cardiac arrest) می‌تواند در عرض چند دقیقه باعث مرگ شود.ضربان قلب از سوی تکانه‌ها یا همان پالس‌های الکتریکی کنترل می‌شود. با تغییر الگوی این تکانه‌ها، ضربان غیرعادی و نامنظم می‌شود. با توقف ریتم منظم قلب، ایست رخ می‌دهد. برای همین است که باید در هنگام بروز چنین مشکلی، عملیات CPR یا همان احیای قلبی-ریوی را شروع کنید و سریعاً با مرکز فوریت‌های پزشکی (اورژانس) تماس بگیرید. هر چقدر سریع‌تر دست به کار شوید، امکان درمان و بهبود بیمار بیشتر می‌شود. به عبارت دقیق‌تر، ایست قلبی زمانی رخ می‌دهد که قلب دیگر نمی‌تپد یا آن‌قدر سریع می‌تپد که امکان پمپاژ خون به اعضای دیگر بدن وجود ندارد. در طول ایست قلبی، معمولاً افراد بیهوش می‌شوند و نمی‌توانند واکنشی از خود نشان بدهند. نشانه‌های ایست هم بدون هشدار اولیه بروز می‌کنند. اگر به‌موقع برای نجات بیمار اقدام نشود، احتمال مرگ وجود دارد.

علائم ایست قلبی چیست؟

از نشانه‌های ایست قلبی باید به موارد زیر توجه داشته باشید. در ضمن، غش‌کردن می‌تواند نشانه‌ای اولیه از بروز چنین مشکلی باشد:

• تپش قلب
• سرگیجه
• سبکی‌سر یعنی حالت گیجی و احساس غش

پیش از غش‌کردن ناشی از ایست قلبی، علامت‌های دیگری هم بروز می‌کنند:

• درد قفسه سینه
• تهوع و استفراغ
• تنگی نفس

بعضی از افراد، پیش از بیهوشی ناشی از ایست قلبی دچار درد در قفسه سینه می‌شوند. باید بدانید که با این وجود، در زمان بیهوشی دردی در بدن به وجود نمی‌آید.

علت و انواع ایست قلبی چیست؟

در زمان وقوع ایست قلبی، تکانه‌ها یا همان پالس‌های سریع و غیرعادی الکتریکی بر پالس‌هایی غلبه می‌کنند که باعث ضربان قلب می‌شوند. زمانی که قلب به درستی نتپد، راهی برای انتقال خون حاوی اکسیژن به اعضای بدن باقی نمی‌ماند.

دو دلیل عمده ایست قلبی هم به شرح زیر هستند:

• فیبریلاسیون بطنی (Ventricular Fibrillation)
• فیبریلاسیون دهلیزی (Atrial Fibrillation)

فیبریلاسیون بطنی (Ventricular Fibrillation)

قلب ۴ حفره دارد. دو حفره پایینی بطن هستند. در فیبریلاسیون از نوع بطنی، کنترل این بطن‌ها از دست می‌رود. در نتیجه ریتم قلب به طور قابل‌توجهی تغییر می‌کند و بطن‌ها شروع به پمپاژ غیرمؤثر خون می‌کنند. خونی که در این وضعیت پمپاژ می‌شود، اصلاً مقدار مناسبی ندارد. در بعضی از موارد، گردش خون هم به طور کامل متوقف می‌شود و چنین چیزی می‌تواند باعث مرگ قلبی ناگهانی شود. اصلی‌ترین عامل ایست قلبی هم معمولاً همین فیبریلاسیون بطنی است.

فیبریلاسیون دهلیزی (Atrial Fibrillation)

قلب می‌تواند در اثر ضربان غیرعادی ناشی از به هم‌خوردن ریتم در حفره‌های فوقانی هم بایستد. به حفره‌های بالایی یا فوقانی‌اش دهلیز می‌گویند. فیبریلاسیون دهلیزی زمانی رخ می‌دهد که گره سینوسی دهلیزی (SA) پالس‌ها یا تکانه‌های الکتریکی درستی نمی‌فرستد. گره سینوسی دهلیزی در دهلیز راست قرار دارد و به تنظیم سرعت پمپاژ خون در قلب کمک می‌کند. زمانی که فیبریلاسیون دهلیزی رخ می‌دهد، امکان پمپاژ درست خون از سوی بطن‌ها به اندام‌های بدن وجود ندارد.

انواع ایست قلبی

امکان دارد که ایست قلبی به دلایل مختلفی رخ بدهد. در ادامه به انواع موقعیت‌هایی اشاره می‌کنیم که می‌توانند چنین مشکلی را به وجود بیاورند.

ایست قلبی با دارو

مصرف بعضی از داروها می‌تواند با خطر ایست قلبی همراه باشد. برخی از داروهایی که برای تنظیم ریتم قلب استفاده می‌شوند در مواردی، ایست قلبی به وجود می‌آورند. حتی مصرف دوز نرمال از این داروها هم گاهی با خطر ایست همراه است. تغییرات قابل‌توجه سطح پتاسیم یا منیزیم خون هم می‌تواند خطر ایستادن قلب را افزایش بدهد. برای مثال، مصرف برخی از داروهای ادرارآور با چنین نتیجه‌ای همراه است.

ایست قلبی حین عمل

در طول عمل‌های جراحی، معمولا مشکلی برای قلب پیش نمی‌آید. قلب در حین عمل‌های مختلف به پمپاژکردن خون به نواحی مختلف بدن ادامه می‌دهد. در موارد بسیار نادری، امکان توقف تپش قلب در طول عمل‌های توأم با بیهوشی وجود دارد. این مورد مبنای جسمی ندارد اما معمولا در طول عمل قلب پیش می‌آید.

ارست قلبی در خواب

امکان بروز ایست قلبی در خواب هم وجود دارد. محققان مشکوک به آپنه خواب یا وقفه تنفسی در این زمینه هستند. آپنه یا وقفه تنفسی می‌تواند باعث کاهش سطح اکسیژن شود. با بسته‌شدن راه هوایی فوقانی در سیستم تنفسی، فشار بر قفسه سینه تغییر می‌کند و به قلب فشار مکانیکی وارد می‌شود. در این شرایط، امکان بروز ایست قلب وجود دارد.

ایست قلبی در زنان

زنان هم به دلایل مشابهی با مردان دچار ایستادن قلب از حرکت و تپیدن می‌شوند. با این حال، باید یادتان باشد که ایست قلبی در زنان کمتر از مردان رخ می‌دهد. شواهد و آمارها نشان می‌دهند که بروز نشانه‌های اولیه ایست در زنان کمی متفاوت است و باید حواسشان به علامت‌ها باشد. در واقع، هرگونه مشکلی که برای قلب پیش می‌آید و آشفتگی غیرعادی در این زمینه باید از سوی زنان جدی گرفته شود تا از ایست جلوگیری به عمل بیاید.

ایست در جوانان

جوانان هم دچار ایست قلبی می‌شوند. دلیل این موضوع در آنها در بیشتر موارد ریشه در فیبریلاسیون بطنی دارد. هر مشکل و شرایط دیگری که به قلب فشار وارد کند یا باعث تخریب بافت‌هایش شود هم می‌تواند ایست قلبی را همراه داشته باشد. ضخیم‌شدن ماهیچه قلب در جوانان، وجود اختلالات در ریتم قلبی، ضربه شدید به قفسه سینه و عوامل مادرزادی از دلایل ایست در جوانان هستند.

ایست در کودکان

امکان بروز ایست قلبی در کودکان هم وجود دارد. آسیب‌دیدگی شدید، مسمومیت، مشکلات تنفسی، بیماری‌های عفونی و بیماری‌های قلبی مادرزادی از جمله دلایل بروز ایست قلبی هستند. این وضعیت‌ها می‌توانند باعث کاهش سطح اکسیژن خون یا کم‌شدن حجم خون شوند. در نتیجه، قلب هم به خوبی عمل نمی‌کند و امکان ایست قلبی در کودکان بالا می‌رود.

ایست قلبی در جنین

امکان بروز ارِست قلبی در دوران بارداری و مرگ مادر و جنین هم وجود دارد. اگر اقدامات اولیه نجات به‌موقع صورت بگیرد، هر دو می‌توانند نجات پیدا کنند.

ایست حین فوتبال

واردشدن فشار و ضربه‌ای شدید به قفسه سینه بازیکنان فوتبال در طول بازی می‌تواند یکی از دلایل ایست قلبی در این افراد باشد. در واقع، ضربه‌ای شدید که به سینه وارد می‌شود، می‌تواند ریتم قلب را نامنظم و غیرعادی کند.

ارست قلبی بعد از کرونا

ویروس کرونا بیشتر روی ریه‌ها اثر منفی می‌گذارد اما امکان دارد که مشکلات قلبی جدی هم به همراه داشته باشد. تخریب‌هایی که ویروس در ناحیه ریه به وجود می‌آورد، مانع از رسیدن اکسیژن به ماهیچه قلب می‌شود. این موضوع می‌تواند اختلالاتی در عملکرد قلب به وجود بیاورد و شاید در نتیجه نارسایی‌های موجود، مشکلاتی برای قلب به وجود بیاید. امکان بروز بیماری‌های قلبی در اثر ابتلا به کرونا وجود دارد.

ایست بعد از واکسن کرونا

شایعات بسیاری پیرامون مشکلات بعد از تزریق واکسن کرونا وجود دارد اما واقعیت چیست؟ برای مثال، آیا امکان بروز ایست قلبی بعد از تزریق این واکسن بیشتر می‌شود؟ تحقیقات و مشاهدات نشان می‌دهند که چنین چیزی رخ نخواهد داد. ضمن اینکه باید بدانید، این ابتلا به بیماری کووید-۱۹ است که احتمال ایست قلبی را زیاد می‌کند و مشکلی بابت تزریق واکسن این ویروس وجود ندارد.

تفاوت ایست قلبی و سکته قلبی چیست؟

ایست قلبی با سکته قلبی متفاوت است:

• ایست در زمانی رخ می‌دهد که تکانه‌های سریع یا غیرعادی در قلب به وجود می‌آید و ریتم طبیعی‌اش به هم می‌خورد. این مشکل در نتیجه به هم‌خوردن سازِکار الکتریکی پالس‌های قلبی به وجود می‌آید.
• سکته یا حمله قلبی زمانی رخ می‌دهد که رگی در قلب دچار گرفتگی می‌شود و امکان گردش خون در این عضو از بین می‌رود. در نتیجه بروز ایست قلبی، امکان وقوع حمله قلبی هم شکل می‌گیرد. در واقع، حمله قلبی از شایع‌ترین دلایل ایست قلبی است.

پس به تفاوت ایست قلبی و سکته قلبی دقت کنید. این دو با یکدیگر متفاوت‌اند.

تشخیص ایست قلبی چگونه است؟

در طول بروز ایست قلبی یعنی زمانی که این عضو دیگر به طور مؤثر نمی‌تپد، نیاز به رسیدگی‌های پزشکی وجود دارد. مراقبت و درمان باعث می‌شود که جریان خون به بدن بازگردد. پزشکان برای تشخیص و ارزیابی وضعیت از نوار قلبی یا الکترودیاگرام (electrocardiogram) استفاده کنند.

با نوار قلبی مشخص می‌شود که ریتم غیرعادی قلب از چه نوعی است. برای درمان وضعیت هم از دستگاه شوک قلبی استفاده می‌کنند. شوک الکتریکی می‌تواند باعث بازگشت قلب به ریتم طبیعی شود.

آزمایش‌ها و روش‌های تشخیصی دیگر هم به شرح زیر هستند:

• آزمایش‌های خون؛ با این آزمایش‌ها نشانه‌های حمله قلبی بررسی می‌شوند. اندازه‌گیری سطح منیزیم و پتاسیم هم در تشخیص مهم است و با آزمایش‌های خون ممکن می‌شود.
• عکس‌برداری با اشعه ایکس از قفسه سینه؛ با این تصویر امکان بررسی بیماری‌ها و مشکلات قلبی دیگر به وجود می‌آید.

شیوه تشخیص بیماری‌های قلبی در رسیدن به درمان مناسب و به‌موقع اهمیت بسیار زیادی دارد.

درمان ایست قلبی چگونه است؟

برای درمان فوری و بلندمدت ایستادن قلب چه اقداماتی انجام می‌شود؟ برای رسیدگی به این وضعیت باید چه اموری صورت بگیرد؟

درمان فوری ایست قلبی

باید از احیای قلبی‌ریوی (CPR) کمک بگیرید. دیفیبریلاسیون یا الکتروشوک قلبی هم روش دیگری است که مانند احیا می‌تواند باعث بازگشت ضربان قلب پس از ایست شود.

درمان بلند مدت ایست قلبی

اگر بیماری پس از ایست قلبی زنده بماند، پزشکان برای کاهش خطر حمله قلبی، اقدامات زیر را پیگیری می‌کنند:

• تجویز دارو؛ بعضی داروهای مخصوص می‌توانند فشار خون و کلسترول را کاهش بدهند.
• جراحی؛ با عمل‌های جراحی دریچه‌های قلب یا رگ‌های خونی تخریب‌شده ترمیم می‌شوند. با جراحی امکان رفع انسداد شریان‌ها هم وجود دارد.
• ورزش؛ با بعضی تمرینات ورزشی مخصوص، سلامت قلب و عروق بازمی‌گردد.
• تغییرات رژیم غذایی؛ با رژیم غذایی سالم، سطح کلسترول بالا کاهش پیدا می‌کند و قلب سالم‌تر می‌شود.

چشم‌انداز درمان ایست قلبی

ایست یا ارِست قلبی می‌تواند مرگ‌آور باشد. با این حال، هرچقدر که سریع‌تر اقدامات لازم برای نجات فرد انجام شود، شانس بقا هم بالاتر می‌رود. درمان‌ها و اقدامات لازم برای زنده نگه‌داشتن فرد باید در چند دقیقه ابتدایی ایست صورت بگیرد.

اگر دچار حمله قلبی شده‌اید، باید حتماً دلیلش را بدانید. چشم‌انداز سلامتی‌تان در آینده، تا حد زیادی وابسته به علت بروز این مشکل است.

هنگام ایست قلبی چه باید کرد؟

اگر شاهد ایستادن قلب کسی هستید، باید آرامشتان را حفظ کنید و با مرکز فوریت‌های پزشکی یعنی با اورژانس با شماره ۱۱۵ تماس بگیرید. تا رسیدن اورژانس، سعی کنید که عملیات قلبی را به درستی انجام بدهید. برای احیا باید:

• در کنار مصدوم زانو بزنید و پاشنه دست یعنی قسمت گوشت‌آلود آن را روی وسط قفسه سینه فرد بگذارید.
• انگشتان دست‌هایتان را در هم قفل کنید و مطمئن شوید که دستتان روی ناحیه دنده‌های فرد نیست.
• بازوها را مستقیم و صاف نگه دارید و به بیمار تکیه بدهید.
• دست‌ها را به انداه یک‌سوم عمق سینه روی قفسه سینه فرد فشار بدهید.
• بعد از هر فشار، اجازه بدهید که قفسه سینه بالا بیاید؛ یعنی دست‌ها را با حرکت پایین به بالا روی سینه فشار بدهید.
• بعد از ۳۰ ثانیه، فشردن سینه بیمار باید سراغ نجات از راه تنفس بروید.
• یکی از دست‌هایتان را روی پیشانی و دو انگشت از دست‌ دیگرتان را زیر چانه فرد بگذارید.
• با دست روی پیشانی بیمار، بینی بیمار را با انگشت شست و انگشت معمولی فشار بدهید تا دهانش باز شود.
• نفس بگیرید و لب‌هایتان را دور دهان بیمار بگذارید و حالت مهر و موم‌شده‌ای ایجاد کنید.
• در دهان بیمار بدمید تا سینه‌اش شروع به حرکت کند.

این عملیات را با سرعت ۱۰۰ تا ۱۲۰ فشار بر سینه در هر دقیقه تکرار کنید. به احیا یا CPR ادامه بدهید تا:

• اورژانس برسد؛
• فرد شروع به نفس‌کشیدن کند و علائم حیات از خود نشان بدهد.

عوارض ایست قلبی چیست؟

بعد از بروز ایست قلبی، در صورت زنده‌ماندن فرد عوارض مختلفی نمایان می‌شوند:

• اختلالات عملکرد عصبی
• آسیب‌های مغزی
• اختلالات هوشیاری
• نقص‌های عصبی‌شناختی
• مخدوش‌شدن سلامت روان و جسم
• بروز تغییراتی در کیفیت زندگی

مرگ بر اثر ایست قلبی

بعضی از افراد پس از تجربه ایست قلبی زنده نمی‌مانند. اگر سریع و زود برای نجات چنین فردی اقدام نشود، امکان مرگ در پی بازایستادن قلب قوت می‌گیرد.

پیشگیری از ایست قلبی چگونه است؟

با فعالیت و داشتن تحرک در طول روز می‌توانید از بروز مشکلات قلبی نظیر ایست آن جلوگیری کنید. ورزش‌کردن باعث کاهش فشار خون می‌شود. در نتیجه، قلب و رگ‌های آن در وضعیت مناسبی قرار می‌گیرند. فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، شنا و دوچرخه‌سواری برای کاهش خطر ایست قلبی توصیه می‌شوند. با تغییر سبک زندگی‌تان مانع از بروز مشکلات قلبی شوید. همچنین پیشنهاد می‌کنیم که در صورت مشاهده هر کدام  از علائم ایست قلبی، پیشاپیش تحت نظر دکتر قلب قرار بگیرید. خوشبختانه در هر کدام از شهرهای ایران که باشید، می‌توانید نوبت مشاوره حضوری یا غیرحضوری خود را اینترنتی، ثبت کنید. مثلا اگر ساکن تهران هستید، می‌توانید از میان بیش از 267 متخصص قلب و عروق تهران ، وقت خود را ثبت کنید.

چه افرادی بیشتر درگیر ایست قلبی می شوند؟

دچاربودن به برخی از بیماری‌ها و مشکلات، احتمال افزایش ایست قلبی را بالا می‌برد. برای مثال، افرادی که مبتلا به وضعیت‌های زیر هستند، با احتمال بیشتری دچار ایست قلب می‌شوند.

• بیماری عروق کرونر قلب؛ این بیماری در عروق کرونری به وجود می‌آید. این عروق و شریان‌ها وظیفه دارند به عضله قلب رسیدگی کنند. با مسدودشدن آنها، قلب خونی دریافت نمی‌کند و امکان ایست آن قوت می‌گیرد.
• بزرگ‌شدن قلب؛ اگر قلب از اندازه طبیعی بزرگ‌تر شود، خطر ایست قلبی هم افزایش پیدا می‌کند. قلبی با اندازه بزرگ و غیرعادی نمی‌تواند به درستی بتپد. ماهیچه‌اش هم در خطر تخریب و آسیب بیشتری است. بزرگ‌شدن قلب ریسک ابتلا به ایست قلب را بالا می‌برد.
• دریچه‌های قلب غیرعادی؛ بیماری‌های مربوط به دریچه قلب می‌توانند دریچه‌ها را دچار نشت یا تنگی کنند. این یعنی، در گردش خون حفره‌های قلب با خون پر می‌شوند یا تمام ظرفیتشان تکمیل نمی‌شود. در این حالت، حفره‌ها ضعیف یا بزرگ می‌شوند.
• بیماری قلبی مادرزادی؛ بعضی از افراد با بیماری‌های قلبی مادرزادی به دنیا می‌آیند. اگر مشکل قلبی آنها جدی باشد، امکان ایست قلبی هم وجود دارد.
• مشکلات تکانه‌های الکتریکی قلب؛ وجود مشکلاتی در ریتم قلب هم می‌تواند باعث بروز ایست قلبی شود.

موارد زیر هم امکان ایست قلبی را تشدید می‌کنند:

• سیگارکشیدن
• فشار خون بالا
• کم‌تحرکی
• چاقی مفرط
• سابقه بیماری‌های قلبی در خانواده
• سابقه دچارشدن به حمله قلبی
• مصرف مواد مخدر
• سطح پایین پتاسیم یا منیزیم بدن

ایست قلبی بیشتر در مردان بالای ۴۵ سال و زنان بالای ۵۵ سال رخ می‌دهد. به طور کلی، مردان بیشتر از زنان در خطر ایست قلبی هستند. بیماران مبتلا به مشکلات قلبی مزمن و دیابت باید مدام وضعیت خود را زیر نظر بگیرند تا دچار عوارضی مانند ایست نشوند.

رابطه متادون با داروهای مخدر و ایست قلبی چیست؟

مواد افیونی از رایج‌ترین دلایل بروز ایست قلبی هستند. مصرف موادی مانند متادون حتی در زمانی که بیش از حد استفاده نشده باشند هم می‌تواند باعث بروز ایست قلبی شود. حتی اگر این دسته از مواد برای اهداف درمانی به کار می‌روند هم نیاز است که بیمار تحت مراقبت و نظارت قرار داشته باشد تا مشکلی پیش نیاید.

در هنگام ایست قلبی آرامش خودتان را از دست ندهید

اگر شاهد بروز ایست قلبی در کسی هستید، با حفظ خونسردی، شروع به اقداماتی کنید که پیش‌تر گفته شد. یادتان باشد که حفظ آرامش می‌تواند باعث نجات جان بیمار شود. قلب از حساس‌ترین اعضای بدن است. اگر به سلامت آن رسیدگی نکنید، دچار مشکلات متنوعی می‌شوید و امکان دارد که رخدادهای خطرناکی نظیر ایست را هم تجربه کنید. برای پیگیری مشکلات قلبی‌تان حتماً به متخصص قلب و عروق مراجعه کنید. یکی از راه‌های دریافت نوبت ملاقات بهترین پزشکان در این حوزه، استفاده از سیستم نوبت دهی اینترنتی سایت دکتردکتر است. اگر پرسشی درباره ایست قلبی در ذهنتان شکل گرفته است، حتماً ما را در جریان بگذارید.

منابع:

nhlbi.nih.gov

bhf.org.uk

health.clevelandclinic.org

mayoclinic.org

healthychildren.org

med.nyu.edu

healthline.com

heart.org

elsevier.es

sja.org.uk

my.clevelandclinic.org