افسردگی فصلی چیست؟ علائم، دلایل و درمان اختلال عاطفی فصلی

اگر در بعضی از روزهای سال احساس ناراحتی و پریشانی دارید، احتمالا با افسردگی فصلی یا اختلال عاطفی فصلی روبه‌رو هستید. افرادی که این اختلال را دارند، از بعضی از فصل‌های سال، بدون دلیل خوششان نمی‌آید و در این فصل‌ها احساس خوبی ندارند. اما بعد از تمام شدن فصل غم، دوباره شرایطشان به حالت عادی برمی‌گردد و حالشان بهتر می‌شود.

زندگی روزمره افرادی که با این مسئله دست و پنجه نرم می‌کنند، در یک یا دو فصل از سال مختل می‌شود و این موضوع به مرور زمان اثرات منفی همیشگی برای آن‌ها ایجاد خواهد کرد. در این مقاله، علائم و نشانه‌های افسردگی فصلی را بررسی می‌کنیم. اگر تصور می‌کنید این علائم را دارید، بهتر است در کوتاه‌ترین زمان ممکن برای مشورت با دکتر روانشناس اقدام کنید. در این مقاله پیشنهادهایی برای درمان این مسئله با اصلاح سبک زندگی ارائه می‌دهیم.

افسردگی فصلی چیست؟

افسردگی فصلی یا اختلال عاطفی فصلی (Seasonal affective disorder) که به اختصار SAD نامیده می‌شود. نوعی از افسردگی مرتبط با تغییر فصل است‌. این اختلال هر ساله تقریباً در زمان مشخصی آغاز می‌شود و بعد از گذر فصل، پایان می‌یابد. اغلب افراد مبتلا به این نوع افسردگی، بیشتر در فصل‌های پاییز و زمستان احساس افسردگی دارند، اما گروهی از افراد هم هستند که احساس اندوهشان در فصل بهار و تابستان نمود پیدا می‌کند. این عارضه ابتدا خود را با کاهش انرژی برای فعالیت‌های روزمره نشان می‌دهد و سپس نشانه‌های دیگری پیدا می‌کند که در قسمت‌های بعدی بیشتر درباره آن‌ها صحبت می‌کنیم.

به یاد داشته باشید که احساس ناراحتی موقتی که تنها چند ماه در سال شما را درگیر می‌کند، مسئله‌ای است که به درمان نیاز دارد؛ نباید بخاطر موقتی بودن این مسئله، آن را نادیده بگیرید و خود را وادار به تحمل این وضعیت کنید‌. لازم است اقدامات لازم برای حفظ خلق و خو و انرژی در طول سال را انجام بدهید.

علائم افسردگی فصلی چیست؟

در بیش‌تر موارد، علائم افسردگی فصلی اواخر پاییز و یا اوایل زمستان ظاهر می‌شود و سپس در طول روزهای آفتابی تر بهار و تابستان از بین می‌رود. در موارد کم‌تر شایع‌ در افرادی با الگوی برعکس، ظهور علائم در فصل بهار یا تابستان آغاز می‌شود‌. در این شرایط، علائم ممکن است، خفیف باشد و با گذشت زمان شدیدتر شود‌. علائم و نشانه‌های اختلال عاطفی فصلی به سایر انواع افسردگی شباهت دارد.

علائم و نشانه‌های کلی افسردگی فصلی عبارتند از:

• احساس اندوه در اکثر روزهای هفته و در اغلب ساعت‌های روز
• از دست دادن علاقه به انجام کارهایی که پیش‌تر از انجام دادن آن‌ها لذت می‌بردید
• پایین بودن سطح انرژی
• اختلال خواب
• تغییر در اشتها و وزن 
• احساس رخوت، تنبلی و یا بی قراری
• اختلال تمرکز
• احساس ناامیدی، بی‌مصرفی یا گناه
• فکر کردن مکرر مرگ و خودکشی

نشانه های افسردگی فصلی زمستانه و پاییزه 

علائم اختلال عاطفی فصلی که در فصل زمستان آغاز می‌شود و برخی اوقات افسردگی زمستانه نام می‌گیرد، عبارتند از:

• بیش از حد خوابیدن
• تغییر اشتها، مخصوصاً میل زیاد به غذاهای سرشار از کربوهیدرات
• افزایش وزن
• خستگی یا پایین بودن سطح انرژی

علائم افسردگی فصلی بهاره و تابستانه

علائم مخصوص افسردگی فصلی که در تابستان شروع می‌شود و افسردگی تابستانه نام دارد، عبارتند از:

• مشکلات خواب، بی‌ خوابی 
• اشتهای کم
• کاهش وزن 
• اضطراب یا بی‌قراری

در برخی از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، فصل بهار و تابستان منجر به بروز علائم شیدایی و یا دستکم نوع کم‌تر شدید شیدایی یا هیپومانیا (hypomania) شده و پاییز و زمستان زمانی برای شروع افسردگی است.

افسردگی فصلی چقدر طول میکشد؟

معمولا افرادی که افسردگی فصلی میگیرند در ابتدای یک فصل مانند زمستان دچار این افسردگی میشوند و در انتهای فصل علائم آنها کم کم کاهش پیدا میکند. اما در بعضی موارد ممکن است این مشکل در دو فصل ادامه پیدا کند.

علت افسردگی فصلی چیست؟

علت اصلی بروز این اختلال مشخص نیست. اما تحقیقات نشان می‌دهد بعضی از عوامل روی عود این بیماری تأثیر دارند و می‌توانند جزو علت‌های آن باشند. این عوامل عبارتند از:

• تغییر ساعت زیستی بدن (circadian rhythm) :کاهش سطح نور خورشید در فصل پاییز و زمستان، ممکن است باعث ایجاد اختلال عاطفی فصلی زمستانه شود. کاهش میزان تابش نور خورشید ممکن است عملکرد ساعت زیستی بدن را مختل کرده و فرد احساس افسردگی داشته باشد.

• کاهش سطح سروتونین در بدن: این موضوع به عنوان یکی از مواد شیمیایی و یا پیام‌رسان‌های عصبی مغز، که روی خلق و خو اثر زیادی دارد، ممکن است در بروز اختلال عاطفی فصلی هم موثر باشد. در فصل‌های سرد سال، مغز به دلیل کم‌تر شدن نور خورشید و دیرتر آغاز شدن روز کاری، سروتونین کم‌تری ترشح می‌کند. این موضوع روی حالات فرد تأثیر خواهد گذاشت.

• سطح ملاتونین در بدن: تغییر فصل تعادل سطح ملاتونین بدن را تغییر می‌دهد، که خود عاملی مهم در الگوهای خواب و خلق و خوی فردی است.
• کمبود ویتامین D: یکی از دلایل افسردگی، کمبود بعضی از ویتامین‌ها در بدن است. از آنجایی که در فصل‌های سرد سال،‌ افراد کم‌تر در معرض تابش آفتاب قرار دارند، سطح ویتامین D تولیدشده در بدنشان کاهش پیدا می‌کند و احساس افسردگی خواهند داشت.

بر اساس سایت که cleveland clinic می‌گوید:

“محققان دقیقاً نمی‌دانند چه چیزی باعث افسردگی فصلی می‌شود. اگر مستعد ابتلا به آن هستید، کمبود نور خورشید ممکن است باعث این بیماری شود.”

در برخی موارد هم این بیماری صرفا به دلیل افکار منفی بیمار ایجاد می‌شود و با مدیریت این افکار قابل درمان خواهد بود. البته مثبت اندیشی همیشه راهکاری برای مقابله با هجوم افکار منفی نیست؛ گاهی اوقات کنترل این فکرها از دست خارج می‌شود و بیمار به کمک روانشناس نیاز خواهد داشت.

چه افرادی بیشتر در معرض خطر ابتلا به افسردگی فصلی قرار دارند؟

به طور کلی، خانم‌ها بیشتر از آقایان و جوان‌تر بیشتر از افراد میانسال با این نوع اختلال عاطفی درگیر می‌شوند. در کنار این موارد، عوامل دیگری هم روی احتمال ابتلا به این نوع افسردگی وجود دارد. در ادامه به لیستی از این عوامل اشاره می‌کنیم.

• سابقه خانوادگی
• ابتلا به افسردگی شدید و یا اختلال دوقطبی
• زندگی در مناطق سردسیر یا مناطقی که نور آفتاب در آن‌ها محدود است
• ابتلا به اختلال اضطراب شدید
• ابتلا به اختلال بیش فعالی و کمبود توجه (ADHD)
• ابتلا به پانیک و پرخوری عصبی

چه زمانی برای افسردگی فصلی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اینکه فرد در بعضی از روزها احساس خوبی نداشته باشد، طبیعی است. اما اگر این حالت برای مدت طولانی ادامه داشته باشد و زندگی روزمره فرد را دچار اختلال کند، به پیگیری و درمان جدی نیاز خواهد داشت. لزوم مراجعه به پزشک افسردگی زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که الگوی خواب و اشتهای فرد تغییر کند، فرد برای آرام شدن به الکل روی بیاورد یا مدام احساس ناامیدی داشته و در مورد خودکشی فکر کند.

آماده شدن برای ملاقات با پزشک

اگر نشانه‌های این اختلال عاطفی را می‌بینید و نمی‌توانید روی کارهای روزمره‌تان تمرکز داشته باشید، بهتر است از پزشک روانشناس کمک بگیرید. پزشک بعد از ملاقات با شما سوالاتی درباره سابقه بیماری و نشانه‌هایی که تجربه کرده‌اید، می‌پرسد. برای ارائه پاسخ دقیق‌تر، توصیه می‌شود پیش از ملاقات با پزشک، موارد زیر را یادداشت کنید و به همراه خود به مطب ببرید.

• علائمی که مشاهده کرده‌اید
• الگوی افسردگی (چه زمانی حالتان بهتر می‌شود و چه زمانی بیشتر با علائم درگیر هستید)
• سایر مشکلات روانی و یا بیماری‌‌هایی که تجربه کرده‌اید (حتی اختلالاتی در دوره‌های قبلی زندگی بوده‌اند و اکنون درمان شده‌اند)
• وقایع استرس‌زا و یا تغییرات مهمی که در زندگی شخصیتان رخ داده 
• داروها، ویتامین‌ها، گیاهان دارویی یا مکمل های غذایی که مصرف می‌کنید

به یاد داشته باشید که شما نیز باید در جلسه ملاقات با پزشک سوالاتی درباره بیماریتان بپرسید تا بتوانید شناخت کافی از آن پیدا کنید و اقدامات مورد نیاز برای مقابله با بیماری را انجام بدهید. بعضی از سوالاتی که پاسخ آن‌ها می‌تواند به شما کمک کند را در ادامه لیست می‌کنیم.

• آیا علائم من ناشی از اختلال عاطفی فصلی است و یا بر اثر عوامل دیگر ایجاد شده است؟
• چه عواملی باعث ایجاد و یا شدت گرفتن علائم افسردگی می‌شود؟
• بهترین روش درمانی چیست؟
• آیا استفاده از جعبه نوری به بهبود علائم کمک می‌کند؟
• آیا باید به روانپزشک مراجعه کرد؟
• آیا مصرف دارو در بهبود علائم موثر است؟
• آیا داروی جایگزینی برای داروهای تجویزی وجود دارد؟
• از طریق چه بروشور و یا وبسایتی می‌توان اطلاعات بیش‌تری در مورد بیماری کسب کرد؟

روش های تشخیص افسردگی فصلی

حتی با وجود ارزیابی کامل، گاهی تشخیص افسردگی فصلی برای پزشک یا روانشناس سخت می‌شود، چرا که علائم این نوع از اختلال با دیگر انواع اختلالات ذهنی یا افسردگی شباهت‌ دارد.  برای تشخیص افسردگی فصلی، پزشک ارزیابی کاملی انجام خواهد داد که شامل موارد زیر است.

• معاینه جسمی: پزشک در حین معاینه فرد، سوالاتی در مورد وضعیت سلامتی او هم خواهد پرسید. در برخی از موارد، افسردگی ممکن است با بیماری‌های زمینه‌ای دیگر فرد ارتباط داشته باشد. 

• تست‌های آزمایشگاهی: برای مثال، ممکن است آزمایش خون کامل و یا تست تیروئید انجام شود. تست تیروئید کمک می‌کند تا پزشک عملکرد این ارگان مهم بدن را ارزیابی کند. 

• ارزیابی روانشناسی: برای بررسی علائم افسردگی، پزشک و یا متخصص سلامت روان سوالاتی در مورد علائم، افکار، احساسات و الگوهای رفتاری بیمار خواهد پرسید. گاهی از بیمار خواسته می‌شود که به سوالات یک پرسشنامه پاسخ دهد. 

• استفاده از نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5),): این راهنما توسط انجمن روانپزشکی آمریکا تهیه شده و موارد مطرح شده در آن به تشخیص افسردگی کمک می‌کند. 

شیوه های درمان افسردگی فصلی

روش‌های مختلفی برای درمان افسردگی فصلی در نظر گرفته می‌شود. بعضی از این روش‌ها با سایر اختلالات روانی مانند شخصیت دوقطبی، تداخل دارد. بنابراین درمیان گذاشتن سایر اختلالات و مشکلات جسمی و روانی با پزشک اهمیت بسیاری خواهد داشت. در ادامه به متداول‌ترین روش‌هایی که پزشکان برای درمان این بیماری افسردگی در پیش می‌گیرند، اشاره می‌‌کنیم. به یاد داشته باشید که این موارد تنها روش های درمان افسردگی فصلی نیستند و پزشک شما ممکن است با توجه به صلاحدید خود، شیوه‌های دیگری به شما پیشنهاد بدهد.

در جدول شیوه‌های درمان افسردگی فصلی به همراه توضیحات مربوطه آورده شده است:

این شیوه‌ها معمولاً به صورت ترکیبی استفاده می‌شوند تا بهترین نتایج را ایجاد کنند. شناسایی و درمان به موقع افسردگی فصلی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد کمک کند.

تجویز دارو

درمان دارویی با داروهای ضد افسردگی برای برخی از بیماران مبتلا به اختلال عاطفی فصلی، خصوصاً اگر علائم شدید باشد موثر است. مصرف این داروها، علائم بیماری را کنترل می‌کند و اجازه نمی‌دهد فرد کنترل امور روزمره‌اش را از دست بدهد. به یاد داشته باشید که مصرف خودسرانه داروهای افسردگی بدون نظارت پزشک ممنوع است، حتی اگر دارویی را قبلا مصرف می‌کردید و برایتان موثر بوده است. داروهای افسردگی عوارض مختلفی دارند و اگر به صورت خودسرانه مصرف شوند،‌ ممکن است تأثیرات منفی شدیدی روی وضعیت روحی و روانی شما بگذارند. 

ممکن است پزشک پیش از آغاز علائم سالانه‌ی فرد، مصرف دارو را تجویز کند. همچنین احتمال دارد که بعد از بین رفتن علائم هم مصرف دارو ادامه داشته باشد.  ممکن است فرد چندین هفته بعد از شروع مصرف دارو، متوجه‌ اثرات آن شود. همچنین امکان دارد که پیش از پیدا کردن مناسب‌ترین دارو، فرد مجبور شود داروهای مختلفی را امتحان کند تا در نهایت به کمک پزشک تشخیص دهد کدام یک از انواع داروهای ضد افسردگی، حالش را بهتر می‌کند.

بعضی از افراد برای درمان افسردگی فصلی از گیاهان دارویی بدون تجویز پزشک استفاده می‌کنند. به یاد داشته باشید که حتی این گیاهان هم دارو هستند و ممکن است اثرات مختلفی روی ذهن و روان شما داشته باشند و حتی ممکن است با داروهای شیمیایی که برایتان تجویز شده، تداخل داشته باشند. پس لازم است درباره دوز مصرف و اثرات آن‌ها با پزشک مشورت داشته باشید. اینکه داروهای گیاهی هیچ عارضه‌ای ندارند و بی‌خطر هستند، تصور غلطی است که در میان عوام جا افتاده و نباید به آن توجه کرد.

روان درمانی 

روان درمانی یا صحبت با روانشناس هم راه دیگری برای درمان افسردگی فصلی است. نوعی از روانپزشکی تحت عنوان درمان رفتاری- شناختی در این زمینه به بیمار کمک می‌کند.

در جلسات روان درمانی با کمک دکتر روانپزشک شما توانمندی‌هایی که در ادامه بیان می‌کنیم را به دست خواهید آورد:

• افکار و رفتار منفی که منجر به احساس بد در شما می‌شود را شناسایی می‌کنید و می‌توانید آن‌ها را تغییر دهید.
• راه‌های سالم مقابله با اختلال عاطفی فصلی را می‌آموزید؛ برای مثال یاد می‌گیرید ناره گیری از جمع را کاهش دهید و برای انجام فعالیت‌های برنامه‌ریزی شده مشتاق‌تر باشید. 
• راه‌های مدیریت استرس را می‌آموزید.

نور درمانی 

در نور درمانی که به عنوان فوتوتراپی هم شناخته می‌شود، فرد در فاصله‌ی چند متری یک جعبه‌ی نوری نشسته و در اولین ساعات پس از بیداری روزانه در معرض تابش نور قرار خواهد گرفت. نور درمانی مشابه نور طبیعی خورشید عمل می‌کند و باعث بروز تغییراتی در ترشح مواد شیمیایی مغز می‌شود و در نهایت خلق و خوی فرد را تغییر خواهد داد. 

این روش درمانی، اولین گام درمانی اختلال عاطفی فصلی پاییزه به شمار می‌رود. نوردرمانی معمولاً بعد از گذشت چند روز تا چند هفته اثر خود را نشان می‌دهد. تحقیقات انجام شده برای این روش درمانی بسیار محدود است، ولی مشخص شده که نور درمانی برای بسیاری از افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی موثر بوده است.

ارتباط ذهن – بدن 

برقراری ارتباط بین ذهن و بدن از روش‌های مختلفی امکان‌پذیر است؛ این روش‌ها عبارتند از:

• روش‌های ریلکس کردن مانند یوگا و تای چی 
• دارو
• موسیقی و یا هنر درمانی 

با استفاده از این روش‌ها شما کنترل ذهن و بدنتان را یاد می‌گیرید، خودتان را بیشتر می‌شناسید، می‌توانید علائمتان را مدیریت کنید و در نهایت از افسردگی فصلی رهایی یابید.

بهبود اختلال عاطفی فصلی با تغییر سبک زندگی

بعضی از کارها نیازی به روانشناس ندارند و با انجام آن‌ها به صورت روزمره می‌توانید حالتان را بهتر کنید. در ادامه به چند روش کاربردی برای بهتر کردن حالتان در دوره افسردگی فصلی اشاره می‌کنیم.

• محیط اطراف خود را روشن‌تر و نورگیر تر نگه دارید.
• بیرون بروید و با افرادی که از حضور در کنارشان لذت می‌برید، وقت بگذرانید.
• مرتب ورزش کنید.
• رژیم غذایی سالم داشته باشید.
• از مصرف الکل و مواد مخدر خودداری کنید.
• به خودتان اجازه بدهید ناراحت باشید اما نگذارید این احساس ناراحتی و کسالت کنترل زندگیتان را در دست بگیرد.
• روش‌های ساده‌ای برای خوب کردن حال خودتان پیدا کنید؛ این روش می‌تواند خوردن دمنوش در کافه محبوبتان باشد یا خواندن کتاب مورد علاقه‌تان در یک غروب لذتبخش.

چطور به بیمار مبتلا به افسردگی فصلی کمک کنیم؟

همانطور که گفتیم دوستان و اعضای خانواده افراد افسرده نقش مهمی در فرایند درمان آن‌ها ایفا می‌کنند. روش کمک به افراد افسرده با یکدیگر متفاوت است، زیرا هرکدام از آن‌ها از بعضی کارها لذت می‌برند و بعضی موارد را دوست ندارند. به عنوان مثال یک مهمانی شلوغ ممکن است انرژی از دست رفته یک فرد برونگرا را به او باز گرداند، اما اوضاع را برای یک فرد افسرده  و درونگرا رات بدتر می‌کند. پس توصیه می‌کنیم ابتدا علاقمندی‌های مخاطبتان را بشناسید و سپس کارهایی را انجام بدهید که تصور می‌کنید حالش را بهتر می‌کند.

بعضی از کارهایی که می‌توان برای کمک به افراد افسرده انجام داد، عبارت است از:

• مطمئن شوید برنامه درمانی‌اش را به صورت منظم پیگیری می‌کند.
• با او در انجام فعالیت‌های روزمره از جمله ورزش و بیرون رفتن همراه شوید.
• به او در مدیریت استرس کمک کنید.
• به همراه او به سفر بروید و با او کارهایی را انجام بدهید که می‌دانید حالش را بهتر می‌کند.

عوارض افسردگی فصلی چیست؟

علائم و نشانه‌های اختلال عاطفی فصلی را جدی بگیرید. به مانند دیگر انواع افسردگی، امکان شدت کردن اختلال عاطفی فصلی و شکل گرفتن مشکلات در صورت درمان نشدن وجود دارد، این مشکلات عبارتند از:

• کناره‌گیری اجتماعی
• مشکلاتی در محیط شغلی و تحصیلی 
• سو مصرف مواد 
• دیگر مشکلات روانی مانند اضطراب و اختلال در غذا خوردن
• افکار و یا رفتار خودکشی

اگر این اختلال تشخیص داده شده و درمان پیش از شدت گرفتن علائم آغاز شود، روند درمان تا حدود زیادی از بروز مشکلات جلوگیری خواهد کرد.

از آن‌جایی که کناره گیری اجتماعی یکی از شایع‌ترین نشانه‌های اختلال عاطفی فصلی است، پزشکان معتقدند که فاصله گذاری اجتماعی ممکن است خطر بروز این اختلال را در افراد مستعد بالاتر ببرد. 

در دوران شیوع کرونا، بسیاری از فعالیت‌های سرگرم کننده‌ی خارج از خانه تعطیل شده و بسیاری از افراد در خانه کار می‌کنند. افراد مدت زمان زیادی در خانه مانده و از محیط بیرون از خانه و فضای باز دور هستند. این روزها شعار در خانه بمانید تا در امان باشید، بسیار شنیده می‌شود، ولی در خانه ماندن فضای امنی برای افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی ایجاد نمی‌کند. 

افسردگی فصلی مسئله بی اهمیت و طبیعی نیست

افسردگی و تغییرات فصل بیشتر در فصل‌های پاییز و زمستان بروز  پیدا می‌کند. این اختلال به دلیل کاهش نور طبیعی آفتاب و تغییرات رفتاری و بیولوژیکی مرتبط با فصل‌ها ایجاد می‌شود. افراد مبتلا به افسردگی زمستانی ممکن است علائمی مانند خستگی، بی‌رمقی، افزایش خواب، تغییرات در اشتها و کاهش تمرکز را تجربه کنند. 

تشخیص و درمان این اختلال بسیار مهم است، زیرا می‌تواند تاثیرات جدی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد. درمان‌های معمول شامل مشاوره و در برخی موارد استفاده از داروها است. با ایجاد عادات سالم مانند ورزش منظم، تغذیه مناسب و استفاده از نور طبیعی در طول روز، می‌توان به بهبود علائم این اختلال کمک کرد.  در نهایت، آگاهی از افسردگی فصلی و توجه به نشانه‌های آن می‌تواند به افراد کمک کند تا از فصول تغییرات بهتر گذر کنند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند. در نتیجه شناسایی و مدیریت این اختلال می‌تواند به سلامت روانی افراد تاثیرگذار باشد. برای پیدا کردن بهترین متخصص ها و پزشک ها در این حوزه به سایت دکتر دکتر مراجعه کنید.

منابع:

mayoclinic

healthline

سوالات متداول افسردگی فصلی