افراد زیادی تصور میکنند قرص آکاربوز یک قرص معجزهآسای لاغری است و میتواند از همان وعده اول وزنشان را پایین بیاورد؛ اما واقعیت اندکی فرق دارد! این دارو در اصل یک داروی دیابتی برای کنترل قند خون است و حتماً باید زیر نظر پزشک مصرف شود. آکاربوز تا حدی روی کاهش وزن موثر است، اما فقط زمانی که با رژیم سالم و ورزش منظم همراه باشد. نکته بعدی این است که اگر فرد قصد مصرف آکاربوز داشته باشد، باید از سلامت رودهها، کبد و کلیهاش مطمئن باشد و تداخلات دارویی آکاربوز را هم در نظر بگیرد. به همین خاطر، قرص آکاربوز ماجرای پیچیدهای دارد که در این مطلب، قصد داریم تمام آن را از سیر تا پیاز برایتان توضیح دهیم. اگر میخواهید بدانید قرص آکاربوز چیست، چطور کار میکند و چه زمانی باید آن را مصرف کرد، با ما همراه شوید.
قرص آکاربوز برای چیست؟
آکاربوز (Acarbose) یک داروی تجویزی است که اغلب برای درمان دیابت نوع ۲ به کار میرود. این دارو در دسته مهارکنندههای آلفا-گلوکوزیداز جا میگیرد؛ اگر بخواهیم ساده بگوییم: این دارو به کنترل قند خون بعد از غذا کمک میکند. در واقع، آکاربوز باعث میشود قند غذا آهستهتر وارد خون شود و به همین دلیل به کنترل بهتر قند خون در طول زمان کمک میکند.
در اکثر موارد، آکاربوز برای بزرگسالان بالای ۱۸ سال که به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند، تجویز میشود و بیشتر زمانی استفاده میشود که تغییرات در رژیم غذایی یا داروهای دیگر دیابت نتوانستهاند قند خون را در محدوده هدف نگه دارند. قرص آکاربوز گاهی اوقات همراه با رژیم غذایی مناسب، ورزش و گاهی در کنار داروهای دیگر دیابت مثل متفورمین یا سولفونیلاورهها مصرف میشود تا بهتر بتواند قند بیمار را کنترل کند.
هدف اصلی آکاربوز کنترل قند خون است نه کاهش وزن؛ اما بعضی از مطالعات نشان دادهاند که آکاربوز با کاهش جذب کالری از کربوهیدراتها و ایجاد احساس سیری بیشتر، در حفظ یا کاهش وزن کمککننده است. اگرچه مطالعاتی در زمینه قرص آکاربوز و لاغری انجام شدهاند؛ اما در جمعیتهای غیردیابتی نتایج متناقضی در مطالعات دیده شده است و آثار آن در کاهش وزن هنوز ثابت نشدهاند. به عقیده اکثر متخصصان، این دارو فقط زمانی میتواند موثر باشد که در کنار تغذیه سالم و ورزش منظم مصرف شود.
مکانیسم اثر اکاربوز
آکاربوز روی قند خون بعد از خوردن غذا یا نوشیدنی کار میکند. از آنجا که اثر اکاربوز به حضور کربوهیدراتها وابسته است، بهترین زمان مصرف قرص آکاربوز همراه با اولین لقمه وعده اصلی است. ترکیبات داروی آکاربوز از طریق جریان خون وارد روده کوچک میشوند و جلوی آنزیمهایی را میگیرند که وظیفهشان شکستن کربوهیدرات و قندهای پیچیده به قند ساده است. کربوهیدرات معمولاً در غذاهای نشاستهای مانند برنج، نان و سیبزمینی یافت میشود.
وقتی آنزیمهای شکستن قند پیچیده مهار میشوند، قند غذا آهستهتر هضم و جذب میشود. این سازوکار باعث میشود جذب قند از سیستم گوارش کندتر شود و قند خون بعد از غذا ناگهان بالا نرود. این دارو بیشتر روی خود دستگاه گوارش اثر میگذارد و مقدار کمی از آن وارد خون میشود، به همین خاطر اثرش محلی و محدود به روده است. برای اثرگذاری بالا، بیمار بهتر است سبک زندگی سالمی پیش بگیرد.
کاربردهای قرص آکاربوز
قرص آکاربوز برای کنترل قند خون در دیابت نوع ۲ استفاده میشود و کمک میکند قند موجود در غذا آهستهتر جذب بدن شود. در زمان مصرف قرص آکاربوز 50 یا دوزهای دیگر آکاربوز، قند خون بیمار پس از صرف غذا ناگهان بالا نمیرود یا نوسانات شدیدی ندارد. همچنین، این دارو علاوه بر کنترل قند بعد از غذا، باعث میشود کنترل کلی قند خون در طول زمان بهتر شود و نتایج آزمایشها مثل HbA1c بهبود پیدا کند. گفتنی است فاکتور HbA1c نشان میدهد میانگین قند خون فرد در ۲ تا ۳ ماه گذشته چقدر بوده است. در افرادی که هنوز دیابت ندارند، اما بعد از غذا دچار افزایش قند خون میشوند، آکاربوز میتواند برای جلوگیری از پیشرفت بیماری استفاده شود.
علاوه بر کنترل قند خون، بعضی افراد از آکاربوز بهعنوان کمکی برای کاهش وزن استفاده میکنند؛ زیرا این دارو باعث میشود قند غذا آهستهتر جذب شود، نوسان شدید قند خون بعد از غذا کاهش پیدا کند و میل بیمار به خوردن غذا کمتر شود. با توجه به اثر مثبت آکاربوز روی کنترل بهتر اشتها و کاهش وزن، برخی افراد از این قرص بهعنوان قرص لاغری استفاده میکنند. بااینهمه، نمیتوانیم آکاربوز را بهتنهایی داروی معجزهآسای لاغری بدانیم و در فهرست بهترین قرص های لاغری جا بدهیم. کاهش وزن قابلتوجه فقط زمانی اتفاق میافتد که تغذیه مناسب و ورزش منظم هم به سبک زندگی فرد اضافه شده باشد.
اگر هدف اصلی فرد کاهش وزن باشد، معمولاً گزینههایی مثل قرص لاغری گلوریا یا قرص لاغری اسلیم کوئیک پیشنهاد میشود که سازوکار متفاوتی با داروهای دیابتی مثل آکاربوز یا اوزمپیک دارند. در مجله دکتردکتر، بهطور مفصل توضیح میدهیم قرصهای لاغری مثل اسلیم کوئیک، گلوریا یا گرین تیدین چیست و چه تفاوتی با داروهای دیابتی مثل آکاربوز دارد. برای آگاهی از جدیدترین روشهای کاهش وزن و تناسب اندام، همراه وبلاگ دکتردکتر باشید.
عوارض قرص آکاربوز
شایعترین عوارض آکاربوز مربوط به دستگاه گوارش است. بیمار در بسیاری موارد پس از شروع مصرف آکاربوز، با نفخ، گاز معده، دلپیچه و اسهال دستبهگریبان است. این مشکلات گوارشی به این دلیل ایجاد میشوند که پس از مصرف آکاربوز، بخشی از قندها در روده هضم نمیشوند و باکتریهای روده کار تخمیر آنها را برعهده میگیرند. این عوارض گوارشی اغلب در هفتههای اول مصرف دیده میشوند و بهتدریج با ادامه مصرف دارو و عادت کردن بدن کمتر میشوند.
در حالت معمول، آکاربوز بهتنهایی باعث افت شدید قند خون نمیشود؛ اما اگر همراه با داروهای دیگر دیابت مثل انسولین یا سولفونیلاورهها مصرف شود، احتمال افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) وجود دارد. علائم هیپوگلیسمی میتوانند شامل سردرد، سرگیجه، گیجی، تعریق یا لرزش بدن باشند. درصورتی که بیمار دچار افت شدید قند خون یا همان هیپوگلیسمی شود، درمانهای سنتی مثل شکر یا نوشابه موثر نیستند؛ زیرا آکاربوز هضم ساکاروز را کند میکند و زمان زیادی طول میکشد تا قند خون بالا برود. در عوض، بیمار باید در اسرع وقت گلوکز خالص (دکستروز) مثل عسل یا شیر مصرف کند.
در موارد نادر، آکاربوز ممکن است باعث افزایش آنزیمهای کبدی شود. به همین دلیل، پزشک ممکن است بهصورت دورهای آزمایش خون تجویز کند تا از سلامت نسبی کبد مطمئن شود. همچنین، مصرف غذا یا نوشیدنی حاوی ساکاروز یا شکر در حین مصرف آکاربوز میتواند عوارض جانبی این دارو را تشدید کند.
گاهی هم ممکن است عوارض جدیتری در بیمار دیده شود که نیاز به مراجعه فوری به پزشک داشته باشد. برخی از واکنشهای شدیدی که نیازمند اقدام پزشکی اورژانسی و مراجعه فوری به پزشک هستند، شامل این موارد میشوند:
- مشکل تنفسی مثل خسخس سینه یا تنگی نفس
- ورم صورت، چشمها، لبها، دهان، زبان یا گلو
- حساسیت پوستی مثل کهیر و خارش شدید
- مشکلات کبدی مثل درد شدید در ناحیه شکم یا زرد شدن رنگ پوست و چشمها
- مشکلات گوارشی مثل تهوع، استفراغ، ادرار تیره، مدفوع روشن، اسهال شدید و مداوم یا ترشح خون از مقعد
بهترین شیوه برای کاهش عوارض قرص آکاربوز، مصرف طبق دستور و نظارت مستقیم پزشک است. مصرف نادرست آکاربوز بهویژه مصرف خودسرانه برای کاهش وزن میتواند فرد را دچار مشکلات گوارشی شدید یا اختلالات کبدی و واکنشهای آلرژیک شدید کند. به همین دلیل، آکاربوز فقط باید طبق دستور و تحت نظارت مستقیم پزشک مصرف شود و مکملی در کنار رژیم غذایی مناسب باشد.
موارد احتیاط مصرف آکاربوز
اگر میخواهید آکاربوز مصرف کنید، پیش از شروع مصرف باید با پزشک خود درباره وضعیت سلامتیتان صحبت کنید و مطمئن شوید که این دارو برای شما مناسب است. افرادی که به آکاربوز یا داروهای مشابه آن حساسیت دارند یا افرادی که سابقه بیماریهای خاصی مثل التهاب روده، زخم روده، انسداد روده، مشکلات جدی هضم، بیماری شدید کلیه یا بیماری شدید کبد دارند، بهاحتمال قوی باید از مصرف آن خودداری کنند یا حتماً تحت نظارت دقیق پزشک باشند.
همچنین، این دارو اغلب برای زنان باردار یا شیرده و افراد زیر ۱۸ سال تجویز نمیشود، مگر اینکه پزشک تشخیص دهد که استفاده از آن ضروری است. بیماران مبتلا به بیماریهای کلیوی یا مشکلات گوارشی هم حتماً باید پزشک خود را در جریان قرار دهند؛ این بیماران ممکن است به تنظیم دوز دارو یا مراقبت بیشتر احتیاج داشته باشند. باید تأکید کنیم که داروهای خوراکی دیابت مثل سولفونیل اوره هم با آکاربوز تداخل دارند؛ بهتر است در مورد دوز مناسب برای مصرف همزمان آکاربوز و داروهای دیابت با پزشک مشورت شود.
افرادی که دچار کتواسیدوز دیابتی (DKA) هستند هم مجاز به مصرف آکاربوز نیستند. کتواسیدوز دیابتی وضعیتی است که قند خون بیمار بسیار بالاست و بدن برای تأمین انرژی مجبور به سوزاندن چربی و تجمع اسید کتون در خون میشود. این وضعیت میتواند منجر به کمآبی، اختلالات الکترولیتی و حتی به خطر افتادن جان بیمار شود. در چنین شرایطی، مصرف آکاربوز نهتنها کمکی نمیکند، بلکه ممکن است مدیریت قند خون را پیچیدهتر کند و خطرات جدی برای بیمار به وجود آورد.
علاوهبر این در طول دوره مصرف آکاربوز، نوشیدن الکل توصیه نمیشود، زیرا میتواند روی قند خون اثر منفی داشته باشد. نکته مهم بعدی این است که درصورت فراموش کردن یک دوز، دوز بعدی هرگز نباید دو برابر شود.
تداخلهای دارویی آکاربوز
بقیه داروهای دیابت نوع ۲ مثل سولفونیل اوره میتوانند با آکاربوز تداخل داشته باشند. مصرف داروهای دیگری مثل امپاگلیفلوزین، اگزناتاید، لیراگلوتاید و انواع انسولین از جمله انسولین آسپارت، انسولین دگلودک، انسولین گلارژین در کنار آکاربوز نیازمند کنترل دقیق دوز هستند. این داروها ممکن است باعث افت شدید قند خون شوند و سلامتی بیمار را به خطر بیندازند. همچنین، داروهای آنزیمی پانکراسی مثل پانکراتین یا کرمپپسین که به هضم غذا کمک میکنند، ممکن است با آکاربوز تداخل داشته باشند؛ زیرا آکاربوز با مهار همین آنزیمها عمل میکند و مصرف همزمان این داروها میتواند اثر آکاربوز را کاهش دهد.
در مجموع، بیماران باید پیش از شروع مصرف آکاربوز، تمام داروهای تجویزی یا بدون نسخه از جمله ویتامینها، محصولات گیاهی و مکملها، داروهای گوارشی، داروهای سرماخوردگی و سرفه، داروهای مربوط به مشکلات سینوزیت، کنترل اشتها یا آسم را به پزشک اطلاع دهند. در بسیاری موارد، این داروها قند خون را افزایش میدهند و از اثربخشی آکاربوز میکاهند. در این بین، اگر هر نوع پرسش دیگری در خصوص چگونگی مصرف آکاربوز یا دوز مورد نظر و تداخلهای دارویی این قرص دارید، نگران نباشید؛ پزشکان و متخصصان وبسایت دکتردکتر همیشه در دسترس شما هستند.
نحوه نگهداری قرص آکاربوز
برای اطمینان از اثربخشی و ایمنی آکاربوز، بهتر است این قرص در محیط خشک و خنک و در ظرف بسته نگه داشته شود. قرصهای خوراکی آکاربوز باید در دمای اتاق، یعنی بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتیگراد نگهداری شوند. در هنگام حملونقل و برای مدت کوتاه هم اگر قرصها در دمایی بین ۱۵ تا ۳۰ درجه سانتیگراد قرار گیرند، مشکل خاصی به وجود نمیآید. گرما، رطوبت و نور مستقیم ممکن است دارو را خراب کنند. همچنین، آکاربوز نباید منجمد شود. علاوهبر این، برای امنیت بیشتر باید این قرصها را دور از دسترس کودکان قرار داد.
کلام آخر دکتردکتر
قرص آکاربوز نه قهرمان لاغری است و نه قرصی جادویی که یکشبه وزن افراد را کاهش دهد. این دارو در اصل قرار است قند خون بیمار را مهار کند و اگر در کنار رژیم درست و ورزش منظم به کار گرفته شود، میتواند به کنترل اشتها و کنترل وزن هم کمک کند. بااینهمه، مصرف خودسرانه آکاربوز جز نفخ، دلدرد، افت شدید قند خون یا حتی دردسرهای جدیتر مثل آسیبهای کبدی و کلیوی نتیجه دیگری ندارد. اگر به دیابت مبتلا هستید یا میخواهید قند خونتان را کنترل کنید یا حتی قصد دارید فقط برای لاغری از آکاربوز استفاده کنید، مشورت با یک پزشک متخصص میتواند صحیحترین و ایمنترین مسیر را پیش پایتان بگذارد. اینجاست که دکتردکتر وارد میدان میشود و دسترسی شما را به صدها پزشک متخصص در سرتاسر ایران مهیا میکند. با دکتردکتر میتوانید از طریق ویزیت آنلاین دکتر تغذیه با متخصصان حوزه تغذیه مشورت اینترنتی داشته باشید یا حتی از آنها نوبت حضوری در مراکز درمانی معتبر دریافت کنید. همچنین، میتوانید داروی مناسب خود را در هر ساعت از شبانهروز از داروخانه آنلاین دکتردکتر سفارش دهید. پس اگر دنبال بهترین، موثرترین و امنترین گزینه برای درمان مشکل خود هستید، وقت را غنیمت بشمارید و همین حالا با بهترین متخصصان و پزشکان در دکتردکتر مشورت کنید.
سوالات متداول
منابع:
Mayo Clinic
WebMD
Diabetes
HealthHub
DrungBank
